Марафо?н
(
грек.
Μαραθ?ν
, Marath?n) ?
е?ел атлетика
дисциплина?ы, 42 километр 195 метр (26 миль 385 ярд) дистанция?а й?гере???н ?иб?р?т. Донъяны? т?п марафондары Халы?-ара марафондар ??м й?гере? ярыштары ассоциация?ы (AIMS) эгида?ы а?тында ??м ул эшл?г?н ?а?и??л?р буйынса ?тк?рел?. AIMS ?а?и??л?ре Халы?-ара е?ел атлетика федерациялары ассоциация?ы (IAAF) тарафынан ра?лан?ан.
Марафон
1896 йылдан
? ир??р?е?,
1984 йылдан
?атын-?ы??ар?ы? е?ел атлетика программа?ына инг?н олимпия дисциплина?ы.
Марафон ярыштары шоссела ?т?, л?кин марафон тиг?н ????е йышыра?, о?он дистанциялар?а й?гере???н айырмалы, тиге??е? ер??н й? экстремаль шарттар?а о?айлы й?гере?г? ?арата ?улланалар. Улар?ы? дистанциялары ≪классик≫ дистанциянан ны? айырылыр?а м?мкин.
Марафон дистанция?ыны? ярты?ы, ярыммарафон, шоссела й?гере??? ки? тарал?ан аралы? булып тора, уны? буйынса айырым у?ыштар ??м донъя беренселект?ре ?тк?рел?, донъя рекордтары терк?л?.
Марафон дистанция?ыны? сиреге, сирек марафон,
е?ел атлетиканы?
р?сми дисциплина?ы т?гел, ?мм? 2010-сы йылдар башынан донъя ?????к?р й?герект?ре у?а ?ы?ы??ыныу к?р??т?. Сирек марафондар традицион марафон ??м ярыммарафон сикт?ренд? т?п ярыштар мен?н й?н?ш ?тк?рел?.
Легенда буйынса, Фидиппид
[2]
исемле грек яугире (баш?а сы?ана?тар?а ? Филиппид
[3]
) бе??е? эра?а тиклем 490 йылда Марафон эрг??енд? бул?ан алыштан ?у? гректар?ы? е?е?е тура?ында х?б?р ите? ?с?н Марафондан
Афина?а
тиклем ту?тамай й?гер?. Афина?а килеп етк?с, ул: ≪Афиналылар, шатланы?ы?, бе? е?дек!≫ тип ?ыс?ыра ла йы?ылып ?л?. Был легенданы ра?ла?ан документаль сы?ана?тар ю?.
Геродот
буйынса, Фидиппид (
грек.
Φειδιππ?δη?
)
Афинанан
Спарта?а яр?ам ?орар?а еб?релг?н ???м була ??м 230 км араны ике к?нд?н д? а?ыра? ва?ытта ?т?. Уны? Марафондан Афина?а й?гереп барыуы тура?ында?ы легенда т??л?п
Плутархты?
≪Афинаны? даны≫
[4]
тиг?н эссе?ында бе??е? эраны? I быуатында (ысынлап бул?ан ва?и?алар?ан ?у? 550 йылдан ашыу ва?ыт ?тк?с) хик?й?л?н?.
Халы?-ара олимпия комитеты
1896 йылда яу бул?ан яландан Афина?а тиклемге аралы?ты ?лс?й; ул 34,5 километр булып сы?а. Х??ерге осор?о?
1896 йылда
?тк?н беренсе уйынында ??м
2004 йыл?ы
Олимпиадала марафон й?гере?е Марафондан Афина?а тиклем о?онло?та?ы дистанцияла ?т?.
Бындай ара?а й?гере? фекерен француз филологы Мишель Бреаль т??дим ит?, ул был дисциплинаны? Афинала?ы
1896 йыл?ы
беренсе Олимпия уйындары программа?ына индереле?ен тел?й. Был идеяны х??ерге Олимпия уйындарына башлан?ыс ?ал?ан
Пьер де Кубертен
да, грек ойоштороусылары ла хуплай.
Грецияла
беренсе ?айлап алыу марафоны ?тк?рел?, унда был араны 3 с???т т? 18 минутта ?тк?н Харилаос Василакос е??. Грек тамашасы?ын ны? ?ыуандырып, ?айлап алыу ярышында бишенсе булып килг?н грек ?ыу ташыусы?ы Спиридон Луис беренсе Олимпия уйындарыны? е?е?се?е була, дистанцияны ул 2 с???т 58 минут 50 секундта ?т?. Легендар й?герекк? хатта юлда са?ында Халандри (Chalandri) ауылы эрг??енд? ту?тап, а?а?ы бирг?н бер стакан
шарапты
эсеп алыу ?а ?амасауламай. Й?йге Олимпия уйындары программа?ына ?атын-?ы??ар марафоны беренсе тап?ыр
1984 йылда
(
Лос-Анджелес
,
А?Ш
) индерел?.
Йыл
|
О?онло?о, км
|
О?онло?о, миль
|
1896
|
40
|
24,84
|
1900
|
40,26
|
25,02
|
1904
|
40
|
24,85
|
1906
|
41,86
|
26,01
|
1908
|
42,195
|
26,22
|
1912
|
40,2
|
24,98
|
1920
|
42,75
|
26,56
|
1924 йылдан
|
42,195
|
26,22
|
?телерг? тейешле ара т???? т?рл? о?онло?та була, с?нки ярыш?а сы??ан б?т? спортсылар?ы? бер ?к маршрутты ?те?е ген? м??им тип и??пл?нел?. Олимпия марафоныны? о?онло?о м?сь?л??е ??р уйында айырым х?л ител?.
Беренсе Олимпия уйындарында дистанция ? 40 км, 1908 йылда?ы
Лондон
Олимпиада?ында ? 26 миль 385 ярд (42 км 195 м), 1912 йылда ?40,2 км, 1920 йыл?ы Олимпиадала ? 42,75 км. Т??ге ете Олимпиадала марафон дистанция?ы о?онло?о алты т?рл? була: 40-тан 42,75 километр?а тиклем (ике тап?ыр ? 40 км).
42,195 км о?онло?онда?ы дистанция марафон й?гере?ене? р?сми о?онло?о итеп
1921 йылда
Халы?-ара ?????к?р е?ел атлетика федерация?ы (х??ерге IAAF) тарафынан ра?лана.
Х??ерге заманды? беренсе Олимпия уйындарынан башлап (1896 йыл) ир??р марафоны е?ел атлетика программа?ыны? и? ?у??ы ва?и?а?ы булып тора, ул Олимпиаданы? т?п стадионында тамамлана, финишы йыш ?ына Уйындар?ы? ябылыу тантана?ы алдынан бер нис? с???т элек, хатта был тантананы? бер ?л?ш? булырлы? итеп ойошторола.
Ярышты ?тк?ре? ?а?и??л?рен Халы?-ара марафондар ??м й?гере? ярыштары ассоциация?ы (AIMS) эшл?г?н. Улар?ы Халы?-ара ?????к?р е?ел атлетика федерация?ы (IAAF) ?абул итк?н. Шулай итеп, марафон ?тк?ре? ?а?и??л?ре Халы?-ара ?????к?р е?ел атлетика федерация?ыны? шоссела й?гере? буйынса д?й?м ?а?и??л?рен? буй?она. Донъя рекордтары ??м баш?а ?а?аныштар секунд?а тиклем те??ллек мен?н терк?л?. IAAF сертификатла?ан дистанцияны? ?ал?ыу урындарыны? бейеклек айырма?ы 1/1000-??н, й??ни 1 километр?а 1 метр?ан арты? булыр?а тейеш т?гел. Барлы? дистанцияла аралашып килг?н б?т? ?ал?ыу урындар й?м?е?е 42 метр?ан ашып кит??, был марафонды? к?р??ткест?ре р?сми т?гел тип табыла, ? донъя рекордтары ратификацияланмай. ?ал?ыу урындар тейешлен?н бейегер?к бул?анлы?тан IAAF стандарттарына тап килм?г?н тип табыл?ан и? билд?ле марафондар ? Бостон марафоны (136,29 м) ??м Лос-Анджелес марафоны (121,94 м). Дистанция о?онло?о ? 42 195 метр?ан к?м д?, ошо о?онло?то? 0,1 процентынан (42 метр?ан) к?бер?кк? арты? та булыр?а тейеш т?гел
[5]
.
Коммерция марафондары бер юлы к?м?к старт система?ы буйынса ?тк?рел?. Л?кин ??м?лд? старт ?ы?ы?ын б?т? ?атнашыусылар?ы? бер юлы ?те?е м?кин т?гел, бы?а бер нис? минут талап ител?. Шунлы?тан ойоштороусыар AIMS сертификатла?ан ярыштар?а ?атнашыусылар?а старт ?ы?ы?ын ?те??е терк?г?н электрон чип беркет?. Финиш?а етк?н ??р ?атнашыусыны? финиш факты ?ына т?гел, аралы? ????мт?л?ре л?, й??ни ва?ыт ≪брутто≫?ы ??м ≪нетто≫?ы ла и??пк? алына: ????мт? старт м?лен?н алып ??м старт ?ы?ы?ын ки?еп ?те? м?лен?н алып ?анала. Йом?а?лау таблица?ында ????мт?л?р ≪брутто≫ ва?ытыны? артыу т?ртибе буйынса урынлаштырыла ? ул р?сми ва?ыт була
[6]
[7]
. ?атнашыусыны? дипломында ≪нетто≫ ва?ыты ла к?р??телерг? м?мкин.
2004 йылды?
1 ?инуарына
тиклем
IAAF
тарафынан донъя рекордтары р?сми танылмай. Шу?а тиклем ≪и? я?шы марафон ????мт?л?рене?≫ (World Bests) статистика?ы алып барыла. 2002 йылда AIMS ??ене? ?а?и??л?рен? бер а? т???тм? индер? ??м ИААФ-?а шуны белдер?: ?г?р ИААФ 2003 йылда сиратта?ы конгреста AIMS рекордтарын донъя рекордтары итеп ра?лама?а, AIMS ??ене? донъя рекордтары исемлеген ра?лаяса?. 2003 йылды? 21 авгусында ИААФ сиратта?ы конгресында шоссе буйлап й?гере?, шул и??пт?н марафон й?гере?е буйынса донъя рекордтарын таный. Был, ?лбитт?, AIMS-ты? м??им ?а?анышы булып тора
[8]
.
И? я?шы ?а?аныш донъя рекорды тип таныл?ын ?с?н, марафон дистанция?ы ИААФ стандарттарына тап килерг? тейеш. Л?кин марафон маршруттары профиле, ди?ге? ким?лен? ?арата бейеклеге ??м япма?ыны? сифаты буйынса ?аман ны? айырыла, шу?а са?ыштырыу етерлек ким?лд? объектив тип танылмай. ?а?и?? булара?, ди?ге? ким?лен?н ?лл? ни бейек булма?ан тиге? урында, у?айлы ?ауа торошо шарттарында ??м пейсмейкер?ар (й?гере? темпы буйынса ?лг? бул?ан й?герект?р) ?атнашлы?ында ?тк?н марафондар айырыуса ??йб?т ти?лек мен?н ?т?.
Ир??р ара?ында донъя рекорды ? 2:02.57, уны 2014 йылды? 28 сентябренд? Берлин марафонында 30 й?шлек Кения й?гереге Деннис Киметто ?уя.
?атын-?ы??ар ара?ында?ы и? я?шы донъя ????мт??ен 2003 йылды? 13 апреленд? Лондон марафонында
Б?й?к Британия
й?гере?се?е Пола Рэдклиф к?р??т? ? 2:15:25; был к?р??ткес ир пейсмейкер?ар яр?амында ?лг?шел?. ?атын-?ы??ар ара?ында пейсмейкер ир??р ?атнашлы?ынан тыш ?лг?шк?н и? я?шы к?р??ткес ? 2:17:1, у?а 2017 йылда Лондон марафонында Кения й?гереге Мэри Кейтани ?лг?ш?
[9]
.
?атын-?ы??ар
[11]
Ва?ыты
|
Исем-ш?рифе
|
Ил
|
Дата
|
Марафон
|
2:15.25
|
Пола Рэдклифф
|
Б?й?к Британия
|
13 апрель 2003
|
Лондон марафоны
|
2:17.01
|
Мэри Кейтани
|
Кения
|
23 апрель 2017
|
Лондон марафоны
|
2:17.56
|
Тирунеш Дибаба
|
Эфиопия
|
23 апрель 2017
|
Лондон марафоны
|
2:18.47
|
Катрин Ндереба
|
Кения
|
7 октябрь 2001
|
Чикаго марафоны
|
2:18.58
|
Тики Гелана
|
Эфиопия
|
15 апрель 2012
|
Роттердам марафоны
|
2:19.12
|
Мизуки Ногути
|
Япония
|
25 сентября 2005
|
Берлин марафоны
|
2:19.19
|
Ирина Микитенко
|
Германия
|
28 сентября 2008
|
Берлин марафоны
|
2:19.25
|
Глэйдис Чероно
|
Кения
|
27 сентября 2015
|
Берлин марафоны
|
2:19.31
|
Аселефеш Мергиа
|
Эфиопия
|
27 ?инуар 2012
|
Дубай марафоны
|
2:19.34
|
Люси Кабуу
|
Кения
|
27 ?инуар 2012
|
Дубай марафоны
|
Даими ти?лек ??м организмда?ы ?ыу ми?дарын ?а?лау ? марафон й?герг?нд?ге ике м??им шарт. Марафон трасса?ында (?а?и?? булара?, 5 км ?айын) й?гере?сел?рг? ?ыу, энергетик эсемлек ??м ризы? (банан, киптерелг?н емешт?р ?.б.) т??дим ите? пункттары урынлаш?ан.
Хатта ??ерлекле кеше ?с?н д? марафон й?гере? ? бик ?атмарлы физик к?с?рг?неш, у?ыш?а ?лг?шер ?с?н у?а алдан ??ерл?нерг? к?р?к. Марафон ойоштороусы спорт й?м?и?тт?рене? й?гере? м?кт?пт?ре була, улар марафон й? ярыммарафон й?гере? ?с?н кешене махсус ??ерл?й. К?м тиг?нд? ярты йыл ??ерл?нерг? т??дим ител?. К?некм?л?р кислород ??л?штере??е я?шыртыу, мускулдар?ы ны?ытыу, организмды о?айлы физик к?с?рг?нешк? ?йр?те? ма?сатын ?уя.
??ерлек барышында о?он аралар?а й?гере? организмды? май?ы ????мт?ле тотоноу, мускулдар?а гликоген туплау ??л?тт?рен арттыра. К?некм? ва?ытында марафон дистанция?ына й?гере? т??дим ителм?й, с?нки унан ?у? организм элекке х?лен? ?айт?ын ?с?н к?п ва?ыт к?р?к була. ????тт? ??ерлек а?а?ына й?гереп ?тел? тор?ан и? о?он дистанция 35 километр?ан артмай. Марафон?а бер ай сама?ы ?ал?ас, к?некм?л?р темпын ?крен?йт?л?р, ? марафон алдында?ы ?у??ы а?нала ?????к?р й?гере?сел?рг? ?ы??а аралар?а ?ына (5-10 км) й?герерг? р?хс?т ител?
[12]
[13]
[14]
.
????тт?ге ??ерлек?е? кешене? т?ненд? 380 г (1500 ккал) сама?ы гликоген була. Интенсив й?герг?нд? с???тен? 600?800 ккал сарыф ител?, был запас тулыланма?а, ике с???тт?н организм улар?ы тулы?ынса тотоноп б?т? (?ынылыш м?ле ????тт? марафонды? 30-сы километры тир??енд? була), ??м ?анда ш?к?р ким?ле т?ш?. Ошо ар?ала бик ны? арыу ??м х?л?е?лек хисе тыуа, ая?тар б?р?н?г? ?йл?н?. Был фазала организм май запастарын тотона башлай, ?мм? бы?а бер а? ва?ыт к?р?к була, ??т??ен?, май ? ????мт?ле ≪я?ыулы?≫ т?гел. К?некм?л?р ?те? ??м махсус ту?ланыу гликоген запасын 800 грам?а (3500 ккал) еткер? ала. Спортсылар?ы? к?бе?е ????тт? углеводлы диета ултыра, ? ярыш алды кисенд? к?п итеп макарон ашау марафонсылар мен?н триатлеттар ара?ында йола?а ??ерелг?н тиерлек
[15]
. Ярыш алдында?ы к?нд? интенсив к?некм? мен?н ???имге диета т??дим итк?н тикшерене?сел?р ?? бар
[16]
.
Владимир Высоцкий
|
Гвоздь программы ? марафон,
А градусов все тридцать!
Но к жаре привыкший он ?
Вот он и мастерится!
|
Ю?ары ????мт?л?рг? ?лг?ше? ?с?н старт ва?ытыны? ??м дистанция профилене? д?р?? ?айланыуы зарур
[17]
Марафон ?с?н ?улай
температура
? 14?16 °С тир??е. ?ауа температура?ы шунан ю?арыра? бул?а, ????мт? температураны? ??р градусына ?арата уртаса 40?60 секунд?а насарлана
[18]
. Температура +18 °C-тан ю?ары бул?а, ул ?ай?ы бер категория й?герект?р ?с?н х??ефле тип ?анала, ? +28 °C-тан ю?ары температурала ярыш ?тк?релм?й.
[19]
. Организмды? ?т? ?ы?ыуы ? марафонсы ?с?н т?п х??еф. Л?кин ?ауаны? ю?ары температура?ы ??м ?ояш э?е?е организмды? ?т? ?ы?ыуы ?с?н х?л иткес шарттар т?гел. Й?гере?се организмында йылылы? к?йл?не?е т?нде? елл??е ??м тирл?? яр?амында баш?арыла. Быны? ?с?н махсус экипировка, дистанцияла ?ыу эсе?, д?р?? й?гере? тактика?ы ??м стратегия?ы ?улланыла.
К?пселек билд?ле марафонсылар?ы? старты календарь дата?ына ны?лы б?йл?нг?н ??м алдан у? т???йенл?п ?уйыл?ан була. ????тт? маршрут та даими. ?ауа торошон алдан к?р???л?? м?мкин т?гел. ????тт?, уртаса б?лк?тт?ге илд?р?? марафон ярыштары ? я? й? к??, ? э?е климатлы илд?р?? (м???л?н, Берл?шк?н ??р?п ?мирлект?ренд?ге Дубай марафоны) ?ыш ?тк?рел?.
Коммерция марафондары ?с?н стартты т?шк? тиклем сама мен?н ирт?нге 8:30?11:00 с???т тир??енд? бире? ?абул ителг?н
[20]
. Коммерция?а ?арама?ан ярыштар программа?ында марафон старты ????тт? ярыштар?ы? д?й?м селт?рен? ??м асыу й? ябыу тантана?ына б?йле була. Был осра?та старт т?шт?н ?у? да биреле?е л? ихтимал.
Марафон т?р??ре:
- коммерция?а ?арама?ан
? й?йге Олимпия уйындары, донъя, Европа, ?ит?а чемпионаттары, ил чемпионаттары ??м баш?а старттар?ы? программа?ына ин? тор?ан ярыштар;
- коммерция
марафондары донъяны? эре ?алаларында йыл да ?тк?рел?, улар ара?ында World Marathon Majors (Биш ?ур марафон) айырылып тора
[21]
; коммерция марафондары й?гере? ярыштарында ?атнашыр?а тел?г?н ??р кемг? асы?.
Й?н?
экстремаль
марафондар була ? м???л?н,
Т?нья? ?отопта?ы
[22]
, с?ллект?ге, тау?ар?а?ы ?. б. марафондар. Шулай у? спорт к?с ?ынашыуы т?гел, ? х?йри? й? реклама ма?саттарында?ы марафон ярыштары (
ингл.
fun-run
fun-run) ойошторола.
Шоссела ?тк?н ярыштар?ы?, е?ел атлетиканы? стадион дисциплиналарынан айырмалы, ?? графигы бар. Коммерция марафондары к?п осра?та ??йб?т ?ауа торошо хас бул?ан март-апрелд? ??м сентябрь-октябр?? ?тк?рел?. Бындай ярыштар?ы? программа?ына инвалид коляскаларында?ы спортсылар?ы? ярыштары ??м баш?а цикллы спорт дисциплиналары ингел?й
[23]
.
Коммерция марафондарында, ?а?и?? булара?, ир??р ??м ?атын-?ы??ар ярышы бер ?к к?нд?, бер ?к с???т эсенд?, хатта ?ай?ы ва?ытта берг? л? старт ала
[24]
.
Шоссела й?гере? дисциплиналарынан тик марафон ?ына олимпия программа?ына индерелг?н. Донъя ким?ленд?ге марафонсылар йылына ике-?с тап?ыр?ан арты? старт?а сы?май. Улар ?атнаша тор?ан ярыштар?ы ентекле ?айлай, ??м коммерция?а ?арама?ан ярыштар йыш ?ына улар?ы? графигына инм?й
[25]
.
Йыл ?айын донъяны? т?рл? иленд? 800-л?п марафон у?ышы ?тк?рел?. Европаны? т??ге марафондарынан Кошица марафоны (Словакия) 1924 йылдан башлап ?тк?рел?. IAAF-ты? айырыуса абруйлы марафондарына махсус статус (лейбл) бирел?: Алтын, К?м?ш й? Бронза лейблдар.
К?п кеше ?атнашлы?ында ?т? тор?ан абруйлы Бостон, Нью-Йорк, Чикаго, Лондон, Токио ??м Берлин марафондары World Marathon Majors серия?ына ин? ??м Алтын лейбл?а эй?. Улар?а профессиональ марафонсылар ?с?н донъя кубогы этаптары ?т?. ?атнашыусылар ?аны стартта 30 ме? ??м унан да арты? була. Баш?а билд?ле марафондар (
Silver Label
): Роттердам марафоны, Амстердам марафоны, Вашингтон марафоны, Гонолулу марафоны, Лос-Анджелес марафоны, Рим марафоны ??м Париж марафоны.
Донъяны? и? эре марафондарында е?е?сел?рг? ю?ары приздар т?л?н?. М???л?н, Бостон марафоныны? приз фонды 2008 йылда 796 000 USD була, е?е?сег? шул сумманан 150 000 USD т?л?н?
[26]
. Берлин марафонында ир??р ??м ?атын-?ы??ар ара?ында е?е?сел?р 2012 йылда $500 ме??р ала
[27]
.
?????к?р й?герект?р ?с?н абруйлы марафондар?а билд?ле атлеттар мен?н берг? ?атнашыу ?ына ла ш??р?тле ?анала. Л?кин ?ай?ы бер абруйлы марафондар?а, б?т? тел?г?нд?р?е л? ?атнаштырыу м?мкинлеге булма?анлы?тан, кандидаттар ара?ында лотерея ?тк?рел? й? квалификация нормативтары индерел?.
Р?с?й?? йыл ?айын 50-л?п марафон ?тк?рел?. Д?й?м ал?анда, Р?с?й?? марафон х?р?к?те донъя ким?лен?н к?пк? артта ?ала. Финиш?а килеп етк?н ?атнашыусылар ?аны
[28]
буйынса фекер й?р?тк?нд?, и? эре марафондар: М?ск?? марафоны, М?ск?? халы?-ара тыныслы? марафоны, А? т?нд?р ??м Себер халы?-ара марафоны. Себер халы?-ара марафоны 2011 йылда
AIMS версия?ы буйынса донъяны? и? я?шы 50 марафоны
исемлеген? индерелг?н
[29]
??м 2011 йылды? а?а?ында Р?с?й марафондары ара?ында беренсе булып
Road Race Bronze ИААФ
статусын ал?ан
[30]
.
А?Ш
-та,
Р?с?й??
(
СССР
),
Кенияла
,
Эфиопияла
,
Японияла
??м Европа илд?рене? к?бе?енд? етди марафон м?кт?пт?ре бар.
Абебе Бикила (Эфиопия) ??м Вальдемар Церпински (ГДР) ике тап?ыр олимпия чемпионы була. 1952 йылда Эмиль Затопек (Чехословакия), 5000 м, 10 000 м ??м марафонда б?т??е ?с алтын ми?ал яулап, уникаль ?а?аныш?а ?лг?ш?. ? был ярышта ул марафонды ??меренд? беренсе тап?ыр й?герг?н була. Д?рт тап?ыр олимпия чемпионы Лассе Вирен 1976 йылда Затопекты? у?ышын ?абатлар?а ит?, ?мм? финиш?а бишенсе булып кил?.
- Эмиль Затопек
- Абебе Бикила
- Фрэнк Шортер
- Вальдемар Церпински
- Хайле Гебреселассие
- Пол Тергат
- Грете Вайтц
- Ингрид Кристиансен
- Роза Мота
- Валентина Егорова
- Тегла Лорупе
- Пола Рэдклифф
- Лилия Шобухова
- 42 км 195 метр?а й?гере? Ironman триатлоныны? ?с?нс? этабы булып тора.
- Ярышып ??м ярышмай й?гере? сикт?ренд? к?п тап?ыр ?теле?се марафондар була. М???л?н, 2003 йылда британ Ранульф Файнс 7 к?нд? ете ?ит?ала 7 марафонда ?атнаша. 2014 йыл?а ≪7 ?ит?ала 7 к?нд? 7 марафон≫ коммерция продуктына ??ерел?
[31]
, ?атын-?ы??ар?ан Марианна Зайкова (Финляндия) беренсе е?е?се була
[32]
.
- 2010 йылда бельгий Стефаан Энгелс к?н айын марафон й?герерг? ?арар ит?. ?инуар?а имг?неп, и??пте яба ла 2010 йылды? 5 февраленд? ?абаттан башлай. 2011 йылды? 5 февраленд? 49 й?шлек Стефаан Энгелс 365-се марафонын ?т?. Ул марафон?а к?н ?айын уртаса 4 с???т тотона, и? я?шы ????мт??е 2 с???т 56 минут т?шкил ит?.
[33]
? испан Рикардо Абад Мартинес 2010 йылды? 1 октябрен?н 2012 йылды? 12 феврален? тиклем 500 к?нд? 500 марафон й?гер?.
- Джонни Келли 1928 йылдан 1992 йыл?а тиклем Бостон марафонында 61 тап?ыр ?атнаша, 58-енд? финиш?а ет?, ике?енд? е?? (1935 ??м 1945 йылдар?а)
[34]
.
- Испан ?алимдары и?бат ите?енс?, марафонсылар?ы? ??й?кт?ре о?а? ?артаймай ??м мурты?ланмай
[35]
.
- 2003 йылда
Р?с?й??н Сергей Бурлаков Нью-Йорк марафонында ?атнаша ??м донъяла д?рт ампутация мен?н марафон дистанция?ын ?тк?н беренсе кеше була
[36]
. Сергей?ы? ике ая?ы ла, ике ?улы ла ампутациялан?ан.
- ↑
https://worldathletics.org/competitions/world-athletics-label-road-races/news/chicago-marathon-2023-kiptum-world-record-hassan
- ↑
Геродот, VI, 105?106
.
- ↑
Лукиан.
≪В исправлении ошибки, допущенной в приветствии≫ (гр., анг.).
- ↑
http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Moralia/De_gloria_Atheniensium*.html
De_gloria_Atheniensium
(инг.)
(англ.)
- ↑
THE MEASUREMENT OF ROAD RACE COURSES
- ↑
2012 йыл 19 август [https://web.archive.org/web/20120819130955/http://www.iaaf.org/mm/Document/06/49/58/64958_PDF_Russian.pdf архивлан?ан
.
2012 йыл 19 август
архивлан?ан
.
2012 йыл 19 август
архивлан?ан
.
2012 йыл 19 август
архивлан?ан
.
2012 йыл 19 август
архивлан?ан
.
2012 йыл 19 август
архивлан?ан
.
2012 йыл 19 август
архивлан?ан
.
≪Правила проведения соревнований ИААФ≫ стр.140
(рус.)
(рус.)]
- ↑
Пример итоговой таблицы соревнований
2012 йыл 3 июль
архивлан?ан
.
- ↑
AIMS 1982?2007: 25 Years of Running History. The official Silver Jubilee publication of the Association
2012 йыл 2 февраль
архивлан?ан
.
- ↑
Лондонский марафон
2017 йыл 27 апрель
архивлан?ан
.
- ↑
Лучшие результаты за все времена у мужчин
- ↑
лучшие результаты за все времена у женщин
- ↑
Hal Higdon.
Marathon Training Schedule: Novice 1
(билд??е?)
.
Дата обращения: 9 апрель 2013.
Архивировано
14 апрель 2013 года.
- ↑
MarathonRookie.com.
16-Week Marathon Training Schedule
(билд??е?)
.
Дата обращения: 9 апрель 2013.
Архивировано
14 апрель 2013 года.
- ↑
About.com.
Beginners' Marathon Training Schedule
(билд??е?)
.
Дата обращения: 9 апрель 2013.
Архивировано
14 апрель 2013 года.
2013 йыл 14 апрель
архивлан?ан
.
- ↑
Carbohydrate Loading
Christopher D. Jensen. June 2012
- ↑
Если за день до гонки, спортсмен выполняет очень короткую, но очень высокой интенсивности тренировку (например, несколько минут бега), то потребляет 12 г углеводов на килограмм мышечной массы в течение ближайших 24 часов. Это приводит к 90 % увеличению гликогена.
The Evolving Art of Carbo-Loading
Matt Fitzgerald June 2012
- ↑
≪Марафон≫, М. З. Залесский журнал ≪Химия и жизнь≫ № 5, 1983 г., с. 86-89
2009 йыл 24 май
архивлан?ан
.
(Тикшереле? к?н?: 2 май 2009)
(Проверено 2 мая 2009)
- ↑
Коновалов В., Нечаев В., Барбашов С.
Марафон. Теория и практика. ? Омск, 1991. ? С. 220.
- ↑
Предпосылки хороших результатов Олимпийского марафона 2004 года. IAAF New Studies in Athletics 3 ? 2003 David E.Martin
2009 йыл 15 июнь
архивлан?ан
.
(Тикшереле? к?н?: 2 май 2009)
(Проверено 2 мая 2009)
- ↑
Berlin-Marathon. Information and scheduler
2009 йыл 30 апрель
архивлан?ан
.
(Тикшереле? к?н?: 28 апрель 2009)
(Проверено 28 апреля 2009)
- ↑
World Marathon Majors official site
(Тикшереле? к?н?: 28 апрель 2009)
(Проверено 28 апреля 2009)
- ↑
На Северном полюсе прошёл самый экстремальный и холодный марафон.
(Тикшереле? к?н?: 28 апрель 2009)
(Проверено 28 апреля 2009)
- ↑
competition scheduler IAAF
2012 йыл 19 сентябрь
архивлан?ан
.
(Тикшереле? к?н?: 2 май 2009)
(Проверено 2 мая 2009)
- ↑
≪How low can Loroupe go?≫ espn.com
(Тикшереле? к?н?: 2 май 2009)
(Проверено 2 мая 2009)
- ↑
Пекин-2008: Гебреселасси может пропустить олимпийский марафон
(Тикшереле? к?н?: 2 май 2009)
(Проверено 2 мая 2009)
- ↑
Boston Marathon Hikes Prize Money
2008 йыл 24 июль
архивлан?ан
.
- ↑
BMW Berlin Marathon
(Тикшереле? к?н?: 30 сентябрь 2012)
(Проверено 30 сентября 2012)
- ↑
Рейтинг портала probeg.org
- ↑
SIM вошел в список лучших марафонов мира ? НП ≪Марафон≫
2011 йыл 27 декабрь
архивлан?ан
.
- ↑
Бронзовый лейбл | RusAthletics ? Легкая атлетика России
2012 йыл 27 ?инуар
архивлан?ан
.
- ↑
World Marathon Challenge ? 7 Marathons on 7 Continents in 7 Days
2015 йыл 5 июль
архивлан?ан
.
- ↑
Рожденная в СССР: Марианна Зайкова на пути к мировому достижению
2020 йыл 30 октябрь
архивлан?ан
.
- ↑
BBC ? Belgian Stefaan Engels completes record 365th marathon
- ↑
Джон Келли умер в 97 лет
- ↑
Длительные пробежки помогут замедлить старение костей, заявляют ученые | РИА Новости
- ↑
Погонцева К.
Без рук, без ног, а все превозмог
// Российская Газета. ? 2004. ? 13 февр.
- Браун С., Грэхем Дж.
Цель ? 42. Практическое руководство для начинающего марафонца. ?
М
., 1979. ? С. 84.
- Коновалов В., Нечаев В., Барбашов С.
Марафон. Теория и практика. ? Омск, 1991. ? С. 220.
- Арселли Э., Канова Р.
Тренировка в марафонском беге: научный подход. ?
М
.: Терра-Спорт, 2000. ? С. 71.
- Лидьярд А., Гилмор Г.
Бег с Лидьярдом. ?
М
.: Физкультура и спорт, 1987.