한국   대만   중국   일본 
Николай II ? Википедия Эст?лекк? к?серг?

Николай II

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Николай II
рус.   Николай II Александрович
Флаг Герб
Рәсем
Ҡултамға
Зат ир-ат [1] [2] [3] […]
Гражданлы?   Р?с?й империя?ы
Хе?м?т ите?е Р?с?й империя?ы
Тыу?ан ва?ытта?ы исеме рус.   Николай Александрович
Титул Б?т? Р?с?й императоры
?ушамат Николай Кровавый
Тыу?ан к?н? 18 май 1868 ( {{padleft:1868|4|0}}-{{padleft:5|2|0}}-{{padleft:18|2|0}} ) [4]
Тыу?ан урыны Пушкин [d] , Р?с?й империя?ы [5] [2]
Дата крещения 20 май ( 1 июнь ) 1868
Вафат бул?ан к?н? 17 июль 1918 ( {{padleft:1918|4|0}}-{{padleft:7|2|0}}-{{padleft:17|2|0}} ) [2] [6] [7] […] (50 й?ш)
Вафат бул?ан урыны Екатеринбург , Пермь губерна?ы , Совет Р?с?йе [2]
?лем т?р? ?омицид [d]
?лем с?б?бе пуля (снаряд ярсы?ы) яра?ы [d] [8]
Ерл?нг?н урыны Петропавловск соборы
Ҡәбере һүрәте
Ата?ы Александр III [5] [9]
?с??е Мария Фёдоровна [d] [5]
Бер ту?андары Михаил Александрович [d] , Георгий Александрович [d] , Александр Александрович [d] , Ольга Александровна [d] ??м Ксения Александровна [d]
Х?л?л ефете Александра Фёдоровна [d] [5] [10]
Внебрачный партнёр Матильда Феликсовна Кшесинская [d]
Балалары Ольга Николаевна [d] [11] , Татьяна Николаевна [d] , Мария Николаевна [d] , Анастасия Николаевна [d] ??м Алексей Николаевич [d]
Н??еле Гольштейн-Готторп-Романовтар [d]
Я?ма ???р??р теле уры? теле
??н?р т?р? монарх
Бил?г?н вазифа?ы Б?т? Р?с?й императоры , король Польский [d] , Великий князь финляндский [d] ??м член Государственного совета Российской империи [d]
Кемд? у?ы?ан Жданов, Иван Николаевич [d]
Префикс титула императорское величество [d]
???емлек урыны Санкт-Петербург [2]
Статус канонизации православный святой [d]
Праздник святого 17 июль
Монограмма
Х?рби звание полковник [d]
?у?ыш/алыш Беренсе донъя ?у?ышы
??ск?р т?р? Уры? император армия?ы [d]
Кем х?рм?тен? атал?ан Николай Чудотворец [d]
Гимн Боже, Царя храни! [d]
Ма?таулы исемд?ре ??м баш?а б?л?кт?ре
орден Святого апостола Андрея Первозванного орден Святого Георгия IV степени орден Святого Владимира 4-й степени орден Святого Александра Невского орден Белого орла орден Святой Анны 1-й степени орден Святого Станислава 1-й степени орден Подвязки Grand Cross of the Order of the Bath рыцарь Большого креста Королевского Викторианского ордена кавалер Большого креста ордена Почётного легиона кавалер Большого креста ордена Нидерландского льва орден Серафимов орден Слона орден Чёрного орла орден Белого сокола орден Людвига орден Святого Губерта орден Вендской короны орден Заслуг герцога Петра-Фридриха-Людвига Большой крест ордена Вюртембергской короны орден Верности Большой крест Королевского венгерского ордена Святого Стефана кавалер Большого креста ордена Святого Гроба Господнего Иерусалимского Knight of the Order of the Most Holy Annunciation кавалер Большого креста ордена Святых Маврикия и Лазаря кавалер Большого креста ордена Короны Италии золотая медаль «За воинскую доблесть» рыцарь ордена Золотого руна Большой крест ордена Христа орден Звезды Румынии орден «Святые Равноапостольные Кирилл и Мефодий» орден «Святой Александр» орден Святого Саввы кавалер Большого креста ордена Князя Даниила I Большой крест ордена Южного Креста орден Соломона орден Восходящего солнца 1 класса (до 2003 года) орден Королевского дома Чакри орден Османие Высший орден Хризантемы с цепью Изге Георгий ордены орден Данеброг Большая лента ордена Леопольда I Королевский венгерский орден Святого Стефана орден Святого Гроба Господнего Иерусалимского орден Золотого руна орден Христа орден Спасителя орден Кароля I Орден Князя Даниила I орден Южного Креста орден Восходящего солнца орден Двойного Дракона орден Благородной Бухары орден Святого Станислава
  Николай II Викимилект?

Никола?й II Алекса?ндрович ( 6   [18] мая   1868 [прим 1] , Царское Село ? 17 июль 1918 , Екатеринбург [12] ) ? Б?т? Р?с?й Императоры , Польша батша?ы ??м Финляндия Б?й?к Кен?зе ( 20 октября [ 1 ноября 1894  ? 2   [15] марта   1917 ). Романовтар император йортонан. Гвардия полковнигы (1892); бынан тыш, британ монархтарынан Британия армия?ы флоты адмиралы ( 28 мая [ 10 июня 1908 [13] [14] ) ??м фельдмаршалы ( 18   [31] декабря   1915 йыл) чинына эй?.

Николай II идара итк?н йылдар Р?с?й?е? и?тисади ??еше [?] ??м бер ?к ва?ытта унда социаль-с?й?си ?апма-?аршылы?тар, 1905?1907 йылдар?а?ы революция?а, 1917 йылды? Февраль революция?ы ??м Октябрь революция?ына тиклем барып етк?н революцион х?р?к?тк? ??ерел?; тыш?ы с?й?с?тт? ? Алы? К?нсы?ышта?ы экспансия, Япония мен?н ?у?ыш , шулай у? Р?с?й?е? европа державалары х?рби блоктарында ?атнашыуы ??м Беренсе донъя ?у?ышы мен?н билд?л?н?.

1917 йыл?ы Февраль революция?ында барышында Николай II т?хетт?н баш тарта, шунан ?у? ?аил??е мен?н берг? Царское Селола?ы Александровский ?арайында ?й тот?онло?онда тотола. 1917 йылды? й?йенд? Ва?ытлы х?к?м?т ?арары мен?н ?аил??е ??м я?ындары мен?н берг? Тобольск ?ала?ына ??рг?нг? о?атыла, ? 1918 йылды? я?ына большевиктар Екатеринбург?а к?сер?, 1918 йылды? июль айында Ипатьев йорто подвалында ?аил??е ??м д?рт я?ын кеше?е мен?н берг? атып ?лтерел?.

Рус православие сирк??е 2000 йылды? 20 авгусында (?атыны ??м балалары мен?н берг?) бирелг?нлеге ?с?н ?азап кисере?се изгел?р булара? данланы, элек, 1981 йылда, сит илд?ге Рус сирк??е ы?а сиге?се тип данланы.

Исемд?ре, титулдары, ?ушаматтары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Малай?а романовтар?ы? традицион ? ≪Николай≫ исемен ?ушалар. Бынан тыш, был х?лде ≪баба?ы буйынса исем ?ушыу≫ (Рюриковичтар заманынан бирле билд?ле йола) осра?ына ?айтарып була. У?а й?шл?й ген? вафат бул?ан ата?ыны? ?лк?н а?а?ы ??м ?с??ене? буласа? кей??е ? батша улы Николай Александрович (1843?1865) и?т?леген? исем ?ушыла, тап шул у? ва?ытта, исемд?ре, ата?ыны? исемд?ре, ??м батша улдарыны? а?аш изгел?ре (Николай Мирликийский) ??м улар?ы? аталарыны? исемд?ре (Александр Невский) [15] тап килг?н. А?ашлы? тыу?ан к?нл?к тезоименитство ? юлиан календары (Николай Чудотворец) буйынса 6 декабрь.

Тыу?андан бирле титулына ярашлы, Император в?али й?н?пт?ре (батша х??р?тт?ре) б?й?к кен?з Николай Александрович, тип ?нд?шк?нд?р. Народниктар ойоштор?ан теракт ????мт??енд? 1881 йылды? 1 мартында олата?ы, император Александр II ??л?к бул?андан ?у? ??м ата?ы, император Александр III т?хетк? ултыр?андан ?у?, ≪вари? батша улы цесаревич≫ титулы мен?н .т?хет вари?ы булып ?ала.

Император Николай II-не? тулы титулы: ≪ Божиею поспе?шествующею милостию, Мы, Николай Вторы?й [прим 2] , Б?т? Р?с?й, М?ск??, Киев, Владимир, Новгород Императоры ??м Самодержецы; ?азан Батша?ы, ?стерхан Батша?ы, Польша Батша?ы, Себер Батша?ы, Таврия Херсонесы Батша?ы, Грузин Батша?ы; Псков ?али й?н?пт?ре ??м Смоленск, Литва, Волынь, Подольск ??м Финляндия б?й?к кен?зе; Кен?з Эстлянд, Лифлянд, Курляндский ??м Семигаль, Самогит, Белосток, Корель, Тверь, Югор, Пермь, Вятка, Болгар ??м баш?алар Кен?зе; Новагород низовския земли?, Чернигов, Рязань, Полотский, Ростов, Ярославль, Белозерский, Удорский, Обдорский, Кондийский, Витебск, Мстиславский ??м б?т? Т?нья? илд?ре ?али й?н?пт?ре ??м Б?й?к Кен?зе; Иверский, Карталинский ??м Кабардинский ер??ре ??м Арменский ?лк??е Батша?ы ??м Черкасский ??м Тау Кен?зд?ре эй??е ??м баш?алар?ы? Баптша?ы ??м Хакимы, Т?рк?стан Батша?ы; Норвегия Вари?ы, Герцог Шлезвиг-Голштейн, Стормарнский, Дитмарсен ??м Ольденбург ??м баш?а, ??м баш?а, ??м баш?алар Герцогы [16] [17] .

Ходынка ва?и?аларына ??м 1905 йылды? 9 ?инуарында булып ?тк?н ва?и?алар мен?н б?йле, радикаль оппозиция ≪?ан эскес Николай≫ [18] тиг?н ?ушамат та?а; совет популяр тарихн?м??енд? шул ?ушамат мен?н телг? алынды. ?атыны уны ш?хс?н ≪Ники≫ тип й?р?тк?н.

Бала са?ы, белеме ??м т?рби??е [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?алып:Романовы2

Б?й?к кен?з Николай Александрович ?с??е мен?н. 1870 йыл
Б?й?к кен?з Николай Александрович 3 й?шенд?
Николай Александрович биш й?шенд?
Цесаревич Николай Александрович. 1889 йыл
Цесаревич Николай Александрович ?с??е мен?н. 1889 год

Николай II ? император Александр III ??м императрица Мария Фёдоровнаны? ?лк?н улы. Тыуыу мен?н (6.5.1868), су?ынырылып, Николай тип исем ?ушыла [19] . Шул у? йылды? 20 майында ?ур Царскосельский ?арайыны? Воскресенский сирк??енд? император ?аил??ене? духовнигы протопресвитер Василий Бажанов сабый?ы су?ындыра; восприемниктары: Александр II , Дания королева?ы Луиза , Дания вари? принцы Фридрих, б?й?к кен?з ?атыны Елена Павловна була [20] .

Бала са?ында Николай ??м уны? ир ту?андарын Р?с?й?? й?ш??се инглиз кеше?е Карл Осипович Хис ( Charles Heath , 1826?1900) т?рби?л?й; 1877 йылда вари?ты р?сми т?рби?л??се итеп генерал Г. Г. Данилович т???йенл?н?. Николай ?ур гимназия курсы сикт?ренд? йорт белеме ала; в 1885?1890 йылдар?а ? университетты? юридик факультетыны? д??л?т ??м и?тисад б?леге ??м Генераль штаб Академия?ы курстарын берл?штере?се махсус я?ыл?ан программа буйынса ш???лл?н?. У?ыу д?рест?ре 13 йыл дауамында алып барылды: беренсе ?иге? йыл ки??йтелг?н гимназия курстары предметтарына арнал?ан, унда с?й?си тарих , рус ???би?те , инглиз , немец ??м француз телд?ре (Николай Александрович инглиз телен ту?ан теле ке?ек белг?н [21] [22] ) [21] [23] ) ?йр?не?г? айырым и?тибар б?лен?; артабан?ы биш йылы буласа? д??л?т эшм?к?рен? к?р?кле х?рби эште , и?тисади ??м юридик фнд?р?е ?йр?не?г? арнала, Исемд?ре донъя?а таныл?ан ?алимдар: Н. Н. Бекетов, Н. Н. Обручев, Ц. А. Кюи, М.. И. Драгомиров, Н. Х. Бунге, К. П. Победоносцев ??м баш?алар лекция у?ый. Улар бары?ы ла тик лекция ?ына у?ы?ан. Материалды нисек ??л?штерг?нен тикшере? ма?сатында ?орау бире? хо?у?ына эй? булмай [24] . Протопресвитер Иоанн Янышев учил цесаревича каноническому праву в связи с историей церкви , главнейшим отделам богословия и истории религии [25] и? т?п б?леге бул?ан сирк?? тарихы мен?н б?йле ?ануни хо?у?тар?ы ?йр?тк?н.

1884 йылды? 6 майында (т?хет вари?ы ?с?н) б?ли? булыу осорона етк?нд?н ?у?, батша х??р?тт?рене? манифесы х?б?р ите?енс?, ?ыш?ы ?арай?ы? ?ур сирк??енд? ант бир? [26] . Уны? тарафынан бирелг?н ??м ба?ылып сы??ан т??ге акт булып м?ск?? генерал-губернаторы Владимир Андреевич Долгоруков исемен? рескрипт була: ≪ М?ск?? ?ала?ы хал?ыны? мохтаж бул?андарына≫ яр?ам итеп таратыр?а 15 ме? ?ум а?са бирел?.

Т??ге ике йылда Николай Преображенский полкы сафында кесе офицер булып хе?м?т ит?. Ике й?й лейб-гвардия гусар полкында эскадрон командиры булып хе?м?т ит?, ? ?у?ынан ? артиллерия сафтарында лагерь йыйынында ?атнаша. 1892 йылды? 6 авгусында полковник д?р?ж??ен? эй? була. Шул у? ва?ытта ата?ы уны, Д??л?т советы ??м Министр?ар кабинеты ултырыштарында ?атнашыр?а са?ырып, илг? идара эше курсын а?лата. Юл б?йл?неше министры С. Ю. Витте т??диме буйынса, Николай 1892 йылда, д??л?т хе?м?тенд? т?жриб? туплау ма?сатында, Транссебер тимер юлын т???? комитеты р?йесе итеп т???йенл?н?. ??мерене? 23 й?шен? етк?нд?, вари? белемде? т?рл? ?лк?л?ренд? ки? м??л?м?т ал?ан кеше була.

Белем алыу программа?ына ата?ы мен?н берг? Р?с?й?е? т?рл? губерналарына с?й?х?т ите? ?? инг?н. Белем алыуын тамамла?анда, ата?ы эскадра составында?ы ≪Память Азова≫ крейсерын Алы? К?нсы?ыш?а с?й?х?т итер ?с?н улы ?арама?ына бир?. Ту?ы? ай эсенд? о?атып й?р??сел?ре мен?н берг? Австро-Венгрияла , Грецияла , Мысыр?а , ?индостанда , Таиландта , ?ытай?а , Японияла була, ??м ?у??ара? ? Владивостоктан ?оро ер буйлап б?т? Себер?е и?л?п, Р?с?й?е? баш ?ала?ына ?айта. С?й?х?т барышында Николай ш?хси к?нд?лек алып бара. Японияла Николай?а ??ж?м ойошторола (?ара: Инцидент в Оцу); ?ан таптары э???ре ?ал?ан к?лд?ге Эрмитажда ?а?лана.

Оппозицияла?ы с?й?см?н, Р?с?й империя?ы Д??л?т дума?ыны? 1-се са?ырылыш а?за?ы Обнинский ??ене? ≪?у??ы самодержец≫ тиг?н антимонархик хе?м?тенд? Николай ≪бер м?лд? т?хетт?н ны?ышмалы р??ешт? баш тарт?ан≫, ?мм? Александр III талабына буй?оноп, ≪ата?ы и??н са?та т?хетк? ултыраса?ы тура?ында манифест?а ?ул ?уя≫ [27] .

Т?хетк? ултырыуы ??м хакимлы? ит? башлауы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Император Николай II ??м императрица Александра Фёдоровна (1894)
Император Николай II ??м императрица Александра Фёдоровна (1894)

Т??ге а?ымдары ??м таж кей?ере? тантана?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Александр III вафатынан ?у? бер нис? к?н ?те?г? (20.10.1894) (батша х??р?тт?ре манифесы 21 октябр?? и?лан ител? [прим 3] т?хетк? ултыра; шул у? к?нд? сановниктар, чиновниктар, ?арай эрг??енд?гел?р ??м ??ск?р ант килтер? [28] ), 1894 йылды? 14 ноябренд? ?ыш?ы ?арай?ы? ?ур сирк??енд? Александра Фёдоровна мен?н никахлаша; баллы ай х?тер кис?л?ре ??м мат?м визиттары атмосфера?ында ?т? [29] .

И? беренсне ?арар?ары кадр?ар алмаштырыу?а б?йле була.

1895 йылды? 27 мартында [30] Р?с?й ??м Б?й?к Британия ара?ында Памир ?лк??енд? ≪йо?онто я?ау бил?м?л?рен: Зор-Куль (Виктория) к?лен?н алып к?нсы?ыш?а≫, Пяндж йыл?а?ы буйлап билд?л?н?; Памир улусы Фир??н? ?лк??ене? Ош ?й??ен? (Р?с?й империя?ы); Вахан ?ырты рус карталарында император Николай II ?ырты тиг?н исем алды. Император?ы? т??ге ?ур халы?-ара акты булып, (11.4.1895), рус эске эшт?р министрлы?ы башлан?ысы мен?н (Германия ??м Франция мен?н) Япон империя?ына, Ляодун ярымутрауынан баш тартып, ?ытай мен?н т???лг?н Симоносек килеше?ен я?ынан ?арау талабы ?уйыла.

Петербургта 1895 йыл?ы 17 ?инуар телм?ренд?: ≪Бары?ы? ?а белеп ?уйы?ы?, халы? м?нф???тен? хе?м?т итеп, м?рх?м атайым нисек ?а?ла?ан бул?а, самодержавие башлан?ыстарын ?аты ??м тайпылыш?ы? ?а?лаяса?мын≫ ти [31] .

1910-сы йылдар башында конституцион-демократик партия?ыны? ?ул ?анаты в?киле В. П. Обнинский был телм?рг? шундай ба?а бир? [32] :

≪Был телм?р Николай?а ?арата ?ал?ын м?н?с?б?тк?, земство эшм?к?р??рен берл?штереп, алда?ы азатлы? к?р?шен? ниге? булып тор?о. <…> Был телм?ре уны? подданный?ары алдында ла, барса алдын?ы донъя к?? алдында ла а??а т?г?р??ен? алып килде≫.

Тарихсы Сергей Сергеевич Ольденбург та: ≪Белемле рус й?м?и?те был телм?р?е ????рен? ?аршы сы?ыу тип а?ланы <…> Интеллигенция ??т?н конституцион ??г?решт?р булырына ?м?мт?н ????. Революцион агитация ны?лап ??еште≫ [33] . Консерватив даир?л?р в?киле К. П. Победоносцев, был телм?р?е хуплп?а ла, ?а?айып ?абул ит? [34] .

Император Николай II портреты. Н. Я. Яш ??р?те, 1896 йыл
Р?с?й. Император Николай II Австро-Венгрия императоры Франц-Иосиф I мен?н. 1897 йыл.

Император ??м уны? х?л?лене? коронация?ы 1896 йылды? 26 майында ойошторола. Байрам уйланылып еткерм?г?нлект?н, халы? бик к?п йыйыла ??м этеш-т?рт?ш ар?а?ында , р?сми м??л?м?т буйынса, 1379 кеше ??л?к була, бер нис? й?? кеше з??ифл?неп ?ала. Был ??л?к?т й?м???тселекк? бик ауыр т?ь?ир ит? (?ара: Катастрофа на Ходынском поле ). Ходынкала булып ?тк?н х?л ??м ?ы?ыл й?кш?мбе, 1905 йылды? 9 ?инуар ва?и?алары, мен?н б?йле, Николай II батшаны радикаль оппозиция ≪ ?ан эскес ≫ тип атай [18] . Шул у? йылды? апреленд? Т?б?нге Новгородта Б?т? Р?с?й с?н???т ??м художество к?рг??м??е ойошторола. Николай II был к?рг??м?не барып ?арай.

1896 йыды? апреленд? р?с?й х?к?м?те формаль р??ешт? Фердинанд I Кен?зде? Болгария Кенз?леген таный. Шулай у? 1896 йылда Николай II Европа буйлап ?ур с?ф?рг? сы?а, Франц-Иосиф, герман императоры Вильгельм II, Б?й?к Британия королева?ы Виктория (жена Николай II ?атыны Александра Фёдоровнаны? ?л?с??е) осраша; с?ф?рене? ахырында союздаш ?с?нс? француз революция?ы илене? баш ?ала?ына Париж?а кил?. С?ф?р?? батшаны сит ил министры ипт?ше (урынба?ары) а? компетентлы Николай Павлович Шишкин о?атып й?р?й.

1896 йылды? сентябренд? Б?й?к Британия?а килг?н ва?ытта 1894?1895 йылдар?а?ы ?рм?нд?рг? ?аршы ойошторол?ан геноцид ар?а?ында Б?й?к Британия мен?н ?осман империя?ы ара?ында м?н?с?б?тт?р ки?кен т?? ал?ан була; ??м шул у? ва?ытта Петербург мен?н Константинополь ара?ында йылылы? урынлаша башл?ан була: королева Викторияны? Балморал ?арайында ?уна? бул?анда, Николай, ?осман империя?ында реформалар проектын берг? т???? буйынса риза ?ыма? бул?а ла, инглиз х?к?м?те я?а?ан ?осман солтаны Абдул-Х?мид II-не т?хетен?н ?олатыу ??м Мысыр?ы Англия ?арама?ында ?алдырыу ??м шу?а яуап итеп ?ара ди?ге? бо?а??ар буйынса бер ни тиклем ташламалар алыу?а риза булмай [35] . Николай Париж?а кил?, ??м француздар уны Константинополд?ге илсел?ре ?с?н Р?с?й ??м Францияны? берлект?ге инструкцияларын ра?лау?а к?ндер?. Мысыр м?сь?л??е буйынса француздар т??дим итк?н (шул и??пт?н ≪Суэцкий каналды нейтралл?штере?≫) ??м Оттоман бурысы Идаралы?ыны? в?к?л?тт?рен ки??йте? м?сь?л?л?ре буйынса Р?с?й х?к?м?те ??ене? делегатын еб?рерг? тейеш бул?ан. Д?й?м ал?анда, Т?рки? ??т?н?н халы?-ара контроль урынлаштырыла, ??м был Р?с?й ни?тт?рен? ?аршы кил? [36] . Батшаны? париж килеше???ре Сергей Витте, Владимир Николаевич Ламздорф, Т?рки?л?ге илсе Александр Иванович Нелидов, Венала?ы илсе Капнист ?. б.я?ынан ки?кен риза?ы?лы? тыу?ыра. Николай к?пмелер ва?ыт ??ене? ?арарын я?лап маташа, ?мм? Витте д?лилд?ре мен?н ризалаша. Ламздорф й?не к?й?п я?а: ≪Й?ш батша х??р?тт?е ?? ?араштарын бик ти? ??г?рт?≫ [37] . Ти???н Бельморал килеше???рен? кире ?айталар. Министр?ар ултырышында (23.11.1896) Босфор?а Р?с?й десантын хуплай?ар. Уртаса ?араштар ??к? ?ал?ып сы?ыу с?б?пле, десанттан баш тарталар [38] . Николай II ??м Шишкинды? ашы?ыс а?ымдарынан ?у?, 1896 йылды? а?а?ына рус дипломатия?ы Лобанов-Ростовский ??м Витте пландарына: Франк-рус союзын ны?ытыу, айырым м?сь?л?л?р буйынса Германия мен?н прагматик хе?м?тт?шлек, К?нсы?ыш м?сь?л??ен "ту?дырыу" замораживание (й??ни солтан?а яр?ам ите? ??м Англия мен?н Мысыр пландарына оппозиция) ниге?л?нерг? тейеш була. ?осман империя?ында (?рм?н хал?ыны? я?мышын е?ел?йте?м?сь?л?л?ре буйынса ла) реформалар проекты солтан?а тапшырылмай ?ала [39] . 1897 йылды? мартында, Беренсе Грек-т?р?к ?у?ышынан ?у?, р?с?й ??ск?р??ре Критта халы?-ара тыныслы? урынлаштырыу операция?ында ?атнаша.

1897 йыл дауамында Петербург?а ?с д??л?т башлы?ы: Франц-Иосиф, Вильгельм II, Франция президенты Феликс Фор визит мен?н кил?.

1899 йылды? 3 февраль Манифесы Б?й?к Финляндия кен?злегенд? [40] автономия хо?у?тарына ?ул ?оноу тип ?абул ител? ??м халы?ты? риза?ы?лы?ына килтер? [41] .

М??приф торошо [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Р?с?й империя?ында 1897 йылды? ?инуарында у??арыл?ан Б?т? Р?с?й халы? и??бен алыу м??л?м?тт?рен? ярашлы, Р?с?й империя?ында й?ш?г?н халы? ?аны 125 миллион кеше; шулар?ы? 84 миллионы ?с?н рус теле ту?ан тел була. 9 й?шт?н ?лк?н халы?ты? 27 % (Финляндиянан тыш), 10?19 й?шлек халы?ты? ? 34 % грамота?а эй? була. XX быуат башына Р?с?й империя?ы хал?ы мен?н баш?а ??ешк?н илд?р хал?ы ара?ында грамоталылы? ким?ле айырма?ы ??ене? максимум к?р??ткесен? ет?.

Тарихсы Борис Николаевич Миронов билд?л??енс?, 1889 ??м 1913 йылдар?а халы?ты? грамота?а эй? ?л?ш? [42] :

1889 ??м 1913 йй. 9-20 й?шт?н ?лк?нер?к ир-ат/?атын-?ы??ар ара?ында грамоталылы? ким?ле
(Р?с?й империя?ы ?с?н грамоталылы? ? у?ый беле?, баш?а илд?р ?с?н ? у?ый ??м я?а беле?)
Р?с?й империя?ы Б?й?к Британия Германия А?Ш Австрия Япония Франция
31/13 91/89 97/95 88/85 74/60 97/? 89/81
54/26 99/99 99/99 93/93 81/75 98/? 95/94

Миронов XIX б. а?а?ында халы?та грамоталылы??а ынтылыш барлы??а килде, тип билд?л?й [43] . Халы?ты? грамота?ы?лы?ы м?сь?л??е П. Н. Игнатьев ет?кл?г?н Халы? м??арифы министрлы?ы 1906 йылда башлан?ыс д?й?м белем бире? проектын эшл?й. 1908 йылды? 3 майынан м??ариф ??ешен? а?са б?лен? ??м империя территория?ында м?кт?пт?р асыла. ????мт?л? синфи й?ки милли айырымлы?тарына ?арамай, б?т? р?с?й хал?ына башлан?ыс белем бире? билд?л?н? [44] . 1916 йылда Р?с?й империя?ында 140 ме?г? я?ын м?кт?п була, м?кт?п система?ыны? инфраструктура параметр?ары к?р??ткест?ре буйынса (м???л?н, халы? ?анына ?арата ?кт?пт?р ?аны, улар?ы? тиге? б?ленеп ултырыуы, бил?м?л? я?ын урынлашыуы, идаралы?ы ?. б.) ул осор?а?ы к?пселек д??л?тт?р??н ген? т?гел, хатта х??ерге Р?с?й Федерация?ынан да алдара? бара [45] . Х?к?м?т м??ариф сы?ымдарын ал?а ынтылышлы арттыра: Р?с?й империя?ыны? Халы? м??арифы министрлы?ы бюджеты 1901 йылда 33,1 млн ?ум бул?а, 1913 йылда 142,7 млн ?ум т?шкил ит? [46] .

Ю?ары ??м урта белемг? ?а?ылып, Николай Р?с?й?? ю?ары махсус, бигер?к т? урта техник ??м ауыл хужалы?ы м?кт?пт?рен? мохтаж тиг?н: ≪Был резолюцияны мине? к?р??тм?м тип ?абул итерг?≫. Халы? м??арифы министры Игнатьев П.Н. фекеренс?, бындай талап преподаватель составы дефициты мен?н тормош?а ашырыу?а ая? салыуы м?мкин, тип хафаланып я?а [47] .

Бынан тыш, Р?с?й империя?ы Николай II хакимлы?ы осоронда т?би?и ф?нд?р ??м инженер м??арифында к?ренекле у?ыштар?а ?лг?ш?, ю?ары техник, х?рби-инженер ??м коммерция училищеларында студенттар ?аны 40-45 ме?г? ет?, шулай итеп, 1904?1914 йылдар?а (А?Ш мен?н бер р?тт?н), Германияны у?ып китеп, техник белем ?лк??енд? донъя лидерына ?йл?н? [48] [49] [50] . Р?с?й инженер училищелары сы?арылыш у?ыусылары ара?ында, ?у?ыра?, революциянан ?у? эмиграцияла, К?нбайыш Европала ??м А?Ш-та тотош ?лк? ??м технологик м?кт?пт?р барлы??а килтер?е (Игорь Иванович Сикорский, Владимир Козьмич Зворыкин, Алексей Евгеньевич Чичибабин, Владимир Николаевич Ипатьев, Степан Прокофьевич Тимошенко, Георгий Александрович Ботезат ?.б.) [50] .

Шулай у? Р?с?й, 1907?1916 йылдар?а?ы П. Н. Игнатьев реформалары ????мт??енд?, ысынбарлы?та ≪??л?к??? белем≫ ?лк??енд? пионер булды [51] . К?пселек европа илд?ренд? шу?а о?шаш реформалар ф???т 1950 ? 1960-сы йылдар?а ?ына у??арылды [52] .

Р?с?й империя?ында ю?ары белемг? эй? кешел?р ?аны ??л?к??? ??? бар?ан.

1899?1903 ??м 1911?1914 йылдар?а ??р 10000 кешег? ю?ары у?ыу йорттары студенттары ?аны [53]
Р?с?й Англия Германия Франция
3,5 6 8 9
8 8 11 12

Шулай у? европа Р?с?йен, к?нбайыш европа ??м к?нья? илд?рен?н та?ы бер ним?: алдын?ы урта белем бире? у?ыу йорттарында ир-егет ??м ?атын-?ы? у?ыусылар?ы? тулы тиге?леге айыра [54] . Р?с?й?? ?атын-?ы??ар?а т???йенл?нг?н урта белем (а?а? - ю?ары белем) бире? система?ы ??ешк?н була. Р?с?й гимназияларында XX быуат башында у? малай?ар?а ?ара?анда ?ы??ар к?бер?к у?ы?ан. ? европа д??л?тт?рене? к?пселегенд? (ХХ быуатты? т??ге ти?т? йылдарында у?ыусылар ?аныны? 20 % т?шкил ит?) был т??г?лд? артта бар?андар [55] . 1917 йыл?ы революция алдынан я?шы сифатлы белемг? эй? ?атын-?ы? сы?арылыш у?ыусылары Германия, Франция ??м Англия мен?н са?ыштыр?анда, к?п була, ??м улар к?нбайыш европа университеттапына у?ыр?а инг?н. М???л?н, Швейцария ю?ары у?ыу йорттарында XIX быуат урталарында швейцар ?атын-?ы??арынан к?бер?к рус ?ы??ры у?ы?ан [55] . Шулай у?, Р?с?й империя?ы т?б?н ?атлам хал?ыны? у?ыу м?мкинлект?ре индексы к?р??ткесе к?нбайыш европа к?р??ткесен?н бер нис? тап?ыр?а арты?ыра? була [56] .

И?тисад с?й?с?те [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Николай II 1900 йылды? 11 (24) майында крейсер "Аврора"ны ?ыу?а т?ш?р?
Петербург. Николай II ??м императрица Александра Фёдоровна я?ы караптар?ы ?арар?а бара. 1903 йыл

К?нбайыш т?б?кт?р?? 1863 йыл?ы Польша ихтилалы ?с?н поляк сы?ышлы ер бил??сел?рг? индерелг?н айырым ?алым, 1900 йылды? 12 июнь Указы мен?н, с?й?си ??рг?н ?а?лан?а ла, ен?й?тсел?р?е Себерг? ??р?? ю??а сы?арыла [57] .

Д?й?м о?онло?о 1898 йылда 44 ме? км, 1913 йыл?а 70 ме? км т?шкил итк?н тимер юлдар т???л?ш? дауам ит?. Тимер юлдарыны? барлы? о?онло?о буйынса Р?с?й, А?Ш-?а ?ына ет? алмай, европа илд?рене? бары?ын да у?ып китк?н була, ?мм? ??р й?н башына тимер юл мен?н т?ьмин ителе? буйынса А?Ш-тан да, ?ур европа илд?рен?н д? артта була. Батшалы? ит? башла?анда тимер юл т???? д?рр?? бар?а (1895?1899 йй. биш йыллы?та йылына 2751 са?рым), ?у??ара? ?и?елерлек ?крен бара: 1907?1912 йй. тотош биш йыл?а ни бары 2952 са?рым ?ына т???л? ? был талаптар?а тап килм?й ? 1902?1912 йй. х?р?к?т ты?ы?лы?ы 36 %-?а, ? юл селт?ре ? 20 %-?а ?ына арт?ан. С?н???т ??м сау?а в?килд?ре съезы Советыны? 1913 йылды? 9 май докладында был турала и?к?ртел?: ≪Эш былай бар?а, бе? б?т? й?кт?р?е л? ташып ?лг?р? алмаяса?бы?, ??м ил ?т? ауыр к?рс?кк? т?ш?с?к≫. Генерал-инженер Петров ба?алауынса, х?лде илд?ге и?тисад м?нф???тт?рен? тап килтерер ?с?н, йылына 5000 са?рым т???р к?р?к. Ш?хси башлан?ыстар?ы тот?арлау кире т?ь?ир ит? ? ???ем матди м?мкинлект?р табыу?а ??м етди а?са ?алыныу?а ?арама?тан, я?ы тимер юлдар т???? буйынса юллау?ар сик?е? ?аран ??н???тл?ндерел? [58] .

К?нсы?ыш?а х?р?к?т ??м рус-япон ?у?ышы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Император Николай II портреты. Р?ссам Липгарт Э. К. , 1900 йыл
Николай II осоронда?ы ополчен билетында девизы ??м монограмма?ы мен?н Ополчен т?ре?ене? ??р?тл?неше.

?арай яны тарихсы?ы С. С. Ольденбург 1895 йылда император Алы? К?нсы?ышта ??т?нл?к итер ?с?н Япония мен?н б?релеш булырын ? дипломатик ??м х?рби я?тан ??ер торор?а к?р?клеген белг?н [59] .

1896 йылды? 22 майында М?ск???? Р?с?й империя?ы ??м ?ытай ара?ында Япония?а ?аршы х?рби килеше? т???л?; ?ытай Т?нья? Маньчжурия аша Владивостокка тимер юл т????г? ризалы? бир?, уны т???? ??м фай?аланыу Рус-?ытай банкына тапшырыла. 1896 йылды? 8 сентябренд? ?ытай х?к?м?те ??м Рус-?ытай банкы ара?ында ?ытай-К?нсы?ыш (КВЖД) тимер юлын т???? буйынса концессион килеше? эшл?н?. 1898 йылды? 15 мартында Пекинда Р?с?й ??м ?ытай ара?ында, Р?с?йг? Порт-Артур (Люйшунь) ??м Далянь порттарын ??м улар?ы? тир?-я?ы территориялары ??м ?ыу я?ылы?ы мен?н 25 йыл?а ?ортом?а алыу тура?ында Рус-?ытай конвенция?ы т???л?; бынан тыш, ?ытай х?к?м?те КВЖД Й?м?и?тен? бер пункттан Дальний?а ??м Порт-Артур?а тимер юл тарма?ы (К?нья? Маньчжурия тимер юлы) бирг?н концессияны таратыу?а р?хс?т бир?.

1898 йылды? 12 авгусында Николай II сит ил эшт?ре министры граф Михаил Николаевич Муравьёв?а Петербург?а килг?н ситдержавалар в?килд?рен? х?к?м?т м?р?ж???тен (циркуляр нота) таратыр?а ?уша. Николай батша тыныслы? ?а?лау м?сь?л?л?ре буйынса конференция?а йыйылыу т??дим ит? [60] [61] . 1899 ??м 1907 йылдар?а Гаага тыныслы? конференция?ы ?т?. Уны? айырым ?арар?ары б?г?нг? к?нг тиклем эшл?й ( Гаагала Даими арбитраж суд й??ни Третейский судыны? айырым палата?ы булдырыла). Гаага тыныслы? конференция?ын йыйыу инициатива?ы мен?н сы?ыш я?а?аны ??м уны ?тк?ре?г? индекрг?н ?л?ш? ?с?н Николай II (??м билд?ле рус дипломаты Мартенс Фёдор Фёдорович) 1901 йылда Нобель премия?ы исемлеген? индерел? [62] . В Секретариате ООН по сей день стоит бюст Николая II и помещено его Обращение к державам мира о созыве первой Гаагской конференции.

Р?с?й?е? Ляодун ярымутрауын ?ортом?а алып, ?ытай-К?нсы?ыш тимер юлын т????е ??м Порт-Артур?а ди?ге? база?ына ниге? ?алыуы, Р?с?й?е? Манчжурияла?ы йо?онто?о Япония м?нф???тт?рен? ?аршы кил?.

1904 йылды? 24 ?инуарында япон илсе?е рус сит ил эшт?ре министры Владимир Николаевич Ламздорф?а ике ил ара?ында ??йл?ше???р?е ???? тура?ында нота тапшыра. 1904 йылды? 26 ?инуар кисе япон флоты ?у?ыш и?лан итм?йс? порт-артур эскадра?ын ??ж?м ит?. 1904 йылды? 27 ?инуарында Батша х??р?тт?ре Николай II Манифесы Япония?а ?у?ыш и?лан ит?.

Ялу йыл?а?ында?ы, Ляоянь эрг??енд?ге, Шахэ йыл?а?ында?ы, Сандепу ??м Мукден алыштары; был ?у?ыштар рус армия?ы ?с?н у?ыш?ы? тамамлана.

1904 йылды? 20 декабренд? Порт-Артур бирел?. К. Н. Рыдзевский, Александра Богданович к?нд?леген? буйынса, Николай II-не? ва?и?а?а битарафлы?ын ??р?тл?й [прим 4] :

≪Ватанын ярат?ан ??р кешене ?ай?ы?а ?ал?ан я?ылы?ты батша битараф ?абул итте, ?а?ыш к?л?г??е тойолоп та ?араманы. Сахаров х?б?рен ??йл?рг? тотондо, кны? к?л?м?ст?ре ??м хахылдау?ар ту?таманы. Сахаров батшаны ??р?т? бел?. ?ы??аныс ??м асыу ?абартырлы? т?гелме ошо к?ренеш!≫ [63]

Юрий Никифорович Данилов бындай х?лд? Николай?ы? (≪таш, бо? ке?ек ?ал?ын ?анлылы?ы≫); х?б?р??р??н билд?ле бул?анса, Порт-Артур бирелер алдынан [64] :

≪Батша поезында к?пселек ва?и?алар?ы? м??имлеген?н ??м ауырлы?ынан х?ср?тл?н? ине. ?мм? Император Николай II бер ??е ген? тиерлек таш ке?ек ?ал?ын булды. Ул элеккес?, Р?с?й буйлап д?й?м нис? са?рым ?те?е мен?н ?ы?ы??ына, ?унар эпизодтарын х?терл?п ??йл?п ала, ??ен? осра?андар?ы? у?ай?ы?лан?анын к?реп ала ?. б.… 1915 йылда бе??е? ??ск?р??р?е? Галичинанан ауыр сигенг?н са?ында ла ул шулай ?ал?ынлы? к?р??тте; икенсе йылда, Батшаны? й?м???т даир?л?ре мен?н б?йл?нешт?ре тамам ???лг?н са?та, ??м 1917 йылды? март к?нд?ренд? Псковта т?хетт?н баш тарт?ан к?нд?р??≫.

Николай II был ва?и?а тура?ында к?нд?леген? [65] :

≪21 декабрь. Шиш?мбе. Т?нд? Анатолий Михайлович Стесселд?н гарнизонды? к?п ю?алтыу?ары ??м сирл??е ??м снарядтар?ы тулы?ынса атып б?т?? с?б?пле, Порт-Артур?ы япондар?а бире? тура?ында?ы тетр?ндергес х?б?р алдым! Алдан шулай булыры к??аллан?а ла, ауыр ??м ?ыйын, л?кин армия ??л??не ?от?арырына ышан?ы кил? ине. ?а?лаусылар бары?ы ла ?а?арман к?? алдына килтерг?нг? ?ара?анда арты?ын эшл?не. Тим?к, Алла?ы т???л? ихтыяры мен?н!≫
"Аврора" крейсеры ?у?ыштар?ан ?у? Манилала?ы рейдта. 1905 й.

Порт-Артур ??л???е е?елг?нд?н ?у?, к?п кеше х?рби кампания ы??ай тамамланырына ышанмай. Патриотик к?йеф яр?ыу ??м т?ш?нк?л?к мен?н алмашына. Был х?л х?к?м?тк? ?аршы агитация ??м т?н?ит ??ешен? килтер?. Император был тик ва?ытлыса ?ына у?ыш?ы?лы? тип и??пл?й. Ул тыныслы? тел?й, х?рби я?тан к?ск? таян?ан почётлы тыныслы? тел?й. 1905 йылды? я?ы тамамланыу?а х?рби х?лде? ??г?ре?е бик йыра? перспективала ик?не тойола.

1905 йылды? 15 майында Цусима ди?ге? алышында рус флоты тотошо мен?н тиерлек ?ыйратыла. А?Ш илсе?е Мейер император?а америка президенты Теодор Рузвельтты? тыныслы? килеше?е буйынса аралашсы б?лыу тел?ген еткер?. 1905 йылды? 30 майында Рузвельт т??диме ?абул ител?. Рус делегация?ын батша в?киле С. Ю. Витте ет?кл?й. 1905 йылды? 23 авгусында Портсмут тыныслы? килеше?ен? рус в?килд?ре С. Ю. Витте ??м Р. Р. Розен ?ул ?уя. Уны? шарты буйынса, Р?с?й Кореяны Япония йо?онто?о а?тында тип таный, Япония?а К?нья? Сахалинды ??м Порт-Артур ??м Дальний ?алпалары мен?н Ляодун ярымутрауына хо?у?ын бир?.

1925 йылда америка тикшерене?се?е Т. Деннетт, к?пселек Япония май ?у?ына х?л?е?л?нг?н була, ??м ф???т тыныслы? килеше?е ген? уны тулы?ынса ?ыйратылыу?ан ?от?ара тип я??ы [66] . Япония ?у?ыш?а 2 млрд иен?а я?ын а?са т?г?, ? д??л?т бурысы 600 млн иендан 2,4 млрд иен?а са?лы ???. Процент буйынса ?ына япон х?к?м?те 110 млн иен т?л?г?н. Сит илд?н ал?ан д?рт займ япон бюджетына ят?ан ?ур й?к була. Япондар Т. Рузвельт?а башлап ????ре м?р?ж???т ит?.

Рус-япон ?у?ышында е?еле? (ярты быуат эсенд? т??ге тап?ыр) ??м 1905?1907 йй. революцияны ба?тырыу (Григорий Распутин йо?онто?о тура?ында име-мимешт?р таралыуы) идара ите? ??м интеллигент даир?л?ренд? император абруйыны? ?а?шауына килтер? [прим 5] .

1905?1907 йылдар?а?ы Революция [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Николай II портреты. Преображенский полкы офицеры тужурка?ында. Р?ссам Серов В. А. , 1900 й. тир??е

1905 йылды? 9 ?инуарында Санкт-Петербургта?ы ва?и?алар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Рус-япон ?у?ышы башланыу мен?н, Николай II либераль даир?л?рг? бер ни тиклем юл ?уя: эске эшт?р министры В. К. Плевены эсер боевигы ?лтерг?нд?н ?у?, ул пос?а либерал тп ?анал?ан Пётр Дмитриевич Святополк-Мирский?ы т???йенл?й; Сенат?а 1904 йылды? 12 декабрь указы мен?н земстволар хо?у?тарын ки??йте??е, эшсел?р?е страховкалау, инородецтар?ы эмансипациялаусы, цензураны б?т?р?? тура?ында?ы в?????л?рен бир? [67] . Указ тексын тикшерг?нд?, ул граф Витте?а [прим 6] : ≪Алла?ы т???л? тарафынан ышанып тапшырыл?ан хал?ыма был зыянлы бул?анын бел?м, ??м бер ?асан да, бер осра?та ла в?к?л?тле идаралы??а риза булмаяса?мын≫ ти.

Санкт-Петербургта 1905 йыл?ы 9 ?инуар ва?и?алары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Санкт-Петербург эшсел?ре ??м хал?ыны? 1905 йыл?ы 9 ?инуар петиция?ы

1905 йылды? 9 ?инуарында Петербургта рухани Георгий Аполлонович Гапон инициатива?ы мен?н эшсел?р?е? ?ыш?ы ?арай?а тантаналы атлауы ойошторола. 6?8 ?инуар к?нд?ренд? рухани Гапон ??м бер т?рк?м эшсе император исемен? Санкт-Петербург эшсел?рен?н ??м хал?ынан и?тисади талаптар мен?н бер р?тт?н ?ай?ы бер с?й?си талаптар ?а я?ыл?ан Петиция т???й. Петицияны? т?п талабы чиновниктар?ы? бюрократия власын ю??а сы?арыу ??м Учредительный йыйылыш форма?ында?ы халы? в?к?л?тлеген булдырыу тора [68] . Петиция т???? ??м уны батша?а тапшырыр?а тырышыу бы?а тиклем властар хуплар?а ынтылма?ан к?п ?анлы забастовкалар э?емт??е була. Был к?пселеге монархия я?лы бул?ан (а? батша?а ышан?ан) эшсел?р?е ышанысын б?т?р? ??м радикаль к?йеф ??е?ен? килтер?. Х?к?м?тк? петицияны? с?й?си эст?леге билд?ле бул?ас [69] , эшсел?р?е ?ыш?ы ?арай?а я?ынайтмау, к?р?к бул?а, к?с мен?н ту?татыу ?арары ?абул ител? [70] [71] . 6 ?инуар кисе б?й?к кен?з Владимир Александрович командалы?ында х?рби штаб т???л?, ??м баш ?ала?а ??ск?р туплау башлана (Крещение Господне у?айынан тантаналар ва?ытында картечь снарядыны? осра?лы атыуы ла етди борсолоу?а ?ал?ан була). Икенсе к?нд? х?л асы?лан?ас, министр?ар к???шм??енд? х?рби х?л и?лан итм??к? ??м Гапонды ?ул?а алма??а ?арар ител? [72] . ?мм? 8 ?инуар?а ?арай министры Фредерикс, император?ы? я?ын ду?ы, Царское Селонан килеп эске эшт?р министры П. Д. Святополк-Мирский?ы ?ы?ырта, х?рби х?л и?лан ите? ??м Гапонды ?ул?а алыу тура?ында Бойоро? тапшыра. Бынан ?у? Святополк-Мирский я?ы к???шм? йыя, ??ск?р??р диспозиция?ын ра?лай, Гапон мен?н аралашыу?ан баш тарта [73] , 8 ?инуар кисе император?а х?б?р ит? [74] , х?рби х?л и?лан итм??ен ?тен? [75] . Совет тарих ф?не ра?лау?арына ?аршы, Николай II атыу тура?ында бойоро? бирг?нме ю?мы, билд??е?, министр?ар?ы? батша?а ш?хси докладтары протоколланма?ан [76] . ??ск?рг?, демонстранттар?ы ?арай май?анына индерм????н баш?а, ??т?м? бойоро?тар бирелм?й. Х?к?м?т аппаратыны? д?й?м й?н?лешен гвардия ??ск?р??ре ??м Санкт-Петербург х?рби округы штабы начальнигы генерал Николай Фёдорович Мешетич ?у?ынан: ≪Атыу тура?ында ?йтк?нд?, был ??ск?р?е й?леп ите??е? э?емт??е. Улар?ы парад?а са?ырма?андар ?а инде?≫ [77] .

1905 йылды? 9 ?инуарында т?рел?р, хоругвялар, иконалар ??м император портреттарын тот?ан к?п ме?ле эшсе колонналары ?аланы? т?рл? осонан ?ыш?ы ?арай?а х?р?к?т ит?, колонналар?ы? бере?е алдынан Гапон кил?. Заставалар?а колонналар?ы ??ск?р ?аршылай. Халы? тул?ынын кавалерия ??ж?ме тарата алма?ан осра?та, винтовка залптары ишетел?. Эшсел?р?е? бер ?л?ш? батша?а петиция тапшырыу ма?сатында ?арай май?анына ?теп ин? (батша 6 ?инуар?а кис ?к Царское Село?а китк?н була), ??м ?г?тл?? м?р?ж???тт?рен?н ?у? заптар яр?амында таратыл?ан. Атыу?ар ура?ында билд?ле бул?ас, Невский проспектта радикаль лозунгылар а?тында стихиялы митингтар башлана, яр?ы?ан халы? полицейский?ар?ы ту?май башлай, полковник Николай Карлович Риман отряды ут ас?андан ?у?, халы? тарала. Васильевский утрауыны? 4-се линия?ында ?ы?ыл байра? эленг?н баррикада т???л?.

Р?сми докладтар?а ??йепле итеп эшсел?р к?р??тел? [78] , и войска вынуждены были произвести по колоннам ружейные залпы [78] , ?ала ???генд? 150 ме? кеше була [69] . Отчётта эшсел?р я?ынан ??ск?рг? ут асыу тура?ында ял?ан х?б?р бар, ба?ти???, Нарва ?вп?алары янында ике полицейский 93-с? пехота Иркутск полкы залпы ?орбаны бул?ан [79] [80] . Х?к?м?т р?сми м??л?м?тт?ре буйынса, 9 ?инур к?нд? 130 кеше ??л?к була ??м 299 кеше яралана. 10 ?инуар?а ??л?к бул?андар?ы ашы?ыс р??ешт? д?й?м ??берлект? ерл?й??р [78] . Совет тарихсы?ы Владимир Иванович Невский и??пл??енс?, ?лтерелг?нд?р 200, яралан?андар ? 800-г? я?ын була [81] . 9 ?инуар кисе Николай II к?нд?леген? т?б?нд?гене я?а: ≪Ауыр к?н! Эшсел?р?е? ?ыш?ы ?арай?а барып етерг? тел??е ар?а?ында Петербургта етди сыуалыштар булды. ??ск?р??р ?аланы? т?рл? урындарында атыр?а тейеш ине, к?п кеше вафат булды ??м яраланды. Аллам, ?алай ?ыйын ??м ауыр!≫ [82]

1905 йылды? 9 ?инуар ва?и?алары рус тарихында боролошло м?л була ??м 1905?1907 йылдар?а?ы Беренсе рус революция?ына алып килтер?. Либераль ??м революцион оппозиция килеп сы??ан х?лд? император Николай?ы ??йепл?й. Полиция э??рлекл??ен?н ?асып ?отол?ан рухани Гапон 1905 йылды? 9 ?инуар кисенд? эшсел?р?е ?ораллы ихтилал?а ??м династияны ?олатыр?а ?нд??се са?ырыу я?а. ≪Йырт?ыс-батша, уны? ?а?на урлаусы чиновниктары ??м рус хал?ын талаусылар ?орал?ы? ту?андарыбы??ы, ?атындарыбы??ы ??м балаларыбы??ы а?лы р??ешт? ?лтерерг? тел?нел?р ??м ?лтере?сег? ?йл?ндел?р. Пули царских солдат, убивших за Нарва застава?ында батша портреттарын тотоп бар?ан эшсел?рг? ??м портреттар?а ат?ан батша ?алдаттары пулялары бе??е? батша?а ышанысыбы??ы ?лтер?е. Халы? ?ар?а?ан батшанан, уны? батша йылан то?омдарынан, уны? министр?арынан ??м б?хет?е? рус ерен талаусыларынан ?с алайы?, ту?андар! Бары?ына ла ?лем!≫ [83] ≪Освобождение≫ либераль журналы редакторы Пётр Бернгардович Струве ≪Халы? й?лл?де≫ м???л??енд?: ≪Халы? у?а килде, халы? уны к?тт?. Батша хал?ын ?аршыланы. Уны? ?ай?ылы ??м ышаныулы ?????рен? нагайкалар, ?ылыс ??м пулялар мен?н яуап бир?е. Петербург урамдарында ?ан ?ойолдо ??м халы? мен?н ошо батша ара?ында?ы б?йл?неш м??гег? ???лд?. Халы??а сы?ыр?а тел?м?г?н ?ауалы залиммы ул, ??е к?с ал?ан стихия?а й??г? й?? ба?ып ??йл?шерг? ?ркк?н ер?нгес ?ур?а?мы ? 1905 йылды? 9 май ва?и?аларынан ?у? батша Николай асы?тан-асы? халы? дошманы ??м й?лл?де булып ?алды≫ [84] . Революцион матбу?атта 9 ?инуар к?н? ≪?анлы й?кш?мбе≫ тип аталды [85] . [86] ??м шулай СССР ??м Р?с?й тарихнам??ен? инде.

Николай II-не? трагедия?а ?арашын [87] я?ы ?ала башлы?ы Трепов махсус ?айлап ал?ан эшсел?р делегация?ын ?абул итк?нд? ?йт?. Николай делегаттар?а ≪Ми?? ??еге??е? нужа?ы? тура?ында боласыл ?йк?л?ш мен?н килеп белдере?еге? ? ен?й?тсел≫ ти, ?у?ынан улар?ы ??ф? ит?.

Революцияны? ??еше. 17 октябрь Манифесы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

1905 йылды? 4 февраленд? М?ск?? Кремленд? террорист бомба?ынан сикт?н тыш у? с?й?си ?арашы мен?н а?а?ыны? улына йо?онто я?аусы б?й?к кен?з Сергей Александрович ?л?.

Илд? стачкалар дауам ит?; империя сикт?ренд? л? сыуалыштар башлана: Курляндияла ≪Лесные братья≫ немец помещиктарын, Кавказда ?рм?н-татар ?уйышы башлана. Революционер?ар ??м сепаратистар Англия ??м Япониянан а?са ??м ?орал яр?амы ала [88] .

Файл:Письмо императора Николая II императрице Марии Федоровне.jpg
Николай II-не? императрица Мария Фёдоровна?а хаты. 14 ?инуар, 1906.

флотта ??м т?рл? ?алалар?а ихтилалдар то?ана. М?ск????ге декабрь ихтилалы и? ?уры була. Шуны? мен?н бер р?тт?н эсер ??м анархист индивидуаль терроры тарала. Революционер?ар ме??рл?г?н чиновникты, офицер?ы ??м полицейский?ы ?лтер? ? 1906 йылда ?ына 768 власть в?килд?ре й? агенттары ?лтерел? ??м 820 яралана [89] . 1905 йылды? икенсе ярты?ында сыуалыштар университеттар?а ??м духовный семинариялар?а ?т?. Оппозицион партиялар матбу?атта самодержавие?а ??ж?м ит? [90] .

Петербург. Д??л?т Советы ??м Д??л?т Дума?ы асылыу ы??айынан ?ыш?ы ?арай?а?ы ?иб???т. 1906 й. 27 апреле

1905 йылды? 6 авгусында Д??л?т Дума?ы булдырыу тура?ында манифест ? Д??л?т Дума?ы тура?ында закон ??м Дума?а ?айлау?ар тура?ында ? и?лан ител?. ?мм? революция 6 август акттарын аша атлап ?т?: октябр?? б?т? р?с?й с?й?си стачка башлана, 2 млн аты? кеше баш к?т?р?. Бик о?а? икел?нг?нд?н ?у?, 1905 йылды? 17 октябренд? Николай Манифес?а ?ул ?уя: ≪1. Халы??а ш?хесте?, ысынлап тейелм??леген, намы?, ???, йыйылыш ??м создар?а берл?ше? азатлы?ын т?ьмин итк?н ?а?шама? гражданлы? азатлы?ы бирерг?. <…> 3. Д??л?т Дума?ы хупламайса тороп бер закон да к?с?н? керм??лек итеп, халы? ?айлап ?уй?ан власты? ?анундар?а таянып эшл?г?нен ысынлап к???те? м?мкинлеген ?а?шама? ?а?и??г? ?йл?ндерерг?≫ [91] . 1906 йылды? 23 апреленд? Р?с?й империя?ыны? закон сы?арыу процесында Думаны? я?ы ролен и??пк? ал?ан Т?п д??л?т закондары ра?лана. Либераль й?м???тселек фекере буйынса, манифест сикл?нм?г?н рус монарх власыны? ахырын белдер?. Манифестан ?у? ?с а?на ?те?г?, терроризм ?с?н х?к?м ителг?нд?р??н баш?а, с?й?си тот?ондар?а амнистия и?лан ител?; 1906 йылды? 26 апреленд? тел??? нинд?й цензура тыйыла.

Манифест сы??ндан ?у?, забастовкалар к?мей; ?ораллы к?ст?р (флоттан тыш) ант?а то?роло? ?а?лай; Николай?ы? ?н??? хуплауы мен?н ки?кен у? монархия я?лы й?м???т ойошма?ы ? Рус хал?ы союзы барлы??а кил?.

Ике революция ара?ында?ы ти?т? йыл [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Эске ??м тыш?ы с?й?с?т ?а?ы?тары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

1907 йылда Б?й?к Британия мен?н ?ытай?а, Аф?анстанда ??м Персияла йо?онто ?лк?л?ре яй?а ?алына ? Антанта тиг?н атама мен?н билд?ле бул?ан Тройственный килеше?г? ( Triple-Entente ) ниге? ?алына [92] ; был осор?а ике я?лы х?рби й?кл?м?л?р Р?с?й ??м Франция ара?ында була [92] [93] . 1908 йылды? 27-28 майында британия Короле Эдуард VII батша мен?н ? Ревель (Таллин) гаваненд? рейдта осраша; король батша?а британия флоты адмиралы мундирын б?л?к ит? [13] [14] . Монархтар?ы? Ревелд? к?реше?ен Берлин Германия?а ?аршы коалиция булдырыу тип а?лай [94]  ? несмотря на то, что Николай был убеждённым противником сближения с Англией против Германии [95] .

Николай II 1913 йылда

Р?с?й ??м Германия ара?ында?ы Потсдам килеше?е (6.8.1911) улар?ы? ?апма-?аршы я?тар?а тороп ?алыуын тот?арлай алмай.

1912 йылда ?ытай?ан бойондоро??о?ло? ал?ан Монголия (Синьхай революция?ы) ысынында Р?с?й протектораты була. 1914 йылды? 4 апреленд? Урянхай крайында тывалар (Енисей губерна?ы составында) Р?с?й протектораты а?тына ин?. Тывала?ы с?й?си ??м илселек эшт?ре Иркутск генерал-губернаторына тапшырыла.

1912 йылды? к???нд? Бал?ан союзы ??м Т?рки? ара?ында Беренсе Бал?ан ?у?ышы башлана [прим 7] .

Бал?ан ?у?ышына б?йле, Австро-Венгрияны? Р?с?йг? ?арата ?ыланышы асыу килтергес була, 1912 йылды? ноябренд? ?с р?с?й х?рби округыны? ??ск?рен са?ырыу тура?ында х?б?р ?у??атыла, л?кин премьер-министр император?ы илде ?у?ыш?а тарттырма??а ?г?тл?й [96] .

1913 йылда Романовтар йортоно? 300 йыллы?ы ки? билд?л?н?: император ?аил??е М?ск??г?, Владимир?а, Т?б?нге Новгород?а, шунан Волга буйлап Кострома?а бара. Кострома ?ала?ында?ы Ипатьев монастырында (14.3.1613) Романовтар?ы? беренсе батша?ы ? Михаил Фёдорович са?ырыл?ан була; 1914 йылды? ?инуарында Петербургта династияны? юбилейы х?рм?тен? т???лг?н Фёдоровский соборын тантаналы изгел?ндере? ойошторола.

Династияны? беренсе батша?ы Михаил Фёдорович ??м Николай II портреттары мен?н Романовтар йортона 300 йыл юбилей 1 ?умы. К?м?ш, 1913 й.
Николай II Романовтар йортоно? 300 йыллы?ын билд?л?г?нд?. 1913 й.

Николай II ??м Дума [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Т??ге ике Д??л?т дума?ы тормошсан булмай сы?а. Улар таратыла. I Дума тар?атыл?андан ?у?, Министр?ар Советы р?йесе итеп Пётр Аркадьевич Столыпин т???йенл?н?. Столыпинды? аграр с?й?с?те, сыуашлыштар?ы у?ышлы ба?тырыуы, II Думала?ы са?ыу сы?ыштары ?с?н ?ай?ы бер у?дар уны кумир итеп к?т?р?.

Д??л?т Дума?ын почётлы килеп к?ре?сел?р?е? Алтын китабында Николай II-не? автографы. 9 февраль, 1916 йыл

Р?с?й империя?ыны? II са?ырылыш Д??л?т Дума?ы, ?айлау?ар?а социал-демократтар ??м эсер?ар ?атнаш?анлы?тан, беренсе?ен? ?ара?анда ла ?улыра? булып сы?а. Столыпин Думаны? составын ??г?ртерг? тырыша. Социал-демократтар к?с ?улланып д??л?т ?оролошон ??г?рте? буйынса й?шерен эшм?к?рлек алып бар?аны асыла. ?аршы тороу?ы? э?емт??е булып батша х??р?тт?рене? II Думаны тар?атыу буйынса ?ул ?уй?ан 1907 йылды? 3 июнь манифесы барлы??а кил?. 1905 йылды? 17 октябрь манифесына ?апма-?аршы тор?аны ?с?н, совет тарихнам??енд? ул ≪?с?нс? июнь т??к?релеше≫ тип аталды (Д??л?т Дума?ы хупламай тороп бер документ та ?абул ителерг? тейеш булмай!).

Генерал А. А. Мосолов фекеренс?, Николай II Дума а?заларын халы? в?килд?ре итеп т?гел, ≪????ти интеллигент≫ тип ?абул итк?н, ??м батшаны? кр??ти?н делегацияларына ?арашы б?т?нл?й баш?а бул?ан: ≪Батша улар мен?н бик тел?п осраша ??м бер ?? арымай, о?а? итеп, шатланып ??м я?ымлы ??йл?ш? ине≫ [97] .

Ер реформа?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

1902?1905 йылдар?а д??л?т ким?ленд? я?ы аграр закон эшл?? мен?н д??л?т эшм?к?р??ре л?, Р?с?й ?алимдары ла: Вл. И. Гурко, С. Ю. Витте, И. Л. Горемыкин, А. В. Кривошеин, П. А. Столыпин, Пётр Петрович Мигулин, Николай Николаевич Кутлер ??м А. А. Кауфман ш???лл?нг?н. Общинаны тар?атыу м?сь?л??ен тормош ??е ?уй?ан. Революция ?ы??ан осор?а Н. Н. Кутлер хатта алпауыт ер??рене? бер ?л?ш?н тартып алыу проектын т??дим ит?.

1907 йылдан столыпин аграр реформа?ы тормош?а ашырыла башлай. Реформаны? т?п й?н?леше булып элек коллектив милект? бул?ан ауыл община?ы ер??рен милексе кр??ти?нд?рг? беркете? тор?ан. Д??л?т шулай у? кр??ти?нд?р?е? алпауыт ер??рен ?атып алыуына ла ки? яр?ам ойоштор?ан (Кр??ти?н ер банкы?ы кредиты аша), агроном яр?амына субсидия б?лг?н. Реформаны ?тк?рг?нд? аралаш?ан ба?ыу?ар к?ренешен? (кр??ти?н бик к?п ба?ыу?ар?а ва? ер ?ы?аттарын эшк?рте?е) ?аршы к?р?шк? ?ур и?тибар ителг?н, хужалы?ты? ????мт?лелеген к?т?ре? ма?сатында кр??ти?нд?рг? участканы ≪бер урындан≫ (?ыр?ым отруба, утар) бирерг? тырыш?андар. Ер?е фай?аланыу буйынса бик к?л?мле хе?м?тт?р талап итк?н реформа ша?тай а?рын й?йелдерелг?н. Февраль революция?ына тиклем кр??ти?нд?р?е? ш?хси милегенд? община ер??рене? 20 % беркетелг?н була; реформаны? к??г? ташланып тор?ан ??м ы??ай ????мт?л?ре тулы к?л?мд? беленеп ?лг?рм?не.

1913 йылда Р?с?й (висла буйы губерналарын и??пк? индерм?й) арыш , арпа ??м ?оло етештере? буйынса донъяла беренсе урында, на третьем бой?ай етештере? буйынса ( Канада ??м А?Ш -тан ?ала) ?с?нс? урында, картуф етештере? буйынса ( Франция , Германия ??м Австро-Венгриянан ?ала) д?ртенсе урында тор?ан [98] . Р?с?й донъяла ауыл хужалы?ы продукция?ыны? т?п экспортёры була, у?а ауыл хужалы?ы продукция?ын сит илд?рг? сы?арыу к?р??ткесе буйынса б?т? донъя экспортыны? 2/5 ?л?ш? тура килг?н. Игенселек у?ышы инглиз й?ки герман у?ышынан ?с тап?ыр?а к?мер?к, картуф у?ышы ? ике тап?ыр?а к?мер?к бул?ан.

Х?рби ?лк?л? ??г?ртеп ?ороу?ар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?ырым. Николай II Севастополь авиация м?кт?бе сы?арылыш у?ыусылары сафтарын ?арап ?т?. 1911 й.

Р?с?й??, 1904?1905 йй. рус-япон ?у?ышында е?еле? ?аба?тарына таянып, ???к идаралы?та?ы, ойоштороу, комплектлау система?ында, армияны? х?рби ??ерлегенд? ??м техник т?ьми?тенд? етди етеш?е?лект?р?е и??пк? алып, 1905?1912 йй. х?рби ??г?ртеп ?ороу?ар ?тк?рел?.

Х?рби ?лк?л? ??г?ртеп ?ороу?ар?ы? беренсе осоронда (1905?1908) ю?ары х?рби идаралы?ты ???кт?н к?сер? (Х?рби министрлы?тан бойондоро??о? Генераль штабты? Баш идаралы?ы, Д??л?т оборона?ы советы булдырыла, генерал-инспектор?ар туранан-тура император?а буй?она), действительный хе?м?т сроктары ?ы??артыла (пехотала ??м ялан артиллерия?ында 5 йылдан 3 йыл?а, баш?а ??ск?ри т?р??р?? 5 йылдан 4 йыл?а тиклем, флотта 7 йылдан 5 йыл?а тиклем), офицер составы й?ш?р?; ?алдат ??м матростар?ы? к?нк?реше (ашау-эсе? ??м кейем мен?н т?ьмин ите?) ??м материальное положение офицер?ар ??м о?айлы хе?м?т ите?сел?р?е? матди х?ле я?шыртыла.

Икенсе осор?а (1909?1912) ю?ары идаралы? ???кл?штерел? (Генштабты? Баш идаралы?ы Х?рби министрлы? составына индерел?, Д??л?т оборона советы ябыла, генерал-инспектор?ар х?рби министр?а буй?она); х?рби я?тан к?с??? резерв ??м крепостной ??ск?р??р и??бен? ялан ??ск?р??ре к?с?йтел? (армия корпустары ?аны 31-??н 37-г? арта), ялан частарында, мобилизация башлан?анда икенсе сиратта?ы частар?ы й?йелдере?г? бирелерг? тейешле запас булдырыла (ялан артиллерия?ын, инженер ??м тимер юл ??ск?р??рен, элемт? частарын индереп), полктар?а пулемёт командалары ??м корпус авиаотрядтары булдырыла, юнкер училищелары, я?ы программалар бирелеп, я?ы устав ??м н?сих?тт?р индерелеп, х?рби училищелар итеп ??г?ртел?. 1910 йылда Император х?рби-?ауа флоты барлы??а кил? ??м шул у? йылды ?ырымда Севастополь лётчиктар?ы? офицер м?кт?бе асыла (кил?с?кт? ? Кача ). [99]

Беренсе донъя ?у?ышы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

20 июль, 1914 й. Николай II Германия?а ?у?ыш и?лан ит?.

1914 йылды? 19 июленд? Германия империя?ы Р?с?йг? ?у?ыш и?лан ит?: Р?с?й империя ??м династияны? ??л?к?те мен?н тамамлан?ан Беренсе донъя ?у?ышына ин?.

Николай II ?у?ыш алды йылдарында ла, 1914 йылды? 15 июленд? Австро-Венгрия Сербия?а ?у?ыш и?лан итеп, Белградты бомба?а тота башла?ан ?у?ыш башланыр?а тор?ан ?у??ы к?нд?р?? л? ?у?ышты булдырмау ма?сатында к?п тырышлы? ?алып ?арай. 1914 йылды? 16 июленд? Николай II Вильгельм II-г? ≪австрия-сербия м?сь?л??ен Гаага конференция?ына тапшырыу≫ т??диме мен?н телеграмма еб?р? [100] [101]

Немец х?к?м?те телеграмманы ба?тырыу?ы к?р?к тип тапмай. С?нки император Вильгельм ?у?ыш к???г?н [101] [102] [103] [104] .

Антанта илд?ренд? л?, Р?с?й?? л? оппозицион партиялар (шул и??пт?н социал-демократтар), ?у?ыш башлан?анда, агрессор тип Германияны атай. 1914 йылды? к???нд? В. И. Ленин Германия ??ен? у?айлы м?лд? ?у?ыш башланы тип я?а [прим 8] .

Николай II, ?арай министры ??м бил?м?л?р графы Владимир Борисович Фредерикс (???кт?) ??м б?й?к кен?з Кесе Николай Николаевич (у?да) Ставкала. Сентябрь, 1914 гй.
Николай II ≪Р?с?й≫ крейсеры офицер?ары ара?ында. 1915 й.
Балти? ди?ге?е. Р?с?й линкор?ары бригада?ы. 1915 й.

1914 йылды? 20 июленд? император?ы? ?у?ыш тура?ында манифесы ба?ыла. Шулай у? батша х??р?тт?ре указы мен?н кен?з Кесе Николай Николаевичты Ю?ары баш командующий, штаб начальнигы итеп генерал Николай Николаевич Янушкевичты т???йенл?й.

1914 йылды? 26 июлен?н Д??л?т Советы ??м Д??л?т Дума?ы ултырыштары ту?татыла [105] . 1914 йылды? 26 июленд? Австрия мен?н ?у?ыш тура?ында манифест сы?а. Шул у? к?нд? ?али й?н?пт?ре Д??л?т советы ??м Дума а?заларын ?абул ит?: [106] :

≪Германия, ?у??ара? Австрия Р?с?йг? ?у?ыш и?лан иттел?р. Бе??е? илебе? буйлап ??р?с?т ?ыма? ?ал??ан Тыу?ан илг? бул?ан оло ??й?? ??м т?хетк? то?роло? той?олары к?т?релеше мине? ??м ?е??е? к?? алдында, ??м бе?г? яуаплылы?ты ??т?б??г? алып, бе??е? б?й?к Р?с?й-?с?бе? Алла?ы Т???л? ?ынау итеп еб?рг?н ?у?ышты ахырына еткерер тип ышанайы?. <…> ?е? бары?ы? ?а ??м ??р кем ?? урынында ми?? ?ынау итеп т?ш?р?лг?н бурысты, мин?н башлап, барыбы? ?а ?тк?рерг?, ахырына еткерерг? яр?ам итереге?г? ышанам. Рус Ере Алла?ы б?й?к!≫

Яуап телм?ре а?а?ында Дума р?йесе камергер Михаил Владимирович Родзянко:

≪Фекер, ?араш ??м инаныстар?ы берл?штереп, Рус Ере исемен?н Д??л?т Дума?ы ??ене? батша?ына тыныс ??м ??т?и итеп ?йт?: ?Бирешм?ге?, ?али й?н?пт?ре, рус хал?ы ?е??е? мен?н, Алла?ы т???л?не? м?рх?м?тен? ышанып, дошманды ?ындырып ??м Тыу?ан илебе? ?орурлы?ын я?лап, ул бер нинд?й ?орбан алдында ла ту?тап ?алма?“≫ [107] .

18 августа Галиция алышы башлана ? рус ??ск?р??рене? генерал Николай Иудович Иванов командалы? итк?н К?нья?-К?нбайыш фронты ??м эрцгерцог Фридрихты? д?рт австрия-венгрия армия?ын ?аршы ?у?ыша. Рус армия?ы ??ж?м барышында ?ур м??им стратегик территорияны ? К?нсы?ыш Галицияны ??м Буковинаны? бер ?л?ш?н яулай. 26 сентябрг? фронт Львовтан к?нбайыш?ара? 120?150 км-?а стабилл?ш?. К?сл? австрия ?л???е Перемышль рус армия?ы тылында ?амау?а ?ала. Галицияны яулау Р?с?й ?с?н ?асандыр тартып алын?ан тарихи Русь ерен кире ?айтарыу ке?ек була.

Быны? мен?н бер р?тт?н рус армия?ы К?нсы?ыш Пруссия операцияында тар-мар ител?. Генерал Самсоновты? 2-се армия?ы 6 корпусынан 2-?ен ю?алта ? улар ?амау?а ??м ?сирлекк? эл?г?. Фронт командующийы генерал Жилинский вазифа?ынан т?ш?р?л?. 1-се армия командиры генерал Павел Карлович Ренненкампфты? х?р?к?тт?ре у?ыш?ы? тип табыла, ??м немец фамилиялы командир?ар?а ышанмаусанлы??а килтер?.

1914 йылды? 20 октябренд? Р?с?й ?осман империя?ына ?у?ыш и?лан ит? [108] :

≪Р?с?й ?ара ди?ге? яр буй?арында ата-бабалар васыят итеп ?алдыр?ан тарихи бурысын ?т?? юлын асаса?≫.

Батша сентябр??н ноябрг? тиклем арауы?та Р?с?й К?нья?ына ??м Кавказ фронтына бер нис? тап?ыр бара.

Германия командование?ы 1915 йыл?а, К?нбайыш фронттан К?нсы?ыш фронт?а т?п ба?ымды к?сереп, стратегия?ын ??г?рт?. Р?с?йг? х?рби я?тан е?еп, уны сепарат тыныслы? килеше?ен? к?ндере? була ма?саты. Германия армия?ы К?нсы?ыш Пруссиянан ??м Галициянан э?м?-э?лекле ?е??тле фланг ??ж?мд?ре ойоштороп, Рус армия?ы оборона?ын йырып, кружить и разгромить в Варшава ?ик?лт??енд? выступ ?амар?а ??м тар-мар итерг? тел?й. Шуны? ????мт??енд? фронттар?а?ы х?л ки?кен ауырлаша (?ара: Великое отступление 1915 года).

Март а?а?ына рус ??ск?р??ре Буковинаны? к?п ?л?ш?н ыс?ындыра. 22 мартта ?амау?а?ы Перемышль бирел?, 120 ме?д?н арты? кеше ?сирлекк? алына, ??м был рус армия?ыны? 1915 йылда?ы ?у??ы у?ышы була. Июнь башына Перемышль д? ?улдан ыс?ына. Июнь а?а?ына Львов ?алдырыла. Ба?ып алын?ан ер??р ю?ала, Р?с?й империя?ы бил?м?л?рен дошман яулай башлай. Й?м?и?тт? х?лде т???теп булмау ?кенесе барлы??а кил?.

1915 йылды? башына фронтта?ы ??ск?р??р ?орал?а ??м х?рби припастар?а ?ытлы? кисер? башлай. Б?т? и?тисадты ?у?ыш талаптарына яуап бирерлек итеп ??г?ртеп ?ороу асы?лана бара. 1915 йылды? 17 авгусында Николай II д?рт: оборона, я?ыулы?, а?ы?-т?лек ??м й?к ташыу буйынса Айырым к???шм? булдырыу тура?ында?ы документ ра?лай. Министр?ар еткселегенд?ге х?к?м?т в?килд?рен?н, ш?хси с?н???тсел?р??н, Д??л?т Дума?ы ??м Д??л?т Советы а?заларынан тор?ан был Айырым к???шм?л?р х?к?м?т, ш?хси с?н???т ??м й?м???тселекте? тырышлы?тарын х?рби м?нф???тт?р?е ??н???тл?ндере? ма?сатында берл?штерерг? тейеш була. Оборона буйынса Айырым к???шм? т?п роль уйна?ан.

Айырым к???шм?л?р мен?н бер р?тт?н 1915 йылда Х?рби-с?н???т комитеттары ? ярым оппозиция характерында?ы буржуазия й?м???т ойошмалары барлы??а кил?.

Николай II Рус армия?ыны? Ю?ары баш командующийы вазифа?ын ?? ??т?н? ала [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

1915 йылды? 5 айында Ставка?а килг?н ерен?н батша Николай II ?айтып китерг? ашы?май ??м шуны а?латып ?атынына хат я?а.

Фронтта уыш?ы?лы?тар дауам ит?: Варшава, Ковно бирел?, Брест ны?ытмалары шартлатыла, немецтар К?нбайыш Двина?а я?ынлаша, Рига хал?ы эвакуация башлай. Шундай шарттар?а Николай II ??е армияны ет?кл?рг? ?арар ит? [109]

Николай II ??м фронт командующий?ары Ставка ултырышында.
Кинохроника. Император Николай II ?? машина?ында килеп т?ш?.

Ю?ары баш командующий ставка?ы штабы начальнигы итеп генерал Михаил Васильевич Алексеев т???йенл?н?. Николай?ы? ?арарын т?рл?с? а?лай?ар: министр?ар был а?ым мен?н килешм?й, уны? ?арарын Александра Фёдоровна ?ына хуплай [110] . Министр Александр Васильевич Кривошеин:

Р?с?й?е? бынан да ауырыра? х?лд?р?? ?ал?ан са?тары бул?ан, ?мм? бер ва?ытта ла бул?ан х?лде та?ы ?атмарлаштыр?ан ситуация булма?андыр… Бе? дары миск??енд? ултырабы?. Б?т? н?м? к?кк? ос?он ?с?н бер ос?он ?ына к?р?к… Император?ы? армия мен?н командалы?ты ?абул ите?е ? ос?он ?ына т?гел, ? пушка арсеналына ташлан?ан тотош ш?м.

Николай II-не? даими х?рби е?еле???р фонында Ю?ары баш командующий бурысын ?? ??т?н? алыу ?арары самодержавие ?с?н и? ?у??ы ??л?к?тле а?ымы була. Ю?ары баш командующий Ставка?ы поезында изоляцияла ултыр?ан Николай II 1915 йылды? к???н?н бирле ысынында ил мен?н идара ите??? туранан-тура ?атнашмай, ?мм? уны? абруй мен?н фай?аланма?ан ?атыныны?, императрица Александра Фёдоровнаны? роле арта [111] .

Рус армия?ы ?алдаттары Николай?ы? Ю?ары баш командующий вазифа?ын энтузиазм?ы? ?абул ит? [112] . Генералитет ??м офицер?ар, генерал Антон Деникин фекеренс?, батшаны? ш?хси роле тыштан ?ына булырын а?лай, ? Ю?арыны? штаб начальнигы Алексеев бул?анын белг?с, тыныслана бир? [113] . Шул у? ва?ытта герман командование?ы кен?з Николай Николаевичты? Ю?ары баш командующий вазифа?ынан ките?ен?н ? ул ??т?и ??м о?та дошман бул?аны ?с?н ? ??н???тлек кисер?. Уны? байта? ?ына стратегик идеяларын Эрих Людендорф ю?ары д?р?ж?л? ?ыйыу ??м бынамын тиг?н тип ба?ала?ан [110] .

Император Николай II-не? Бендерыла лазарет?а килг?н м?ле. 1916 й.

1915 йылды? 28 авгусында Вилен операция?ы башлана, рус оборона?ы емерел?. ????мт?л? рус ??ск?р??ре Вильноны ?алдырыр?а ??м барса К?нбайыш фронты линия?ы буйлап сигенерг? м?жб?р була. 10-сы армия ?амау?а эл?ге???н ?отола, немецтар?ы? алдын?ы частарына контр ??ж?м ойошторола ??м улар ?ы?ыры?лана. ?ыш?а табан ике я? та, сикт?н тыш х?лд?ре б?т?п, 1917 йыл?а тиклем дауам итк?н позицион ?у?ыш?а к?с? (?ара: Брусиловский прорыв). 1916 йылды? к??г? са?ырылышы 13 миллион кешене мылты? мен?н ?оралландыра, ??л?к булыусылар ?аны 2 миллиондан артып кит?.

Михаил Константинович Лемке, Ставкаы? пресс-бюро?ы ет?ксе?е, батшаны? халы?ты? ?ырылыуын и? киткес вайым?ы? ?абул ик?нен ?ы?ы? ??т?н? ала. 1916 йылда 5-се армия корпусыны? ?ур ю?алтыу?ары (50 %) ха?ында ишетк?с, батша: ≪…уны? ишел?р ген? ??л?к булдымы, ?ал?андар бар бит, шулар етер≫ тиг?н ?????р ?йт? [114] [115] .

йыл?ы  йыл?ы == Монархияны? ?олатылыуы ==

С?л?м?т ир-атты? к?бе?е ?у?ыш сол?анышында булыуы, ат ??м баш?а мал-тыуар?ы, п?ы?-т?лекте к?пл?п реквизициялау и?тисад?а, бигер?к т? ауыл еренд?, ?ур зыян килтер?. С?й?сил?штерелг?н петроград й?м???тселеге м?хитенд? власть ?ау?алар (айырып ?йтк?нд?, Григорий Ефимович Распутин ??м уны? ≪?ара к?ст?ре≫ йо?онто?о) ??м хыянатта ??йепл????р мен?н к????н т?ш? бар?ан; Николай?ы? ≪самодержавие≫ идея?ына ???е мен?н ысын к??елд?н ышан?анлы?ы дума а?заларыны? ?м й?м???тселекте? либераль ??м ?ул ынтылыштары мен?н ?апма-?аршы тор?ан.

Февраль революция?ы башланыу?а IV са?ырыдлыш Д??л?т Дума?ы батша х?к?м?тен? оппозицияла тор?ан т?п ???кк? ??ерел?. Парламент коалиция?ы ???ген Конституцион-демократик партия (кадеттар лидеры Павел Николаевич Милюков) ??м 17 октябрь союзы (октябристапр) т?шкил итк?н. Думаны? т?п талабы ? Р?с?й?? Дума т???йенл?г?н ??м Дума алдында яуаплы х?к?м?т. Ысынбарлы?та был д??л?т ?оролошон самодержавиенан Б?й?к Британияла?ы ке?ек конституцион монархия итеп ??г?рте?г? килтерерг? тейеш була.

1916 йыл буйына власть тап?алыуы дауам ит?. Бер??н-бер ?айлан?ан орган ? Д??л?т дума?ы ? йылына бер нис? а?на?а ?ына ??ене? ултырыштарына йыйыла, бер эшкинм?г?н министр кит?, уны? урынына шундай у? абруй?ы?ы кил?, й??ни министр?ар бер ту?тау?ы? алмашынып тора [111] . 1916 йылда Николай II д?рт Министр?ар советы, д?рт эске эшт?р министрын, ?с сит ил эшт?ре буйынса министрын, ике х?рби министр?ы ??м ?м юстиция министрын алмаштыра.

Революция [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

1917 йыл?ы Февраль революция?ы к?м?к халы?ты? стихиялы ынтылышы булара? башлан?а ла, "?р??гел?р?е?" ки?кен с?й?си кризисы, либераль-буржуаз дапр?л?р?е? батшаны? ??е ген? ?улында тот?ан с?й?с?те мен?н ризалашмауы уны? у?ышына килтерг?н. Икм?к фетн?л?ре, ?у?ыш?а ?аршы митингтар, демонстрациялар, с?н???т предприятиеларында?ы стачкалар?а риза?ы?лы? белдере?се к?п ме?ле баш ?ала гарнизоны ?ушыла. 1917 йылды? 27 февраленд? д?й?м забастовка ?ораллы ихтилал?а ?йл?н?; ихтилал?а ?ушыл?ан ??ск?р ?аланы? м??им пункттарын, х?к?м?т биналарын ба?ып ала. Батша х?к?м?те килеп сы??ан х?лде ти? арала ??м ?ыйыу х?р?к?т итеп яй?а ?алыр?а ??л?т?е? була. У?а то?роло? ?а?ла?ан тар?ау ??м а? ?анлы к?ст?р баш ?алала к???телг?н анархияны ?? аллы ту?тата алмай, ихтилалды ба?тырыр?а фронттан са?ыртыл?ан бер нис? часть, ?ала?а ?теп кер? алмай, тот?арлана.

Николай II ??е был ва?ытта (22 февралд?н бирле) Могилёвта, Ю?ары баш командующий Ставка?ында була. Унда китк?н са?та эске эшт?р министры А. Д. Протопопов баш ?алала?ы х?л контролд? тотола, тип уны ышандыра. Революция тура?ында батша 1917 йылды? 25 февраль кисен? ишет?.

Петроградта демонстрацияла ?атнашыусылар?ы аттыр?андан ?у?, 1917 йылды? 26 февраль кисенд? Министр?ар советы р?йесе кен?з Николай Дмитриевич Голицын Д??л?т дума?ы ??м Д??л?т советы эшм?к?рлеген апрелг? тиклем ту?татып тороу ?арарын батша?а х?б?р ит?. Депутаттар (у? партиялар?ы индерм?й) эшт?р?е ту?татып тороу мен?н ризалаш?алар ?а, шулай ?а 1917 йылды? 27 февраленд? ≪айырым к???шм?≫ ?орор?а була. Власть органы ? Д??л?т дума?ыны? ва?ытлы комитеты (≪Комитет членов Государственной думы для водворения порядка в столице и для сношения с лицами и учреждениями≫) т???л?, уны? р?йесе итеп октябрист Михаил Владимирович Родзянко ?уйыла [116] . Шул у? ва?ытта икенсе власть ???ге ? эсер?ар ??м меньшевиктар ет?кл?г?н Петроград эшсе депутаттар советы баш?арма комитеты барлы??а кил?.

Т?хетт?н баш тартыу [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Император Николай II-не? Т?хетт?н баш тартыуы. 1917 йылды? 2 марты. Машина я?ыуы. 35 × 22. Т?б?нге у? м?й?шт? ??л?м мен?н Николай II ?ултам?а?ы: Николай ; т?б?нге ?ул м?й?шт? ??л?м ??т?н?н ?ара?а манып Владимир Борисович Фредерикс ?улы мен?н ышандырыу я?ыл?ан: император ?арайы министры генерал-адъютант граф Фредерикс
Т?хетт?н баш тартыу тура?ында Манифест. Ха?ы 6 тин
Псков. Вокзал бина?ында?ы и?т?лекле та?та

1917 йылды? 27 февраленд? Ставка?а х?рби министр Беляевтан Петроград гарнизоныны? революция я?ына к?се?е ??м батша?а то?ро ??ск?р еб?ре??е ?тенг?н телеграмма кил?. Баш ?ала гарнизоныны? баш к?т?ре?е батшаны? х?лен ны? ?ыйынлаштыра, ?мм? Ю?ары баш командующий Николай II-не? ?ул а?тында фронтта?ы к?п миллионлы армия?ы бар. Генерал Алексеев, тыныслы? урынлаштырыу ма?сатында ????тт?н тыш в?к?л?тк? эй? начальник т???йенл?п, баш ?ала?а йыйылма отряд еб?рерг? т??дим ит?. Николай II генерал-адъютанты Иванов?а батша ?аил??ен ?а?лар?а ??м Петроградта т?ртип урынлаштырыр?а бойоро? бир?.

Был ва?ытта Петроградта ысынбарлы?та эшл?г?н х?к?м?т булмай. Д??л?т дума?ыны? ва?ытлы комитеты, кен?з Н. Д. Голицын х?к?м?тене? эше ту?татыл?анлы?тан, ?? белдеген? влас?а киле?ен и?лан ит?.

1917 йылды? 28 феврале ирт?н император поездары Могилёв ? Орша ? Вязьма ? Лихославль ? Тосно ? Гатчина ? Царское Село маршруты буйынса 950 са?рым т?шкил итк?н о?он юл?а сы?а. 1 март ирт??ен? литерлы поездар Бологое аша тик Малая Вишера?а ?ына барып ет?, бында улар Бологое?а кире боролалар, унан 1 мартты? кисен? ген? Т?нья? фронтты? штабы тор?ан Псков?а килеп ет?л?р. Был ва?ыт?а Петроградта?ы сыуалыштар элекке власты? ике ???ген д? ? Министр?ар советын ??м Петроград х?рби округы штабын да ? ба?тырып, баш к?т?ре?сел?р е?е?е мен?н тамамлан?ан була. 1917 йылды? 28 февраль т?н?н? ?арата элек х?к?м?т ултыр?ан Мариин ?арайы ба?ып алына, ? т?шл?кк? табан х?к?м?тк? то?роло? ?а?лаусы ??ск?р?е? ?ал?ан ?л?ш? Адмиралтейство бина?ынан казармалар?а таратыла.

Был ситуацияла батша генералитетыны? ?арашы, уны? революцияны ба?тырыу?ы ойошторор?а ??ерлеге ал?а сы??ан. Т?п фигура булып фронт ??м флот командующий?ары ??м беренсе сиратта ? Ю?ары баш командующий?ы? штаб начальнигы генерал Алексеев тор?ан. Тап Алексеев тимер юлдар министрлы?ы ??т?н?н контроль ?уйыу?ан баш тарта, ??м артабан циркуляр телеграмма мен?н Петроград?а й?н?лг?н б?т? ?у?ыша алырлы? частар?ы? х?р?к?тен, Петроградта сыуалыштар к?ме?г? бара ??м боланы ба?ыу к?р?клеге ю?, тип ту?тата. Генерал Иванов та Алексеевты? бойоро?он ала.

1917 йылды? 1 мартында кис батша поезы генерал Николай Владимирович Рузский командалы? итк?н Т?нья? фронт штабы урынлаш?ан Псков?а килеп ет?. Генерал Рузский с?й?си ?араштары буйынса самодержавие монархия?ын анахронизм тип ?ана?ан ??м Николай II-не ш?хс?н яратып еткерм?г?н.

Был ва?ыт?а х?лде? артабан насарайыуы ? М?ск???? ??м Кронштадта сыуалыштар башлан?аны, Кронштадтты? х?рби губернаторы вице-адмирал Р. Н. Виренды ?лтере? ха?ында х?б?р??р кил?. Батша Ставкала булма?анлы?тан, Ю?ары баш командующий бурысы й?км?телг?н генерал Алексеев Николай II-г?, т?ртип?е?лек армия?а ла к?се? ?ур?ынысы бар, ≪?у?ыш Р?с?й ?с?н и? ауыр ????мт?л?ре мен?н м?сх?р?ле тамамланыуы ихтимал≫, тип телеграмма ?у?а. Генерал батшаны ти? арала ≪халы?ты тынысландырыу саралары к?рерг? ??м илд? нормаль тормошто терге?ерг? са?ыра≫, ??м, ≪сыуалыштар?ы к?с мен?н ба?тырыу х??ерге шарттар?а, ?ур?ыныс ??м Р?с?й?е л?, армияны ла ??л?к?т алдына ?уяса?≫ тип и?к?рт?:

≪?лег? Д??л?т дума?ы к?пмелер т?ртип урынлаштырыр?а маташа, ?мм? ?е???н, Император ?али й?н?пт?ре я?ынан, д?й?м тыныслы? урынлаштырырлы? акт эшл?нм???, власть ирт?г? ?к а?ты? элементтар ?улына к?сер ??м Р?с?й революцияны? барса ?от ос?ос ?ынау?арына дусар ителер. ?али й?н?пт?ре, ?тенеп ?орайым, Р?с?й?е ??м династияны ?от?арыу ма?сатында, х?к?м?т башына Р?с?й ышан?ан кешене ?уйы?ы? ??м у?а кабинет булдырыу бурысын ?ушы?ы?.
Х??ерге к?нд? был бер??н-бер ?от?арыу юлы. Мыштырлар?а ярамай ??м быны кисектерм?й эшл?рг? к?р?к.
?али Й?н?пт?рен? ?апма-?аршы доклад я?аусылар, а??ы? ??м ен?й?ти р??ешт?, Р?с?й?е ??л?к?тк? ??м м?сх?р?ле х?лг? еткер?л?р ??м ?е??е? Император х??р?тт?ре династия?ын х??еф а?тына ?уялар≫ [117] .

Был телеграмманы ал?ас, Николай II генерал Рузский?ы са?ырта, ??м ул да Дума алдында яуап бире?се Х?к?м?т булдырыу к?р?клеген ?йт?. ??йл?ше???р т?нг? са?лы ?у?ыла. 22:20 с???тт? Ставкала ??ерл?нг?н яуаплы х?к?м?т булдырыу тура?ында?ы фаразлан?ан манифест проекты ??ерл?н? ??м генерал Алексеев ?ултам?а?ы мен?н Псков?а еб?рел? [118] [119] . 1917 йылды? 2 мартында т?нг? с???т 1-?? Николай II генерал Иванов?а бер х?р?к?т т? ?ылма??а к?р??тм? бир? ??м Рузский?а Алексеев мен?н Родзянко?а яуаплы х?к?м?т формалаштырыу?а риза ик?нен еткерерг? ?уша [117] . Шул ва?ытта генерал Рузский Петроград?а б?ленг?н ??ск?р??р?е? ал?а барышын ту?татыр?а ??м улар?ы фронт?а ?айтарыр?а бойоро? бир?, телеграф Ставка?а К?нбайыш фронттан ?у??атыл?ан ??ск?р?е кире о?атыу тура?ында х?б?р ит?. Баш ?алала?ы боланы ?ораллы ба?тырыу килеп сы?май.

Родзянко Рузский мен?н батшаны? ?арары буйынса ??йл?шк?нд?, баш ?алала х?л шул тиклем радикаль ??г?р?е, яуаплы министрлы? т???йенл?? талабы и?кере?е ??м к?н ?а?а?ына ≪Михаил Александрович регентлы?ы мен?н, батшаны? улы фай?а?ына т?хетт?н баш тартыу талабы килеп ба?а≫ ти.

Генерал Алексеев, ?? инициатива?ынан сы?ып, ставкала ошо ??йл?ше? буйынса алын?ан телеграмманы? ?ы??аса й?км?тке?ен (Т?нья? фронттан баш?а) б?т? фронт баш командующий?арына еб?р? ??м ти? арала ?? фекер??рен Ставка?а еткере??е ?тен?:

Х?л баш?а ?арар?а юл ?уймай… Х?р?к?тт?ге армияны тар?алыштан ?от?арыр?а, тыш?ы дошман мен?н к?р?ште ахырына еткерерг?, Р?с?й бойондоро??о?ло?он ??м династия я?мышын ?от?арыр?а к?р?к. ?имм?тк? т?шк?н килеше???рг? барып бул?а ла, шуны беренсе план?а ?уйыу талап ител?. ?абатлап ?йт?м, ??р бер минутты ю?алтыу Р?с?й?е? донъяла д??л?т булып й?ш??е ?с?н ??л?к?тле тамамланыуы м?мкин. Х?р?к?тт?ге армияны? ю?ары начальниктары ара?ында фекер бер??млеге урынлаштырыр?а ??м армияны икел?не???р??н ??м бурыс?а хыянат осра?тарынан ?от?арыр?а к?р?к. Армия б?т? к?с мен?н тыш?ы дошман мен?н к?р?шерг? тейеш, ? эске эшт?р буйынса ?арар?ар уны т??к?релешт? ?атнашыу ?от?о?онан арындырыр?а тейеш, ундай ?арар?ы ауыртыу?ы? ?ына ??т?н х?л итер??р. ?г?р ?? ?е? был фекер мен?н риза бул?а?ы?, Главкосев аша Батша х??р?тт?рен? ??еге??е? то?ро ?тенесеге??е ашы?ыс еб?реге?. 2 март, 1917 й.

Алексеев, Непенин да, А. В. Колчак та туранан-тура Ю?ары баш командующийына буй?он?а ла, флот командующий?арына ?орау биреп т? торма?ан [120] [121] [121] .

2 мартта с???т 14:00 ? 14:30 тир?л?ренд? фронт командующий?арынан яуаптар кил? башлай. Б?й?к кен?з Кесе Николай Николаевич ≪то?роло?ло булара?, ант бурысы ??м ант рухы мен?н, Р?с?й?е ??м династияны ?от?арыр ?с?н, батша х??р?тт?рене? т?хетт?н баш тартыуын ?тене?ен≫ еткер?; т?хетт?н баш тартыуын шулай у? генералдар Алексей Ермолаевич Эверт (К?нбайыш фронт), Алексей Алексеевич Брусилов (К?нья?-К?нбайыш фронт), Владимир Викторович Сахаров (Румын фронты), Балти? флоты командующийы адмирал Адриан Иванович Непенин (?? инициатива?ы мен?н, 2 мартта кис) хуплай.

Николай Романовты? т?хетт?н баш тарт?андан ?у? т?ш?р?лг?н фотография?ы, 1917 йыл, Царское Село [прим 9]

Бер а? уйла?андан ?у?, Николай II улы вари?-цесаревич фай?а?ына т?хетт?н баш тартыр?а риза булыуын белдер?, б?й?к кен?з Михаил Александрович регент итеп т???йенл?н?. Император мен?н поезда килг?н батша ярандары ?с?н батшаны? т?хетт?н баш тартыуы к?т?лм?г?н х?л була. Николай комендант Владимир Николаевич Воейков?а фронт командующий?арынан килг?н телеграммаларын к?р??теп былай ти: ≪Мин ни эшл?рг? тейешмен ? мине б?т??е л?, хатта Николаша ла, ?атты≫ (б?й?к кен?з Николай Николаевич) ти.

Псков?а килг?н Д??л?т дума?ы в?килд?ре А. И. Гучков ??м В. В. Шульгин?а батша, улын ??ене? эрг??енд? ?алдырыу ма?сатында, туранан-тура улы фай?а?ына т?хетт?н баш тартаса?ын белдер?.

Гучков атай кешене? хист?рен ихтирам итеп, уны? ?арарны ?абул ит?с?ген ?йт?. Император, Дума в?килд?рене? проектын т?гел, Ставкала ??е т???г?н т?хетт?н баш тартыу тексын ниге? итеп ала. Ул вари? буйынса ла ??г?решт?р керетк?н була; я?ы император?ы? ант фраза?ы ла шунду? килешел? ??м текс?а индерел? [122] .

1917 йылды? 2 мартында 23 с???т 40 минутта Николай Гучков?а ??м Шульгин?а т?хетт?н баш тартыу тура?ында манифесты тапшыра: ≪Заповедуем брату нашему править делами государства в полном и нерушимом единении с представителями народа в законодательных учреждениях, на тех началах, кои будут ими установлены, принеся в том ненарушимую присягу≫ [118] [119] .

Т?хетт?н баш тартыу Акты мен?н берг? Николай II та?ы бер нис? документ?а ?ул ?уя: Министр?ар советы р?йесе итеп Г. Е. Львовты, Ю?ары баш командующий итеп б?й?к кен?з Кесе Николай Николаевичты т???йенл?й. [123] .

1917 йылды? 3 мартында ирт?нге с???т 6-ла Д??л?т дума?ыны? ва?ытлы комитеты б?й?к кен?з Михаил Александрович (Александр III улы) мен?н осраша, ??м элекке император?ы? уны? фай?а?ына т?хетт?н баш тартыуын и?лан ит?.

Б?й?к кен?з мен?н осраш?анда, Родзянко, ?г?р ул т?хетк? ултыра ?ал?а, я?ы сыуалыш башланаса? ??м монархия м?сь?л??ен Учредительный йыйылыш?а тапшырыр к?р?к ти. Александр Фёдорович Керенский уны хуплай. Б?й?к кен?з Михаил, ш?хси х??еф?е?леге гарантияланма?анлы?тан, т?хетте ?абул итерг? ризалы? бирм?й [118] [119] .

1917 йылды? 8 мартында, батшаны? Англия?а к?сене? планын белг?с, Петросовет баш?арма комитеты, батшаны ??м уны? ?аил??ен ?ул?а алыр?а, м?лк?тен конфискациялар?а ??м гражданлы? хо?у?тарын ю??а сы?арыр?а ?арар ит?. Царское Село?а императрицаны ?ул?а ал?ан ??м улар?ы боласы ?алдаттар?ан ?а?ла?ан Петроград округыны? я?ы командиры генерал Л. Г. Корнилов кил? [118] [119] .

1917 йылды? 8 мартында Николай II ??ск?рг? ≪?у??ы бойоро?≫ мен?н м?р?ж???т итерг? уйлай.

Могилёвтан китер алдынан Ставкала?ы Дума в?киле ≪?е? ??еге??е ?ул?а алын?ан итеп ?анар?а тейеш?еге?≫ ти.

1917 йылды? 8 мартында Николай к?нд?леген? я?а:

≪Могилёвта ?у??ы к?н. С???т 10-да армиялар?а хушлашыу бойоро?о я??ым. Дежурство йортонда штабты? ??м идаралы?тар?ы? б?т? чиндары мен?н хушлаштым. ?й?? конвой ??м Йыйылма полк офицер?ары ??м казактары мен?н ? й?р?гем са? ???л?п т?шм?не! С???т 12-л? мам’а вагонына килдем, ?с?й ??м уны о?атып й?р??сел?р мен?н ирт?нге аш ашаным ??м уны? мен?н с???т 4½-к? тиклем ултыр?ым. ?с?йем, Сандро, Сергей, Борис ??м Алек мен?н хушлаштым. Ме?кен Ниловты мине? мен?н еб?рм?нел?р. С???т 4.45 Могилёвтан киттем, хисле кешел?р т?рк?м? о?атты. Мине? поезымда 4 Дума в?киле юлдаш! Орша?а ??м Витебски?а киттек. ?ауа торошо ?ыуы? ??м елле. Ауыр, ?ы?ландыра ??м яман?ыу≫.

1917 йылды? 9 мартында с???т 11:30 батша Царское Село?а кил?.

??рг?н ??м атып ?лтереле???ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

1917 йылды? 9.3.?1.8. тиклем Николай II, ?атыны ??м балалары Царское Селоны? Александровский ?арайында ?ул а?тында тотолалар.

Николай Романов 1917 йылды? ?ышында ?ы??ары Ольга, Анастасия ??м Татьяна мен?н Тобольски?а [124]
Император Николай II ??м король Георг V (1913)

Март а?а?ында Р?с?й Ва?ытлы х?к?м?те министры Павел Николаевич Милюков Николай ??м уны? ?аил??ен Б?й?к Британия?а, на попечение Георг V ?арама?ына еб?рерг? тырыша [125] , ??м британия я?ынан ризалы? бирелг?н була; л?кин апрелд?, Англияны? ??енд? эске с?й?си х?лде? ?атмарлашыуы ар?а?ында, Дэвид Ллойд Джордж к???шен? ?арамай, [126] , король был пландан баш тартыр?а м?жб?р була. Шулай булыу?а ?арама?тан, 2006 йылда табыл?ан документтар буйынса [127] , 1918 йылды? майына тиклем 1-се британия х?рби разведка идаралы?ыны? MI подразделение?ы Романовтар?ы ?от?арыу операция?ына ??ерлек алып бар?ан, ?мм? план тормош?а ашырылмай ?ала [128] .

Петроградта революцион х?р?к?т ??м анархия к?с?йе? с?б?пле, Ва?ытлы х?к?м?т, ?сир??р?е? ??мере ?с?н хафаланып, улар?ы йыра?ыра??а ? Себерг?, Тобольски?а к?серерг? ?арар ит?. Улар?а ?арай?ан к?р?кле йы?аздар, ???рене? кейемд?рен, ш?хси ?йбер??рен алыр?а, шулай у? хе?м?тсел?рг? ?? тел?кт?ре мен?н батша ?аил??ене? я?ы й?ш?? ??м артабан?ы хе?м?т урынына барыр?а р?хс?т ит?л?р. Юл?а сы?ыр алдынан Ва?ытлы х?к?м?т башлы?ы Александр Фёдорович Керенский ??м элекке император?ы? ту?аны ? Михаил Александрович кил? (Михаил Александрович Пермьд? ??рг?нд? була, ??м 1918 йылды? 13 июнен? ?аршы т?нд? урында?ы большевистик властары тарафынан ?лтерел?).

Большевиктар?ы? ≪Батша, поп ??м кулак≫ агитацион плакаты фрагменты [прим 10]

1917 йылды? 1 авгусында ≪?ы?ыл Т?рене? япон миссия?ы≫ тип я?ыл?ан тимер юл составында император ??м уны? ?аил??е Царское Селонан (Александровская тимер юл станция?ы) Себерг? юл тота. 1917 йылды? 4 авгусында состав Т?м?нг? кил?, артабан ?сир??р?е ≪Русь≫, ≪Кормилец≫ ??м ≪Т?м?н≫ пароходтарында йыл?а буйлап (6.8.1917) Тобольски?а килтер?л?р. ≪Азатлы? йортон≫ (элекке генерал-губернатор йорто) ремонтла?ан ва?ытта Николай ?аил??е мен?н бер нис? к?н ≪Русь≫ пароходында й?ш?й. 1917 йылды? 11 авгусында улар йорт?а к?с?. Август ?у?ында йорт алдында?ы май?анды? бер ?л?ш? саф ?ауала й?р?р ?с?н а?ас ?ойма мен?н уратыла. ?а?сылар?ы ??м о?атып й?р??сел?р?е? бер ?л?ш?н ?аршы я?та ? сау?аг?р Корниловтар йортонда урынлаштыралар [129] . ?аил?г? урам ??м бульвар аша Благовещение сирк??ен? ?иб???т ?ылыр?а й?р?рг? р?хс?т ит?л?р. Бында ?а? к?н т?ртибе Царское Селола?ына ?ара?анда е?елер?к була. ?аил? тыныс ??м ?алма? тормош к?т?.

1918 йылды? апрель башында Б?т? Р?с?й ???к Баш?арма Комитеты (ВЦИК) Президиумы, суд баш?арыу ма?сатында, Романовтар?ы М?ск??г? к?серерг? санкция бир? [130] [131] . 1918 йылды? апрель а?а?ында ?сир??р Екатеринбург?а к?серел?, ??м улар?ы тотор ?с?н ш?хси Ипатьев йорто тартып алына . Шунда у? улар мен?н биш хем?тл?ндере?се: врач Евгений Сергеевич Боткин, лакей Трупп, б?лм? ?ы?ы Анна Степановна Демидова, ашна?сылар Харитонов ??м Седнёв й?ш?й.

Николай II, Александра Фёдоровна, улар?ы балалары, доктор Боткин ??м ?с хе?м?тсе (ашна?сы яр?амсы?ы Седнёвтан баш?а) ≪Айырым т???йенл?нешт?ге йортта≫ ? Екатеринбургта Ипатьевты? айырым тор?ан йортонда 1918 йылды? 16 июлен?н 17 июлен? ?аршы т?нд? ?ал?ын ??м атыу ?оралы мен?н ?лтерел? [132] [133] [134] .

Й?ш?? р??еше, ????тт?ре, мауы?ыу?ары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Цесаревич Николай Александрович. Тау пейзажы. 1886 ?а?ы?, акварель ??р?тт?ге ?ултам?а: ≪Ники. 1886. 22 июль≫ ??р?т паспарту?а й?бештерелг?н

Николай II ??мерене? к?п ?л?ш?н ?аил??е мен?н Александровский ?арайында (Царское Село) й? Петергофта ?тк?рг?н. й?й к?нд?ре ?ырымда Ливадий ?арайында ял итк?н. Шулай у? йыл ?айын ≪Штандарт≫ яхта?ында Фин ?улты?ы ??м Балти? ди?ге?е буйлап ике а?на ял итк?н. ?ы?ы?лы к??ел аса тор?ан китаптар?ы ла, к?бе?е тарихи тема?а ба?ышлан?ан етди ф?нни хе?м?тт?р?е л?; рус ??м сит ил г?зит-журналдарын у?ы?ан. Папирос тарт?ан.

1912 йыл. Спалда ?унар?а

Фотография т?ш?р?? мен?н мауы??ан, кинофильмдар ?арар?а ярат?ан; уны? б?т? балалары ла фото?а т?ш?рг?н. 1900-с? йылдар?а ул са?та транспортты? я?ы т?р? ? автомобилд?р (≪батшаны? Европала?ы и? ки? автомобиль паркы барлы??а кил?≫) мен?н мауы??ан [135] .

1913 йылда р?сми х?к?м?т матбу?ат органы император?ы? к?нк?реш ??м ?аил? торошо тура?ында: ≪Батша х??р?тт?ре донъяуи л?зз?т табып й?ш???е яратмай. Ярат?ан к??ел асыуы Рус Батшаларыны? н??елд?н килг?н ? ?унар?а ?????леге. Батша даими бул?ан урындар?а ла, ?унар ?с?н махсуслаштырыл?ан урындар?а ла ? Спалда, Скерневице эрг??енд?, Беловежье пуща?ында≫ ?унар ит? тип я?а [136] .

Николай 9 й?шен?н к?нд?лек я?а башлай. Архивта 50 к?л?мле д?фт?р ? 1882?1918 йй. к?нд?лект?рене? т?п н?сх??е ?а?лана; уны? бер ?л?ш? ба?тырыл?ан [137] .

Файл:Дневник Императора Николая II за 1912-1913 годы..jpg
Император Николай II-не? 1912?1913 йй. к?нд?леге

Етеш тормошо [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Ба?алар буйынса, Николай II-не? милегенд? тор?ан активтар ха?ы XXI быуат башына тура килтереп и??пл?г?нд?, 300 млрд А?Ш долларына тиге? булыр ине [138] Money.com, Celebrity Net Worth сы?ана?ы Николай II-не б?т? замандар ??м халы?тар ара?ында и? бай кешел?р исемлегенд? 7-се урын?а ?уя. [139] [прим 11] .

?аил??е. ?атыныны? с?й?си йо?онто?о [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Цесаревич Николай?ы? буласа? ?атыны мен?н беренсе а?лы осрашыуы 1889 йылды? ?инуарында була (принцесса Алисаны? Р?с?йг? икенсе киле?е), шул ва?ыттан улар?ы? ?ишы?ы башлана. Шул у? йылды Николай ата?ынан никах?а р?хс?т ?орай, ?мм? кире яуап ала [140] . 1890 йылды? авгусында, Алисаны? ?с?нс? киле?енд?, Николай?ы? ата-?с??е улар?ы осраштырмай; шул ук йылды англия королева?ы Викторияны? б?й?к кен?з ?атыны Елизавета Фёдоровна?а я??ан хаты ла кире ????мт? бир?: потенциаль к?л?ште? ?л?с??е никах союзыны? перспективаларын белерг? тырыша [141] . Шу?а ?арама?тан, Александр III-н?? с?л?м?тлеге насарайыуы с?б?пле ??м цесаревичты? ны?ышмалы ?тенест?ре ар?а?ында, ата?ы у?а принцесса Алиса?а р?сми т??дим я?ар?а р?хс?т ит?, ??м 1894 йылды? 2 апреленд? Николай та?ыны? ту?анары о?атыуында Кобургка юллана. Унда королева Виктория ??м герман императоры Вильгельм II л? кил?. 5 апрелд? цесаревич принцесса Алиса?а т??дим я?ай, ?мм? ?ы? дин алмаштырыу м?сь?л??е буйынса икел?нг?нлеген белдер?. ?с к?нд?н, ту?андары мен?н ?аил?л? (королева Виктория, ?ы? ту?аны Елизавета Фёдоровна) к???шл?шк?с, принцесса кей??г? сы?ыр?а ризалы? бир?. 1894 йылды? 8 апреленд? Кобургта Гессен герцогы Эрнст Людвигты? (Алисаны? а?а?ы) ??м Эдинбург принцесса?ы Виктории-Мелитаны? (герцог Альфред Саксен-Кобург-Готский?ы? ??м б?й?к княгиня Мария Александровнаны? ?ы?ы) туйында ул к?л?ш й?р?ш?, был турала Р?с?й?? ябай г?зит я?ылы?ы итеп и?лан бирел? [142] . Николай к?нд?леген? был турала ≪Тормошомда?ы м??жиз?ле ??м онотолма? к?н≫ тип я?а.

Цесаревич Николай Александрович ??м принцесса Алиса Гессенская й?р?шелг?нд?н ?у? (Кобург, апрель 1894)

1894 йылды? 14 ноябренд? ?ыш?ы ?арай сирк??енд? батша улы Николай II б?й?к кен?з ?ы?ы (православие дине йола?ы буйынса исеме шулай ?ушыла) Александра Фёдоровна мен?н никахлаша (1894 йылды? 21 октябренд? Александр III батша вафат булыуыны? ирт?г??ен? Ливадияла). Й?ш кей?? мен?н к?л?ш т???? Аничков ?арайында императрица Мария Фёдоровна эрг??енд? й?ш?й??р, ?мм? 1895 йылды? я?ына Царское Село?а, к???н? ? ?ыш?ы ?арай?а?ы ????рене? й?ш?? урынына к?с?л?р.

Батша ?аил??е фин архипелагында, 1909. Батша Николай II, батшабик? Александра Фёдоровна , б?й?к княгиня Ольга Николаевна ??м б?й?к княгиня Татьяна Николаевна.

1896 йылды? июль-сентябренд?, т?хетк? ултыр?андан ?у?, Николай ??м Александра Фёдоровна ирле-?атынлы батшалар сифатында ?ур европа турне?ына сы?а ??м австрия императорына, герман кайзерына, дат ??м британия королеваларына визит я?ай. С?й?х?т Париж?а визит ??м императрицаны? тыу?ан иленд?, Дармштадтта, ял мен?н тамамлана.

Батша ?аил??е 1913 йылда

Артабан?ы йылдар?а батша ?аил??енд? д?рт ?ы? ? Ольга Николаевна (3.11.1895), Татьяна Николаевна (29.5.1897), Мария Николаевна (14.6.1899) ??м Анастасия Николаевна (5.6.1901) донъя?а кил?. Б?й?к кен?з ?ы?ары к?нд?лект?р?? ??м хат алыш?анда ????рен билд?л?р ?с?н й?ш буйынса урынлаштырып, исемд?рене? т??ге х?рефт?рен?н т???лг?н (Ольга ? Татьяна ? Мария ? Анастасия) ≪ОТМА≫ аббревиатура?ын фай?алан?ан [143] .

1904 йылды? 30 июленд? Петергофта бишенсе бала ??м бер??н-бер ул ? цесаревич Алексей Николаевич тыуа.

Александры Фёдоровнаны? Николай II (инглиз теленд?) я?ыш?ан хаттары ?а?лан?ан; Александра Фёдоровнаны? бер хаты ?ына ю?ал?ан, б?т? хаттар?а ла императрица ??е и??п нумеры ?уй?ан; Берлинда 1922 йылда ба?ыл?ан [144] [145] .

Х?к?м?т сенаторы Вл. И. Гурко Александраны? д??л?т идаралы?ына ?ы?ылыу сы?ана?тарын 1905 йыл башына, батша айырыуса ауыр с?й?си х?лд? ?ал?анда, ? ?атынына ба?ылып сы??ан д??л?т акттарын ?арар?а бир? башла?ан осор?а ?айтара [141] ; Гурко: ≪Батша х??р?тт?ре, тейешле эске ?е??те етм?? с?б?пле, ?ай?ы бер?? хаким ?ыма? ?аты ?уллы була алма?ан, ? императрица, кире?енс?, ??-??ен? арты? ышаныу?а ниге?л?нг?н бойороусанлы?тан ту?ыл?ан була≫ [141] .

Файл:Письмо в.к. Николая Михайловича вдовствующей императрице Марии Федоровне. 24 декабря 1916.jpg
Б?й?к кен?з Николай Михайловичты? тол императрица Мария Фёдоровна?а 1916 йылды? 16 декабренд? я??ан хаты: М?рх?м Григорий Распутин ??м Александра Фёдоровна бер ?к ик?нен б?т? Р?с?й бел?. Беренсе?е ?лтерелде, х??ер икенсе?е л? ю? булыр?а тейеш <…>

Монапрхияны? ?у??ы йылдарында императрицаны? Р?с?й?? революцион ситуация ??ешен? йо?онто?о тура?ында А. И. Деникин ??ене? и?т?лект?ренд? я?а [146] :

≪Григорий Ефимович Распутинды? йо?онто?о тура?ында т?рл? имеш-мимеш фронт?а ?теп ин? ине, ??м цензура был тема буйынса х?р?к?т итк?н армияла хе?м?т итк?н ?алдат хаттарынан да ?ур материал йый?ы. ??м и? тетр?ндергес т?ь?ир итк?не ?отол?о?о? ???:

? Хыянат.

Был ????е императрица?а ?арата ?улландылар. Армияла, урынды ла, ва?ытты ла ?айлап тормайса, ?ыс?ырып, й?н??е, императрица ны?ышмалы р??ешт? сепарат тыныслы? талап итк?не, уны? фельдмаршал Гораций Герберт Китченер?ы ?ат?аны, ?асан барырын, й?н??е, немецтар?а еткерг?не ?. б. тура?ында ??йл?нел?р. Бул?ан х?лд?р?е х?тер??н ?тк?реп, императрицаны? хыянаты тура?ында?ы х?б?р??р ??ск?рг? нисек т?ь?ир итк?нен и??пк? алып, был х?л армияны? к?йефенд?, батшабик? ??м династия?а, шулай у? революция?а ?арата ни тиклем ?ур роль уйна?ан, тип и??пл?йем≫.

Деникин к?р??те?енс?, генерал Алексеев 1917 йылды? я?ында хыянат тура?ында?ы ?орау?а бик тел?м?й ген? яуап бирг?н [147] :

? Императрицаны? ?а?ы??арын барла?анда, улар ара?ында б?т? фронтты? ??ск?рен ентекл?п билд?л?г?н карта табылды, ундай карта ике экземпляр ? мине? ?с?н ??м батша х??р?тт?ре ?с?н т???л? ине. Был х?л ми?? кире т?ь?ир итте. Кем ген? уны? мен?н фай?аланмауы м?мкин…

Деникин, ил мен?н идара ите?г? императрицаны? ≪тик кире йо?онто?она≫ ?арама?тан, уны? хыянаты тура?ында?ы х?б?р??р ≪бер факт мен?н д?≫ ра?ланманы, ? а?а?тан ??йепл????р Ва?ытлы х?к?м?тте?, эшсе ??м ?алдат депутаттары Советы в?килд?ре л? ?атнашлы?ында, ????тт?н тыш тикшере? (Муравьёв комиссия?ы) тарафынан кире ?а?ылды.

Батшаны белг?н замандаштарыны? ш?хс?н ба?а?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Элекке Министр?ар советы р?йесе граф Сергей Витте 1905 йылды? 17 октябрь Манифесын ба?тырыр алдынан, илд? ки?кен х?лд?р башланып тор?анлы?тан, х?рби диктатура тура?ында к???шл?шк?н са?та, батша ??ен нисек тот?анын х?терл?й:

Нишл?п батша х?рби диктатура индерм?не ик?н, к?с??? кеше булара?, ул (?лбитт?, баш?алар?ы?) физик к?с?н?, й??ни уны я?лаусы ??м уны? ??м?лд?ге ??м шикл?нг?н дошмандарын ?ырыусы к?ск? ышана <…>, ??м, ?йтер к?р?к, ??м?лд?ге сикл?нм?г?н крепостной хо?у? режимы дошмандары, уны? инаныуы буйынса, асылда уны? да дошманы. [148] .

Генерал Александр Фёдорович Редигер 1905?1909 йылдар?а (Р?с?й империя?ыны? х?рби министры булара? а?на?ына ике тап?ыр ?али й?н?пт?рен? ш?хси доклад я?а?ан), ??ене? и?т?лект?ренд? (1917-1918) я??ан:

Уны? х?тере ??ж?йеп ш?п ине. Ул Гвардияла хе?м?т ите?сел?р?е ??м ?асандыр к?рг?н й????р?е, айырым кешел?р?е? ??м ??ск?ри частар?ы? х?рби батырлы?тарын онотмай, сыуалыштар ва?ытында баш к?т?рг?н ??м то?ро ?ал?ан частар?ы х?терл?й, ??р полкты? номерын ??м исемен, ??р дивизияны? ??м корпусты? составын, к?п частар?ы? урынын белде… <…> Я?мышына к?п ауыр к?нд?р т?ш?? л?, ул бер ва?ытта ла ?ал?ын ?анлылы?ын ю?алтманы, ??р ва?ыт тиге?, я?ымлы ??м ??р са? тырыш хе?м?тк?р булып ?алды. Ул ??ен оптимист тине, ??м ысынлап та, и? ауыр минуттар?а ла Р?с?й?е? кил?с?ген?, ???р?тен? ??м б?й?кл?г?н? ышанды. ??р са? м?рх?м?тле ??м йомша? телле, ?о?ландыр?ыс т?ь?ораттар ?алдыра ине. Лайы?лы кешене? ?тенесе й? ?т?р??й ?тенес бул?а, ул бер ва?ыт та баш тартманы<…> Уны? хакимлы? ите?е у?ыш?ы?ыра? булды ??м ? ??ене? ??йебе ар?а?ында ла. Уны? етеш?е?лект?ре бары?ына ла к?ренеп тора ??м улар мине? и?т?лект?р?? л? к?рен?. Я?шы сифаттары уны я?ындан белг?н кешел?рг? ген? билд?ле бул?анлы?тан, ти? онотола<…> мин ?аман?а тиклем уны йылы той?о ??м ысын к??елем мен?н ?кенеп х?терл?йем [149] .
Николай ≪Санкт-Петербургские ведомости≫ г?зитен у?ый, Царское Село, 1902 йыл?ы фото

Сенатор Владимир Иосифович Гурко эмиграцияла былай тип я??ы:

??е ?йте?е буйынса, Николай II-не?, ысынлап рухи ял тап?ан, к??елен? ят?ан й?м???т м?хите ? ул гвардия офицер?ары даир??е. Шу?а л? ул бик тел?п ш?хси составы буйынса ??ен? таныш император гвардия полктары офицер?арыны? йыйылыштарына бик тел?п й?р?г?н ??м хатта та? ат?ансы унда ?ала тор?ан бул?ан. <…> Офицер йыйылыштары уны иркен аралашыу, о?а? дауам ите?се ?арай я?ы этикетын ?т?рг? к?р?к т?геллеге мен?н ??ен? тарт?ан <…> ?п ним?л? Батша, оло?ай?ансы, ??енд? балаларса й?м таба беле? ??м ?????лек ?а?ла?ан [141] .

Фрейлина, баронесса София Карловна Буксгевден:

М???м?л??енд? ябай, я?алмалы? ю?, Унда тыумыштан ?алын?ан ??ене? б??ен онотторма?ан ?орурлы? бар. Шуны? мен?н берг?, Николай II-не? донъя?а ?арашында борон?о рус дворянына хас е?елс? сентименталлек, саф намы? ??м эскер?е?лек тойомлана … Ул ?? Бурысына изге итеп ?араны, кеше йомша?лы?ына м?р?х?м?тле булды ??м ябай кешел?р?е ? бигер?к кр??ти?нд?р?е яратты. Уны? ?арауы, ≪а?са мен?н б?йле ?ара??ы эшт?р?е≫ ??ф? итм?не [150] .

Наградалары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Орден Святого Андрея Первозванного (20.05.1868)
  • Орден Святого Александра Невского (20.05.1868)
  • Орден Белого орла (Российская империя) (20.05.1868)
  • Орден Святой Анны 1-й ст. (20.05.1868)
  • Орден Святого Станислава (Российская империя) 1 ст. (20.05.1868)
  • Орден Святого Владимира 4 ст. (30.08.1890)
  • Орден Святого Георгия 4 ст. (25.10.1915)

Р?с?й наградаларынан тыш, Николай II ?ыр?тан арты? сит ил ордендары мен?н б?л?кл?нг?н.

Николай т??к?л?р?? ??м почта маркаларында [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  1. Record #34465066 // VIAF   (билд??е?) ? [Dublin, Ohio] : OCLC , 2003.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Deutsche Nationalbibliothek Record #11873492X // Общий нормативный контроль (GND)   (нем.) ? 2012?2016.
  3. https://biografiasampo.fi/henkilo/p917
  4. Nikolaj II   (швед.) ? SLS .
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 Николай II   (уры?) // Энциклопедический словарь ? СПб. : Брокгауз ? Ефрон , 1897. ? Т. XXI. ? С. 124?128.
  6. Nicholas Alexandrovich Romanov // Find a Grave   (ингл.) ? 1996.
  7. John L.H. Keep Nicholas II // Encyclopædia Britannica   (ингл.)
  8. P. Vi. Nicholas II.   (ингл.) // The Enciclopædia Britannica ? 12 ? London , NYC : 1922. ? Vol. XXXI English History to Oyama, Iwao. ? P. 1131?1132.
  9. Александр III   (уры?) // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский ? СПб. : Брокгауз ? Ефрон , 1890. ? Т. I. ? С. 411?413.
  10. Александра Феодоровна   (уры?) // Энциклопедический словарь ? СПб. : Брокгауз ? Ефрон , 1905. ? Т. доп. I. ? С. 71. ? 956 с.
  11. Ольга Николаевна   (уры?) // Энциклопедический словарь ? СПб. : Брокгауз ? Ефрон , 1897. ? Т. XXIа. ? С. 911.
  12. Николай II / Шацилло К. Ф.  // Никко ? Отолиты. ? М . : Советская энциклопедия, 1974. ? ( Большая советская энциклопедия  : [в 30 т.] ; vol. 1969?1978, вып. 18).
  13. 13,0 13,1 Правительственный вестник, 29 май  ( 11 июнь 1908 , № 116, с. 1. ???мт? хата?ы: <ref> тег д?р?? т?гел: ≪PravV1908a≫ исеме бер нис? тап?ыр т?рл? й?км?ткег? бирелг?н
  14. 14,0 14,1 Правительственный вестник, 30 май  ( 12 июнь 1908 , № 117, с. 1. ???мт? хата?ы: <ref> тег д?р?? т?гел: ≪PravV1908b≫ исеме бер нис? тап?ыр т?рл? й?км?ткег? бирелг?н
  15. Пчелов Е. В.   Династия Романовых: генеалогия и антропонимика // Вопросы истории . ? 2009. ? № 6. ? С. 76?83. Архивировано из первоисточника 15 апрель 2019.
  16. Полное собрание законов Российской империи. Собрание третье. ? Том XXXII ? 1912. Отделение I. От № 36391-38603, Петроград, 1915. ? С. 226
  17. Залесский К.А . Полный исторический атлас России, 2010. ? С. 129
  18. 18,0 18,1 Курлов П. Г. Государь император Николай Александрович // Гибель императорской России . ? Берлин, 1923. ? Гл. II.
  19. Высочайший рескрипт, данный на имя высокопреосвященного митрополита Новгородского и С.-Петербургского Исидора // Русский инвалид . ? 9  ( 21 ) май  1868 . ? № 125. ? С. 1. [Рескрипт от 6 мая 1868 года, Царское Село.]
  20. Высочайше утверждённый церемониал о святом крещении его императорскаго высочества государя великаго князя Николая Александровича // Русский инвалид. ? 19  ( 31 ) май  1868 . ? № 135. ? С. 1. [Имена и титулы ? по источнику.]
  21. 21,0 21,1 Воспоминания великого князя Александра Михайловича Романова / Предисловие Н. Старикова ? М .: Питер, 2014. ? С. 162. ? 320 с. ? ISBN 5-496-01400-X .
  22. Зимин, 2011 , Филологическая подготовка российских монархов
  23. Зимин, 2011
  24. Радциг Е. С.   Николай II в воспоминаниях приближённых // Новая и новейшая история . ? 1999. ? № 2.
  25. Платонов О. Николай Второй в секретной переписке. ? М .: Алгоритм, 2005. ? С. 11.
  26. Правительственный вестник, 8  ( 20 ) май  1884 , № 102, с. 1.
  27. Обнинский, 1912
  28. Правительственный вестник, 22 октябрь  ( 3 ноябрь 1894 , № 230, с. 1.
  29. Великий князь Александр Михайлович . Книга воспоминаний. ? Париж, 1933. ? С. 169?170.
  30. о разграничении сфер влияния в области Памиров
  31. Правительственный вестник, 18  ( 30 ) ?инуар  1895 , № 14, с. 1.
  32. Обнинский, 1912 , с. 48, 51
  33. Ольденбург, 1939 , т. 1, с. 50?51
  34. Цит. по: Письма Победоносцева к Александру III. ? М ., 1926. ? Т. II. ? С. 355?356.
  35. Хвостов, 1963 , с. 338
  36. Хвостов, 1963 , с. 341
  37. Хвостов, 1963 , с. 341?342
  38. Витте, 1923 , гл. 24: Проект захвата Босфора. Новая политика на окраинах
  39. Хвостов, 1963 , с. 344?345
  40. Высочайший манифест 3  ( 15 ) февраль  1899
  41. Ольденбург, 1939 , т. 1, гл. 6, с. 140?142
  42. Миронов, 2015 , с. 491
  43. Миронов, 2015 , с. 496
  44. Россия 1913 год, 1995 , с. 343
  45. Сапрыкин, 2009 , с. 57
  46. Россия 1913 год, 1995 , с. 344
  47. Анфимов А. Царствование императора Николая II в цифрах и фактах // Отечественная история. ? 1994. ? № 3. ? С. 58?76.
  48. Макнилл У. В погоне за мощью. Технология, вооружённая сила и общество в XI?XX веках . ? М .: ≪Территория будущего≫, 2008. ? С. 380. ? 455 с. ? ISBN 5?91129?004?9. Архивированная копия . Дата обращения: 7 март 2018. Архивировано 24 сентябрь 2015 года. 2015 йыл 24 сентябрь архивлан?ан .
  49. Ferguson N. The Pity of War: Explaining World War I . ? L. : Basic Books, 1998. ? С. 263. ? 563 с. ? ISBN 0-465-05711-X .
  50. 50,0 50,1 Сапрыкин, 2009 , с. 46
  51. Данилова Л. Н.   История непрерывного педагогического образования в России (конец XIX ? начало xx века) // Ученые записки ЗабГУ. Сер. педагогические науки : журнал. ? 2017. ? Т. 12. ? № 5. ? С. 139. ? ISSN 2542-0089 .
  52. Сапрыкин, 2009 , с. 25
  53. Сапрыкин, 2009 , с. 40
  54. Сапрыкин, 2009 , с. 21
  55. 55,0 55,1 Сапрыкин, 2009 , с. 39
  56. Ringer F. [de] . Education and society in modern Europe . ? Indiana University Press, 1979. ? С. 280?330. ? 370 с. ? ISBN 978-0-253-31929-6 .   (инг.)
  57. Шиловский М. В. Роль каторги и ссылки в заселении и освоении Сибири в XIX ? начале XX в. // Сибирский плавильный котёл: социально-демографические процессы в Северной Азии XVI ? начала XX века. Сборник научных статей / Отв. ред. Д. Я. Резун. ? Новосибирск: Сибирский хронограф, 2004. ? ISBN 5-87550-184-7 .
  58. Россия. 1913 год. Статистико-документальный справочник / Ред.-сост.: д-р ист. наук А. М. Анфимов, д-р ист. наук А. П. Корелин ; Отв. ред. А. П. Корелин; Институт российской истории , Российская академия наук . ? СПб. : Русско-Балтийский информационный центр ≪БЛИЦ≫, 1995. ? 415 с. ? ISBN 5-86789-013-9 .
  59. Ольденбург, 1939 , т. 1, с. 228
  60. Цит. по: Чаяние мира всего мира // Московские церковные ведомости . ? 30 август  ( 11 сентябрь 1898 . ? № 35. ? С. 464.
  61. Оригинал текста ноты на французском языке]] см.: Правительственный вестник, 16  ( 28 ) август  1898 , № 178, с. 1 (≪Le maintien de la paix generale et une reduction possible des armements≫).
  62. The Nomination Database for the Nobel Prize in Peace, 1901?1956
  63. Богданович А. В. Три последних самодержца. ? М ., 1990. ? С. 326.
  64. Данилов Ю. Н. Мои воспоминания об Императоре Николае II-ом и Вел Князе Михаиле Александровиче.
  65. Дневники Николая II , 1904. Начат в Царском Селе.
  66. Dennett T. [en] Roosevelt and the Russo-Japanese War. ? New York, NY, USA, 1925. ? P. 297.  (инг.)
  67. Именной высочайший указ Правительствующему Сенату 2007 йыл 16 октябрь архивлан?ан . 12  ( 25 ) декабрь  1904 года
  68. Петиция рабочих и жителей Санкт-Петербурга для подачи царю Николаю II
  69. 69,0 69,1 Любимов Д. Н.  Гапон и 9 января // Вопросы истории . ? М ., 1965. ? № 8?9.
  70. Витте С. Ю. Воспоминания. Царствование Николая II . ? Берлин: Слово, 1922.
  71. Спиридович А. И. Записки жандарма . ? Харьков: Пролетарий, 1928. ? 205 с.
  72. Кавторин, 1992 , с. 358, 364
  73. 9-е января. Кн. П. Д. Святополк-Мирский о Гапоне // Русское слово . ? М ., 1909. ? № 269 (24 ноября). ? С. 4.
  74. Кавторин, 1992 , с. 369
  75. Святополк-Мирская Е. А.  Дневник кн. Е. А. Святополк-Мирской за 1904?1905 годы // Исторические записки . ? М ., 1965. ? № 77. ? С. 273?277.
  76. Кавторин, 1992 , с. 369?370
  77. Семанов С. Н.   ≪Кровавое воскресенье≫ как исторический феномен // Вопросы истории . ? 1991. ? № 6. ? С. 182?188.
  78. 78,0 78,1 78,2 Доклад директора Департамента полиции Лопухина министру внутренних дел о событиях 9-го января // Красная летопись . ? Л. , 1922. ? № 1. ? С. 330?338.
  79. Начало первой русской революции. Январь-март 1905 года. Документы и материалы / Под ред. Н. С. Трусовой. ? М .: Изд-во АН СССР, 1955. ? 960 с.
  80. Доклад комиссии присяжных поверенных 16 января 1905 года по поводу событий в Петербурге 9?11 января 1905 г. // Красная летопись . ? Л. , 1922. ? № 1. ? С. 137?160.
  81. Невский В. И.  Январские дни в Петербурге 1905 года // Красная Летопись . ? 1922. ? Т. 1.
  82. Дневник Николая Романова. Запись от 9  ( 22 ) ?инуар  1905 года. ЦГАОР, ф. 601, оп. 1, д. 248.
  83. Гапон Г. А.   Третье послание к рабочим // Священника Георгия Гапона ко всему крестьянскому люду воззвание . ? 1905. ? С. 14?15.
  84. Струве П. Б.  Палач народа // Освобождение . ? Париж, 1905. ? № 64. ? С. 1.
  85. Ленин В. И.   Революционные дни // Вперёд . ? 18  ( 31 ) ?инуар  1905 года. ? № 4.
  86. Краткий курс истории ВКП(б). Глава III. Меньшевики и большевики в период русско-японской войны и первой русской революции (1904?1907 годы). 2011 йыл 19 октябрь архивлан?ан .
  87. Кавторин, 1992 , с. 370
  88. Девятьсот пятый год: террор в действии. Куплено на японские деньги 2006 йыл 10 октябрь архивлан?ан .
  89. Ольденбург, 1939 , т. 1, с. 371?372
  90. Пресса и государство в России(1906?1917 годы)
  91. Официальная публикация манифеста . Дата обращения: 26 сентябрь 2007. Архивировано из оригинала 12 октябрь 2007 года. 2007 йыл 12 октябрь архивлан?ан .
  92. 92,0 92,1 Антанта  / Серова О. В.  // Анкилоз ? Банка. ? М . : Большая российская энциклопедия, 2005. ? С. 23. ? ( Большая российская энциклопедия  : [в 35 т.] ; vol. 2004?2017, вып. 2). ? ISBN 5-85270-330-3 .
  93. The Franco-Russian Alliance Military Convention ? August 18, 1892
  94. История СССР с древнейших времен до наших дней. ? М .: Наука, 1968. ? Т. VI. ? С. 480.
  95. История СССР с древнейших времен до наших дней. ? М .: Наука, 1968. ? Т. VI. ? С. 475.
  96. Коковцов, 1933 , гл. V: Собрание, под моим председательством, губернаторов для заслушания сообщений о предвыборном положении. Н.А. Хвостов…
  97. Мосолов, 1938 , с. 108
  98. Россия. 1913 год. Статистико-документальный справочник. Раздел ≪Экономика≫.
  99. Севастопольская офицерская школа авиации.
  100. The World War I Document Archive
  101. 101,0 101,1 Палеолог М. Царская Россия во время мировой войны. ? М ., Международные отношения, 1991. ? Гл. XII.
  102. Бьюкенен Дж. Мемуары дипломата.  ? М .: Международные отношения, 1991. ? Гл. 14.
  103. Buchanan G. My Mission to Russia and other diplomatic memories.  ? 1923. ? P. 200.  (инг.)
  104. История России, 2010 , с. 291
  105. Правительственный вестник, 27 июль  ( 9 август 1914 , № 165, стр. 1.
  106. Правительственный вестник, 27 июль  ( 9 август 1914 , № 165, с. 2.
  107. Ibid. [ асы?лар?а ] (редакция текста по указанному источнику).
  108. Правительственный вестник, 21 октябрь  ( 3 ноябрь 1914 , № 249, с. 1 (сохранены некоторые особенности оригинального написания).
  109. ???мт? хата?ы: <ref> там?а?ы д?р?? т?гел; Kers306 т?ш?рм?л?ре ?с?н текст ю?
  110. 110,0 110,1 Уткин А. И. Первая мировая война . ? М .: Алгоритм, 2001. ? 592 с.
  111. 111,0 111,1 Куртуа С., Верт Н., Панне Ж.-Л., Пачковски А., Бартошек К., Марголен Ж.-Л., при участии Коффер Р., Ригуло П., Фонтен П., Сантамария И., Булук С. Парадоксы Октября 2021 йыл 8 август архивлан?ан . // Чёрная книга коммунизма: преступления, террор, репрессии / Пер. под рук. Е. Л. Храмова. ? (Три Века Истории). ? М., 1999. ? Ч. 1: Государство против своего народа. ? Гл. 1.
  112. Поршнева О. С. Крестьяне, рабочие и солдаты России накануне и в годы Первой мировой войны. ? М ., 2004. ? 200 с.
  113. Деникин, 2002 , Старая армия и государь, с. 34
  114. Лемке, 1920 , с. 813?814
  115. Поспеловский, 1997 , с. 245?246
  116. Государственная Дума Российской империи 1906?1917: энциклопедия. ? М .: Российская политическая энциклопедия, 2008. ? С. 670.
  117. 117,0 117,1 Телеграфная переписка Ставки, Петрограда и командующих фронтами в феврале-марте 1917 г.
  118. 118,0 118,1 118,2 118,3 Кобылин, 2005
  119. 119,0 119,1 119,2 119,3 Ольденбург С. С. Царствование Императора Николая II / Предисловие Ю. К. Мейера. ? СПб. : Петрополь, 1991. ? 672 с. ? ISBN 5-88560-088-0 .
  120. ???мт? хата?ы: <ref> там?а?ы д?р?? т?гел; катков гл12 т?ш?рм?л?ре ?с?н текст ю?
  121. 121,0 121,1 Смолин, 2012 , с. 139
  122. ???мт? хата?ы: <ref> там?а?ы д?р?? т?гел; Kat т?ш?рм?л?ре ?с?н текст ю?
  123. Д.и.н. Г. Иоффе Русский либерал. Премьер-министр Временного правительства ? князь Львов . // ≪ Наука и жизнь≫ , 2006, № 4.
  124. Romanov Collection, General Collection, Beinecke Rare Book and Manuscript Library, Yale University, США .
  125. Отречение Николая II . Дата обращения: 15 март 2010. Архивировано из оригинала 31 март 2015 года. 2015 йыл 31 март архивлан?ан .
  126. Rose, Kenneth. King George V . London: Weidenfeld and Nicolson, 1983, стр. 210 (ссылка на записи личного секретаря короля Георга лорда Стамфордхама ( Arthur John Bigge )).
  127. British spies in plot to save tsar The Sunday Times 15 октября 2006.
  128. Sinclair, David. Two Georges: The Making of the Modern Monarchy . London, 1988, стр. 149.
  129. Тобольск // Искры . ? 1917. ? № 34 (3 сентября).
  130. Тайные силы Екатеринбургского злодеяния . Дата обращения: 31 декабрь 2009. Архивировано из оригинала 18 июнь 2010 года. 2010 йыл 18 июнь архивлан?ан .
  131. Останки, найденные на Урале в июле, принадлежат Романовым ≪с большой степенью вероятности≫ NEWSru 28 сентября 2007.
  132. Лавров В. М. ≪Со святыми упокой…≫ 2017 йыл 1 март архивлан?ан . // Огонёк . ? 2008. ? № 28.
  133. Дитерихс М. К. Убийство Царской Семьи и членов Дома Романовых на Урале.  ? 1922.
  134. Материалы правительственной Комиссии по изучению вопросов, связанных с исследованием и перезахоронением останков Российского Императора Николая II и членов его семьи.
  135. Мосолов, 1938 , с. 215
  136. Государь император и его августейшая семья // Правительственный вестник. ? 1913. ? № 58 (13 марта). ? С. 3.
  137. Дневники Николая II (1894?1916 гг.)
  138. ≪Mansa Musa: The richest man who ever lived≫ , BBC , 11.03.2019
  139. ≪История самого богатого человека в истории. И это не Джефф Безос≫ , BBC, 17.03.2019
  140. Позднышев С. Распни его. ? Париж, 1952. ? С. 9.
  141. 141,0 141,1 141,2 141,3 Гурко, 1927
  142. Правительственный вестник, 10  ( 22 ) апрель  1894 , № 79, с. 1.
  143. alexanderpalace.org, The Grand Duchesses ? OTMA
  144. Письма Александры Фёдоровны к императору Николаю II / Пер. с англ. В. Д. Набокова . ? Берлин: Слово, 1922.
  145. Переписка Николая и Александры Романовых, 1926?1927 .
  146. Деникин, 2002 , Устои старой власти: вера, царь и отечество , с. 16?17
  147. Деникин, 2002 , Устои старой власти: вера, царь и отечество , с. 17
  148. Витте, 1923 , т. II, с. 27 (орфография источника)
  149. Редигер А. Ф. История моей жизни.  ? Гл. 7. ? С. 545, 547, 548?549.
  150. Боханов А. Н. Николай II. ? М .: Вече, 2008. ? С. 16. ? 528 с. ? (Императорская Россия в лицах). ? ISBN 978-5-9533-2541-7 .


???мт? хата?ы: "прим" т?рк?м?н?? ??м?лд?ге <ref> там?алары ?с?н к?р?кле <references group="прим"/> там?а?ы табылманы