한국   대만   중국   일본 
Г?р?б? ? Википедия Эст?лекк? к?серг?

Г?р?б?

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Г?р?б?
Рәсем
Кем х?рм?тен? атал?ан амбра [d]
Химик формула C₁₂H₂?O
Моос шкала?ы буйынса ?атылы? 2,3 ± 0,2
  Г?р?б? Викимилект?

Г?р?б? ?  таш булып ?ат?ан ?а?ылды? ы?мала, ?рге а?бур ??м палеоген осор?арында?ы  борон?о ылы?лы а?астар?ы? ?ат?ан сайыры [1] [2] [3] . Башлыса ювелир ??м галантерея ?йбер??ре, бижутерия эшл?? ?с?н ?уланыла; бик ?? ген? к?л?мд? фармацевтикала, парфюмерияла, а?ы?-т?лек, химия ??м электрон с?н???тенд? фай?аланыла.

Ши?ри атамалары ? ≪ди?ге??е? к?? й?шт?ре≫, ≪?ояш б?л?ге≫ ?.б.

Эсенд? б?ж?к ?алып ?ат?ан г?р?б?  (инклюз)

Этимология?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Г?р?б?не? французса атама?ы ( ambre ) ??р?п телен?н алын?ан. ??р?пт?р  ташты к?кт?н т?ш?п ?ат?ан ысы? тип ?ана?ан.  Аmber   тип трансформациялан?андан ?у? был ??? х??ерге роман ??м  герман телд?рене? к?бе?ен? ин?.  Германияла   г?р?б?не бернштайн ( нем.   Bernstein ) тиг?нд?р ?  нем.   Brennenstein (янар таш) ???ен?н алын?ан: г?р?б? бик е?ел то?ана ??м матур ял?ын мен?н хуш е? таратып яна.  Урта т?б?нге немец атама?ы Польшала  (пол. пол. bursztyn ) тарала, унан белорусса   ??м  украинса   бурштын [4]  тиг?н атама килеп сы?а.

Борон?о гректар г?р?б?не  электрон тип ата?ан ? был исемде ?лк?р йондо? тупланма?ына ?ара?ан   Бу?а йондо?ло?онда?ы  Электра йондо?о атама?ынан ал?андар. Борон?о гректар?ы г?р?б?не? зарядланыу ??л?те ?ы?ы??ындыр?ан. Г?р?б?не? грекса атама?ынан (бор. грек. бор. грек.   ?λεκτρον ) электрон ??м электр  ?????ре барлы??а килг?н.

Баш?орт телен? г?р?б? ???е фарсы телен?н инг?н [5]

Г?р?б?не? т?п ??енс?лект?ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Кристалдар хасил итм?й,  аморф каркаслы полимер. Нур?ы? икег? айырылыуы, я?тылы?ты? тар?алыуы, я?тыны ?тк?рг?нд? т??? ??г?ре? хас т?гел. Йотоу спектры интерпретацияланмай. Люминесценция?ы з??г?р?ыу-а?тан ?ар?ылт-й?шелг? тиклем, бирмитты?ы ? з??г?р. Яныусан ? шырпы ял?ынынан да то?аныр?а тора. Ыш?ы?анда электрлаша. ??йб?т шымартыла. Асы? ?ауала ???ем окислана (и?кер?), шунлы?тан ва?ыт ?те? мен?н химик составы, т??? ??г?р?, мурты?лана. 

Г?р?б?не? т?р??ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Донъя океаны музейыны? г?р?б? ?лг?л?ре ≪Витязь≫  ?илми-тикшерене? судно?ыны?  ≪г?р?б?≫ каюта?ында:
№ 1. Копал . Фиджи , 11,7 млн йыл элек.
№ 2. Инклюзлы доминик г?р?б??е . 56?23 млн йыл элек.
№ 3. Г?р?б? . Япония , 50?40 млн йыл элек.
№ 4. Инклюзлы копал . 2,6 млн йыл элек.
№ 5. Копал Кения , 11,7 млн йыл элек.
№ 6. Г?р?б? . Ливан , 135?130 млн йыл элек.
№ 7. Г?р?б? . Украина , 45?42 млн йыл элек.
№ 8. Г?р?б? . Борнео , 20?10 млн йыл элек.
№ 9. ?ибелм? г?р?б? . Германия , 56 млн йыл элек.
№ 10. Г?р?б? . Иордания , 145?100 млн йыл элек.
№ 11. Г?р?б? . Швейцария , 50 млн йыл элек.
№ 12. Япра? ??р?те ба?ыл?ан г?р?б?   ( Angiospermae ).
№ 13. Инклюзлы г?р?б? (?арышлауы?). 40 млн йыл элек.
№ 14. Доминик г?р?б??е.  34 млн йыл элек.
№ 15. То?ом эсенд?ге г?р?б? . Шпицберген, 56 млн йыл элек.
Дауамы:
№ 16. Г?р?б? . Арканзас , 40 млн йыл элек.
№ 17. ?ибелм? г?р?б? . Африка , 56 млн йыл элек.
№ 18. Копал.    Мадагаскар , 11,7 млн йыл элек.
№ 19. Саксон г?р?б??е . 56?23 млн йыл элек.
№ 20. Г?р?б? . Мексика , 34?23 млн йыл элек.

?а?ылма ??м ярым?а?ылма ы?малалар була. Был т?р??р?е? ??енс?лект?ре б?т??ен?н элек улар?ы? ятыу шарттары ??м ва?ыты мен?н билд?л?н?. ?а?ылды? ы?мала ? сукцинит ( лат.   succinum , й??ни  ы?мала лат.   Pinus Succinifera тиг?н ?????н (?ара?ай) алын?ан, был а?ас ер??  30 миллион йыл элек эоцен д??еренд? ??к?н) ? ?а?ылма г?р?б?не?  и? билд?ле т?р? (Балтик г?р?б??ене? 98 проценты ошо т?рг? ?арай).

Техник квалификация ?с?н табылды? г?р?б?не? муртлы? ?аны м??им. Ул микротвердометр яр?амында билд?л?н?, грамдар?а ?лс?н? [6] .

Г?р?б?не? сифаты ?с?н  тоно?ло? д?р?ж??е   бик м??им, ул г?р?б? эсенд?ге микроскопик бушлы?тар?ы? т?рл? концентрациялы булыуына б?йле.  Был билд? буйынса г?р?б?г? т?б?нд?ге атамалар бирел?:

  • тоно? ≫ ? бушлы?тар?ы?, ю?ары сифатлы
  • болотло ≫ ? ярымтоно?, бушлы?тар ?уйылы?ы 600/мм 2
  • бастард ≫ ? ?т? к?ренм?й, бушлы?тар ?уйылы?ы   2500/мм 2
  • ??й?кле ≫ ? ?т? к?ренм?й, т??? фил ??й?ге т???н? о?шаш, бушлы?тар ?уйылы?ы  900 000/мм 2
  • к?бекле ≫ ? ?т? к?ренм?й, ди?ге???ге к?бекте х?терл?т?, т?рл? ?урлы?та?ы  бушлы?тары к?п

Г?р?б? т??? буйынса айырыла, уны? т??м?р??ре бик к?п т?рл?.  Был г?р?б? эсен? нинд?й сит матд?л?р ??м минералдар инеп ?алыуына б?йле. М???л?н, к?к?рт колчеданы  й?ки ылымы?тар г?р?б?г? й?шкелт т?? бир?. ?ай?ы бер  минералдар к?м?ш?ыу т??м?р бир?.  

Г?р?б? ??е ? ел ашама?ан, т??? ??г?рм?г?н самородок й?  ди?ге? ?омона шымарып, тышы ?ы??ылтлан?ан ?о??орт т??т?ге таш.

Баш?а сифаттары й???тен?н й?н? ≪ ?ыртыш г?р?б??е ≫ (??к? ?атламдар?а ята, елд?н ашал?ан ?алын тыш?ы ?атламлы); ≪ серек г?р?б? ≫ ? сукциниттан геданит?а к?сеш ба??ысында?ы г?р?б? т?р? (геданит-сукцинит); ≪ ?лг?рм?г?н г?р?б? ≫ (й??ни крантцит)  айырыла.

Г?р?б? эсенд? йыш ?ына ≪инклюз≫ тип атал?ан сит ?ушылмалар ? ы?мала тамсы?ына й?бешеп, ташты? эсен? ?уша  ?ат?ан  быуынты? ая?лылар к?ренеп тора.  10 миллиметр?ан ?урыра? инклюздар ташты затлы таштар?а индерт? [7]

?а?ылды? ы?малалар?ы? кластары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?а?ылды? ы?малалар?ы? я?шы таныш т?рк?мд?рене? ?ы??а классификация?ы [8] :

I класс . Балтик г?р?б??е (сукцинит), доминик г?р?б??е. Т?п структура?ы ? лабданоидлы р?ш?тк?

II класс . Индонезияла?ы ы?малалар?ы? эре ят?ылы?тары, составында бициклик сесквитерпеноидтар, айырыуса кадинен ??м уны?  изомер?ары бар

III класс . Полистироль т???л?шл? феноллы ы?малалар. ≪Т?би?и полистирол≫ ? зигбургит (Гойтше г?р?б? ят?ылы?ынан ?а?ылма ы?мала, Саксония, Германия).

Ят?ылы?тары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Тарихи ят?ылы?тар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Ирт? тимер быуатында Европаны? к?нья?ын г?р?б? мен?н т?ьмин итеп тор?ан  Ютландия (х??ерге  Дания ) ярымутрауында?ы ят?ылы? тотоноп б?т?л?.  ≪Ди?ге? а?ылташтары≫ мен?н сау?а итк?н борон?о сау?аг?р??р Г?р?б?ле яр (Балтик ди?ге?е буйы) ят?ылы?тарына й?н?л?. ?лк?н Плиний ≪Т?би??т тарихы≫ тиг?н китабыны? 42-се б?легенд?  ≪Аустеравия утрауы≫  исемле г?р?б? к?септ?ре ???ген телг? ала; был урын  Самбия (К?нсы?ыш Пруссияны?, х??ерге Калининград ?лк??ене? тарихи т?б?ге) бул?андыр тип фараз ител?.

Донъяла [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Донъяла?ы г?р?б? ят?ылы?тары ике провинция?а б?леп ?арала:

  • Евроазия , у?а т?б?нд?ге т?б?кт?р ин?:
    • Балтик?Днепр 
    • Карпат 
    • Т?нья? ??м Себер  
    • Алы? К?нсы?ыш
    • Сицилия
    • Бирма
  • Америка , у?а инг?н т?б?кт?р:
    • Т?нья? Америка  
    • Мексика. 

Р?с?й?? [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Р?с?й??ге и? ?ур г?р?б? ят?ылы?ы ? Калининград ?лк??енд? . Разведкалан?ан запастары донъя запастарыны? 90 проценты сама?ын т?шкил ит?, т?би?и г?р?б?   таштарыны?  тупланышы буйынса ла  (уртаса 2 кг/м 3 ) у?а ти?д?р ю?. Унда?ы Янтарный ?асаба?ында г?р?б? комбинаты эшл?й, комбинат йылына 300 тонна   г?р?б? таба (карьер?ар?а асы? ысул мен?н к?сл? ?ыу ба?ымы мен?н г?р?б?ле ?атламды йыу?ыралар).  

Ауырлы?ы 1 килограмдан арт?ан ки??кт?р (к?л?ме буйынса я?ынса 1 дм 3 )   а?ыл таштар?а   ти?л?штерел? ??м улар?ы ирекле ?атыу?а сы?арыу тыйыла [7] . Р?с?й Федерация?ы сикт?ре аша эшк?ртелм?г?н г?р?б? сеймалыны? ?йл?неше, индереле?е ??м сы?арылыуы ?ануни?т мен?н к?йл?н? [9] .

Тарихы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Г?р?б? кулондар

Кеше бик борон замандар?ан  г?р?б?не ?уллана. ?рге палеолит д??еренд? ?к кеше г?р?б? мен?н таныш бул?ан.

Балтик буйы г?р?б??е  неолит  д??еренд? бик ???ем эшк?ртелг?н. Балтик ди?ге?ене?   к?нсы?ыш ярында неолит д??ерене? г?р?б? эшк?рте? ???кт?р: Литвала?ы Куршю ?омая?ы ??м Паланга районы,   Латвияла  Сарнате ( лат.   S?rnate S?rnate ) т?б?ге ??м Лубана уй?ыулы?ы.

Борон?о мысыр?ар г?р?б?не би???ест?р я?ау ?с?н, й?н? мумификациялау эшенд? ?уллан?андар. ?а?ир?л?ге Мысыр музейында Тутанхамонды? ?ары балтик г?р?б??е мен?н би??лг?н  тажы  ?а?лана (бе??е? эра?а тиклем 1400?1392 йылдар).

Бе??е? эра?а тиклем XVI быуат?а инде г?р?б? ?имм?тле тауар?а ??ерел? ??м финики сау?аг?р??ре тарафынан  Бабил д??л?тен?, шулай у? микена ??м италий м???ни?тт?рен? инг?н ?лк?л?рг?  ташыла.  Ул заманда Т?нья? Италияла?ы Аквилея ?ала?ы г?р?б?  сау?а?ы ???ге була  [10] .

Европа?а б?реп инг?н готтар г?р?б? сау?а?ы юлдарын быуа. Бе??е? эраны? 151 йылына  готтар  ?ара ди?ге??е? к?нья?ына барып ет?,  ? бе??е? эраны? 170-се йылдарында  Аквилеяны алыр?а тырыша. 3-с? ??м 4-се быуаттар?а Балтиканан г?р?б? мунса?тар тарала.

Я?ырыу осоро [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Тевтон ордены Балтик буйында прустар ихтилалын ба?тыра ??м был ер??р?е ба?ып ала.  Рыцар?ар ?? бил?м?л?ренд? ?аты т?ртип урынлаштыра. Ерле халы??а г?р?б? йыйыр?а м?мкин бул?а ла, уны орден территория?ында ?а?лау ??м эшк?рте? р?хс?т ителм?й. Г?р?б? Балтик буйынан алы?та?ы ?а?ла?ыстар?а ??м эшк?рте? цехтарына о?атыла. Тапшырыл?ан таш ха?ы а?са й? то? мен?н т?л?н?. ????мт?л? к?п быуаттар буйы г?р?б? табыл?ан ер?? уны н?фис эшк?рте? к?себе б?т?нл?й булмай.

1467 йылда Польшаны? т?нья?-к?нбайыш ер??ренд? г?р?б? э?л??  ??м йыйыу?а ?а?ылышлы ??т?нл?кт?р булдырыла.  Ошо с?б?пле Польшала г?р?б? к?сепселеге ???.

XVI быуат а?а?ына тиклем г?р?б? башлыса ти?бе ??м ?ауыттар я?ау ?с?н тотонола. 

1533 йылда Пруссия героцогы, Тевтон ордены гроссмейстеры Альберхт Гогенцоллерн лютеранлы??а к?с? ??м Балтик г?р?б??е мен?н сау?а ите? хо?у?ын   Данциг кеше?е Пауль Яски?а тапшыра,  Янски г?р?б? сау?а?ын б?т? Т?нья? Европа?а й?йелдер?. 

XVI быуатта Померанияны?  Кослин ??м Кольберг ?алаларында,  Эльбингта г?р?б? цехтары асыла,  ?мм? Кёнигсбергта тарма? айырыуса йылдам ???. Был ?ала мен?н к?н?рк?шлек бик к?сл? бул?анлы?тан  XVI быуатты? 80-се йылдарында Г?р?б? цехтары берлеге ойошторола, унда Кольберг, Столп, Данциг ??м Эльбинг ?алалары берл?ш?.  Кёнигсбергта г?р?б?н?н т??л?п сирк??г? ?а?ылышы булма?ан  ?йбер??р, м???л?н, ?ап?аслы ?ауыттар эшл?н? башлай.  Антверпенда к?сл? эш б?йл?нешт?рен? эй? бул?ан Янски ?аил??е Балтик буйында г?р?б? сау?а?ына монополияны  XVI быуат урта?ынан   XVII быуат урта?ына тиклем ?улында ны?  тота.  1580 йылда б?т? яр буйлатып г?р?б? урлау?а сик ?уйыу ?с?н дар а?астары  ултыртып сы?ыла.

Борон?о Уры? д??л?те [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Борон?о Руста г?р?б? би???ест?р тарал?ан була. Рязань тир??енд? г?р?б? эшк?рте? о?тахана?ы табыла.

Новгородта   археологик тикшерене???р барышында бик к?п эшк?ртелм?г?н г?р?б? ки??кт?ре, ??ер ?йбер??р, ??ерл?м?л?р, таш ?ыны?тары  табыла (й?м?е?е 7000 бер?мек). Тикшерене?сел?р?е? к?пселеге фекеренс?, г?р?б? сеймалы Днепр ??м Балтик буйынан килтерелг?н  бул?ан [11] . Новогородта эшк?ртелг?н г?р?б?не? бер ?л?ш? новгородлылар?ы? ихтыяждарына ?алдырыл?ан, баш?а ?л?ш?   Урта Азия?а  ??м К?нсы?ыш?а ?атыу ?с?н о?атыл?ан [12] .

Новгород о?талары г?р?б?не механик ысулдар мен?н эшк?ртк?н, б?лки, йылытып эшк?рте? ?? ?уллан?андыр. Улар ?уллан?ан технологик операциялар: сорттар?а айырыу, ки?е?, шымартыу, ялтыратыу, быраулап тише?, ?ырлау, би??кт?р т?ш?р?? [13]

Г?р?б?не фай?аланыу [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Ювелирлы? эшенд? [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Г?р?б? корпуслы механик с???т 

???л-???лд?н г?р?б? би???ест?р ??м к?нк?реш ?йбер??ре эшл?? ?с?н фай?аланыла. Г?р?б?н?н та?ып й?р?й тор?ан би???ест?р ген? т?гел, портсигар, т?м?ке к?л? ?а??ыс, шкатулка, ?умта, с???т ке?ек к?нк?реш к?р?к-яра?ы ла етештерел?. Г?р?б? б?лм? с?н??тт? айырым урын бил?п тора.  

Икенсе донъя ?у?ышынан ?у? г?р?б?н?н к?л?мле ?йбер??р я?ау о?талы?ы  сер??рене? к?бе?е ю?алтыла. Балтик илд?ренд?, шулай у?  Р?с?й?? был ??н?р т?рл? художество й?н?лешт?ренд? ??терел?. Улар?ы шартлыса ике ≪м?кт?п≫к? б?лерг? була ? Санкт-Петербург ??м Калининград. 

Г?р?б? ? мурт материал, эшк?ртк?нд? ташты? беренсел ауырлы?ы ??м форма?ы бик ны? к?мей, шунлы?тан ювелир ?йберене? ха?ы ла ны? арта.

?леге ва?ытта г?р?б?г? тел?г?н т??т? ??м фактураны бире??е? ??енс?лекле технологиялары бар: т???н асы?латыу, ?ы??ырыу, йылытыу, химик эшк?рте?, шымартыу, ?ырлау, сем?рл?? ?.б.  Преслан?ан г?р?б? айырым урын бил?й. 

Г?р?б?не? т???н асы?айтыу махсус  автоклавтар?а баш?арыла, улар?а г?р?б? дым?ы?ландырыла (я?ынса 5-10 проценты). Ярым тоно? ??м тоно? таштар 16 с???т буйы ба?ым а?тында азотта 250 о С температурала тотола. Т???н асы?ландыр?анда г?р?б? ты?ы?лана, тоно?ора? булып, муртлы?ы к?меп кит?. 

Г?р?б?г? ос?онланып тор?ан  ке?ек   фактура бирер ?с?н ?ы??ырыу ысулы ?улланыла.  Г?р?б?л?ге ва? ?ына ?ауа ?ыуы?салары ?ы??ыр?анда шартлай ??м ялтлап тор?ан линзалар, дискылар, т??к?л?р барлы??а килтер?. 

Г?р?б?не? т???н ??г?рте? ?с?н окислаштырыу ысулдары   (химик, термик) ?улланыла. Окислаш?анда г?р?б? йо?а ?ына к?р?н япма мен?н ?аплана. Г?р?б?не? окислашыуы я?алма юл мен?н ген? т?гел, т?би?и  юл мен?н д? бара, ул фотои?кере? тип атала. Е?елс? ыш?ып ялтырат?анда  был япма?а зыян килм?й, ? шымарт?анда ул а?тарыла ??м г?р?б? т?би??тт?н нинд?й бул?а, шундай булып ?ала.  

?ы??ырыл?ан г?р?б?не йылыт?анда, ос?онло ?о??орт т??л? таш хасил була. Г?р?б?не 100?250 о С температура?аса йылыт?анда ?т? к?ренм?ле ташты? т??? асы? ?арынан сей? т???н? тиклем ??г?реп ?о??ортлана. 

Йылыт?анда г?р?б? ки??кт?ре ?ы?ылмалы?а ?йл?н?. Был сифатын онтал?ан т?би?и г?р?б?не пресс-формалар?а ?алып, э?етеп пресла?анда фай?аланалар.  Температура ??м ба?ым т?ь?иренд? онта? ??ле масса?а ?йл?н?. Т?рл? р??ешле формалар?а ?алып ?ыуыт?ас, преслан?ан таштан т?рл? ?йбер??р хасил була. Был ысул мен?н алын?ан таш ≪амброид≫ (ингл. amber ? г?р?б?) тиг?н атама ал?ан. Г?р?б? онта?ына т?рл? буяу?ар ?а ?ушыр?а м?мкин. Преслан?ан г?р?б? ?йбер??ре матурлы?ы буйынса тоташ таштар?ан эшл?нг?н ?йбер??р??н ?ис т? ?алышмай, ? ха?ы к?пк? арзаныра? була. 

Г?р?б?не н?фис эшк?рте?  [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]


≪?ыш?ай≫ м?рйене.
1982 йыл.  Эдуард Корбах , Калининград г?р?б? комбинатыны? баш р?ссамы  (1991?1992). Г?р?б?, металл. О?онло?о? 47 см.

1960-сы йылдар?а Калининград г?р?б? комбинаты т?би?и формалы таштар?ан  броштар эшл?й башлай.  Улар металл тир?ск? ?уйылмай, ? ?аптыр?ыс мен?н ген? ?а?ап й?р?т?л?. Инклюзиялы г?р?б?л?р?е л? брак тип ?анау?ан баш тарталар. Ва? г?р?б?л?рг? и?тибар арта.

1970-се йылдар?а Калининград о?талары к?п предметлы (кулон, колье, брошь, й???к, ал?а) гарнитур?ар сы?ара башлай [14] . Сувенир?ар эшл??г? ?ур и?тибар бирел?. Комбинатты? ижади т?рк?м? г?р?б? эшк?рте??е к?септ?н с?н??тк? ??ерелдер? [15] .

Технология [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Г?р?б?г? тотонор алдынан р?ссам  пластилин, ?а?ы?-??л?м мен?н эшл?й ? формалар э?л?й. ?ай?ы бер?? таш ??е теманы ?йт?. ??р осра? ?с?н г?р?б? эшк?рте??е? айырым технология?ы ?айлана.

Г?р?б? шедевр?ары   [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

М?ск?? Кремлене? ?орал палата?ында г?р?б?н?н эшл?нг?н уты??ан ашыу ?йбер ?а?лана:  ?ауыттар,  шахмат, ш?мд?лд?р, ту?та?тар, ?умталар. Улар?ы? к?бе?ен уры? батшаларына Пруссия герцогтары ??м королд?ре б?л?к итк?н.

С?н???тт? [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Ювелир производство?ы ?алды?тары, кондиция?ы? г?р?б?, ва? б?рт?кт?р г?р?б?  кислоталары, май?ары, канифоль етештере? ?с?н ?имм?тле  химик сеймал булып хе?м?т ит?. Был продукттар парфюмерия, фармацевтика ??м лак-буяу с?н???тенд? ки? ?улланыла.  

Г?р?б? кислота?ы  (ике ниге?ле сикке карбон кислота?ы) ? т??ге тап?ыр  XVII быуатта г?р?б?не ?ыу?ырыу юлы мен?н алын?ан матд?. Башта к???н?кт?рг? кислород киле?ен к?с?йте?с?н ??м организм?а ны?лы? бире?с?н матд? булара? фармацевтикала ??м парфюмерияла  ?улланыла.   ?у?ыра? г?р?б? кислота?ы алыр?а ?йр?н?л?р, ул а?ы?-т?лек с?н???тенд?, ??емлекселект?, ?ошсоло?та ??м малсылы?та ?улланыла. А?ы?-т?лек с?н???тенд? ул Е363 а?ы? ??т?м??е булара? фай?аланыла.

Г?р?б? лагы   изолятор?ар?ы? ??к? й???н ?аплау ?с?н фай?аланыла (??к? й?? ?аршылы?ын арттырыу ?с?н).  Лак эшл?? ?с?н г?р?б?не (эшк?рте? ?алды?тарын) ба?ым а?тында 200°С температурала бензолда ирет?л?р.  

Г?р?б? и? киткес я?шы электр изоляторы булып тора.  Уны? удель электр ?аршылы?ы  ρ = 10 17 Ом·м, ? диэлектрик ю?алтыу?ар м?й?ш? тангенсы  tg δ =0,001. Г?р?б?н?н эшл?нг?н изолятор?ар рентгенометр?ар?ы? ионлаштырыу камераларында ?улланы?ан (айырыуса 1960-сы йылдар?а).  

Медицинала [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Борон?о Мысыр?а  у? ?ле г?р?б? фир???енд?р?е  мумиялаштырыу?а ?улланыл?ан. Г?р?б? тереклекте? о?а? ?а?ланыуын т?ьмин ит?. Ул ?ы?ыл ?ан т?нсект?рене? тар?алыуына ??м ?анды? ойошоуына ?аршы тора. Г?р?б?н?н ?ан алыу-бире? ??м ?анды консервациялау ?с?н ?улланыла тор?ан медицина ?ауыт-?аба?ы,  инструменттар, прибор?ар эшл?н?.

А?ас эшк?рте??? [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Г?р?б? лагы   а?асты консервациялау ?с?н ?улланыл?ан. М???л?н, уны? мен?н караптар?ы? т?б?н, мебель [16] , музыка ?оралдарыны? декаларын буя?андар [17] . Данлы?лы о?талар Амати мен?н Страдивари эшл?г?н скрипкалар г?р?б? лагы мен?н эшк?ртелг?н ??м мо?он ?ле бул?а ю?алтма?ан.

Я?алма г?р?б?, ял?ан г?р?б? [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Пластмасса мен?н г?р?б? ту?анынан эшл?нг?н я?алма г?р?б?.

Ф?нни-техник прогресс ??е?г? б?йле г?р?б? сеймалын т?р?н фай?аланыу м?мкинлект?ре асылды. 

Б?т??ен?н элек, ял?ан г?р?б? мен?н инновацион технологиялар ?улланып т?р?н эшк?ртелг?н г?р?б? ара?ында?ы айырманы а?лар?а к?р?к. Намы?лы эшк?рте?сел?р ташты? ?ай?ан ик?нен ??м нисек эшк?ртелг?нен й?шерм?й. Алда?сылар и?? етештере? ?алды?тарынан эшл?нг?н ?йбер??р?е ю?ары сифатлы т?би?и г?р?б? тип ?атыу?а сы?ара. 

Преслан?ан г?р?б?  100 проценты мен?н т?би?и сеймалдан эшл?н?, ? я?алма г?р?б? ??м ял?ан г?р?б?  г?р?б??е бик а? бул?ан й? б?т?нл?й булма?ан материалдар?ан я?ала. 

Эпоксидлы ы?маланан я?алма г?р?б? ки? тарал?ан, унан эшл?нг?н би???ест?р эсен? хатта ≪табылды?≫ б?ж?к  т? ?алып ?алдыралар.

Х??ерге ва?ытта т?би?и г?р?б?не? т?п сифаттарын бик те??л ?абатла?ан  пластмассалар  к?п.

Ба?ар?а йышыра? бернит  ? т?рл? ы?малалар?ан эшл?нг?н я?алма ≪иретелг?н≫ г?р?б? т??дим ител?. Бернит составында полиэфир ы?малалар ??м  5 процент?а тиклем г?р?б? була, б?т?нл?й булмауы ла бар. 

Г?р?б?не? ?ай?ы бер имитацияларында ы?мала а?ынтыларын к?рерг? була, улар ≪капиллярлы селт?р≫ хасил ит?. Шымартыл?ан ял?ан ?йбер??р?е йылдар ?те? мен?н фашлар?а м?мкин, с?нки т?би?и г?р?б? (хатта преслан?аны ла)   ва?ыт ?те? мен?н т???н ??г?рт?, ? ял?ан г?р?б? ??г?рм?й. 

Бынан тыш инклюздар?ы я?алма эшл??  технологиялары ла бар.

Г?р?б? дауылдары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Дауыл ва?ытында ди?ге? бик к?п г?р?б? сы?арып ташлаусан. Айырыуса билд?ле  г?р?б? дауылдары :

  • 1800 йылда   Балтик ди?ге?ене?  Польша ярына шторм ва?ытында бер к?нд?  150 миск? таш сы?арып ташлана.
  • 1862 йылды?  к???нд? т?нг? дауылдан ?у?  яр?а ике тонна?а я?ын г?р?б? йыйып алына.
  • 1878 йылды?  декабренд? Пальмникен т?б?генд? бул?ан дауылда тул?ындар йыуып сы?ар?ан г?р?б?не ерле халы? бер нис? йыл буйы йыя.
  • 1914 йылда   Пальмникендан т?нья?-к?нсы?ыштара? ди?ге? яр?а   0,87 тонна сама?ы таш сы?ара.

Я?ынса и??пл????р буйынса, ди?ге? тул?ындары йыл ?айын ди?ге? т?б?н?н  36?38 тонна г?р?б? сы?арып ташлай (ва? ки??кт?р?е ?анамайынса). ?с ме? йыл эсенд? Балтик ди?ге?е буйынан   125 миллион  килограмм   т?би?и таш йыйып алын?ан. 

Рекордтар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • XIX быуатта  Пруссияла 12 ??м 9,7 килограмлы ике ки??к г?р?б? табыла.
  • Калининград г?р?б? комбинаты музейында ?а?лан?ан ≪Юратены? к?? й?ше≫ 4,280 килограмм тарта.

Г?р?б? с?н??тт? (музыкала) [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Литва композиторы Груодис  г?р?б? легенда?ыны? сюжетына  ≪Юрате ??м Каститис≫  тиг?н балет ижад ит? (1933 йыл).

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  1. Янтарь // БСЭ , 2000
  2. Янтарь //Толковый словарь русского языка (сост. Ожегов С. И., Шведова Н. Ю. ). ? М., 1992
  3. В. В. Буканов. Цветные камни: Энциклопедия
  4. Бурштин // Етимолог?чний словник укра?нсько? мови у 7 томах. К.: Наукова думка, 1982?2009.
  5. http://mir.zavantag.com/literatura/50482/index.html?page=13 2021 йыл 28 сентябрь архивлан?ан .
  6. Янтарь //Геологический словарь: в 2-х томах. ? М.: Недра. Под редакцией К. Н. Паффенгольца и др.. 1978.
  7. 7,0 7,1 Постановление Правительства РФ от 5 января 1999 г. № 8 ≪Об утверждении Порядка отнесения уникальных янтарных образований к драгоценным камням≫
  8. Anderson K. B. , Winans R. E. , Botto R. E. The nature and fate of natural resins in the geosphere. II. Identification, classification and nomenckature of resinites // Organic Geochemitry. 1992. N 18. P. 829?841
  9. см. Постановление Правительства РФ от 24 января 1994 г. N 35 ≪О порядке ввоза в Российскую Федерацию и вывоза из Российской Федерации товаров с содержанием драгоценных металлов, драгоценных камней, янтаря и изделий из него≫ и ст.ст. 7.5. и 16.2 КоАП РФ
  10. Гладкий В. Д. Янтарь / Древний мир // Энциклопедический словарь в 2-х томах. ? М.: Центрполиграф. 1998.
  11. Рыбина Е. А. Археологические очерки истории новгородской торговли X?XV вв. ? М., 1978. ? С. 41.
  12. Даркевич В. П., Борисевич Г. В. Древняя столица Рязанской земли. ? М., 1995. ? С. 81.
  13. Шаповалов Р. Г., 1998
  14. Зоя Костяшова  ≪Под знаком Льва≫ // Калининградская правда : газета. ? Калининград , 1998. ? С. 6.
  15. Матюнина М.  И мастерство и вдохновение // Калининградский комсомолец : газета. ? Калининград , 1984. ? № 134 (5593). ? С. 1.
  16. Батыгин А. Радует латырь-камень. // Правда . ? 31 января 1984 года. ? С. 6.
  17. Профессии ≪солнечного камня≫ // Советская Россия . ? 11 мая 1975 года.

Барбара Космовская-Церанович. Янтарь в Польше и мире: монография / издательство Калининградская книга, 2016 -.С. 40

???би?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Ахметов С. Ф. Слёзы Гелиад / сост. С. С. Верховский, перевод на англ. Г. Ю. А. Шкаровский?Раффе, редактор Т. Ф. Ткаченко ? М.: Планета, 1991. ? 176 б. ? 30 000 экз. ? ISBN 5-85250-151-4 .
  • Богдасаров А. А., Богдасаров M. А. Подделки и имитация янтаря : [[[:?алып:Публикация/язык]]] = Forgery and simulations from amber : [[[:?алып:Публикация/язык]]] // 2020 йыл 16 февраль [https://web.archive.org/web/20200216162639/https://www.ambermuseum.ru/home/materials/read%3Fid%3D548f584d138c69fc0a0002a9 архивлан?ан . Янтарь и его имитации] : [[[:?алып:Публикация/язык]]] = Amber and its imitations : [[[:?алып:Публикация/язык]]] : сборник / отв. ред. З. В. Костяшова, редколлегия: З. В. Костяшова, Т. Ю. Суворова, А. Р. Манукян. ? Калининград : Министерство культуры Калининградской области, Калининградский областной музей янтаря, 2013. ? С. 35?37. ? 113 с. ? Материалы международной научно-практической конференции 27 июня 2013 года. ? ISBN 978-5-903920-26-6 .
  • Бубнова М. А., Половникова И. А. Янтарь в Средней Азии. ? Древние цивилизации Евразии: история и культура: Материалы Международной научой конференции, посвященной 75-летию проф. Б. А. Литвинского, 14- 16 октября 1998 г. Государственный музей Востока, Институт востоковедения РАН. ? М. : Издательская фирма ≪Восточная литература≫ РАН, 2001. ? С. 124?135. ? 464 с. ? 800 экз. ? ISBN 5-02-018211-7 .
  • Вагнер-Высецкая Э. Имитация янтаря глазами химика : [[[:?алып:Публикация/язык]]] = Amber imitations through the eyes of a chemist : [[[:?алып:Публикация/язык]]] // 2020 йыл 16 февраль [https://web.archive.org/web/20200216162639/https://www.ambermuseum.ru/home/materials/read%3Fid%3D548f584d138c69fc0a0002a9 архивлан?ан . Янтарь и его имитации] : [[[:?алып:Публикация/язык]]] = Amber and its imitations : [[[:?алып:Публикация/язык]]] : сборник / отв. ред. З. В. Костяшова, редколлегия: З. В. Костяшова, Т. Ю. Суворова, А. Р. Манукян. ? Калининград : Министерство культуры Калининградской области, Калининградский областной музей янтаря, 2013. ? 113 с. ? Материалы международной научно-практической конференции 27 июня 2013 года. ? ISBN 978-5-903920-26-6 .
  • Космовская-Церанович, Б. Янтарь в Польше и мире = Amber in Poland and in the World. Bursztyn w Polsce i na ?wiecie / Науч. ред. [с предисл.] З. В. Костяшовой; ред. Н. Н. Мартынюк; перевод с польск. Т. М. Шкапенко, З. В. Костяшова ? Монография, научное издание. ? Калининград: Калининградская книга: Промышленная типография ≪Бизнес-Контакт≫, Калининградский областной музей янтаря, 2017. ? 152 б. ? 500 экз. ? ISBN 978-5-903920-40-2 .
  • Кулаков, В. И. Янтарная лихорадка в эпоху Юлиев-Клавдиев. ? Памятники старины. Концепции. Открытия. Версии. Сборник научных статей, посвящён памяти выдающегося исследователя средневекового Пскова, старейшего сотрудника Государственного Эрмитажа, почётного гражданина города Пскова Василия Дмитриевича Белецкого (1919?1997). ? СПб. ? Псков : Псковский государственный объединенный историко-архитектурный и художественный музей-заповедник, Институт истории материальной культуры РАН, 1997. ? Т. 1. ? С. 359?364. ? 416 с. ? 1200 экз. ? ISBN 5-201-01197-7 (т. 1).
  • Лозе, И. А. Новый центр обработки янтаря эпохи неолита в Восточной Прибалтике // Советская археология : журнал Института Археологи АН СССР / И. С. Каменецкий. ? М. : ≪Наука≫, 1969. ? № 3. ? С. 124?134. ? 2390 экз.
  • Лозе И. А. Поздний неолит и ранняя бронза Лубанской равнины ? Рига , 1979.
  • Матушевская А. Натуральные и искусственные смолы ? некоторые аспекты структуры и свойств : [[[:?алып:Публикация/язык]]] = Natural and artificial resins ? chosen aspects of structure and properties : [[[:?алып:Публикация/язык]]] // 2020 йыл 16 февраль [https://web.archive.org/web/20200216162639/https://www.ambermuseum.ru/home/materials/read%3Fid%3D548f584d138c69fc0a0002a9 архивлан?ан . Янтарь и его имитации] : [[[:?алып:Публикация/язык]]] = Amber and its imitations : [[[:?алып:Публикация/язык]]] : сборник / отв. ред. З. В. Костяшова, редколлегия: З. В. Костяшова, Т. Ю. Суворова, А. Р. Манукян. ? Калининград : Министерство культуры Калининградской области, Калининградский областной музей янтаря, 2013. ? 113 с. ? Материалы международной научно-практической конференции 27 июня 2013 года. ? ISBN 978-5-903920-26-6 .
  • Савкевич С. С. Янтарь ? Л.: Недра, Ленинградское отделение, 1970. ? 191 б. ? 1700 экз.
  • Сребродольский Б. И. Янтарь / АН СССР; Отв. ред. канд. геол.-мин. наук Н. А. Созинов; Худож. С. Б. Воробьёв ? М.: Наука, 1984. ? 112, [8] б. ? (Человек и окружающая среда). ? 140000 экз.
  • Сребродольский Б. И. Мир янтаря / АН УССР; Отв. ред. д-р геол.-мин. наук Г. И. Каляев ? Киев: Наукова думка, 1988. ? 144 б. ? 76000 экз. ? ISBN 5-12-000348-6 .
  • Тихомирова М. Литовское золото ? Вильнюс: Vaga, 1973. ? 88 б. ? 50 000 экз.
  • Трофимов В. С. Янтарные россыпи и их происхождение // Геология россыпей : Сборник статей / Отв. ред. академик В. И. Смирнов. ? Академия наук СССР Отделение наук о Земле. ? Москва : ≪Наука≫, 1965. ? С. 77?97. ? 400 с. ? 4000 экз.
  • Фракей Э. Янтарь = Amber / Под ред. [и с предисл.] Е. Я. Киевленко; Перевод. с английского Н. Е. Суторминой ? М.: Мир, 1990. ? 197 б. ? ISBN 5-03-001268-0 .
  • Шаповалов Р. Г. Обработка янтаря в средневековом Новгороде // Новгород и новгородская земля. История и археология. Выпуск 12. : [[[:?алып:Публикация/язык]]] = Novgorod and Novgorod region. History and Archaeology. Materials of the scientifice conference: Novgorod, 27-29 JAN, 1998, Issue 12. Novgorod State Museum : [[[:?алып:Публикация/язык]]] : сборник / академик В. Л. Янин. ? Великий Новгород : Новгородский государственный объединённый музей-заповедник. Центр организации археологических исследований., 1998. ? С. 109?120. ? 373 с. ? Материалы научной конференции. Новгород 27-29 января 1998 г..
  • Шаповалов Р. Г. Классификация и хронология изделий из янтаря Неревского раскопа // Новгород и новгородская земля. История и археология. Выпуск 14. : [[[:?алып:Публикация/язык]]] = Novgorod and Novgorod region. History and Archaeology. Materials of the scientifice conference: Novgorod, 25-27 JAN, 200, Issue 14. Novgorod State Museum : [[[:?алып:Публикация/язык]]] : сборник / академик В. Л. Янин. ? Великий Новгород : Новгородский государственный объединённый музей-заповедник. Центр организации археологических исследований., 2000. ? С. 149?165. ? Материалы научной конференции. Новгород 25-27 января 2000 г..
  • Янтарь // Брокгауз ??м Ефронды? энциклопедик ???леге: 86 томда (82 т. ??м 4 ??т?м? том) ? СПб., 1890?1907. Янтарь // Брокгауз ??м Ефронды? энциклопедик ???леге : 86 томда (82 т. ??м 4 ??т?м? том). ? СПб. , 1890?1907.   (рус.) (рус.) Янтарь // Брокгауз ??м Ефронды? энциклопедик ???леге : 86 томда (82 т. ??м 4 ??т?м? том). ? СПб. , 1890?1907.   (рус.)