Саша
Чёрный
(ысын исеме
Александр Михайлович Гликберг
;
1 (13) октябрь
1881,
Одесса
,
Р?с?й империя?ы
?
5 август
1932
, Ле-Лаванду, Прованс,
Франция
) ? уры? К?м?ш быуат ша?иры, прозаик, журналист, лиро-сатирик ши?ри фельетондар авторы булара? ки? танылыу ал?ан .
Одессала
х?лле й???д ?аил??енд? тыу?ан. Ата?ы, Михаил Давидович Гликберг (1852 ? 6 сентябрь 1911)
[7]
, провизор, химия фирма?ыны? к?сеп й?р??се в?киле була
[8]
. ?с??е Марьям Мееровнаны? сы?ышы (?ы? фамилия?ы шулай Гликберг, 1857??) сау?аг?р??р ?аил??ен?н
[9]
[10]
[11]
. 1877 йылды? 8 июленд? ?йл?нешк?нд?р. ?аил?л? биш бала бул?ан.
Малай гимназияла у?ый, ?мм? уны тамамламай, ?й??н ?асып кит?. У?а й?ш?? ?с?н а?са эшл?рг? тура кил?.
???р??ре Житомир?а ба?ыла башлай. Ша?ир 1905 йылда Санкт-Петербургты? ≪Зритель≫(≪Тамашасы≫) а?налы?ында хе?м?тт?шлек ит?. Т??ге ши?ыр?ары ≪Саша Чёрный≫ псевдонимы мен?н сы?а. ≪Чепуха≫ тиг?н сатирик ши?ыры 1905 йылды? 27 ноябренд? ≪Зритель≫ журналында ба?ыла ??м ба?маны? ябылыуына килтер?.
≪Т?рл? мотивтар≫ (≪Разные мотивы≫) тиг?н т??ге китап донъя к?рг?нг? тиклем ?к ?ул?а алын?ан, ? автор ??е м??жиз? мен?н сит илг? сы?ып кит? ал?ан. Германияла т?пл?нг?н, ике йыл Гейдельберг университетында лекция ты?ла?ан.
Р?с?йг? ?айт?ас, 1908 йылдан алып а?на ?айын сы??ан ≪Сатирикон≫ журналында даими хе?м?тк?р булып эшл?й башлай. Сатирик ши?ыр?ары аша Саша Чёрный бик популяр булып кит?. Уны? ≪Сатиралар≫ китабыны? т??ге томы 1910 йылда донъя к?р? ??м ?ы??а ва?ыт эсенд? та?ы ?с тап?ыр ба?ылып сы?а.
?йтк?нд?й, 1910 йылда уны? ≪Баш?орт ауылында≫ (≪В башкиркой деревне≫) тиг?н ши?ыры донъя к?р?. Ша?ир ул заманда?ы дача традициялары мен?н й?ш?г?н Р?с?й ауылыны? ????ти донъя?ын ??р?тл?п,
баш?орттар?ы?
образын ирекле ??м с?л?м?т ≪т?би??т балалары≫ булара? ??р?тл?й
[12]
:
На веселой лошаденке
Башкиренок щелкал звонко
Здоровеннейшим бичом.
Саша Чёрный?ы? ≪Сатиралар ??м лирика≫ тиг?н икенсе томы
1913 йылда
сы?а.
Шул у? йылда ша?ир ≪Современник≫ журналында эшл?й башлай. Ошо осор?а ул я?ы жанр?а - т?рл? ба?малар?а донъя к?рг?н балалар ?с?н ши?ыр?ар?а м?р?ж???т ит?. ?? к?с?н прозала йышыра? ?ынап ?арай, балалар ??м ?лк?нд?р ?с?н хик?й?л?р я?а. 1914 йылда ?? тел?ге мен?н фронт?а кит?. Окоптар?а ?тк?рг?н ?с йыл уны? ижадын я?ы образдар мен?н байыта.
Февраль революция?ынан ?у?
1917 йылда
т?нья? фронтта комиссар урынба?ары була.
1920 йылда ша?ир
Р?с?й??н
кит?.
Литвала
, артабан
Берлинда
,
Римд?
, 1924 йылдан
Парижда
й?ш?й. Т?рл? эмигрант ба?маларында ?атнаша. Уны? ши?ыр?арында ватанын, р?с?й хал?ыны? борон?о к?нк?решен ?а?ыныу той?о?о я??ырай. Ул ≪эмигрант ?й??е≫не? к?нд?лек тормошон ??р?тл??се булып кит?.
1923 йылда ≪Сарсау≫ йыйынты?ын ?? а?са?ына н?шер ит?
[13]
.
1925-1928 йылдар?а Парижда ≪Иллюстрированная Россия≫ а?налы?ында ≪Бумеранг≫ сатира ??м юмор б?леген ет?кл?й
[14]
.
Балалар ?с?н к?п ижад ите?ен дауам ит?. 1928-1932 йылдар?а ??ене? и? я?шы проза ???ре - ≪?алдат ?ки?тт?ре≫н я?а. Улар?ы? ?ай?ы бер??ре ≪Етди булма?ан хик?й?л?р≫?? (≪Несерьёзные рассказы≫) - уны? ?у??ы китабында донъя к?рг?н.
Саша Чёрный 1932 йылды? 5 авгусында й?р?к ?й?н?ген?н вафат була. ??мерен х??еф а?тына ?уйып, к?рше фермала ян?ын ??ндере??? яр?ам ит?, ?йг? ?айт?ас, т?ш?кк? йы?ыла ла баш?аса к?т?рел? алмай.
1978 йылда
Ле-Лаванду зыяратында, Вар департаментында ерл?нг?н. 1978 йылда зыярат?а и?т?лекле та?таташ ?уйыла.
?атыны ? Гликберг Мария Ивановна (?ы? фамилия?ы Васильева; 1871-1961), дворян, Смольный институтын тамамла?ан,
Беренсе донъя ?у?ышында
ш?ф??т туташы бул?ан.
- Первое знакомство. ? Берлин, 1923.
- Чёрный Саша.
Избранная проза / Сост., послесловие и комм. А. С. Иванова. ?
М
.: Книга, 1991. ? 432 с. (Из литературного наследия)
- Чёрный С.
Собрание сочинений в пяти томах. ?
М
.: Эллис Лак, 1996. ?
ISBN 5-7195-0044-8
- Чёрный С.
Избранное / Сост. В. М. Рошаль. ?
СПб.
: ТОО Диамант, 1997. ? 448 с.
- Чёрный С.
Детский остров / худ.
С. А. Коваленков
. ?
М
.: РИПОЛ классик, 2013. ? 80 с. ? (Шедевры книжной иллюстрации ≪mini≫). ?
ISBN 978-5-386-04815-0
, УДК 821.161.1, ББК 84(2Рос=Рус)6-44, Ч-49.
- Жиркова М. А.
≪Несерьёзные рассказы≫ Саши Чёрного. М.: Флинта, 2015.
- Миленко В.
Саша Чёрный: Печальный рыцарь смеха. ? М.: Молодая гвардия, 2014. ? (
ЖЗЛ
)
- Саша Чёрный.
Маленький фельетон ≪Пряник≫ // Обская жизнь. № 230. 25 октября 1911. Ново-Николаевск [c 1926 года ? Новосибирск].