Кинематограф тарихы

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Кинематограф тарихы
?ай?а ?йр?нел? история кино [d]
Коллаж
  Кинематограф тарихы Викимилект?

Кинематограф тарихы 1895 йылды? 28 декабренд? Капуцинкалар бульварында?ы ≪Гран кафе≫ залдарыны? бере?енд? беренсе киносеанс к?р??телг?н м?лд?н башлана.

Кинооператор?ар Берлинда. (1907)

Кинематограф?а т??ге а?ымдар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

XV? XVII быуаттар?а ≪тылсымлы мамонттар батша?ы≫ ? обскур камера?ы уйлап табыла (бынан тыш, элегер?к Япония ??м ?ытай?а к?л?г?л?р театры барлы??а кил?, тар яры? аша ??р?т булдырыу принцибы борон?о замандар?а у? билд?ле була). ≪Обскур камера?ы≫ термины XV быуат а?а?ында ?улланыла башлай, ? т?жриб?л?р?е Леонардо да Винчи ?тк?р?. Тылсымлы фонарь у?ыш килтер?, ??р?тт?р?е вертикаль экран?а проекциялау XVII быуатта ки? билд?лелек ала. Ябай ?ына итеп ?йтк?нд?, ул ? эсен? ?урайтып к?р??т? тор?ан торба ??м я?тырт?ыс ?уйыл?ан й?шник. Я?тырт?ыс артына са?ылдырыусы рефлектор урынлаштырыла, торба ??м й?шник ара?ында яры? ?алдырыла, у?а тушь мен?н т?ш?р?лг?н ??р?т ?уйыла. ?мм? ??р?т х?р?к?т?е? ?ала [1] .

Кинематограф?а табан артабан?ы а?ымды 1830 йылда Майкл Фарадей ??м уны? ду?ы Макс Роджер я?ай. Б?т? Европа ??р?тте терелт? тор?ан аппарат уйлап табыр?а тырыша. Фарадей?ы? приборы фенакистископ тип атала. Аппарат?а э?м?-э?лекле р??ешт? те?елг?н ??р?тт?р ?уйыла. Элегер?к Жозеф Плато исемле ?алим х?р?к?тте фазалар?а тар?атыу мен?н ш???лл?нг?н була (м???л?н, кеше х?р?к?тен). Фарадей?ы? ?улына ошо хе?м?тт?р эл?ге? мен?н фенакистископ эшл???е тамамлау ?с?н бик а? ?ына ва?ыт талап ител?. ????мт?л? ??р?тте? бер нис? секунд эсенд? х?р?к?т ите?ен булдырыу м?мкинлеге тыуа (?мм? ул й?н эй??е ??р?те т?гел).

1877 йылда хронофотография уйлап табылыу мен?н ?с?нс? а?ым я?ала. Я?тылы??а ярай?ы у? ю?ары ?и?герлекле, ?мм? фотоматериалды тик т?ш?р?р алдынан ?ына ??ерл???е талап итк?н е?еш коллоид процесын уйлап табыусы Луи Дагер ??м Жозе Ньепсты? эшт?ре ошо а?ымды я?ау м?мкинлеген бир?. Ю?ары ?и?герлек экспозиция ва?ытын к?мет?, ? ун?ы? ете? х?р?к?тте т?ш?р?рг? м?мкин булма? ине.

1878 йылда Калифорния губернаторы Леланд Стэнфорд ??м фотограф Эдвард Мейбридж атты? галоп мен?н сабыуын фото яр?амында я?ып барыу буйынса эксперимент ?тк?р?. Бер м??л?м?тт?р буйынса, Стэнфорд Мейбридж мен?н ≪ ?икертеп сап?анда ат д?рт ая?ын да ер??н бер юлы к?т?р?ме, ?лл? ю?мы≫, тип б?х?сл?шк?н, ? икенсе м??л?м?тт?рг? ?ара?анда, Мэйбридж аттар х?р?к?тен анализлау мен?н ш???лл?не?се Стэндфордты? заказын ?ына ?т?г?н. Улар аттар й?герг?н юл буйлап я?тылы? ?тк?рм??се махсус будкалар?а 12 фотоаппарат урынлаштыра. Будкалар?а ултыр?ан ассистенттар ?ы??ыр?ыс сигналын ишете? мен?н т?ш?р?? ?с?н фотопластинка ??ерл?й башлай [2] . Б?т? камералар ?а ??ер бул?ас, ат й?гере? юлына сы?арыла, ул а? стена буйлап фотоаппараттар?а ?аршы саба. Фотоаппараттар?ы? затвор?ары трек?а ар?ыры б?йл?нг?н бау?ар яр?амында тартыла: ат сап?ан са?та ар?ыры бау?ы бер-бер артлы ???п бара, шуны? мен?н фотоаппараттар?ы сиратлап эшк? ?уша [3] . ????мт?л? ??р фотоаппарат ат х?р?к?тене? айырым фазаларын ат силуэты асы? к?ренг?н а? стена фонында т?ш?р?. Х?р?к?тте фазалар?а б?ле? буйынса был беренсе ынтылыш була. Артабан Мэйбридж фотоаппараттар ?анын 24-к? еткер?, ? килеп сы??ан ??р?тт?р?е ??е уйлап тап?вн ??м ??р?тте? х?р?к?тен т?ьмин итк?н зоопраксископта ?уллана.

Хайуан ??м кеше х?р?к?тен фото?а т?ш?р?? ? Мейбридж ?ы?ы??ын?ан т?п ?лк?, ул ошо й?н?лешт?ге хе?м?тт?ре ?с?н ??е ?с йыл буйы хе?м?тт?шлек итк?н Пенсильвания университетынан субсидия ала. 1887 йылда университет исеме а?тында ба?ылып сы??ан ун бер томлы? хе?м?т ? ≪Хайуандар х?р?к?те: хайуандар х?р?к?тене? э?м?-э?лекле фазаларын электрофотографик тикшере???р≫ ? Мейбриджды? 1872 ?1885 йылдар?а?ы б?т? фотографик эксперименттарыны? й?км?тке?е, китаптар?а й?? ме?д?н ашыу фото??р?т урынлаштырыл?ан. Фото??р?тт?рг? эт, бес?й ??м ат ке?ек йорт хайуандары ?ына т?гел, Америкала?ы мышы, болан, айыу, янут, ары?лан, юлбары?, маймыл ??м ?оштар ?а т?ш?р?лг?н.

1901 йылда Мейбридж ≪Органик арауы? ки?легенд? кеше ?ыны≫ тиг?н китап ба?тырып сы?ара. Ямайка?а ?айта ??м баш?а фото??р?тт?р мен?н ш???лл?нм?й. Ул 1904 йылда тыу?ан ?ала?ы Кингстонда ?леп ?ала.

Артабан?ы ??еш [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

XIX быуатты? икенсе ярты?ында фото??р?тт?р бик популяр булып кит?, кешел?р йорттарында ду?тарыны? ??м ту?андарыны? фото??р?тт?ре ?а?лан?ан фотоальбомдар булдыра. Был осор?а ≪тере≫ фото??р?т эшл??г? бик к?п патенттар терк?л?.

1876 йылда француз профессоры Этьен Маре ≪фото??р?т ?оралын≫ уйлап таба. ?иге? м?й?шл? ?йл?неп тор?ан фотопластинка?а секундына 10 кадр ти?леге мен?н хайуандар?ы? ??м ?оштар?ы? х?р?к?т фазалары т?ш?р?л? [4] . Артабан уйлап табыусы у?ышлыра? ≪хронофотографик камера≫ тип атал?ан ??м т?рг?кле, я?тылы??а ?и?гер фото?а?ы??ы фай?алан?ан яйланма булдыра. Маре, был яйланманы я?ыса ?ороп, тишкел?нм?г?н кинота?маны ?уллана ал?ан хронофотографик камера килтереп сы?ара.

1876 йылда Парижда кадр?ар?ы бер-бер артлы к?р??тк?н кинематограф барлы??а кил?. Эмиль Реноны? оптик театр?ы уйлап табыуы ошондай у?ыш?а килтер?. Ул ? ≪?т? ?ур масштабта?ы≫ тылсымлы фонарь: ??р?тт?р т?ш?р?лг?н та?ма ошо фонарь аша ?т?. ?ур экранда э?м?-э?лекле р??ешт? кадр?ар театры к?р??тел?: сюжетына ?арап, 80, 90 й?ки 100 ??р?т экранда са?ылып ?т?. Махсус са?ырыл?ан актёр экранда п?й?? бул?ан к?ренеш тура?ында ??йл?п тора. ≪Фильм≫ бер нис? секунд?а ?у?ыл?ан роликтар?ан тора: был технологияны? етеш?е?леге ? о?айлыра? роликты эшл?п булмау?а. Бындай кинематограф у?ышлы эшл?г?н осор?а Парижда 12 ошондай театр була.

Шундай фильмдан бер ми?ал: китап у?ып ултыр?ан ?ы? янына егет кил?, ??йл?ш? башлай?ар. Бер а??ан егет ?ы??ы ?улты?лап ала ??м т?шк? аш?а й?н?л?. Бер нис? тап?ыр осраш?андан ?у? ? туй. Алтарь алдында?ы к?ренеш. Артабан улар?ы пароход?а ултыртып, Африка?а туй с?й?х?тен? о?аталар. ?ы??аса ?ына улар?ы? с?й?х?те к?р??тел?. Й?шт?р с?й?х?тт?н ?айта, ата-?с?л?ре ?аршылай. Экранда а? кадр п?й?? була. ? ?ы? ?аман эск?мй?л? ултыра, ?улында китап ? былар уны? т?ш?н? ген? инг?н ик?н.

1870 йылда американлы Джоном Хайат целлулоид уйлап таба, а?а?ыра? ул ?ы?ылмалы та?ма эшл?? ?с?н ?улланыла. 7 йылдан ?у? уры? фотографы Иван Болдырев фотота?ма?а уны ?атлап ?уйыу?ы т??дим ит? [5] . ≪?оро≫ фотопластиналар?ы фотоэмульция мен?н ?аплатыу?ы? с?н???тт? ?улланырлы? фай?алы ысулын эшк?ртк?н уйлап табыусы американлы Джордж Истмэн 1889 йылда целлулоид ниге?енд? ?т? к?ренм?ле фотота?маны ?атыу?а сы?ара. Шунан ?у? эффектлы ??м сы?амлы фотота?ма булдырыу м?мкин була.

Кинематограф тыуыр?а йыйына [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

≪Х?р?к?т ите?се ??р?тт?р?е≫ булдырыу юлдарын э?л?г?н уйлап табыусылар ара?ында ????тт?н тыш ??л?тк? эй? бул?ан д?рт кеше кинематографты булдырыу?а и? ны? я?ынла?аны була. Улар ? Томас Эдисон , а?алы-энеле Люмьер?ар ??м Иосиф Тимченко.

1894 йылда Томас Эдисон кинематограф буйынса эшк?рм?л?рен Уильям Диксон?а тапшыра. Эдисон ет?кселегенд? Диксон ≪кинетоскоп≫ тип атал?ан аппарат уйлап таба. Был аппаратты? ??енс?леге шунда: ул к?р??тк?н ≪х?р?к?т ите?се ??р?тт?р?е≫ тик бер ген? кеше ?арай ала. Бынан тыш кинетоскоп кадр?ар?ы алмашлап к?р??тм?й, бик ти? алмашыныу с?б?пле, тамашасы?а ??р?тт?р тоно?, юйыл?ан ке?ек к?рен?. Кинетоскоп ниге?енд? донъяла и? т??ге кино селт?ре барлы??а кил?, ул бер йылда 150 ме? доллар табыш килтер?. Кинетограф ??м кинетоскоп ?с?н ?улланыл?ан 35-мм кинота?ма бе??е? заман?а тиклем ?лл? ни ??г?решт?р?е? килеп ет?. Кадр?ар?ы? 1,33:1 нисб?те тауышлы кино барлы??а килг?нг? тиклем стандарт булып ?ала.

1893 йылда Р?с?й инженеры Иосиф Тимченко фильм ?арау ?с?н проектор уйлап таба [6] . Ул Балтик заводында баш инженер урынба?ары булып эшл?й. ≪Тере ??р?тт?р≫ эшк?ртм?л?ре тура?ында у?ы?ас, ул уйлап табыу процесына ?ушыла (уны? эшк?ртм?л?ре бе?г? Карен Шахназаров материалдары буйынса таныш). 1893 йылда Тимченко ошо м?сь?л?не ?йр?не? мен?н ш???лл?н? башлай. Ул ?йл?неп тороусы фотопластинка?а т?ш?р??се камераны, шулай у? проектор?ы уйлап таба ??м ??ене? ?аил??е, балалары тура?ында ярты ти?т? сюжет т?ш?р?п ?арай. Бер ни тиклем ва?ыттан ?у? ул ??ене? аппаратын Р?с?й ?илми й?м?и?тен? к?р??т?. Уны? хе?м?те ю?ары ба?алана, ?мм? ошо й?н?лешт?ге эшен артабан ??тере? ??м тикшере? ?с?н а?са б?ленм?й; артабан ул завод хужа?ы Путилов, банкир Дмитрий Рубинштейн, магазин хужалары Елисеев, Филлипов ??м баш?алар инг?н эш?ыуар?ар й?м?и?тен? яр?ам ?орап м?р?ж???т ит?. ?мм? унда ла т??диме хуплау тапмай. Быны? мен?н Тимченко ту?тап ?алмай, ул Савва Иванович Мамонтов?а м?р?ж???т ит?. 1894 йыл башында, я? к?н? М?ск??г? кил? ??м ??е уйлап тап?ан ?оролма тура?ында Мамонтов?а ??йл?й, уны?ы: ≪?ине? ?оролма?ды? кил?с?ге ?ур, л?кин мине? а?сам ю?≫ ? тип яуап бир? [7] .

Бер йыл ?тк?с, а?алы-энеле Люмьер?ар кино к?р??те??? ?? технология?ын ?уллана ? ??м с?н??т жанры бул?ан кинематография?а ниге? ?алыусы булара? тарих?а инеп ?ала. А?алы-?устылы Люмьер ??р?тт?р?е фотофиксациялау технологиялары буйынса белгес була, ? 1895 йылда ≪синематограф≫ киноаппаратын уйлап таба ??м бер нис? ролик та эшл?п ?лг?р?. 1895 йылда был аппаратты ?улланып, к?м тиг?нд? биш тап?ыр кино к?р??те???ре билд?ле: 22 мартта Парижда Ватан с?н???тен ??тере? й?м?и?тенд?; 11 июнд? Лионда фотографтар съезында; 11 июлд? Парижда техник к?рг??м?л?; 10 ноябр?? Брюсселд? фотографтар?ы? Бельгия ассоциация?ында ??м 16 ноябр?? Сорбонна амфитеатрында. ?мм? был киноны тел?г?н ??р кем ?арай алмай, у?а, ниге???, белгест?р ген? ин?. 1895 йылды? 28 декабренд? Парижда Капуцинок бульварында?ы ≪Гранд-кафены? ?инд салонында≫ тел?г?н ??р кеше ?с?н т?л??ле киносеанс ?тк?рел?. Капуцинок бульварында 1895 йылды? я?ында т?ш?р?лг?н 45-50 секунд дауамында?ы бер нис? ролик к?р??тел?. Улар ара?ында ≪?ыу?а ?ойон?ан ?ыу ?иптере?се≫ комик сюжет була, ?мм? ки? билд?ле бул?ан ≪Ла-Сьот вокзалына поезд киле?е≫ та?ма?ы к?р??телм?й, уны тик 1896 йылда ?арай алалар. Т?рл? имеш-мимешт?рг? ?арама?тан, ????рен? табан туп-тура поезд киле?ен к?р??л?р ?? тамашасылар?ы? бере?е л? урынын ташлап китерг? ашы?май.

Люмьер эшт?рене? ???ми?те шунда: улар?ы? технология?ы киноны махсус биналар?а ?ына т?гел, ? тел?г?н бер урында (шул и??пт?н урамда ла) т?ш?р?? м?мкинлеген бир?, фильмды тамашасы?а ти? арала к?р??те?г? ??ерл?й ??м уны бер ген? кешег? т?гел, ? тотош зал ?арай ала.

Тауыш?ы? кино ??м кинотеатр?ар селт?рен булдырыу [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

А?алы-?устылы Люмьер?ар бизнестарын киноаппараттар ?атыу?а т?гел, ? кинотеатр?ар селт?рен булдырыу?а й?н?лтерг? ?арар ит?. Люмьер?ар франшиза бир?, ??м улар?ы? партнер?ары кино к?р??те???р ойоштора, киномеханиктар?а эш ха?ы ??м киноаппараттары ?с?н ?уртым ха?ын т?л?й, киноматериалдар ?атып ала (?с йыл эсенд? Люмьер?ар бер минут дауамында?ы ?лл? нис? й?? та?ма т?ш?р?). Башта бизнес у?ышлы бара (б?т? донъя буйынса кино селт?р??ре булдырыла), ?мм? кинотеатр?ар ?аны ти? арала артыу с?б?пле, улар бер нис? йылдан ?аты конкуренция?а тап була. 1898 йылда Люмьер?ар кино к?р??те? эшм?к?рлеген ту?татыр?а ??м фототехнологияны (шул и??пт?н т??л? фото булдырыу?ы ла) камиллаштырыу?а кире ?йл?неп ?айтыр?а ?арар ит?.

Вудвил Латамды? уйлап табыуы фильмдар?ы? ва?ытын о?айтыу?а булышлы? ит?, ул 1897 йылда о?онло?о ?ур бул?ан та?ма фай?аланыу м?мкинлеген бире?се механизм (Латам элм?ген) уйлап таба. Элек тарттырыусы механизмда та?ма ???лм??ен ?с?н уны? о?онло?о 15 метр?ан артмай; ? ул киноны бер минут ?ына к?р??те?г? ет?.

Т??ге осор кинематографын ??тере?г? француз Жорж Мельес ??м американ Дэвид Гриффит тос ?л?ш индер?. Мельес беренсе киностудия?а (айырым предприятие ке?ек) ниге? ?ала, унда махсус эффекттар булдырыу технология?ын уйлап таба, т??ге фантастик фильм ??м т??ге ужастар фильмын т?ш?р?. Гриффит ≪эре план≫ концепциянын эшк?рт? ??м, кадр-план-к?ренеш-эпизод классик схема?ын булдырып, ≪голливуд режиссура?ына≫ ниге? ?ала.

Беренсе донъя ?у?ышына тиклем Европала Парижды? ≪А?алы-?устылы Патэлар≫ киностудия?ы ??т?нл?к мен?н фай?алана, ? А?Ш-та т??ге м?лд? Нью-Йорк киноиндустрия ???ге була. ?мм? 1910-сы йылдар?а студиялар?ы? к?бе?е Лос-Анджелес ?ала?ы ситенд? урынлаш?ан ??м фильм т?ш?р?? ?с?н т?би?и шарттары я?шы бул?ан Голливуд?а к?сен? (я?тылы? к?бер?к ??м яуым-т?ш?м д? ?ир?гер?к). 1920 йылдар башында кино етештере??е контролд? тот?ан 8 эре киностудия урынлаша унда. Улар?ы? биш???е ? Fox, Loew-MGM, Paramount, RCA ??м Warner Brothers ? ?? кинотеатр?ар селт?рен тота, ??м та?ы ?с???ене? ? Universal Pictures, Columbia Pictures ??м United Artistsтар?ы? ? ?? селт?р??ре булмай.

Шулай у? ?ара?ы? [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

???би?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Жорж Садуль . Всеобщая история кино / В. А. Рязанова. ? М.,: ≪Искусство≫, 1958. ? Т. 1. ? 611 с.
  • К 80-летию изобретения кинематографа  (рус.) // Техника кино и телевидения≫ : журнал. ? 1975. ? № 12. ? С. 64?67. ? ISSN 0040-2249 .
  • Даровский В. П. ≪История российского кинематографа. Курс Лекций≫

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]