Баш?ортостанда?ы Кр??ти?нд?р к?т?релеше (1918?1921)

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Баш?ортостанда?ы Кр??ти?нд?р х?р?к?те
Дата

1918 ? 1921

Урыны

Баш?орт АССР-ы , Ырымбур губерна?ы , ?ф? губерна?ы ??м баш?алар

С?б?бе

продразвёрстка

Н?тиж?

баш к?т?ре?сел?р ??м уны? лидер?ары ?ул?а алын?ан ??м х?к?м ителг?н

?аршы тороусылар

РСФСР

баш к?т?ре?сел?р

Баш?ортостанда?ы Кр??ти?нд?р к?т?релеше  ? Совет власыны? с?й?с?те мен?н риза булма?ан Баш?ортостан кр??ти?нд?рене? большевиктар?а ?аршы й?н?лтелг?н 1918 ? 1921 йылдар?а?ы массовый к?т?релеше.

С?б?пт?ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

1918?1921 йылдар?а дауам итк?н Баш?ортостанда?ы Кр??ти?н х?р?к?те совет власыны? с?й?с?те (Х?рби коммунизм ??м баш?алар) мен?н риза булмау?ан барлы??а килг?н.

Хронология?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

1918 йылды? март-апрель ай?арында ?ф? губерна?ыны? Б?р? ?й??енд? беренсе кр??ти?н сыуалыштары ?абын?ан. Б?р? ?й??енд? икм?к конфискациялау кр??ти?нд?р?е айырыуса ?ыйын х?лд? ?алдыр?ан, ??м 1918 йылды? мартында Борай ауылында ихтилал башлан?ан .

1918 йылды? майынан июнь урта?ына тиклем дауам итк?н ихтилалды? икенсе тул?ыны Б?р?, Б?р? ?й??ене? к?пселек ер??рен, ?ф? ?й??ене? Свято-Троицк улустары ??м ?ф? губерна?ыны? Златоуст ?й??ене? Н?г?ш улусын ялмап ал?ан. ??н???т?е?лекте? с?б?бе булып урында?ы совет власы идаралы?тарыны? саманан тыш ??т?и ?арар?ары тор?ан:

  • улус советтары эрг??енд? х?рби дружиналар ??м ревтрибуналдар барлы??а киле?е;
  • а?ы?-т?лекте реквизициялау (?орамай-э?л?м?й тартып алыу) ? (продразвёрстка);
  • контрибуция ?алыу;
  • РККА сафтарына мобилизациялау ?.б.

Был улустар?а сыуалыштар мен?н ет?кселек ит? тор?ан штабтар ??м ??ен Халы? армия?ыны? бер ?л?ш? тип ?ана?ан ?ораллы дружиналар булдырыл?ан. ?ай?ы бер урындар?а баш к?т?ре?сел?р А? чехтар частары мен?н контакт булдыр?ан ??м ?ы?ылдар?а ?аршы улар мен?н берлект?ге операциялар?а ?атнаш?андар.

1920 йылда и? эре?е ? ≪ ?ара?ош яуы≫ (??н?клел?р к?т?релеше) то?ан?ан. К?т?релеш ?азан губерна?ында ( Б?г?лм? ?й??енд? ??м Чистополь ?й??енд?) башлан?а ла, ки??й? барып, кр??ти?н х?р?к?те ?ф? губерна?ыны? баш?а ?й????рен? ? Минз?л? ?й??ен? , Б?р? ?й??ен? , Б?л?б?й ?й??ен? ??м ?ф? ?й??ен? тарал?ан. Был к?т?релешт? 50 ме?г? я?ын кеше ?атнаш?ан.

1920 йылды? 19 майында сы??ан РСФСР-?ы? Б?т?н Р?с?й баш?арма комитеты ??м Халы? Комиссар?ары Советыны? Автономиялы Совет Баш?орт Республика?ыны? д??л?т ?оролошо тура?ында≫ декреты баш?орт хал?ыны? риза?ы?лы?ына килтерг?н ??м большевиктар власына ?аршы ?ораллы ихтилалды? ( Б?рй?н-Т??г??ер ихтилалы ) т?п с?б?бе бул?ан. Баш к?т?ре?сел?р ирекле сау?а шарттарына кире ?айтыу?ы, Баш?орт АССР-ына ?. ?. В?лидовты? ??м Баш?орт х?рби-революцион комитетыны? беренсе составы а?заларын ?айтарып, тулы власты улар ?улына тапшырыу?ы талап итк?н. 1920 йылды? ноябренд? совет власы в?килд?ре баш к?т?ре?сел?р мен?н ??йл?ше???р башлай. 1920 йылды? 26 ноябренд? Тем?с ауылында килеше? т???лг?н. Килеше?г? ярашлы, ?? тел?кт?ре мен?н сыуалыштан баш тарт?ан к?т?релешт? б?т?н ?атнашыусылар?ы амнистиялау шарты ?уйыл?ан бул?ан.

1920 йылды? ноябренд? Баш?орт АССР-ы ???рг?н кантоны Преображенск улусыны? продразвёрстка?а ?аршы тор?ан рус ауылдары кр??ти?нд?ре баш к?т?рг?н. Баш к?т?ре?сел?рг? ?аршы РККА -ны? ??ск?ри частары еб?релг?н. Башкортостанды? Алмалы, Н?жейыл?а, Йома?ужа ??м баш?а ауылдары янында?ы ?у?ыштар?а баш к?т?ре?сел?р е?еле?г? дусар бул?андар.

1921 йылды? я?ында автономиялы республиканы? Б?рй?н-Т??г??ер , ?ыпса?-Ете ырыу ??м ???рг?н кантондарында к?т?релеште? я?ы тул?ыны й?йелг?н. ?амар губерна?ында?ы Халы? армия?ы ?ыйратыл?андан ?у? ?а?ланып ?ал?ан Охранюк-Черский отрядыны? бында килеп сы?ыуы я?ы к?т?релеште? то?аныу с?б?псе?е бул?ан. Й?шерен эш (подполье) алып бар?ан урында?ы ихтилалсылар, шулар ара?ында ?. Я. Амантаев ??м Ф. Б. М???с?мов Охранюк-Черский?а ?ушылалар. Улар берлект?ге с?й?си программа т???й??р, ? 1921 йылды? майында халы? ара?ында рус ??м баш?орт телд?ренд? баш к?т?ре?сел?р?е? Декларация?ы я?ыл?ан листовкалар таратыл?ан. Декларация?а ярашлы, Р?с?й б?т?н халы? ?айла?ан президент тарафынан идара ителе?се республика булыр?а тейеш. Баш?ортостан, Украина ??м баш?а кен?злект?р президент?а буй?онор?а тейеш, улар?а тулы?ынса эске ??идара и?лан ителерг?, сау?аны ирекле алып барыу м?мкинлеге бирелерг? ??м коммунизм идеяларын пропагандалау тыйылыр?а тейеш. Баш?орт кен?злегене? ???ге Преображенский заводы булыр?а тейеш. Баш?орттар ирекк? эй? бул?ас, ?ыр?ы??ар (?а?а?тар) азат ителерг? тейеш. Декларация юлдарында Ст?рлетама? ?ала?ыны? баш к?т?ре?сел?р ?улына к?се?ен? ?м?т бар. Декларация лозунгылар мен?н тамамлан?ан [1] :

≪Баш?орт кен?злеге ??м Р?с?й?е? б?т?н милл?тт?ре й?ш??ен! Ны?лы, к?сл? ??м ?е??тле Р?с?й й?ш??ен!
Халы? ?ораллы к?ст?ре командующийы, комкор ? Черский.
Баш?ортостан в?киле ? Амантаев≫

1921 йылды? июнь башында баш к?т?ре?сел?р?е? лидер?ары ?. Я. Амантаев ??м Ф. Б. М???с?мов Б?рй?н-Т??г??ер кантисполкомы р?йесе К?рим Абдулла улы И?ел?ужин мен?н ??йл?ше???р алып бар?ан. ??йл?ше???р барышында баш к?т?ре?сел?р?е? лидер?ары к?т?релеште ту?татыу?ы? бер нис? шартын ?уй?ан, шулар ара?ында баш к?т?ре?сел?р?е тулы?ынса амнистиялау, Башревкомды? беренсе составы а?заларын республика?а кире ?айтарыу ?. б. БашЦИК ??м РКП(б)-ны? Баш?ортостан ?лк? комитеты мен?н ??йл?ше???р?е дауам ите? ?с?н, республика баш ?ала?ына ?. Я. Амантаев ет?кселегенд?ге делегация бар?ан, ?мм? баш к?т?ре?сел?р о?а?ламай ?ул?а алын?ан ??м х?к?мг? тарттырыл?ан.

Шулай у? ?ара?ы? [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

???би?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов ; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. ? Уфа: Гилем, 2010. ? Т. V. ? 468 с.
  • Таймасов Р. С. Участие башкир в Гражданской войне. Книга первая: В лагере контрреволюции (1918 ? февраль 1919). ? Уфа: РИЦ БашГУ, 2009. ? 200 с.
  • Зарипов А. Б. Юго-восточный Башкортостан 1917 ? 1922 гг. ? Уфа, 2001. ? 213 с.
  • Сафонов Д. А. Великая крестьянская война 1920-1921 гг. и Южный Урал. ? Оренбург: Оренбургская губерния, 1999. ? 314 с.

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  1. История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов ; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. ? Уфа: Гилем, 2010. ? Т. V. ? С. 190?191. ? 468 с.

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?алып:Зелёные повстанцы