Апартэ??д ( па-афрыкаанс : apartheid ) азначае ≪асобнасьць≫, ≪падзяленьне≫) ? сыстэма легал?заванае расавае сэгрэгацы?, якая зья?лялася асновай унутранае пал?тык? белага ?рада Нацыянальнае парты?, што к?равала Па?днёва-Афрыканскай Рэспубл?кай ад 1948 да 1990 году.

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Г?сторыя апартэ?ду ?зыходз?ць да пал?тык? калян?зацы? афрыканскага кантынэнту дзяржавам? Э?ропы й практык? дам?наваньня белых перасяленца? на этн?чна ≪чорных≫ тэрыторыях.

Па перамозе на выбарах 1948 году Нацыянальная Партыя ПАР дэталёва распрацавала пал?тыку апартэ?ду, пашыры?шы ?сныя падыходы ды замацава?шы ?сю канцэпцыю на дзяржа?ным узро?н?. Апартэ?д набы? форму ?нстытуцыянальнага рас?зму, вылучы?шы Афрыканэра? (ц? нашчадка? белых перасяленца? на гэтыя тэрыторы?) у дам?нуючую этн?чную групу.

Заканада?ства апартэ?ду клясыф?кавала ?с?х жыхаро? ды госьця? ПАР на некальк? расавых група? (чорныя, белыя, каляровыя, аз?яты). Усе чорныя жыхары ПАР был? пазба?леныя грамадзянства рэспубл?к?; ?м было нададзенае грамадзянства аднаго з бантустана? , як?х белы ?рад ПАР ствары? па 10 на тэрыторы? ПАР ды тэрыторы? Нам?б?? адпаведна паводле этн?чнае прыкметы. Чатыры з тых тэрыторыя? мел? фармальную незалежнасьць, астатн?я карыстал?ся з частковае а?таном?? ? межах ПАР.

Бантустаны мел? досыць малы памер ды займал? пераважна эканам?чна неэфэкты?ныя земл?, каб забясьпечыць сталае разьв?цьцё. Урад Нацыянальнае Парты? ствары? ?х на тэрыторы? ≪чорных рэзэрвацыя?≫, створаных за брытыйск?м часам. Гэтыя рэзэрвацы? был? падобныя да тых, што стварал? ? сябе для карэннага насельн?цтва Злучаныя Штаты , Канада або А?страл?я . У адрозьненьне ад апошн?х, шмат хто з чорных жыхаро? ПАР н?кол? не жыл? на тэрыторы? бантустана? , да як?х был? прып?саныя паводле свайго паходжаньня.

Увядзеньне сыстэмы бантустана? адбывалася ра?належна з абмежаваньнем права на галасаваньне чорнае большасьц? ПАР: ?м было дазволена галасаваць тольк? ? бантустанах, чы?м? ≪грамадзянам?≫ яны зья?лял?ся. Адбылася сэгрэгацыя сыстэмы адукацы?, мэдычнае дапамог? ды ?ншых грамадзк?х сыстэма?. Чорныя жыхары ПАР ня мел? права адведваць пал?кл?н?к? белае мяншын?, ?х дзец? был? вымушаныя хадз?ць у асобныя школы. Якасьць ≪чорнае≫ адукацы? й мэдычнага абслуго?ваньня была значна н?жэйшай за ≪белую≫; трох? вышэй у герарх?? стаял? групы ≪каляровых≫ ды ≪аз?ята?≫. Сыстэма адукацы? для чорнае мяншын? пав?нна была рыхтаваць зь ?х праца?н?ко? для ≪белых≫, так?м чынам, яе якасьць была штучна зан?жанай; да ?н?вэрсытэцкае адукацы? ? гало?ных цэнтрах кра?ны чорная бальшыня ня мела доступу ?вогуле.

Пал?тыка штучнага зан?жэньня якасьц? грамадзк?х паслуга?, што надавал?ся чорнае бальшын?, мела за мэту прымус?ць ?х пераехаць на тэрыторыю аднаго з бантустана?.

Падобная сэгрэгацыя ? правох выкл?кала значны ?нутраны супрац??, на як? ?рад адказва? пал?цыйным? акцыям? ды рэпрэс?ям?, што ? сваю чаргу спрычын?лася да далейшага напяцьця станов?шча ? кра?не ды перахода чорнае бальшын? да ?зброенага супрац?ву. Крок? ?рада ? адказ улучал? дазвол на катаваньн? арыштаваных пал?тычных актыв?ста?, на ?вязьненьне без суду; была ?ведзеная цэнзура й забароненыя папулярныя апазыцыйныя пал?тычныя парты?, а менав?та Афрыканск? Нацыянальны Кангрэс , Задз?ночаньне Людзей Азан?? , Панафрыканск? Кангрэс ды Аб'яднаны Дэмакратычны Фронт . Тым ня меней, нягледзячы на рэпрэс?? ды забароны на ахв?цыйную дзейнасьць, гэтыя парты? здолел? й надалей каардынаваць барацьбу супраць сэгрэгацыйнае пал?тык? ?раду.

Барацьба двух вял?к?х расавых група? (белае меншын? ва ?ладзе ды чорнае сэгрэгаванае бальшын?) выкл?кала надзвычайны рост м?л?тарызацы? ПАР. Парты?, як?я вял? барацьбу супраць апартэ?ду, мел? шчыльную повязь зь ?ншым? вызвольным? рухам? па Афрыцы й часьцяком разглядал? барацьбу супраць апартэ?ду як элемэнт сацыял?стычнае барацьбы супраць кап?тал?зму.

Канец пал?тыцы апартэ?ду бы? пакладены ? вын?ку шэрагу перамова?, як?я трывал? м?ж урадам ды апазыцыйным? ≪чорным?≫ партыям? ад 1990 да 1994 году; перадача ?лады да чорнае бальшын? была замацаваная на выбарах 1994 году, дзе большасьць галасо? здабы? Афрыканск? нацыянальны кангрэс .

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]