Тусыбай

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Ауыл
Тусыбай
Тусыбай
Ил

Р?с?й

Федерация субъекты

Баш?ортостан

Муниципаль район

Балтас районы

Координаталар

55°59′14″ с. ш. 55°42′06″ в. д. H G Я O

С???т б?лк?те

UTC+6

?анлы танытмалар
Автомобиль коды

02, 102

ОКАТО коды

80 208 840 001

ОКТМО коды

80 608 440 101

ГКГН номеры

0521573

Тусыбай (Рәсәй)
Тусыбай
Тусыбай
Тусыбай (Башҡортостан Республикаһы)
Тусыбай

Тусыбай ( рус.   Тучубаево ) ? Баш?ортостанды? Балтас районында?ы ауыл. 2010 йылды? 14 октябрен? ?арата халы? ?аны 381 кеше [1] . Почта индексы ? 452985, ОКАТО коды  ? 80208840001.

Ауыл?а ниге??е 1722 йылда Та?лар (Та?) ырыуы баш?орттары ?ал?ан.

Тарихы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Тусыбай ауылы (исеме бо?ол?ан, д?р???: Туйсыбай) 1722 йылда Та?лар улусы баш?орттары тарафынан ?? ер??ренд? ниге?л?нг?н. [2] . Ауыл?а у?а ниге? ?ал?ан Туйсыбай исемле кеше исеме бирелг?н. Тикшерене?сел?р фекеренс?, я?ы ауыл?а И?ке Та?лар ауылы (х??ерге Борай районы) баш?орттары ниге? ?ал?ан, с?нки уны? икенсе исеме ? И?ке Та?лар. [3] (57-се бит) Ярай?ы ?ур Та? ??бил??е XIII быуатта Каспий ер??ренд? Эмба ??м Яйы? (Урал) йыл?алары ара?ында к?сеп й?р?й. Та? хал?ыны? Урал?а к?сене?е хандар?ы? ??-ара низа?тарына б?йле. Та??ар?ы? бер нис? т?рк?м? Табын , ???рг?н , Б?рй?н ??м баш?а ?ай?ы бер ??бил?л?рг? ?ушыла. ?у?ыра? Та? хал?ы к?нсы?ыш?а (Урал?а й?н?л?, заводтар т???л? башла?ас, к?нбайыш?ара? к?сен?) ??м к?нбайыш (Тере Танып йыл?а?ы буйына й?н?л?) т?рк?мд?рг? б?лен?. Танып буйында?ы Та??ар табындар ??м ?йлел?р мен?н ту?анлы? б?йл?нешт?рен ?а?лай. XVI быуатта Ир?кте баш?орттары Танып буйы Та? ырыуы а?аба ер??рен? индерел?. Баш?ортостан Республика?ыны? Балтас районында?ы Ир?кте ауылдары ? Сурапан, Т?б?нге ?ан??й?р , Тек?н ??м Т?б?нге ?икея? ауылдары. [4] [3] (19-сы бит)

Балтас районында?ы Та?лар ырыуы (улусы) ауылдары: И?ке ?ар?алы , ??йт?к , Тусыбай.

1834 йылда ауылда 147 баш?орт ??м 250 типт?р була. 1859 йылда ауылда 241 баш?орт (49 йорт)??м 435 типтар (75 йорт) терк?лг?н. А?аба баш?орттар: ?хм??и Х?сн?тдинов, ?орбан??ли ??би?уллин, Ми?лебай Тимербаев, Батырша В?лишин, ?хт?м ?олоев, Г?з?йер Айыт?олов, ??л?етдин Мифтахетдинов, Ш??иморат С?лимов. Улар?ы? там?алары ла ?а?ланып ?ал?ан [5] .

1843 йылда 147 баш?орт 144 бот ?ышлау ??м я??ы ?абан иген с?с?. Баш?орттар башлыса малсылы? мен?н ш???лл?нг?н: йыл?ы, ?ыйыр, ва? мал (78 ?ары?, 59 к?з?) тот?андар. Ауылда тирм?н бул?ан. [2]

1920 йылда бында 1019 кеше й?ш?г?н (197 йорт) [5] .

Х??ер Тусыбай?а урта м?кт?п (бина 1981?1983 йылдар?а т???лг?н), фельдшер-акушерлы? пункты, ауыл м???ни?т йорто (бина 1974 йылда т???лг?н), китапхана (1931 йылдан алып эшл?й), балалар ба?са?ы, магазиндар бар. Ауылда м?сет асыл?ан.

?ы?ы?лы м??л?м?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Б?т? баш?орттар ке?ек ?к, Тусыбай баш?орттары ла х?рби ?атлам?а инг?н (10-сы баш?орт кантоны).

?ай?ы бер документтар?ан ???кт?р Та? ырыуы тарихы тура?ында ?ай?ы бер м??л?м?т алыр?а м?мкин:

≪… Ноября в 26 день (1710 йыл) писана запись такова: Уфинского уезду Сибирской дороги, Кайпанские волости деревни Кайпан башкирец Кульмет Точюбаев дал на Уфе сию на себя запись. Уфинского ж уезду, Осинской дороги, Гайнинской волости деревним Сараш башкирцу Мурзаметю Азменеву в томя, что поступился я. Кульметь, ему, Муфрзаметю, вотчиною деда своего Якшиметя Янгильдина, юртом и пахотною землею, и сеннымы покосы, и лесом, и всякими лесными ухожьи. И вольно, ему, Мурзаметю, в том лесу бревна и дрова рубить, и всякого зверя побивать, и в борти лазить, и вновь борти делать, и хмель щипать. И жити ему, Мурзаметю, с нами в той вотчине вместе и всякие великого государя подати платить нам вопче, как дед мой…≫

(Материалы по истории Башкирской АССР, т. 3, М.-Л., 63-с? бит).

≪… поступился я, Кульметь, ему, Мурзаметю, вотчиною деда своего Якшиметя Янгильдина…≫ ?олм?тте? олта?ы- Я?шым?т Й?нгилдин. Улар?ы? ер??ре ?леге Т?тешле районы И?ке ?айпан (Будум, ары Тол йыл?аларына тиклем), К?лт?? ауылдарынан ары бул?ан тиг?н м??л?м?тт?р архив документтарында осрай. Та? ырыуыны? ?ай?ы бер ер??рен? Ир?кте ырыуы баш?орттары индереле?е тура?ында?ы я?малар?а был ?ис ?аршы килм?й. Балтас районында?ы Ир?кте ауылдары Тек?н , Сурапан, Т?б?нге ?икея? , Т?б?нге ?ан??й?р Т?тешле районыныда?ы А?с?йет , И?ке Со?ор , И?ке К?р?ем , Я??ы?нарат ?.б. Та? ырыуы ауылдары ара?ында ултыра.

1762 йылда Та?лар улусы баш?орттары Уразгилде С?йт?ков мен?н Точибай (Тусыбай) Я?шыметов (Тусыбай ауылына ниг? ?ал?ан) Иман?ол Т?н?к?ев ет?кселегенд?ге Ир?кте ырыуы баш?орттарын ?? ер??рен? индере? тура?ында килеше??е я?ырта. Тусыбай?ы? олата?ы- Я?шым?т Й?нгилдин, х??ерге Т?тешле районы И?ке ?айпан ауылы а?аба баш?орто, бик к?п ер??рг? хужа бул?ан.

1785 йылда тыу?ан зауряд-хорунжий С?лим Салсы (Салчы) улы Туйсыбаев (Туйсыбай?ы? ей?не) 5-се баш?орт полкы мен?н берг? 1812 йыл?ы Ватан ?у?ышында ?атнаша, ≪француз ??ск?р??рен? ?аршы походтар?а ??м эшт?р?? була ??м Парижды ал?ан ?с?н к?м?ш ми?ал мен?н б?л?кл?н?≫. Яйы? (Урал) йыл?а?ы буйында сик буйы хе?м?тенд? С?лим Туйсыбаев 5 тап?ыр була. Х??ерге заманда С?лимов фамилия?ын уны? к?п вари?тары й?р?т? [5] .

Ауыл атама?ы килеп сы?ышы тура?ында ≪ауыл?а башы та? бул?ан кеше башлап килеп ултыр?ан да, ауыл исеме шунан килеп сы??ан≫, тиг?н фараз бер нинд?й сы?ана? мен?н д? и?батланмай.

Халы? ?аны [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Б?т? Р?с?й ??м Б?т? Союз халы? и??бе алыу м??л?м?тт?ре буйынса халы? ?аны (кеше)

И??п алыу йылы ??м к?н? Б?т? халы? Ир-егетт?р ?атын-?ы??ар Ир-егетт?р ?л?ш? (%) ?атын-?ы??ар ?л?ш? (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ?инуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ?инуар
1959 йыл 15 ?инуар
1970 йыл 15 ?инуар
1979 йыл 17 ?инуар
1989 йыл 12 ?инуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь 381 189 192 49,6 50,4

Халы? ?аны буйынса а?латма т?рл? йылдар?а и??п алыу т?ртибене? айырмалы?ы булыу с?б?пле халы? ?аныны? ??енс?леген? и?тибар итеге?.

1939 йыл ? бар бул?ан халы? ?аны.
1989 , 2002 , 2010 йылдар?а ? даими й?ш?г?н урыны булып и??пл?нг?н халы? ?аны

Географик урыны [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Район ???ген? тиклем ( И?ке Балтас ): 22 км
  • Я?ында?ы тимер юл станция?ы (К?й??е): 90 км

Урамдар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Колхоз урамы

М?кт?п урамы

Билд?ле ш?хест?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Алик Харис улы Ло?манов- композитор, Татарстан Республика?ыны? ат?а?ан?ан м???ни?т эшм?к?ре

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. ? Уфа: ГУП РБ Издательство ≪Белая Река≫, 2007. ? 416 с.? ISBN 978-5-87691-038-7 (рус.)
  • Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. ? 744 с. ISBN 978-5-295-04683-4   (рус.)

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]