Па?станьне 1863?1864 гадо?

Зьвестк? зь В?к?пэды? ? вольнай энцыкляпэды?
Па?станьне 1863?1864 гадо?
Кастусь Кал?но?ск? сярод па?станца?
Дата: 22 студзеня 1863 ? восень 1864
Месца: Царства Польскае , Беларусь ( Л?тва ), Летува , Латв?я , Правабярэжная ?кра?на
Вын?к: Параза па?станца?
Суперн?к?
Па?станцы Расейская ?мпэрыя
Прус?я (з 8 лютага 1863)
Герб Рэчы Паспал?тай у часы па?станьня 1863?1864 гадо?

Па?станьне 1863?1864 гадо? ? па?станьне нацыянальна-рэвалюцыйных с?ла? на частцы земля? былой Рэчы Паспал?тай (сучасныя Польшча , Беларусь , Летува , Латв?я й частка ?кра?ны ) супраць расейскага панаваньня й за адна?леньне Рэчы Паспал?тай у межах 1772 году. Пачалося абвяшчэньнем Ман?фэсту Часовага нацыянальнага ?раду 10 (22) студзеня 1863 году. Г?сторыяграф?чная навука дае розныя ацэнк? па?станьню ? цэлым, асабл?ва ? пляне нацыянальнай матывацы? к?ра?н?ко? ? сацыяльнай базы ?дзельн?ка?: ад ≪польскай шляхецка-клерыкальнай смуты≫ да ≪беларускага нацыянальна-вызваленчага≫ або ≪сялянска-рэвалюцыйнага руху≫ [1] .

Асобна разглядаецца па?станьне на тэрыторы? кол?шняга Вял?кага Княства Л?то?скага , да якога ?жываецца назва па?станьне Кастуся Кал?но?скага . Яно характарызуецца ?тварэньнем Часовага прав?нцыйнага ?раду Л?твы ? Беларус? , як? патрабава? ро?насьц? ? дачыненьнях пам?ж В?льняй ? Варшавай . Удзельн?к? па?станьня ? Вял?к?м Княстве Л?то?ск?м, найперш Кастусь Кал?но?ск? ? яго бл?зкае кола, карыстал?ся паролем ≪Каго люб?ш ? Люблю Беларусь ? То ?заемна≫, вярнул? беларускую мову ва ?радавае справаводзтва, а таксама выдавал? па-беларуску газэту ≪ Мужыцкая пра?да ≫, праклямацы? ? ?лётк?. Гэта прымус?ла Нацыянальны ?рад у Варшаве прызнаць г?старычную суб’ектнасьць беларуса? 3 тра?ня 1863 году ? форме прыняцьця адозвы ≪Да брато?-беларуса?≫ [2] .

На тэрыторы? Беларус? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Л?то?ск? прав?нцыйны кам?тэт (ЛПК) з пачаткам па?станьня бы? рэарган?заваны ? Часовы прав?нцыйны ?рад Л?твы й Беларус? на чале з Кастусём Кал?но?ск?м . Першым ман?фэстам гэтага ?раду бы? пераказ варша?скага ман?фэсту (20 студзеня (1 лютага) 1863). Аднак у ≪Па?станцкую ?нструкцыю≫ бы? уключаны адметны пункт пра права камандз?ра? аддзела? паводле пастановы ваеннага суду караць сьмерцю ≪найбольш злосных прыгнятальн?ка? сяляна?≫.

Варша?ск? ?рад адх?л?? ад улады Часовы ?рад Л?твы й Беларус? (27 лютага (11 сакав?ка) 1863), перада?шы ?ладу в?ленскаму кам?тэту ≪ белых ≫, як? ста? называцца ≪ Аддзелам к?ра?н?цтва прав?нцыям? Л?твы ≫. Гэты Аддзел распа?сюдз?? дэкрэт, як?м касавал?ся ?се па?намоцтвы ? мандаты ЛПК . Кал?но?ск? ад ?мя ЛПК выказа? пратэст супраць перадачы ?лады ≪? рук? контррэвалюцыянэра?≫ й зьня? зь сябе адказнасьць за ?се будучыя памылк? й страты, але падпарадкава?ся.

Тады, кал? Кал?но?ск? разгортва? шырокую дзейнасьць у Гарадзеншчыне, выступаючы пад розным? мянушкам?, як Яська Гаспадар з-пад В?льн?, Вас?ль Сьв?тка, Макарэв?ч ? Чарнэцк?, у В?льн? тварыл?ся ?жо па?станцк?я арган?зацы?. На чале ?х стаял?: Старжынск?, Зьв?рждо?ск?, Агрызка, Пшыбыльск?, Длуск?, Аскерка, Дале?ск?, Малахо?ск?" Вярыга ? др.

Усе яны ведал? пра Кастуся Кал?но?скага, у паглядах зь ?м ня ?се, аднак, згаджал?ся. Бальшыня гэных людзей была за тое, каб в?ленск?я па?станцк?я арган?зацы? мел? цесную лучнасьць з Варшавай ? сх?лял?ся на бок ≪белых≫, а Кал?но?ск? зая?ля?, што ≪сякера па?станца не пав?нна спыняцца нават над калыскаю шляхоцкага дз?цяц?≫ ? што ≪такой бесталковай галаве, як Варшава, ня можна даверыць долю Беларус?≫. Таму сярод в?ленск?х правадыро? па?станьня, кал? зьяв??ся туды Кал?но?ск?, наста? разлом. Да Кал?но?скага далучыл?ся: кап?тан Зьв?рждо?ск?, ?нжынэр-паручн?к Малахо?ск?, Вярыга ? лекар Длуск?. Накольк? паляк? думал? ?весь па?станцк? рух абапёрц? на шляхце ? на абшарн?ках, нагэтульк? Кал?но?ск? ? ягоныя сябры ?важал?, што па?станьне ?дасца тады тольк?, кал? за ?м пойдзе сялянства, якому трэба аддаць усю зямлю бяз выкупу ? зь якога трэба было выбраць па?станцк? апарат. Адначасна Кал?но?ск? пашыра? думку вун?? на рэл?г?йным груньце на Беларус?, хочучы з вун?? зраб?ць нацыянальную беларускую рэл?г?ю, веру, дзе была б беларуская мова ? дзе не было б уплыву ан? польскага, ан? расейскага.

Паляк? ?сьцяж старал?ся падпарадкаваць Кал?но?скага варша?скаму кам?тэту, а ён зая?ля?, што беларусы сам? сябе могуць к?раваць. Тады ≪белыя≫ заграз?л?, што кал? ён з сва?м Кам?тэтам не падпарадкуецца Варшаве, дык ?хныя ?мёны будуць апубл?каваныя ? газэтах ? так?м парадкам яны будуць раскрытыя ды панясуць адказнасьць перад урадам ? перад Польшчай. Кал?но?ск?, запратэстава?шы супроць гэтага, змушаны бы? выехаць зь В?льн? ? Гарадзеншчыну, дзе далей праводз?? сваю дзейнасьць. Зьв?рждо?ск? выеха? на ?сход ? праводз?? рэвалюцыйную акцыю сярод студэнта? Горы-Горацкага сельскагаспадарчага ?нстытуту. У В?льн? заста?ся Малахо?ск?, ? ён у лучнасьц? з Кал?но?ск?м патаемна праводз?? самастойную беларускую л?н?ю. Яны далей пашырал? сваю акцыю ? закл?кал? змагацца з царск?м урадам, а таксама думку пра тое, што трэба стварыць мужыцкую Беларусь, незалежную ? ад польскага пана, ? ад расейскага сама?ладзтва, што разам эксплюатавал? беларускага селян?на [3] .

У кастрычн?ку 1862 году па?ста? нумар ≪ Мужыцкай пра?ды ≫, як? аднак зь нейк?х прычына? не надрукавал?. Гэты варыянт зья?ляецца ?н?кальным ? вылучаецца з усяе сэры?, бо тлумачыць сялянам, як раней называлася ?хная кра?на ? якую назву мае тутэйшы народ [4] [5] :

« Вы, дзецюк?, пэ?не ня ведаеце, хто вы так?я, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацьк? жыл? <...> Зямля наша зь вяко? вечных называецца л?то?ская , а мы то называемся л?то?цы . »
Першая старонка нявыдадзенай Мужыцкай пра?ды

Ваенныя с?лы па?станца? у Па?ночна-Заходн?м кра? царск?я ?лады ацэньвал? як 68?77 тыс. чал. Па?станцк?я аддзелы здолел? правесьц? на Беларус? й Летуве 237 баё? з царск?м? карн?кам? [6] . Падчас па?станьня на каротк? час ?нсургентам? бы? захоплены горад Горк? . У красав?ку 1863 г. атрад Людв?ка Зьвяждо?скага з дапамогай студэнта? Горы-Горацкага земляробчага ?нстытуту захап?? павятовы горад, але бы? разьб?ты царск?м войскам.

На Меншчыне ваенныя дзеяньн? пачал?ся 19 красав?ка 1863. Найбольш вял?к?я ба? адбыл?ся:

На Гарадзеншчыне ваенныя дзеяньн? был? адметныя значна большым, чым у ?ншых мясьц?нах, удзелам сяляна?, што тлумачыцца ?мелай прапагандай рэвалюцыйных дэмакрата? пад к?ра?н?цтвам Кал?но?скага [7] , а таксама значна большым адсоткам катал?ко?. 11 красав?ка 1863 году каля вёск? Новы Двор ( Шчучынск? павет ) атрад Людв?ка Нарбута вытрыма? б?тву з жа?нерам? палко?н?ка Ц?мафеева. 3 чэрвеня адбылася знакам?тая б?тва пад М?лав?дам? . 13 чэрвеня атрады Ф. Уладака ? Я. Ваньков?ча трымал? бой каля вёск? Новыя Пяск? (Бяроза?ск? павет). Праз два дн? атрады Валерыя Урубле?скага перамагл? на Пружаншчыне . У чэрвен? ? л?пен? 1863 у вын?ку рэпрэс?я? Мура?ёва ад падтрымк? па?станьня адышл? памешчык? Беларус? й Летувы. Тады ? склад В?ленскага кам?тэту бы? вернуты Кал?но?ск?, а 31 л?пеня 1863 узначал?? яго. 22 жн??ня Кал?но?скаму был? перададзеныя па?намоцтвы кам?сара варша?скага ?раду ? В?льн?. Так?м чынам, у руках Кал?но?скага была сканцэнтраваная ?ся па?ната ?лады ? па?станцкай арган?зацы? на землях Беларус? й Летувы. На важнейшыя пасады Кал?но?ск? пастав?? сва?х аднадумца? ? так, В. Урубле?ск? ста? ваенным начальн?кам Гарадзенскага ваяводзтва, ?. Ямант ? кам?сарам у Менску, А. Мацкев?ч ? ваенным арган?затарам узброеных с?ла? Ковенскага ваяводзтва. Аднак ? новаму складу к?ра?н?цтва не ?далося дамагчыся пералому ? ваенных дзеяньнях. Пад пачатак верасьню 1863 па?станьне ? л?то?ска-беларуск?х губэрнях было практычна задушанае. 16 сьнежня ? Ко?не расейск?я ?лады павес?л? Антона Мацкев?ча [8] .

Кал?но?ск? ? ягоныя сябры был? людзьм? высокаасьвечаным?, по?ныя энэрг?? ? любасьц? да свайго краю ? народу, ? свае акцы? ня спын?л? нават тады, кал? паляк? ? 1863 годзе пра?грал? па?станьне. Наадварот, Кал?но?ск?, абвесьц??шы сябе дыктатарам Беларус?, яшчэ больш узмацн?? ? найда?жэй праводз?? сваю рэвалюцыйную працу. Кал?-ж польск?я паны, спалоха?шыся пагромшчыка па?станца? в?ленскага генэрал-губэрнатара Мура?ёва, пачал? падп?сваць л?сты з ≪верноподданническим≫ адрысам да цара, дык па загадзе Кал?но?скага па?станцы зраб?л? замах на арган?затара гэнага падп?сваньня абшарн?ка Дамэйку ? моцна яго парэзал?. Гэты факт страшэнна ?збуры? расейца?. Мура?ё? асаб?ста пача? к?раваць асочваньнем Кал?но?скага ? ягоных найбл?жэйшых супрацо?н?ка?. Круг дзейнасьц? па?станца? звужа?ся ? ? канцы 1863 году па даносе пал?цы? ?далося арыштаваць памоцн?ка Кал?но?скага Дале?скага, загадчыка гаспадарска-грашовае частк? па?станьня на Беларус? Зданов?ча ? па?станцкага кам?сара В?леншчыны Дарм?но?скага. Пал?цыя, ведаючы, што яны был? найбл?жэйшым? супрацо?н?кам? Кал?но?скага, старалася розным? спосабам? вымус?ць ад ?х паказаньн? аб месцы прабываньня Кал?но?скага, але н?хто зь ?х свайго правадыра ня зрадз??, хоць ус?м прышлося зг?нуць на эшафоце. Зданов?ча ? Дарм?но?скага павес?л? ? сьнежн? 1863 г., а Дале?скага ? у студзен? 1864 году.

Пасьля пал?цыя натрап?ла на сьляды Малахо?скага, ? ён мус?? выехаць за межы. Франц?шак Багушэв?ч, як? бра? таксама ?дзел у па?станьн?, бы? ранены ? нагу ?, каб заблытаць сьляды, выеха? на ?кра?ну ? Нежын, дзе паступ?? у Юрыдычны л?цэй. Кал?но?ск? заста?ся бл?зу што адз?н, але дарма, ён ? далей сьмела, энэрг?чна працава?, спадзяючыся падняць працо?ныя беларуск?я масы проц? польск?х пано? ? расейскага цара. Аднак расста?леныя агенты Мура?ёва дзе?л?. Яны шукал? Кал?но?скага ня тольк? ? В?льн?, але ? ? Менску, ? там, натрап??шы на сьляды падпольнае беларускае арган?зацы?, злав?л? шляхцюка Парф?нов?ча. Парф?нов?ч веда?, дзе знаходз?цца дыктатар ?, кал? пал?цыя дакляравала яму падараваць жыцьцё, дык ён паказа? памешканьне Кал?но?скага ? В?льн?, у сьвятаянск?х мурох, дзе Кал?но?ск? жы? пад прозьв?шчам В?та?та В?тожэнца. Арышт Кал?но?скага адбы?ся 29.1.1864 г., ? пасьля яго па?станьне было канчальна зьл?кв?давана, а сам Кал?но?ск? 22.III. 1864 г. павешаны на Лук?ск?м пляцы ? В?льн?. Перад сьмерцяй сваёй Кал?но?ск?, будучы ? вастрозе, нап?са? яшчэ л?ст да беларускага народу наступнага зьместу [3] :

≪Мужык?, браты мае родныя!

З-пад шыбен?цы маско?скай прыходз?цца мне п?саць да вас ? можа астатн? раз Горка пак?нуць зямельку родную ? цябе, дараг? мне народзе. Грудз? застогнуць, забал?ць сэрца, але ня жаль зг?нуць за тваю пра?ду. Прым?, народзе, да шчырасьц? мае слова перадсьмертнае, бо яно як-бы з таго сьвету тольк? для дабра твайго нап?сана. Нямаш, братк?, большага шчасьця на гэтым сьвеце, як кал? чалавек мае розум ? навуку. Тады ён тольк? ? радзе жыць у дастатках, ? тады тольк?, памал??шыся Богу, заслужыць неба, бо, узбагац??шы навукай розум, раза?е сэрца ? народ свой цэлы шчыра палюб?ць. Але як дзень з ноччу ня ходз?ць разам, так ? навука пра?дз?вая ня ?дзе разам з няволяй маско?скай. А пакуль яна у нас будзе, у нас н?чога ня будзе. Ня будзе пра?ды, ня будзе багацьця ? н?якае навук?, адно нам?, як скац?най, варочаць будуць не для дабра, а на паг?бель нашу. Ваюй, народзе, за свае чалавечае ? народнае права, за сваю веру, за зямлю сваю родную Бо я табе з-пад шыбен?цы кажу, народзе, што тады тольк? зажывеш шчасьл?ва, кал? над табой маскаля ?жо ня будзе≫.

Пасьля паразы ? ваенных дзеяньнях у 1863 па?станцы перайшл? да партызанскай барацьбы. У далейшым барацьба перайшла ? сфэру грамадзкага непадпарадкаваньня й адм?н?страцыйных рэпрэс?я?, яна працягвалася й пасьля сканчэньня па?станьня.

Вын?к? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вытрымка з пратакола допыту В. Парф?янов?ча, у як?м упам?наецца пароль па?станца?: ≪Каго люб?ш?≫ ? ≪Люблю Беларусь≫.

Расейск?я ?лады ?чын?л? бязьл?тасныя рэпрэс?? супраць удзельн?ка? па?станьня, канф?ско?вал? ?х маёмасьць. Маёнтк? датычных да па?станьня заб?рал?ся ? скарб Расейскай ?мпэры? ? на льготных умовах прадавал?ся выхадцам з цэнтральных расейск?х губэрня?. За падтрымку па?станьня студэнтам? расейск?я ?лады закрыл? Горы-Горацк? земляробчы ?нстытут , скарац?л? колькасьць сярэдн?х навучальных установа?. Наста?н?ка? ? ?ншыя катэгоры? мясцовай ?нтэл?генцы? (мэдычных работн?ка?, землямера?) пераводз?л? на службу ? цэнтральную Расею ? замянял? выхадцам? адтуль. Згодна з аф?цыйнай статыстыкай расейск?х улада? (зь л?ку тых, каго ?зял? ? палон або арыштавал?), за датычнасьць да па?станьня 128 чалавек пакарал? сьмерцю, 853 чалавек? выракл? да катарг?, каля 12,5 тысяча? чалавек выракл? на службу ? арыштацк?х ротах або выслал? ? ?ншыя мясцовасьц? [9] , у тым л?ку ? на пасяленьне ? Сыб?р (частка зь ?х у 1866 годзе падняла Кругабайкальскае па?станьне ).

Улады Расейскай ?мпэры? выраб?л? мэдаль ≪За здушэньне польскага мяцяжу≫ ( рас . ≪За усмирение польскага мятежа≫ ), наклад якога скла? 368 тысяча? 133 асобн?к?, што сьведчыла як пра вел?зарныя с?лы, к?нутыя супраць па?станца?, так ? пра маштаб змаганьня з расейск?м? калян?затарам? [10] .

Вядомыя ?дзельн?к? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Глядз?це таксама [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  1. ^ Ф?рынов?ч А. Э.   ≪Жаночы фактар≫ у Па?станьн? 1863?1864 гг.: ?нфармацыйны патэнцыял беларуск?х арх?васхов?шча? // Весц? НАН Беларус?. Серыя гуман?тарных навук . ? 2011. ? № 2. ? С. 59?65.
  2. ^ Абламейка С. Кал?но?ск? бы? беларусам. Даказаць адваротнае немагчыма , Радыё Свабода , 22 сакав?ка 2021 г.
  3. ^ а б Беларусь учора ? сяньня. Касяк ?ван, Найдзюк Язэп.- Менск: Навука ? тэхн?ка, 1993
  4. ^ Герас?мчык В. Ненадрукаваны нумар “Мужыцкай пра?ды” // ≪Народная Воля≫, 19 чэрвеня 2018 г.
  5. ^ Герас?мчык В. Канстанц?н Кал?но?ск?: асоба ? легенда. ? Гродна, 2018.
  6. ^ Г?сторыя Беларус?. Ад старажытнасц? да XXI стагоддзя. Каротк? нарыс. ? Мн. : Лекцыя, 2000.
  7. ^ М. Б?ч…
  8. ^ Змагацца ? памерц?, каб стаць легендай: ≪Б?тва за Кал?но?скага≫ // Наша н?ва
  9. ^ Арло? У. Кра?на Беларусь. Вял?кае Княства Л?то?скае . ? KALLIGRAM, 2012. С. 336.
  10. ^ Арло? У. Кра?на Беларусь. Вял?кае Княства Л?то?скае . ? KALLIGRAM, 2012. С. 335.

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Карпусы
Дыв?з??
Палк?
Па?станцк?я аддзелы
  • Акс?нскага
  • Барэлё?скага
  • Бжуск?
  • Вагнэра
  • В?лькашэ?скага
  • Высоцкага
  • Гейдэнрайха
  • Граков?ча
  • Грыл?нскага
  • Дав?дов?ча
  • Дал?цкага
  • Дубро?скага
  • Езяранскага
  • Казло?скага
  • Кананов?ча
  • Капярн?цкага
  • Кл?машэ?скага
  • Красо?скага
  • Крыс?нскага
  • Куро?скага
  • Лангев?ча
  • Лапацкага
  • Лютыха
  • Масако?скага
  • Мыстко?скага
  • Падле?скага
  • Рамато?скага
  • Рамбо?скага
  • Рудзкага
  • Руцкага
  • Серако?скага
  • Слупскага
  • Стам?ро?скага
  • Тачано?скага
  • Урбано?скага
  • Ф?гецьц?
  • Фрыцшэ
  • Ц?хорскага
  • Каятана Цяшко?скага
  • Тэадора Цяшко?скага
  • Чарнецкага
  • Дыян?с?я Чахо?скага
  • Леона Чахо?скага
  • Шаня?скага
  • Шэмета
  • Эмянов?ча
    • ?ншыя
    * ? плянаваныя
    Атрымана з ≪ https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Па?станьне_1863?1864_гадо?&oldid=2359987 ≫