Полацак

Зьвестк? зь В?к?пэды? ? вольнай энцыкляпэды?
(Перанак?равана з ≪ Полацк ≫)
Полацак
лац. Połacak
Віды Полацку
В?ды Полацку
Герб Полацку Сьцяг Полацку
Першыя згадк?: 862
Магдэбурскае права : 4 кастрычн?ка 1498
Кра?на: Беларусь
Вобласьць : В?цебская
Раён : Полацк?
Плошча : 36,74 км²
Насельн?цтва  ( 2018 )
колькасьць: 84 597 чал. [1]
шчыльнасьць : 2302,59 чал./км²
Часавы пас : UTC+3
Тэлефонны код : +375 214
Паштовыя ?ндэксы : 211291, 211400?211402, 211404?211415, 211422
СААТА : 2238501000
Нумарны знак : 2
Геаграф?чныя каардынаты : 55°29′0″ пн. ш. 28°48′0″ у. д. ? / ? 55.48333° пн. ш. 28.8° у. д. ? / 55.48333; 28.8 Каардынаты : 55°29′0″ пн. ш. 28°48′0″ у. д. ? / ? 55.48333° пн. ш. 28.8° у. д. ? / 55.48333; 28.8
Полацак на мапе Беларус?  ±
Полацак
Полацак
Полацак
Полацак
Полацак
Полацак
Галерэя здымка? у В?к?схов?шчы
http://www.epolotsk.com/

По?лацак  ? места ? Беларус? , на рацэ Дзьв?не пры ?току ? яе рак? Палаты . Адм?н?страцыйны цэнтар Полацкага раёну В?цебскай вобласьц? . Насельн?цтва на 2018 год ? 84 597 чалавек [1] . Знаходз?цца непадалёк ад Наваполацку , разам зь як?м складае г. зв. Полацк? рэг?ён , за 100 км на па?ночны захад ад В?цебску . Чыгуначны вузел, празь як? праходзяць л?н?? на Маладэчна , В?цебск , Невель , Дзьв?нск ; вузел а?тамаб?льных шляхо?. Паводле адной з вэрс?я?, тут знаходз?цца геаграф?чны цэнтар Э?ропы .

Полацак ? найстарэйшы горад крыв?чо? ? стал?ца першай дзяржавы на этн?чнай тэрыторы? беларуса? . Кол?шняя катэдра Полацкага б?скупства Л?то?скай м?трапол?? . Да?няе магдэбурскае места ? цэнтар г?старычнага рэг?ёну , старажытны замак Вял?кага Княства Л?то?скага . У наш час ? турыстычны цэнтар м?жнароднага значэньня, як? прэтэндуе на неаф?цыйны статус культурнай стал?цы кра?ны. Тут захавал?ся царква саборная Сьвятой Соф’? ? стыл? в?ленскага барока , комплекс Спаскага манастыра з цэрквам? Сьвятога Спаса ? Сьвятой Э?фрас?ньн? Полацкай , калег?юм езу?та? , комплекс Богая?ленскага манастыра з царквой Божага Я?леньня , комплекс кляштару бэрнардына? з касьцёлам Сьвятой Ганны , жылы корпус кляштару франц?шкана? ? дом С?нябута? , помн?к? арх?тэктуры XI?XIX стагодзьдзя?. Сярод мясцовых славутасьця? вылучал?ся меская ратуша , манастыр базыляна? ? франц?шканск? касьцёл Сьвятога Антон?я Падуанскага , помн?к? арх?тэктуры XVII?XVIII стагодзьдзя?, зруйнаваныя расейск?м? ?ладам? , а таксама цэрквы Сьвятой Параскевы Пятн?цы ? Сьвятых Барыса ? Глеба Бельчыцкага манастыра , рэзыдэнцыя полацк?х м?трапал?та? з царквой Узьв?жаньня Сьвятога Крыжа, комплекс кляштару дам?н?кана? з касьцёлам Мац? Божай Ружанцовай , езу?цк? касьцёл Сьвятога Стэфана (в?ленскае барока) ? мог?лкавы касьцёл Маг?лы Гасподняй ? Франц?шка Ксавэрыя, помн?к? арх?тэктуры XII?XIX стагодзьдзя?, зруйнаваныя савецк?м? ?ладам? .

Назва [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Тапон?м Полацак утвары?ся ад назвы рак? Палаты . Тым часам г?дрон?м , магчыма, мае балтыйскае паходжаньне ад аснова? pal або palte  ? 'балота, лужына', з далейшай славянскай асым?ляцыяй [2] . Варыянты нап?саньня назвы места ? г?старычных крын?цах: Полоцк , Полоцъкъ , Полотскъ , Полотескъ , Полтескъ , Плтескъ , Полческъ . У нямецк?х хрон?ках пасел?шча ?пам?наецца як Плоцэке [a] , у скандына?ск?х сагах ? Pallteskiuborg , Palteskia [3] .

У сучаснай беларускай мове (клясычны правап?с) старажытны тапон?м аформ??ся з уста?ным ≪а≫ ? канцавым спалучэньн? -цк ? Полацак [4] , што адпавядае традыцыйнаму выма?леньню мясцовых жыхаро? [5] . П?сьмовае выкарыстаньне гэтай формы пачалося ? канцы XIX ст. у новым беларуск?м правап?се, як? грунтава?ся на фанэтычным прынцыпе . Пазьней у 1920-я гады форма Полацак як нарматы?ная [b] пачала шырока ?жывацца ? БССР да пал?тычнай рэформы беларускага правап?су 1933 году , а таксама ? Заходняй Беларус? да падзея? 1939 году . Складальн?ца аф?цыйнага даведн?ка ≪ Назвы населеных пункта? Рэспубл?к? Беларусь ≫ мовазна?ца Валянц?на Лемцюгова прызнае, што форма Полацак ужываецца ? вуснай мове беларуса? на працягу мног?х стагодзьдзя?. Разам з тым яна сьцьвярджае, што гэтая форма не вытлумачваецца фанэтычным? законам? беларускай мовы [6] . Тым часам мовазна?ца Юрась Бушляко? зьвярта? увагу на тое, што ?ста?ны гук [а] у назвах места? адпавядае ?ста?ным гукам [э] ? [о] у шэрагу беларуск?х слова?: Зьм?цер, вецер, вузел, журавель, карабель, бабёр, в?хор ды ?ншых [7] . Цяперашняе аф?цыйнае нап?саньне назвы места ? Полацк ( рас . Полоцк ). У нарматы?ным даведн?ку ≪Назвы населеных пункта? Рэспубл?к? Беларусь≫ форма Полацак ф?ксуецца як варыянтная. Гэта значыць, што пры жаданьн? мясцовых жыхаро? ? ?лада? яна можа стаць нарматы?най.

Дзеля адрозьненьня ад Плоцку на Мазов?? часам нас?? дадатковыя азначэньн? ? Полацак Л?то?ск? [8] [9] або Полацак Беларуск? [10] .

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Плян Полацк?х замка? , 1579 г.
Асно?ны артыкул: Г?сторыя Полацку

Полацкае княства [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ны артыкул: Полацкае княства

Упершыню Полацак ?пам?наецца ? ≪ Аповесьц? м?нулых часо? ≫ пад 862 годам у зьвязку зь дзяльбою гарадо? на?гародзк?м князем Рурыкам ? ёсьць, так?м парадкам, найстарэйшым горадам на тэрыторы? сучаснай Беларус? [11] [12] . Гэта бы? буйны пал?тычны цэнтар племен? крыв?чо? , стал?ца княства .

Аблога Полацку, 1579 г.

Полацкае княства бесьперапынна брала ?дзел ? м?жусобным змаганьн? пам?ж руск?м? князям?, ад чаго вельм? цярпел? горад ? яго жыхары. Так, у часе чарговай м?жусобнай вайны, якая ? летап?сах датуецца 980 годам, Полацак захап?ла ? спал?ла войска князя ?ладз?мера . Гэта пацьвярджаецца зьвесткам? археаляг?чных дасьледаваньня?, як?я заф?ксавал? сьляды пажару, датаванага канцом X стагодзьдзя.

Найвышэйшага ?здыму старажытны Полацак дасягну? за часам? ?сяслава Брачыслав?ча (княжы? у 1044?1101 гадох), вядомага як ≪Чарадзей≫. У гэты пэрыяд у горадзе збудавал? Саф?йск? сабор . Па сьмерц? ?сяслава Брачыслав?ча княства ?вайшло ? пэрыяд фэ?дальнай раздробленасьц? .

Усе полацк?я княз? належал? да мясцовай княскай дынасты? Рагвалодав?ча? (?зяслав?ча?) , як?я называл?ся ? летап?сах ≪ Рагваложым? ?нукам?≫ [13] . Паводле л?то?скага (беларускага) перакладу пачатку XVII стагодзьдзя ≪Хрон?к?≫ Мацея Стрыйко?скага , ≪ …бо Феаф?л Полацак узя? <…> па Вас?лю Рагвалодзе [унуку ?сяслава Брачыслав?ча] , каторы тэж бы? л?цьв?н , ? па Глебе , сыне яго, ? заста? князем полацк?м ≫ [14] [15] .

Вял?кае Княства Л?то?скае [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вызваленьне места Стэфанам Баторыем . Дрэварыт, 1611 г.
Асно?ны артыкул: Полацкае ваяводзтва

Сучасныя г?сторык? мяркуюць, што стана?леньне ? Полацк?м княстве першага прадста?н?ка л?то?скай дынасты? Та?ц?в?ла адбылося ? 1250-я гады, ?маверна, у вын?ку пагадненьня пам?ж палачанам? ? князем [16] . Аднак яшчэ папярэдн?к Та?ц?в?ла ? полацк? князь Во?н  ? азнача?ся як брат вял?кага князя л?то?скага Гедз?м?на [17] . Трап??шы ? сфэру ?плыву Вял?кага Княства Л?то?скага , Полацак бра? акты?ны ?дзел у рэал?зацы? ягонай замежнай пал?тык? ? дачыненьн? суседн?х зямель: ?нфлянта? , Но?гарада , Пскова , Смаленску . Прытым Полацак ня страц?? свайго значэньня: ён ста? адным з найбольшых меск?х цэнтра? Вял?кага Княства Л?то?скага ? нават канкурава? з стал?цай ? В?льняй [18] . Асно?ныя правы ? прыв?ле? жыхаро? места замацава? абласны прыв?лей, выдадзены вял?к?м князем В?та?там . У Сьп?се руск?х гарадо? далёк?х ? бл?зк?х (канец XIV ст.) Полацак значыцца сярод ≪л?то?ск?х≫ замка?.

Гербы Полацкага княства (1586 г.) ? ваяводзтва (1720 г.) з Пагоняй

4 кастрычн?ка 1498 году вял?к? князь Аляксандар нада? Полацку Магдэбурскае права . У 1504 годзе ?тварылася Полацкае ваяводзтва . З XVI ст. пача? ужывацца меск? герб : ≪ у блак?тным пол? на срэбнай вадзе трохмачтавы карабель з разгорнутым? ветразям? ≫ [19] .

Плян места, 1707 г.

Зь першай паловы XVI ст. Полацак ста? арэнай баявых дзеяньня? пам?ж Вял?к?м Княствам Л?то?ск?м ? Маско?скай дзяржавай . Практычна ? кожную такую вайну маско?ск?я захопн?к? праводз?л? аблогу места, 3 або 4 разы яны пал?л? ягоныя гандлёва-рамесныя пасады [16] .

Полацак значна пацярпе? у ?нфлянцкую вайну , асно?ныя баявыя дзеяньн? якой прыйшл?ся на тэрыторыю ваяводзтва. У 1563 годзе, па аблозе, якая працягвалася некальк? тыдня?, Полацак захап?ла маско?скае войска на чале з ?ванам IV Тыранам . Захопн?к? вывял? ? Маскву 50-тысячны палон, у тым л?ку ?сю шляхту. Некальк? тысяча? палонных заг?нул? ? дарозе ад марозу ? голаду. Апроч таго, акупанты заб?л? ? Полацку ?с?х катал?ко?, а юдэя? патап?л? пад лёдам Дзьв?ны ? Валовага возера [20] . Тольк? праз 15 гадо? кароль ? вял?к? князь Стэфан Баторы вызвал?? места.

Захавал?ся сьведчаньн? азначэньня жыхаро? Полацку ? вакол?ца? л?цьв?нам? (л?твой) : ≪ литвин… торговый человек города Полоцка Ондрей Митев ≫ (1609?1610 гады) [21] , ≪ …приехал <…> ис Полотцка ко Пскову <…> торговой литвин Спиридонка Кондратьев ≫ (1623 год) [22] , ≪ …литвин торговый человек полочанин Кондрашко Яковлев сын ≫ (1625 год) [23] , ≪ …Васька Ондреев в роспросе сказался: родом он литвин [c] Полотцкого повету ≫ (1631 год) [25] , ≪ литвин Янька Бобровский… Полоцкого повету , шляхецкий сын ≫ [26] , ≪ литвин Александр [Олехновский] в роспросе сказался родом белорусец , Полоцкого повету, шляхтич; отец его был шляхтич же, испомещен был под Вильной в Ошмянском повете , и отец де его то имение свое продал, а в то место имение купил в Полоцком повете ≫ [27] (абодва 1632 год), ≪ …на литвина, на полочанина, торгового человека, на Левку Схомроченкова ≫ (1649 год) [28] , ≪ …а взятой мужик сказал: из Полотцка литвин, Яном зовут Ярин ≫ (1656 год) [29] , ≪ Климановский Богдан… литва, полоцкая шляхта ≫ (1660 год) [30] . Яшчэ ? 1506 годзе л?цьв?нам зап?са?ся ? Крака?ск?м ун?вэрсытэце выдатны асьветн?к ? першадрукар Франц?шак Скарына : лац . Fran. de Poloczko, Litphanus [31] . У зап?сах мэтрык? папскай сэм?нары? ? Празе значыцца Basilius Kamisky Polotiensis Lituanus (1597 год), а ? мэтрыцы сэм?нары? Олама?цу ? Ambrosius Druhovina Lithvanus Polocensis (1682?1683 гады) [32] .

У вайну Маско?скай дзяржавы з Рэччу Паспал?тай (1632?1634) 16 чэрвеня 1633 году маско?ск?я войск? захап?л? ? спал?л? Полацак [33] . У 1654 годзе, з разьвязваньнем чарговай вайны супраць Рэчы Паспал?тай , Полацак зно? апыну?ся пад маско?скай акупацыяй. На гэты раз, у вын?ку шматтыднёвай аблог?, 16 чэрвеня 1654 году места мус?ла здацца ?сходн?м захопн?кам. У 1667 годзе, згодна з Андруса?ск?м пагадненьнем , Полацак вярну?ся да Вял?кага Княства Л?то?скага. Праз вайну ён апыну?ся ? л?ку найбольш пацярпелых л?то?ск?х места? (колькасьць насельн?цтва скарац?лася на 93%) [33] .

За часам? Вял?кай Па?ночнай вайны (1700?1721) у Полацку знаходз?лася расейскае войска на чале зь Пятром I , як? ?чын?? разьню ун?яцк?х сьвятаро? у мурах саборнай царквы Сьвятой Соф’? ? ператвары? яе ? парахавы склад. Напярэдадн? адыходу з Полацку расейцы ?зарвал? парахавыя запасы ? так?м чынам зьн?шчыл? найбольш старажытную хрысьц?янскую царкву Беларус? [34] [35] . У 1706 годзе ?жо швэдзкае войска заняло места, спал?ла ? разрабавала яго.

Усе гэтыя войны ? разбурэньн? прывял? да паступовага заняпаду Полацку ? страты ?м ранейшага значэньня.

  • Прадмесьце Спас
    Прадмесьце Спас
  • Прадмесьце Спас
    Прадмесьце Спас
  • Выгляд з боку Дзьвіны
    Выгляд з боку Дзьв?ны
  • Ніжні Замак
    Н?жн? Замак

Пад уладай Расейскай ?мпэры? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вул?ца Вял?кая, XVIII ст.

У вын?ку першага падзелу Рэчы Паспал?тай у 1772 годзе асно?ная, правабярэжная частка Полацку апынулася ? складзе Расейскай ?мпэры? , у Пско?скай губэрн? , а ? вын?ку другога падзелу (1793 год) ? задзьв?нская частка. У выдадзеных у 1780 годзе пры ?мпэратарскай акадэм?? навук ≪Тапаграф?чных за?вага?≫ да падарожжа маско?скай гаспадын? Кацярыны II у ≪ Беларуск?я намесьн?цтвы≫ зазначалася, што Полацак ≪ застава?ся Л?то?скай стал?цай да пабудовы Гедз?м?нам места В?льн? ≫ [36] .

6 верасьня 1776 году ?тварылася Полацкае намесьн?цтва , таго ж году расейск?я ?лады пазбав?л? места Магдэбурскага права. 23 сьнежня 1796 году ?тварылася Беларуская губэрня , у складзе якой апыну?ся ? Полацак. 13 сакав?ка 1802 году места як цэнтар павету ?вайшло ? В?цебскую губэрню .

Полацак ста? арэнаю жорстк?х баё? у вайну 1812 году . Тэрыторыя кол?шняга ваяводзтва апынулася на шляху адступленьня расейскай арм?? на чале з Барклаем дэ Тол? . У памяць пра тыя падзе? адз?н з масто? праз Палату мае назву Чырвоны .

Саф?йск? сабор . Н. Орда , 1875 г.
Гербы Полацкага намесьн?цтва (1781 г.) ? павету (1840 г.) з Пагоняй

Яшчэ 10 чэрвеня 1812 году адбылося ?рачыстае адкрыцьцё Полацкай акадэм?? , якая ?тварылася на базе езу?цкага калег?юму. Аднак у зьвязку з паходам Напалеона занятк? ? ёй пачал?ся тольк? 8 студзеня 1813 году. Гэта была першая вышэйшая навучальная ?станова на тэрыторы? сучаснай Беларус? з ус?м? правам? ?н?вэрсытэту. Акадэм?я мела тры факультэты: тэаляг?чны, мова? ? л?таратура?, ф?лязоф?? ? вольных навук. Тут пад к?ра?н?цтвам сарака прафэсара? займалася каля шасьц?сот студэнта?. З а?дыторыя? акадэм?? пачал? свой шлях г?сторык, археоляг ? этнограф Канстантын Тышкев?ч , астраном ? ф?лёзаф Якуб Накцыянов?ч , п?сьменьн?к Юзэф Масальск? . У полацкай альма-матэр навуча?ся мастак Валенц? Ваньков?ч . Яе дыплём атрыма? а?тар славутага ≪Шляхц?ча Завальн?≫, адз?н з пачынальн?ка? новай беларускай л?таратуры Ян Баршчэ?ск? .

Панарама места, 1893 г.

Дэмакратычныя навучальныя ?становы стал? на захопленых Расеяй землях магутнай духо?най апазыцыяй калян?затарам. Полацкую прафэсуру зьв?навац?л? ? выхо?ваньн? анты?радавых настроя?, ? ? 1820 годзе з царскай канцыляры? выйша? указ: ≪ Полоцкую академию и подведомственные ей училища упразднить ≫ [37] .

У 1835 годзе на базе езу?цкай акадэм?? ? п?ярскай вучэльн? адкры?ся Полацк? кадэцк? корпус (пра?снава? да 1918 году). У 1839 годзе ?лады Расейскай ?мпэры? ? Маско?ск? патрыярхат правял? ? месьце сабор, як? л?кв?дава? Грэцка-Катал?цкую Царкву . У 1860-я гады ? Полацку працавал? тытунёвая фабрыка, гарэлкавы завод. На 1885 год ? 28 прадпрыемства? (130 работн?ка?). Значнае месца ? разьв?цьц? Полацку займа? гандаль, пашырэньню якога спрыяла адкрыцьцё ? 1866 руху на л?н?? Дынабург  ? Полацак Рыга-Арло?скай чыгунк? . На 1860 год у месьце працавал? 122 крамы, на 1865?456. У 1872 годзе адкрылася наста?н?цкая сэм?нарыя.

У пачатку XX стагодзьдзя праз Полацак праклал? другую чыгуначную л?н?ю, у месьце працавал? жаночая дзяржа?ная г?мназ?я, 6 вучэльня? рознага проф?лю, 5 царко?на-прыходзк?х школа?, Талмуд-Тора. У 1903?1904 гадох тут было 288 рамесных майстэрня? (1198 работн?ка?, у 1909 годзе ? 2060 работн?ка?).

За часам? Першай сусьветнай вайны ? 1915 годзе, у вын?ку ня?дача? расейскай арм??, Полацак фактычна ста? прыфрантавым местам. У лютым 1918 году яго занял? войск? Нямецкай ?мпэры? .

Найно?шы час [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вял?к? пасад, 1889?1891 гг.

25 сакав?ка 1918 году згодна з Трэцяй Уста?ной граматай Полацак абвяшча?ся часткай Беларускай Народнай Рэспубл?к? . У месьце дзея? рэг?страцыйны пункт тавара? Беларускай цэнтральнай гандлёвай палаты [38] . 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай ? зьезду КП(б) Беларус? Полацак увайшо? у склад Беларускай ССР [39] , аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь ?ншым? этн?чна беларуск?м? тэрыторыям? ? склад РСФСР . З 20 верасьня 1919 году да 15 тра?ня 1920 году левабярэжную частку места займал? польская войск?. У 1920 годзе газэта Наша Н?ва п?сала, што ? Полацк?м павеце дзее партызанск? аддзел, як? змагаецца за незалежнасьць Беларус? [40] .

У 1924 годзе Полацак вярнул? БССР , дзе ён ста? цэнтрам акруг? (з 1938 году ? В?цебскай вобласьц?). У 1926 годзе тут адкры?ся краязна?чы музэй, у 1936 годзе ? меск? тэатар. 27 верасьня 1938 году Полацак атрыма? аф?цыйны статус гораду абласнога падпарадкаваньня. У гэты час места стала прамысловым цэнтрам па?ночна-заходняй частк? Беларус?. Асно?ным? гал?нам? прамысловасьц? был? мэталюрг?чная, мэталаапрацо?чая, абутковая, харчовая, пал?граф?чная (працанал? 3 друкарн?), вытворчасьць буда?н?чых матэрыяла?. Да пачатку 1940 году дзеял? 3 электрастанцы?. У 1940?1941 гадох працавал? 16 школа?, буда?н?чы ? лясны тэхн?кумы, школьная ? дашкольная пэдагаг?чныя вучэльн?, 11 клюба?, к?натэатар, 9 масавых б?бл?ятэк.

У Другую сусьветную вайну з 16 л?пеня 1941 да 4 л?пеня 1944 году Полацак знаходз??ся пад акупацыяй Трэцяга Райху . Па адна?леньн? савецкай улады 20 верасьня 1944 году ?тварылася Полацкая вобласьць , але ?жо праз 10 гадо? 8 студзеня 1954 году, яе л?кв?давал?. У наступныя дзесяц?годзьдз? Полацак ?мкл?ва разьв?ва?ся. У 1957 годзе тут збудавал? шклозавод, а ? 1958 годзе побач зь местам зьяв??ся прамысловы г?гант Наваполацак .

14 студзеня 2013 году Полацак пазбав?л? аф?цыйнага статусу гораду абласнога падпарадкаваньня [41] .

Насельн?цтва [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Дэмаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  • XVI стагодзьдзе : 1552 год ? 12 тыс. чал. [16]
  • XVII стагодзьдзе : 1650 год ? 9,9 тыс. чал., 1667 год ? 700 чал. [33]
  • XIX стагодзьдзе : 1817 год ? 3340 чал. [42] ; 1861 год ? 15 028 чал.; 1865 год ? 13 812 чал.; 1887 год ? 19 434 чал., у тым л?ку правасла?ных 3875 муж. ? 3718 жан., катал?ко? год ? адпаведна 595 ? 609, пратэстанта? год ? 50 ? 54, юдэя? год ? 4812 ? 5157, ?ншай веры год ? 292 ? 299 [43] ; 1891 год ? 20 321 чал., зь ?х правасла?ных 6989, аднаверца? 204, раскольн?ка? 407, катал?ко? 1634, лютэрана? 299, юдэя? 10 797, магамэтан?н 1; 1897 год ? 20 751 чал. (9957 муж. ? 10 794 жан.) [44]
  • XX стагодзьдзе : 1939 год ? 29,6 тыс. чал.; 1959 год ? 44 тыс. чал.; 1970 год ? 64,2 тыс. чал. [45] ; 1974 год ? 72 тыс. чал. [46] ; 1991 год ? 78,7 тыс. чал.; 1995 год ? 88 тыс. чал. [47] ; 1998 год ? 87,5 тыс. [3] ; 2000 год ? 82,7 тыс. чал. [48]
  • XXI стагодзьдзе : 2006 год ? 82,4 тыс. чал.; 2007 год ? 81,7 тыс. чал.; 2008 год ? 83,4 тыс. чал.; 1 студзеня 2009 году ? 83,7 тыс. чал.; 2009 год ? 82 547 чал. (перап?с) [49] ; 2015 год ? 85 126 чал. [50] ; 2016 год ? 85 078 чал. [51] ; 2017 год ? 85 012 чал. [52] ; 2018 год ? 84 597 чал. [1]

Адукацыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У Полацку месьц?цца Г?старычна-ф?ляляг?чны факультэт ? факультэт ?нфармацыйных тэхналёг?я? Полацкага дзяржа?нага ?н?вэрсытэту (астатн?я ? у Наваполацку ). Установы сярэдняй спэцыяльнай адукацы?: Полацк? дзяржа?ны аграрна-эканам?чны каледж , Полацк? гандлёва-тэхналяг?чны каледж Белкаапсаюзу , Полацк? дзяржа?ны лясны каледж , Полацк? педагаг?чны каледж УА ≪ ВДУ ?мя П. М. Машэрава≫, Полацк? дзяржа?ны прафэс?йна-тэхн?чны каледж , Полацк? дзяржа?ны прафэс?йны л?цэй буда?н?ко? , Полацк? дзяржа?ны прафэс?йны л?цэй х?м?ка? .

Апроч таго, працуюць Нацыянальная г?мназ?я, 15 сярэдн?х, музычная, мастацкая ? 2 спартовыя (у тым л?ку ал?мп?йскага рэзэрву) школы, 31 дашкольная ?станова.

Культура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Дзеюць Цэнтар нацыянальнай культуры ? рамёства?, к?натэатар, ф?л?я Нацыянальнага акадэм?чнага драматычнага тэатру ?мя Якуба Коласа (з 2003 году), 3 палацы культуры, 21 б?бл?ятэка.

Мас-мэдыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  • Тэлеканалы: ≪СК?Ф-Полацак≫; ≪ТВК (Квант)≫; ≪Сам?т+ТБ≫
  • Радыёстанцы?: ≪Э?ропа плюс Полацак≫ ? 102.1 FM; ≪Рэтра-FM Полацак≫ ? 104.7 FM; ≪Радыё АНТ≫ ? 107.0 FM
  • Газэта ≪ Полацк? весн?к ≫

Спорт [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У Полацку функцыянуюць наступныя ?становы:

  • Спартовы комплекс ≪Х?м?к≫
  • Спартовы комплекс адз?наборства? ≪Ал?мп?ец≫
  • Культурна-спартовы комплекс ААТ ≪Полацак-Шкловалакно≫

Мясцовы футбольны клюб ? ≪ Полацак ≫.

Забудова [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вул?цы ? пляцы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Аф?цыйная назва Г?старычная назва Былыя назвы
Астро?скага вул?ца Кана?ная вул?ца
Блюхера вул?ца Балаго?ская вул?ца [53]
Валадарскага вул?ца Гарбуза?ская вул?ца
Войкава вул?ца Невельская вул?ца
Гагарына вул?ца В?цебск? тракт
Гогаля вул?ца (з 1909) Вакзальная вул?ца
Дзяржынскага вул?ца (з 1938) В?ленская вул?ца
Зыг?на вул?ца Себеская вул?ца
Калгасны завулак С?роц?нск? завулак
Камун?стычная вул?ца (з 1919) Азара?ская вул?ца
Азаравая вул?ца
Кандраценк? вул?ца Грома?ская вул?ца
Краснова вул?ца Вял?кая вул?ца [54]
Лен?на вул?ца Ушэсьценская вул?ца Сака ? Ванцэц? вул?ца
Н?жне-Пакро?ская вул?ца Вял?кая вул?ца Лен?на вул?ца (1919?2009)
Н?жне-Пакро?ская вул?ца (1848?1918)
Пушк?на вул?ца Старавакзальная вул?ца
Рэспубл?канская вул?ца Закана?ная вул?ца
Савецкая вул?ца (з 1919) Спаская вул?ца
Свабоды плошча Рынак пляц Парадная плошча
Корпусная плошча
Стахана?ск? завулак Шпако?ск? завулак
Сушкова вул?ца Папярочна-Заходняя вул?ца
Сьвярдлова вул?ца (з 1938) Задзьв?нская вул?ца
Талстога вул?ца (з 1911) Прабойная вул?ца Васкрасенская вул?ца
Франц?шка Скарыны вул?ца Пл?га?ская вул?ца Пралетарская вул?ца
Франц?шка Скарыны плошча Верхн? Рынак пляц
Франц?шка Скарыны праспэкт Бацечкавая вул?ца (па?ночная траса)
В?цебская вул?ца (па?ночная траса)
?льл?нская вул?ца (па?днёвая траса) 		Аляксандра?ская вул?ца (па?ночная траса, 1912?1917)
Верхне-Пакро?ская вул?ца (па?днёвая траса)
Троцкага вул?ца (па?днёвая траса)
Арджан?к?дзэ вул?ца (па?днёвая траса)
Карла Маркса праспэкт
Энгельса вул?ца (з 1938) Надзьв?нская вул?ца
Э?фрас?ньн? Полацкай вул?ца Рыская вул?ца Фрунзэ вул?ца

З урбанан?м?чнай спадчыны Полацку да нашага часу г?старычныя назвы захавал? вул?цы М?хайла?ская ? Стралецкая, завулак Млынавы ? праезд Замкавы. З ус?х вул?ца? г?старычнага цэнтру Полацку савецк?я ?лады не перайменавал? тольк? дзьве: Гогаля ? Талстога. Адпаведныя назвы гэтыя вул?цы атрымал? ? вын?ку перайменаваньня расейск?м? ?ладам? г?старычных Вакзальнай ? Прабойнай вул?ца?.

Мясцовасьц? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Г?старычныя мясцовасьц?: Баравуха, Бельчыца, Востра?, Вял?к? Пасад, Верхн? Замак, Грамы, Задзьв?ньне, Запалоцьце, Ксты, Лазо?ка, Марыненка, Н?жн? Замак, Но?ка, Спас, Востра?.

Эканом?ка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Прадпрыемствы х?м?чнай, машынабуда?н?чай ? мэталаапрацо?чай, лёгкай, харчовай, буда?н?чых матэрыяла?, пал?граф?чнай прамысловасьц?.

Апроч таго, дзее Полацкая ЦЭС .

Транспарт [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Меск? вакзал

А?тамаб?льны транспарт [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Полацак ? буйны транспартны вузел В?цебскай вобласьц?. Празь места праходзяць а?тамаб?льныя дарог? Р14 (Полацак ? Брасла? ), Р20 ( В?цебск  ? Полацак ? гран?ца Латв?? ), Р24 (Полацак ? Расоны ), Р45 (Полацак ? Глыбокае  ? гран?ца Летувы ) ? Р46 ( Лепель  ? Полацак ? Юхав?чы ).

Полацак мае рэгулярнае а?тобуснае злучэньне з Рыгай , Менскам , В?цебскам , Лепелем , Браславам ? ?ншым? местам? Беларус?.

Чыгуначны транспарт [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Полацак ? чыгуначны вузел з к?рункам? на В?цебск , Рыгу , Маладэчна ? Невель . Пасажырск?я цягн?к? злучаюць места з Гомелем , Масквой , Менскам , Паставам? . Мае прымескае злучэньне з найбл?жэйшым? местам?.

Рачны транспарт [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

За савецк?м часам Дзьв?ной курсавал? пасажырск?я катэры. У наш час рачныя пасажырск?я перавозк? не ажыцьця?ляюцца.

Турыстычная ?нфармацыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

?нфрастуктура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Гатэль ≪Дзьв?на≫

Полацак ? пэрспэкты?ны цэнтар турызму Беларус? м?жнароднага значэньня [55] .

Дзее Нацыянальны Полацк? г?старычна-культурны музэй-запаведн?к , як? аб’ядно?вае Полацк? краязна?чы музэй , Полацк? музэй беларускага кн?гадрукаваньня , Полацк? музэй-б?бл?ятэку С?мяона Полацкага , Музэй традыцыйнага ткацтва Паазер’я , Полацк? музэй баявой славы , Полацк? музэй г?сторы? арх?тэктуры Саф?йскага сабора , Полацк? дз?цячы музэй , музэй Тусналобавай-Марчанка , Полацк? жылы дом XVII ст. , Полацкую стацыянарную выста?ку ≪Шпацыраваньне па Н?жнепакро?скай≫, Мастацкую галерэю.

У месьце рэгулярна праводз?цца м?жнародны фэстываль арганнай музык? ≪ Званы Саф?? ≫, м?жнародны фэстываль старажытнай ? сучаснай камэрнай музык?, фэст сярэднявечнай культуры ≪ Рубон ≫. Спын?цца можна ? гатэл? ≪Дзьв?на≫ або гасьц?н?чным комплексе ≪Славянск?≫. За 2011 год у Полацку пабывал? звыш 250 000 турыста? ? 55 000 паломн?ка?, як?я выдаткавал? 2,1 млрд рублё? [56] ($375 тыс.).

Сучасныя скульптурныя помн?к?: ≪ Э?фрас?ньня Полацкая ≫, ≪ Франц?шак Скарына ≫, ≪ С?мяон Полацк? ≫, ≪Усясла? Чарадзей≫, ≪ Л?тара ? ≫, ≪ Крыв?чы ≫, ≪ Геаграф?чны цэнтар Э?ропы ≫

Славутасьц? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Саф?йск? сабор

Страчаная спадчына [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Рэканструкцыя (налева) ? сучасны стан (направа) Спаскай царквы ; уласьц?вы для ≪ мура?ёвак ≫ купал-цыбул?ну надбудавал? тольк? ? XIX стагодзьдз?

Галерэя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Помн?к? сакральнай арх?тэктуры [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

?ншыя славутасьц? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Месты-сябры [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асобы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

За?ваг? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  1. ^ Хрон?ка Вартбэрга
  2. ^ напрыклад, Кайгарада? А. Кл?матычны атляс Беларус?. ? Менск, 1927.
  3. ^ Ранейшыя сьведчаньн? ?жываньня канструкцы? ≪ родам л?цьв?н (л?то?ка) ≫: ≪ бо сей Андрэй родам л?цьв?н, сын Гердзене? , л?то?скага князя ≫ ( Цьвярск? летап?с 1306 году); ≪ литвин родом ≫ пра Да?монта Пско?скага (≪Пролог≫, нап?саны ? Пскове ? канцы XIV ст. [24] ); ≪ родом литовка, а прозвище ей бысть литовское Августа ≫ пра дачку вял?кага князя л?то?скага Гедз?м?на ( Н?кана?ск? летап?с 1526?1530 гадо?, адкуль перайшло ? Л?цавы летап?сны звод 1568?1576 гадо?)

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  1. ^ а б в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа   (рас.) Нацыянальны статыстычны кам?тэт Рэспубл?к? Беларусь
  2. ^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич . ? Мн. : Изд-во БГУ, 1974. ? 448 с. С. 301.
  3. ^ а б Штыха? Г. , Джумантаева Т. , Сяргеенка Л. Полацк // ЭГБ . ? Мн. : 1999 Т. 5. С. 518.
  4. ^ Бушляко? Ю. , Вячорка В. , Санько З. , Са?ка З. Беларуск? клясычны правап?с. Збор прав?ла?. Сучасная нармал?зацыя . ? В?льня?Менск, 2005. С. 21.
  5. ^ Вячорка В. , Карней ?. Гарады з ≪памылкам?≫ ? назвах: Полацк ц? Полацак? , Радыё Свабода , 31 жн??ня 2019 г.
  6. ^ Назвы населеных пункта? Рэспубл?к? Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматы?ны даведн?к / ?. Гапоненка ? ?нш.; пад рэд. В. Лемцюговай. ? Менск: Тэхналог?я, 2010.
  7. ^ Бушляко? Ю. Жывая мова. (Б?бл?ятэка Свабоды. ХХ? стагодзьдзе.) ? Радыё Свабодная Э?ропа / Радыё Свабода, 2013. С. 99.
  8. ^ Kraszewski J. I. Litwa: staro?ytne dzieje, ustawy, jezyk, wiara, obyczaje, pie?ni, przysłowia, podania i t. d. T. 1. ? Warszawa, 1847. S. 57 .
  9. ^ Jakub?nas R. Prasa Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego w II połowie XVIII wieku. ? Krakow, 2005. S. 50 , 53 .
  10. ^ Grzegorzewski J. Ku Czarnomorzu. ? Krakow, 1919. S. 10.
  11. ^ Таямн?цы полацкай г?сторы? / У.А. Арло?. ? Мн.: ≪Папуры≫, 2008. С. 37.
  12. ^ Старажытная Беларусь: Полацк? ? новагародск? перыяды / М. Ермалов?ч . ? Мн.: Маст. л?т., 1990.? 366 с.: ?л. ISBN 5-340-00614-Х. С. 58.
  13. ^ Рагвалодав?чы // ЭГБ . ? Мн. : 2001 Т. 6. Кн. 1. С. 43.
  14. ^ Г?старычны сло?н?к беларускай мовы. Вып. 17. ? Мн. : Беларуская навука, 1998. С. 66.
  15. ^ Дайл?да А. Пачатк? Вял?кага княства Л?то?скага: ад стварэння да Крэ?скай ун?? / Рэц. С. Тараса? . ? Менск, 2019. С. 14, 37.
  16. ^ а б в Варон?н В. Полацк // ВКЛ. Энцыкл . ? Мн. : 2005 Т. 2. С. 444.
  17. ^ Варон?н В. Во?нь // ВКЛ. Энцыкл . ? Мн. : 2005 Т. 1. С. 460.
  18. ^ Варон?н В. Полацк // ВКЛ. Энцыкл . ? Мн. : 2005 Т. 2. С. 444?445.
  19. ^ Ц?то? А. Геральдыка Беларуск?х места?. ? Менск , 1998.
  20. ^ Арло? У. Кра?на Беларусь. Вял?кае Княства Л?то?скае . ? KALLIGRAM, 2012. С. 197.
  21. ^ Мальцев В. П. Записки о смерти ≪тюремных сидельцев≫ в смоленских тюрьмах в 1609?1610 гг. // Исторический архив. № 5, 1960.
  22. ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570?1667 гг. ? Минск, 1963. С. 81.
  23. ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570?1667 гг. ? Минск, 1963. С. 87.
  24. ^ Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII ? первой трети XV веков. ? М., 2009. С. 200 .
  25. ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570?1667 гг. ? Минск, 1963. С. 110.
  26. ^ Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. ? СПб., 1890. С. 402 .
  27. ^ Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. ? СПб., 1890. С. 432 .
  28. ^ Записки Московского археологического института. Т. 14. ? М., 1911. С. 411 .
  29. ^ Дополнения к актам историческим, собранные и изданные археографической коммиссией. Т. 4. ? СПб., 1851. С. 68 .
  30. ^ Белорусы в Сибири. ? Новосибирск: Изд-во Ин-та истории СО РАН, 2000. С. 48 .
  31. ^ Statuta nec non liber promotionum philosophorum ordinis in Universitate studiorum Jagellonica ab anno 1402 ad annum 1849. ? Cracoviae, 1849. P. 144 .
  32. ^ Bla?ejovskyj D. Ukrainian and Armenian pontifical seminaries of Lviv (1665?1784) (Analecta OSBM. Vol. 29). ? Rom, 1975. P. 51, 59.
  33. ^ а б в Варон?н В. Полацк // ВКЛ. Энцыкл . ? Мн. : 2005 Т. 2. С. 445.
  34. ^ Арло? У. Кра?на Беларусь. Вял?кае Княства Л?то?скае . ? KALLIGRAM, 2012. С. 262.
  35. ^ Г?старычны шлях беларускай нацы? ? дзяржавы. ? Менск , 2005. С. 37.
  36. ^ Топографические примечании на знатнейшие места путешествия Её Императорского Величества в Белорусские наместничества. ? СПб., 1780. С. 48 .
  37. ^ 150 пытання? ? адказа? з г?сторы? Беларус?. ? В?льня, 2002.
  38. ^ Вял?к? г?старычны атлас Беларус? . У 4 т. Т. 4. ? М?нск, 2018. С. 19.
  39. ^ 150 пытання? ? адказа? з г?сторы? Беларус? / Уклад. ?ван Саверчанка , Зьм?цер Санько . ? В?льня: Наша Будучыня, 2002. ? 238 с. ISBN 9986-9229-6-1 .
  40. ^ Наша Н?ва. № 1, 1920. С. 4.
  41. ^ Указ Президента Республики Беларусь от 14 января 2013 г. № 27 ≪Об объединении районов и городов областного подчинения Республики Беларусь, имеющих общий административный центр≫   (рас.) (pdf). Нацыянальны прававы ?нтэрнэт-партал Рэспубл?к? Беларусь (14 студзеня 2013).  Праверана 7 лютага 2016 г.
  42. ^ Штыха? Г. , Джумантаева Т. , Сяргеенка Л. Полацк // ЭГБ . ? Мн. : 1999 Т. 5. С. 520.
  43. ^ Manteufell G. Połock // Słownik geograficzny... T. VIII. ? Warszawa, 1887. S. 719 .
  44. ^ Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб , 1890?1907.
  45. ^ Штыха? Г. , Джумантаева Т. , Сяргеенка Л. Полацк // ЭГБ . ? Мн. : 1999 Т. 5. С. 521.
  46. ^ Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. ? М.: Сов. энциклопедия, 1969?1978.
  47. ^ Zaprudnik J. Historical dictionary of Belarus . ? Lamham. ? London, 1998. P. 172.
  48. ^ БЭ . ? Мн. : 2001 Т. 12. С. 451.
  49. ^ Перепись населения год ? 2009. Витебская область   (рас.) Нацыянальны статыстычны кам?тэт Рэспубл?к? Беларусь
  50. ^ Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа   (рас.) Нацыянальны статыстычны кам?тэт Рэспубл?к? Беларусь
  51. ^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа   (рас.) Нацыянальны статыстычны кам?тэт Рэспубл?к? Беларусь
  52. ^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа   (рас.) Нацыянальны статыстычны кам?тэт Рэспубл?к? Беларусь
  53. ^ Га?рылава В. Гадан?м?я г. Полацка ? рэтраспектыве часу (Х?V?ХХ? ст.) // Сучасны стан беларускага краязна?ства ? валанцёрск? рух. Матэрыялы Рэспубл?канская навукова-практычнай канферэнцы? 16 красав?ка 2012 г. ? Менск?, 2012.
  54. ^ Дук Д. Полацк ? палачане (IX?XVIII стагодзьдз?). ? Наваполацк: ПДУ, 2010. С. 92.
  55. ^ Туристская энциклопедия Беларуси. ? Мн. , 2007.
  56. ^ Аляксандар Пукшанск?.   Полацак сябе пакажа // Зьвязда  : газэта. ? 25 тра?ня 2012. ? №  98 (27213) . ? С.  1 , 8 . ? ISSN 1990-763x .
  57. ^ Сементовский А. М. Белорусские древности. ? СПб., 1890. С. 109.

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

 ? ¹ У дужках прыводз?цца час атрыманьня Магдэбурскага права ; ? ² Вылучаным пазначаюцца ?мацаваныя месты ? мястэчк? ( гарады / гарадк? )
Атрымана з ≪ https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Полацак&oldid=2473104 ≫