한국   대만   중국   일본 
Тарих ? Википедия

Тарих

й?м?и?тте? ?тк?нен ?йр?не?се ф?н

Тарих ( грек. Ιστορ?α [?] )?? белем ?лк??е, кешелекте? ?тк?н заманда?ы эшм?к?рлеген, торошон, донъя?а ?арашын, ойошоуын ??м социаль б?йл?нешт?рен ?йр?н? тор?ан гуманитар ф?н . Был ?лк?л? эшл??се ?алимдар?ы тарихсылар тип атай?ар

Тарыра? м???н?л? ≪тарих≫ ? ва?и?алар?ы?, тарихи процессты? э?м?-э?леклелеген асы?лау, ??р?тл?нг?н саралар?ы? объективлы?ын билд?л?? ??м ва?и?алар?ы? с?б?бен? ????мт? эшл?? ?с?н ?тк?нд?р тура?ында?ы ??р сы?ана?ты ?йр?не?се ф?н [1] [2] [3] [4] .

Терминды? т??ге м???н??е, этимология?ы ??м й?км?тке?е

??г?ртерг?

≪Тарих≫ ???ене? т??ге м???н??е ≪?орашыу≫, белеше?, ≪асы?лау≫ ке?ек Борон?о Греция терминдарына барып тоташа. Тарих факттар ??м ва?и?алар?ы? ысынлы?ы ??м д?р??л?г?н асы?лау мен?н ти?л?штерел? [5] . Борон?о Рим тарихнам??енд? (тарихн?м? х??ерге м???н?л? ? тарих ф?нен, уны? тарихын ?йр?не?се тарма?) был ??? белеше? алымын й? ысулын т?гел, ? ?тк?н ва?и?алар ха?ында ??йл??, хик?й?л???е а?лат?ан. Артабан ысынбарлы?та бул?ан й?ки уйлап сы?арыл?ан нинд?й?ер х?л-ва?и?а тура?ында ??йл???е ≪тарих≫ тип атай башла?андар.

 
Николаос Гизис. Тарих аллегория?ы (1892)

Теге й?ки был м???ни?тт? популяр бул?ан, л?кин баш?а сы?ана?тар мен?н ра?ланма?ан тарихтар, м???л?н, Король Артур легенда?ы, ????тт? м???ни ?омарт?ыны? ?л?ш? ген? булып тора [6] [7] .

≪Тарих≫ ???е грек телен?н инг?н ( ?στορ?α , historia ) ??м wid-tor , сы?ышы мен?н праиндоевропа телен?н. Weid- тамыры ? ≪беле?≫, ≪к?ре?≫ тиг?нде а?лата [8] [9] . Уры? теленд? ≪видеть≫ ??м ≪ведать≫ ?????рене? м???н??ен бир? [10] .

Борон?о Грецияла ≪тарих≫ ???е х??ерге м???н?л?ге тарихи белемде ген? т?гел, ? тикшере? юлы мен?н алын?ан ??р т?рл? белемде белдерг?н. М???л?н, Аристотель был ????е ??ене? ≪Хайуандар тарихы≫нда фай?алан?ан [11] . Шулай у? был ??? Гомер гимндарында, Гераклит ???р??ренд? ??м Афина д??л?тен? ант бире? тексында ла осрай. Борон?о грек теленд? historein ? ≪тикшерене?≫ тиг?н ??? ?? бул?ан. Ул башта Ионияла ?ына фай?аланыл?ан, артабан б?т? Греция, ?у?ыра? Эллинизм м???ни?те (цивилизация?ы) буйлап тарал?ан.

Ошо у? Борон?о Греция м???н??енд? XVII быуатта ≪тарих≫ ???е Фрэнсис Бэкон тарафынан ки? ?улланылышта?ы ≪т?би?и тарих≫ атама?ында ?улланыл?ан. Бэкон ?с?н тарих ? сы?ана?ы х?тер булып тор?ан, урыны ки?лект? ??м ва?ытта билд?л?нг?н предметтар тура?ында?ы белем. Урта быуат Англияла ≪тарих≫ ???е хик?й? м???н??енд? ( story ) ?улланыла. ≪Тарих≫ термины ( history ) ?тк?н ва?и?алар?ы? э?м?-э?леклеге булара?, XV быуат а?а?ында инглиз теленд? барлы??а килг?н, ? ≪тарихи≫ ???е ( historical , historic ) XVII быуатта. [12] . Германияла, Францияла ??м Р?с?й?? ике м???н?л? л? элеккес? бер ?к “тарих” ???е ?улланыла. [11] .

Тарихсылар бер ?к ва?ытта нинд?й?ер ва?и?аны? к???те?сел?ре ??м ?атнашыусылары ла. Улар?ы? тарихи хе?м?те ?? ва?ыттарында?ы ?араштар?ан сы?ып я?ыл?ан ??м ????тт?, улар с?й?си бер я?лы ?ына булмай, ? ?? д??ерене? б?т? хаталары мен?н д? б?леш?. Итальян а?ыл эй??е Бенедетто Кроче ?????ре буйынса, “б?т? тарих ? х??ерге тарих”. Тарихи ф?н, тарих барышын д?р?? ??р?тл???е ва?и?алар тура?ында ??йл?? юлы ??м улар?ы? ???ел анализы мен?н т?ьмин ит?. [13] . Х??ерге ва?ытта тарих тарих институттары к?с? мен?н булдырыла.

Быуындар х?теренд? ?ал?ан б?т? ва?и?алар ?а, теге й?ки был т?п сы?ана??а таянып, тарихи хроника й?км?тке?е булдыра. [14] . Был ?тк?нд?р?е терге?е??? м??им бул?ан сы?ана?тар?ы асы?лау ?с?н к?р?к. ??р тарихи архив составы, теге й?ки был текстар, документтар табыл?ан д?й?м?р?к архив й?км?тк?ен? б?йле; улар?ы? ??р ?ай?ы?ы д?р??л?кк? д???? ит?? л?, бындай белдере???р?е ????тт? кире ?а?алар. Архив сы?ана?тарынан тыш, тарихсылар ?омарт?ылар?а?ы я?ыу?ар ??м ??р?тт?р мен?н д?, ри??й?тт?р ??м баш?а сы?ана?тар мен?н д? фай?аланыр?а м?мкин [15] , м???л?н, археологик. Археология , тарихи сы?ана??а б?йле булма?ан сы?ана?тар бире?е мен?н тарихи тикшерене???р ?с?н фай?алы. Ул теге й?ки был х?л-ва?и?а ша?иттарыны? м??л?м?тен кире ?а?ып й?ки ра?лап ?ына ?алмай, ? ва?ытлы осор?ар?ы м??л?м?т мен?н тултырыу м?мкинлеге л? бир?.

?ай?ы бер автор?ар тарихы?? гуманитар , икенсел?ре?? й?м?и?т ф?нд?рен? ?арай [16] , й?ки гуманитар ??м й?м?и?т ф?нд?ре ар?ында?ы ?лк? булара? та ?аралыр?а м?мкин. [17] .

Тарихты ?йр?не? йыш ?ына билд?ле бер практик й?ки теоретик ма?сат мен?н, ??м шул у? ва?ытта кешене? ????ти ?ы?ы??ыныуы мен?н д? б?йле була. [18] .

Тарихнам?

??г?ртерг?

≪Тарихнам?≫ термины бер нис? м???н?г? эй?. Беренсен?н, ул тарихты? нисек я?ылыуы, тарих методология?ыны? ни тиклем д?р?? ?улланылыуы ??м тарих белемене? ??еше тура?ында?ы ф?н. Икенсен?н, ошо у? термин мен?н тарихи хе?м?тт?р йыйылма?ы билд?л?н?. ?с?нс?н?н, ≪тарихнам?≫ термины мен?н конкрет тарихсылар?ы? ?араштарын, эшт?рен ?йр?не??е (тарихи я?малар булдырыу?ы? с?б?пт?ре, улар?ы? тематика?ы, ва?и?алар?ы интепретациялау алымы, автор?ы? ??м уны? аудитория?ыны? ны?лы фекере, икенсе тарихсылар?а ?арата ?ылтанма бире?, д?лилд?р?е фай?алана беле? анализлана) билд?л?й??р. Профессиональ тарихсылар кешелек тарихында бер?к хик?й?л?? булдырыу ихтималлы?ы тура?ында ла фекер алыша.

Тарих философия?ы

??г?ртерг?

Тарих ф?лс?ф??е ? ф?лс?ф?не? бер ?л?ш?, ул кешелек тарихыны? ?у??ы ?орауына яуап бирерг? тырыша. Тарих ф?лс?ф??ен тарихнам? мен?н бутар?а ярамай. Икенсе я?тан, тарих ф?лс?ф??ен ф?лс?ф? тарихы мен?н ?ушыр?а к?р?км?й.

Профессиональ тарихсылар шулай у?, тарихты? ф?нме ?лл? инде ирекле с?н??тме булыу м?сь?л??е буйынса ла фекер алыша. Был б?ленеш м??им д?р?ж?л? я?алма ?анала, с?нки тарихты белем ?лк??е булара?, т?рл? аспекттар?а ?арай?ар [19] [20] [21] .

Тарих ф?лс?ф??е ??ешене? т?п алымдарына т?б?нд?гел?р?е индерерг? була:

  • Ижтима?и-и?тисади формация ( Карл Маркс , Фридрих Энгельс , Владимир Ильич Ленин ?.б.)
  • Цивилизациялы (Николай Яковлевич Данилевский, Освальд Шпенглер, Арнольд Джозеф Тойнби, Шмуэль Айзенштадт, Борис Сергеевич Ерасов [22] , Дмитрий Михайлович Бондаренко, Игорь Васильевич Следзевский, Сергей Александрович Нефёдов, Глеб Владимирович Алексушин ?.б.)
  • Донъя?? системалы анализ (Андре Гундер Франк, Иммануил Валлерстайн, Самир Амин, Джованни Арриги, Теотониу дус Сантус, Кристофер Чейз-Данн, Джанет Абу-Лугод, Марат Александрович Чешков, Андрей Ильич Фурсов, Андрей Витальевич Коротаев, Леонид Ефимович Гринин ?. б.)
  • ≪Аннал≫дар м?кт?бе (М. Блок, Л. Февр, Ф. Бродель, Ж.?Л.?Гофф, А.?Я.?Гуревич ?. б.)
  • Эстафеталы-стадиалы (Ю.?И.?Семёнов) (асылда, модификациялы марксист-формацион ?арашта, й?м?и?т ?оролошоно? т?п ?й???се к?с? булып, шул у? синфи к?р?ш, ? ?у??ы ма?саты?? коммунизм ) тора.

Тарих алымдары

??г?ртерг?
 
Александрия китапхана?ы

Тарихи алым ниге???ре

Х??ерге тарихсылар ????ре алдына шундай м?сь?л?л?р ?уя:

  1. Тарихи сы?ана? ?асан я?ыл?ан?
  2. Ул ?ай?а булдырыл?ан?
  3. Кем тарафынан?
  4. Автор элек бул?ан нинд?й материал?а таян?ан?
  5. Сы?ана?ты? оригиналь форма?ы нинд?й бул?ан?
  6. Сы?ана??а ни тиклем ышаныр?а була?

Тарихи алым т??ге сы?ана?тар ??м баш?а м??л?м?тт?р мен?н эшл?г?нд? тикшерене???р барышында табыл?ан ??м тарихи хе?м?т я??анда фай?аланыл?ан принциптар?а ??м ?а?и??л?рг? эй?ре???н тора.

Геродот (б.э.т. 484?425 йй.) ≪Тарих≫ тиг?н хе?м?тенене? и? башында былай тип я??ан:

ошо м??л?м?тт?р?е йыйып, (?στορ?η? ?π?δεξι?? ?орашыу?ар яр?амында алын?ан м??л?м?тте ??йл??) ва?ыт ?те? мен?н б?й?к эшт?р онотолма?ын, эллиндар ??м варвар?ар ке?ек х?тер??н юйылма?ын ?с?н, я?ып ?уй?ан. [23] .

Шулай ?а, тарихта ф?нни алымдар ?уллана башлау?ы Фукидид ??м уны? ≪Пелопоннеск ?у?ышы тарихы≫ китабы мен?н б?йл?й??р. Геродоттан ??м уны? дини коллегаларынан айырмалы р??ешт?, Фукид тарихты аллалар?ы? т?гел, ? кешел?р?е? ?айлау продукты ??м ?ылы?ы тип ?арай. Н?? кешел?р?? ул с?б?п ??м ????мт?л?р?е э?л?й. [24] .

Ш?хси традициялар ??м ??ешк?н алымдар борон?о ??м урта быуат ?ытай ?а ла бул?ан. Профессиональ тарих-графияны? ниге???рен (бе??е? эра?а тиклем 145?90 йылдар?а) ≪Тарихи я?малар≫ авторы Сыма Цянь ?ал?ан. Уны? ш?кертт?ре был хе?м?тте тарихи ??м биографик я?малар ?с?н ?лг? ке?ек фай?алан?ан.

Христан тарихнам??ен? ??м ??м?м?н, д?й?м к?нбайыш тарихнам??ен? Аврелий Августин ?ур йо?онто я?ай. XIX быуат?а тиклем тарихты план буйынса ??еш ????мт??е булара? ?абул итк?нд?р. Гегель д?, у?а дини булма?ан т?? ??т??? л?, ошо идея?а эй?рг?н [18] . Гегель ф?лс?ф??ене? ?ы?ы?лы тарихи прогрес идея?ы марксистик ф?лс?ф??и тарих?а инг?н.

1377 йылда ??р?п тарихсы?ы Ибн Хальдун тарихсылар йыш я?а?ан хатаны анализла?ан. Ул х??ерге мен?н ?тк?нд?р ара?ында м???ни айырмалы? билд?л?й. Был сы?ана?тар?а, принциптар айырыу?а ??м ни?ай?т, ?тк?нд?р?е? м???ни?тен ??м ва?и?аларын интерпретациялау?ы и?тибарлы м?н?с?б?т талап ит?. Ибн Хальдун к тарихсылар?ы? алдан у? билд?ле фекерг? эй? булыуын, ти? ышанып бары [25] . Уны? алымы д??л?т ролен? ба?а бире?г?, пропагандалау?а, коммуникациялар сара?ына ??м тарихиграфияла системалы р??ешт? алдан к?р? беле?лекк? ниге? ?ал?ан, шул ар?ала Ибн Халдун ≪??р?п тарихграфия?ынаны? ата?ы≫ тип ?анал?ан. [26] , в связи с чем Ибн Хальдун считается ≪отцом арабской историографии≫ [27] [28] [29] . Ибн Халдунды? тарихи динамиканы? т??ге ф?нни ??р?тл??ен са?ылдырыр?а тырыш?ан с?й?си-демографик циклдар концепция?ы м??им ???ми?тк? эй?. [30] .

Тарихи тикшерене???р методология?ы ??ешен? йо?онто я?аусы баш?а тарихсылар ара?ынан, Леопольд фон Ранкены, Джордж Маколей Тревельянды, Фернан Бродельде, Марк Блокты, Люсьен Февр?ы, Роберт Фогелде и?к? алыр?а була. Тарихта ф?нни методология ?улланыу?а ?аршы Хью Тревор-Ропер ке?ек автор?ар сы?ыш я?ай. Улар, тарихты а?лау ?с?н фаразлау талап ител?, шуны? ?с?н тарихты ф?н тип т?гел, ? с?н??т тип ?анар?а к?р?к, тиг?н. Та?ы ла бер б?х?сле автор Эрнст Нольте, немец классик ф?лс?ф??и традицияларына эй?реп, тарихты идеялар х?р?к?те булара? ?арай. Марксистик тарихнам??е, атап ?йтк?нд? Эрик Джон Хобсбаум ??м Исаак Дойчер эшт?ре, Карл Марксты? ф?лс?ф??ен ра?лау?ы ма?сат итеп ?уя. Улар?ы? оппоненттары, антикоммунизм тарихнам??ен я?лаусылар: Ричард Пайпс ??м Роберт Конквест, тарихты ?аршы марксистик тарих?а интерпретациялар?а т??дим ит?. Шулай у?, феминизм ?арашы буйынса бик ?ур тарихнам? бар. ?ай?ы бер постмодернист философтар, тарихты? алдан к?ре? интерпретация?ын ??м унда?ы ф?нни методологияны кире ?а?а. ?у??ы ва?ытта клиодинамика]?ур к?с ала. Клиодинамика?? тарихи процесстар?ы? математик моделен ??ерл??.

Тарихи процесстар?ы? закондарын т?ш?н??

??г?ртерг?

XIX быуатта позитивизм?а ниге? ?алыусы Огюст Конт , ≪Таш т?ш?? законы бул?ан ке?ек, й?м?и?тте? ??еш законы ла бар≫, тип д?лиил?рг? в????? ит?. ?мм? тарих закондарын булдырыу е?ел ген? булмай. Немец тарихсы?ы Карл Лампрехт Конттты? ?арашын я?лар?а маташ?ас, икенсе немец тарихсы?ы Эдуард Мейер , к?п йыллы? тикшере? д??еренд? ул бер ген? тарихи законды ла аса алмауын ??м быны баш?алар?ы? булдырыуын ишетм??ен д? белдер?. Макс Вебер тарихи закондар э?л???е м???н??е?лек тип ?анай. Философ Карл Ясперс : ≪Тарих оло м???н?г? эй?. Ул кеше а?ына барып етерлек т?гел≫,?? тип я?а. Эдвард Хьюлетт Карр , к?нбайышта ≪тарихи закондар≫ тура?ында баш?аса ??йл?м?й??р, ≪с?б?п≫ тиг?н ??? моданан сы?ты, тип ра?лай.

Тарихи дисциплиналар

??г?ртерг?
  • Археография ? я?ма сы?ана?тар?ы ба?ыу?ы? теория?ы ??м практика?ы.
  • Археология ? ?йберл?т? сы?ана?тар буйынса кешелекте? тарихи ?тк?нен ?йр?не?.
  • Архивты ?йр?не??? архивтар?ы комплектациялау м?сь?л??ен ??м архив документтарын ?а?лау?ы, фай?аланыу?ы ?йр?н?.
  • Архонтология ? д??л?т, халы?-ара, с?й?си, дини ??м баш?а структуралар?а вазифалар тарихын ?йр?н?
  • Бонистика ? ?а?ы? а?салар?ы? ба?тырылыу, ?йл?неш тарихын ?йр?н?.
  • Вексиллология (флагтар?ы ?йр?не?) ? флагтар?ы, байра?тар?ы, вымпелдар?ы ??м баш?а ошондай предметтар?ы ?йр?н?.
  • Генеалогия ? кешел?р?е? н??ел б?йл?нешен ?йр?н?.
  • Генетик генеалогия ? генентика алымы яр?амында н??ел б?йл?нешен ?йр?не?.
  • Геральдика (гербоведение) ? гербтар?ы , улар?ы? традиция?ын, фай?аланыу практика?ын ?йр?н?.
  • Дипломатика ? тарихи акттар?ы, юридик документтар?ы ?йр?н?.
  • Документтар?ы ?йр?не? ? документтар ??м документ-коммуникацион эшм?к?рлегене? ф?нни комплексы. Документтар?ы система?а ?алыу, класссификациялау, документ ?йл?неше алымдарын ойоштороу.
  • Тарихи география ? география мен?н тарих тоташ?ан урында?ы ф?н.
  • Тарихи демография ? кешелекте? демографик тарихы тура?ында?ы ф?н.
  • Тарихи информатика ? тарихи процесстар?а, тарихи тикшерене???р?е публикациялау?а ??м тарихи дисциплиналар?ы у?ытыу?а ??м шулай у? музей, архив эшенд? информацион технологиялар?ы ?улланыу м?мкинлеген ?йр?не?се ф?н.
  • Тарихи метрология ? ?тк?нд?р?? фай?аланыл?ан о?онло?, май?ан, к?л?м, ауырлы??? ?лс?? бер?мект?рене? тарихи ??ешен ?йр?н?.
  • Сы?ана?тар?ы ?йр?не??? тарихи сы?ана?тар?ы ?йр?не?.
  • Кодикология ? ?улъя?ма китаптар?ы ?йр?не?.
  • Нумизматика ? т??к? ?у?ыу ??м т?нк?л?р буйынса а?са ?йл?нешен ?йр?н?.
  • Ономастика ? тарихи-лингвистик дисциплина. Я??ы?лы? исемд?р?е ??м улар?ы? килеп сы?ышын ?йр?н?.
  • Палеография ? хат я?ыу тарихын, уны? график формалары ??ешене? законын ??м борон?о я?ыу ?омарт?ыларын ?йр?н?.
  • Папирология?? Мысыр?а табыл?ан папируста?ы текстар?ы ?йр?н?.
  • Сфрагистика ? ра?лаусы мис?тт?р?е ??м улар?ы? т?рл? материалда?ы оттискы?ын ?йр?н?.
  • Трансмилли тарих ? б?т? м???ни?тт?рг? л? урта? бул?ан закондар?ы ?йр?н?.
  • Фалеристика ? награда билд?л?рен ?йр?не?.
  • Хронология ? тарихи ва?и?алар?ы? э?м?-э?леклеген ва?ытта ?йр?н? й?ки ва?ыт ?лс?? ф?не.
  • Эортология ? Христиан сирк??е байрамдарын ?йр?н?.
  • Эпиграфика ? ?аты материалдар?а?ы (таш, керамика, металл) я?ыу?ы ?йр?н?.

Тарих мен?н б?йл?нг?н дисциплиналар

??г?ртерг?
  • Антропология ? кешене ??м уны? донъя мен?н б?йл?нешен ?йр?н?.
  • Гендер тарих ? ?атындар ??м ир??р т?жриб??ене? ?? ара-йо?онто?о тарихын социаль ойошманы? м??им бер аспекты булара? ?йр?н?.
  • Социокультур антропология ? материаль объекттар, идеялар, ?имм?тт?р, т?ш?нс?л?р йыйылма?ы булара?, м???ни?т тура?ында ф?н
  • Культурология ? м???ни?тте, уны? урта? ??еш закондарын ?йр?не?се ф?н.
  • Край?ы ?йр?не? ? архитектуралар?ы, биологияны, географияны, тарихты, м???ни?тте, ???би?тте, медицинаны, дини табыныу?ар?ы, ??идаралы?ты, ауыл хужалы?ын, спортты, топонимиканы, фортификацияны, конкрет т?б?кт?р?е? экология?ын ?йр?не?.
  • Психо тарих ? ?тк?нд?р?? кешел?р ?ылы?ыны? психологик мотивация?ын ?йр?н?.
  • Этнология ??м этнография ? халы?тар?ы ??м этностар?ы, улар?ы? килеп сы?ышын ?йр?н?.
  • Асы? тарих ? асы? сферала ??м тарихи белемде? массалы практик репрезентация?ында тарихты ?йр?не?.

О?шаш дисциплиналар

??г?ртерг?
  • Х?рби тарих ? т???л?ш, ?ораллы к?ст?р х?р?к?тене? килеп сы?ыуын ?йр?не?се ф?н, х?рби хе?м?т ф?нене? ?ушма ?л?ш?.
  • Тарихи психология ? психология ??м тарих тоташ?ан урында?ы ф?н.
  • М???ни?т тарихы ? тарихи д??ер?е? рухи донъя?ы, халы?тар ??м тарихи процессты? баш?а бер?й в?киле тура?ында?ы ф?н.
  • Ф?н тарихы ? ф?нни белем, с?й?си ??м хо?у?и т??лим?т, ф?лс?ф? тарихы.
  • Д??л?т ??м хо?у? тарихы ? т?рл? тарихи д??ер??р?? донъя халы?тарыны? д??л?т ??м хо?у? ??еш закондарын ?йр?н?.
  • С?й?си ??м хо?уки у?ыу?ар тарихы ? ысынбарлы? м?сь?л?л?рен? ?араш ??енс?лект?рен, д??л?тте? барлы??а киле?ен ??м булыуын, т?рл? тарихи д??ер??р?? т?рл? а?ыл эй?л?рене? хо?у?ын ?йр?н?.
  • Дин тарихы ? дини ышаныу?ар?ы? килеп сы?ыуын, ??ешен ??м сакраль культтар?ы, локаль ??м донъя конфессия?ыны? б?йл?нешен айырмалы?ын ?йр?н?.
  • И?тисад тарихы ? эволюцион ??еш ??м кешене? хужалы? эшм?к?рлеге мен?н б?йл?нг?н к?ренеш ??м процесстар?ы ?йр?н?.

И?к?рм?л?р

??г?ртерг?
  1. Profesor Richard J. Evans. The Two Faces of E.H. Carr  (ингл.) . History in Focus, Issue 2: What is History? . University of London (2001). Дата обращения: 10 ноябрь 2008. Архивировано 21 август 2011 года.
  2. Professor Alun Munslow. What History Is  (ингл.) . History in Focus, Issue 2: What is History? . University of London (2001). Дата обращения: 10 ноябрь 2008. Архивировано 21 август 2011 года.
  3. Introduction // Knowing Teaching and Learning History, National and International Perspectives / Peter N. Stearns, Peters Seixas, Sam Wineburg (eds.).?? New York & London: New York University Press, 2000.?? P.?6.?? ISBN 0-8147-8141-1 .
  4. Nash Gary B. The "Convergence" Paradigm in Studying Early American History in Schools // Knowing Teaching and Learning History, National and International Perspectives / Peter N. Stearns, Peters Seixas, Sam Wineburg (eds.).?? New York & London: New York University Press, 2000.?? P.?102?115.?? ISBN 0-8147-8141-1 .
  5. Утехин С. В. О понимании истории
  6. Seixas Peter. Schweigen! die Kinder! // Knowing Teaching and Learning History, National and International Perspectives / Peter N. Stearns, Peters Seixas, Sam Wineburg (eds.).?? New York & London: New York University Press, 2000.?? P.?24.?? ISBN 0-8147-8141-1 .
  7. Lowenthal David. Dilemmas and Delights of Learning History // Knowing Teaching and Learning History, National and International Perspectives / Peter N. Stearns, Peters Seixas, Sam Wineburg (eds.).?? New York & London: New York University Press, 2000.?? P.?63.?? ISBN 0-8147-8141-1 .
  8. Joseph, Brian (Ed.) & Janda, Richard (Ed.) (2008), ≪The Handbook of Historical Linguistics≫ , Blackwell Publishing (published 30 December 2004), с. 163, ISBN 978-1405127479  
  9. Мюллер М . О силе корней // Наука о языке. Филологические записки, Воронеж, 1866. 2011 йыл 11 ноябрь архивлан?ан .
  10. Online Etymology Dictionary, http://www.etymonline.com/index.php?search=history&searchmode=none
  11. 11,0 11,1 Ferrater-Mora, Jose. Diccionario de Filosofia . Barcelona: Editorial Ariel, 1994.
  12. Whitney, W. D. The Century dictionary; an encyclopedic lexicon of the English language . New York: The Century Co, 1889.
  13. Whitney, W. D. (1889). The Century dictionary; an encyclopedic lexicon of the English language . New York: The Century Co. Page 2842 .
  14. WordNet Search?? 3.0 2005 йыл 17 сентябрь архивлан?ан . http://wordnet.princeton.edu/perl/webwn%7Cid=20090329}} (недоступная ссылка) , ≪History≫.
  15. Michael C. Lemon (1995).The Discipline of History and the History of Thought. Routledge. Page 201. ISBN 0-415-12346-1
  16. Scott Gordon and James Gordon Irving, The History and Philosophy of Social Science . Routledge 1991. Page 1. ISBN 0-415-05682-9
  17. Ritter, H. (1986). Dictionary of concepts in history. Reference sources for the social sciences and humanities, no. 3. Westport, Conn: Greenwood Press. Page 416.
  18. 18,0 18,1 Graham, Gordon. Chapter 1 // The Shape of the Past.?? Oxford University, 1997.
  19. Elizabeth Harris, In Defense of the Liberal-Arts Approach to Technical Writing. College English, Vol. 44, No. 6 (Oct., 1982), pp. 628?636
  20. Arise Cliodynamics. Nature 454, 34-35 (3 July 2008) | doi:10.1038/454034a; Published online 2 July 2008
  21. Arise Cliodynamics. sott.net/articles
  22. [ http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Eras/ Цивилизацияны са?ыштырмаса ?йр?не?: хрестоматия
  23. Геродот. История. / Пер. и прим. Г.?А.?Стратановского. Статья В.?Г.?Боруховича. (Серия ≪Памятники исторической мысли≫.) Л.: Наука, 1972. Книга I. Клио
  24. Lamberg-Karlovsky, C. C. and Jeremy A. Sabloff. Ancient Civilizations: The Near East and Mesoamerica.?? Benjamin-Cummings Publishing, 1979.?? P.?p. 5.
  25. Ibn Khaldun, Franz Rosenthal, N. J. Dawood (1967), The Muqaddimah: An Introduction to History , p. x, Princeton University Press, ISBN 0-691-01754-9 .
  26. H. Mowlana (2001). ≪Information in the Arab World≫, Cooperation South Journal 1 .
  27. Salahuddin Ahmed (1999). A Dictionary of Muslim Names . C. Hurst & Co. Publishers. ISBN 1-85065-356-9 .
  28. Enan, Muhammed Abdullah (2007), ≪Ibn Khaldun: His Life and Works≫ , The Other Press, с. v, ISBN 9839541536  
  29. Dr. S. W. Akhtar (1997). ≪The Islamic Concept of Knowledge≫, Al-Tawhid: A Quarterly Journal of Islamic Thought & Culture 12 (3).
  30. Коротаев А. В. Долгосрочная политико-демографическая динамика Египта: Циклы и тенденции . М.: Восточная литература, 2006. ISBN 5-02-018526-4