София Фредерика Августа Ангальт?? Цербстская 1729 йылды? 2 майында Померанияны? баш ?ала?ы (х??ер Щецин, Польша) Штеттин немец ?ала?ында тыу?ан.
Ата?ы, Август Кристиан Ангальт?? Цербстский, сы?ышы буйынса Ангальт н??елене? цербст?? дорнбург тарма?ынан бул?ан ??м Пруссия короле хе?м?тенд? тор?ан, полк командиры, комендант, ?у?ынан?? Штеттин ?ала?ыны? губернаторы бул?ан, артабан Курляндия герцоглы?ына депутатлы??а ?айлана, ?мм? у?ыш?ы?, хе?м?тен Пруссия фельдмаршалы вазифа?ында тамамлай. ?с??е?? Иоганна Елизавета, Готторп владетельный н??елд?н, буласа? Петр ?с?нс?н?? ике ту?ан ин??е була. Иоганна Елизаветаны? ш?ж?р??е
Дания
,
Норвегия
??м
Швеция
короле, Шлезвиг-Голштейнты? беренсе герцогы, Ольденбург династия?ына ниге? ?алыусы Кристиан Беренсег? барып тоташа.
?с??е я?ынан олата?ы Адольф?? Фридрих 1743 йылда швед т?хете вари?ы итеп ?айлана, 1751 йылда Адольф?? Фредрик исеме а?тында т?хетк? ултыра. Икенсе олата?ы, Карл Эйтинский, Екатерина I уйы буйынса, уны? кей??е булыр?а тейеш бул?ан, ?мм? туй алдынан ?ына вафат булып ?ала.
Бала са?, белем, т?рби?
??г?ртерг?
Герцог Цербстский ?аил??енд? Екатерина ?й т?рби??ен ала.
Инглиз
,
француз
??м итальян телд?рен,
бейе?
,
музыка
,
тарих
,
география
, дини т??лим?тте ?йр?н?. Ул ?ы?ы??ыныусан, шаян ?ы? булып ???, малай?ар алдында ??ене? батырлы?ы мен?н ?упырайыр?а ярата. ?с??е уны бала са?ында Фике й?ки Фикхен тип атай (
нем.
Figchen
?? Frederica исемен?н килеп сы??ан, й??ни ≪б?л?к?й Фредерика≫).
1743 йылда Р?с?й императрица?ы Елизавета Петровна ??ене? вари?ы б?й?к кен?з Петр Федорович?а (буласа? император Петр III) к?л?ш э?л?й башлай. 1744 йылда Цербст принцесса?ы ?с??е мен?н берг?
Р?с?йг?
Петр Федорович (?с ту?ан а?а?ы)мен?н никах?а ине? ?с?н са?ырыла. Т??ге м?рт?б? буласа? ирен Эйтин замогында 1739 йылда к?р?.
Я?ынса 1744 йылды? 12 февраленд? ун биш й?шлек принцесса ?с??е мен?н берг? Рига аша Р?с?йг? кил?. Р?с?йг? килг?с т?, ул
уры? телен
,
тарихты
, православиены, уры? традицияларын ?йр?н? башлай, с?нки я?ы илен ??ене? я?ы тыу?ан Ватаны итеп ?абул ит?. Уны? у?ытыусылары ара?ында Симон Тодорский?ы (православие у?ытыусы?ы), т??ге уры? грамматика?ыны? авторы Василий Ададуровты (уры? теле у?ытыусы?ы), балетмейстер Лангты (у?ытыусы бейе?) айырып к?р??т?л?р.
Уры? телен ти?ер?к ??л?штерер ?с?н буласа? императрица ?ыш?ы ?ыуы?та йыш асы? т??р? янында ултыра. Ти???н ул ?пк? шеше?е ауырыуы мен?н сирл?п кит?. Уны? х?ле шул тиклем ауыр булма?а, хатта ?с??е лютеран пасторын килтерерг? т??дим ит?, ?мм? София баш тарта ??м Симон Тодорский?ы са?ырта. Был х?л уры? ?арайында у?а популярлы? ??т?й. 1744 йылды? 28 июленд? (9 июль) лютеранлы?тан православие?а к?с? ??м Екатерина Алексеевна исемен ала (?с??е Елизавета?? Екатерина Беренсеке ке?ек), ? икенсе к?нд? император мен?н никахлаша.
Р?с?й т?хете вари?ы мен?н никахлашыу
??г?ртерг?
1745 йылды? 21 авгусында (1 сентябрь) 16 й?шлек Екатерина 17 й?шлек Петр Федорович мен?н никахлаша, ул уны? ?с ту?ан а?а?ы була. Т??ге йылдар?а Петр ?атыны мен?н б?т?нл?й ?ы?ы??ынмай, улар ара?ында ир мен?н ?атын м?н?с?б?тт?ре булмай.
Екатерина белемен ?? аллы камиллаштырыуы мен?н ш???лл?не?ен дауам ит?. Ул тарих, философия, юриспруденция буйынса китаптар,
Вольтер
,
Монтескье
, Тацит, Бейлде? ???р??рен ??м бик к?п баш?а ???би?т у?ый. Уны? т?п ш???лд?ре?? ?ыбай й?р??, бейе? ??м маскарадтар.
1754 йылды? 20 сентябренд? Екатерина Павел улын таба. Б?песл?? бик ауыр булыуы ар?а?ында сабый?ы ?с??ен?н императрица Елизавета Петровна ?ушыуы буйынса тартып алалар. Б?й?к княгиня бала?ын беренсе тап?ыр 40 к?н ?тк?с кен? к?р? ??м артабан да баланы т?рби?л????н м?хр?м ител?. Баланы? ысын ата?ы тура?ында б?х?ст?р ?лен?н-?ле ?убып тор?ан.
Павелды? тыуыуынан ?у? Екатеринаны? Петр ??м Елизавета Петровна мен?н м?н?с?б?тт?ре б?т?нл?й бо?ола. Петр ??ене? ?атынын "запаста?ы мадам"тип й?р?т?. Улар ике?е л? азат тормош алып барыу?а бер-бере?ен? ?амасауламай.
Инглиз илсе?е
Уильямс
был осор?а Екатеринаны? ышаныслы кеше?? ??м я?ын ду?ы була. Ул к?п тап?ыр у?а ?ур сумма?а субсидия р??ешенд? заем бир?: 1750 йылда ?ына 50 000 ?ум тапшырыла, был ха?та уны? ике расписка?ы бар; ? 1756 йылды? ноябренд? у?а 44 000 ?ум тапшырыла, алмаш?а ул Екатеринанан т?рл? конфиденциаль м??л?м?т ала?? телд?н ??м я?ма формаларында. Атап ?йтк?нд?, 1756 йылды? а?а?ында Пруссия мен?н Ете йыллы? ?у?ышы башлан?андан ?у? Уильямс Екатеринанан ?у?ыш?а инг?н уры? армия?ыны? торошо ??м уры? ??ж?мене? планы тура?ында депеша ала, был хатты Уильямс Лондан?а ??м Берлин?а Пруссия короле Фридрих II еб?р?. Уильямс китк?нд?н ?у? ул а?саны Кейттан ала. Уильмс?а я??ан бер хатта ул Р?с?й?е Англия ара?ында ду?лы? б?йл?нешт?рен булдырыу?ы в????? ит?.
1756 йылдан башлап, бигер?к т? Елизавета Петровнаны? ауыры?ан осоронда, Екатерина буласа? император?ы (??ене? ирен) т?хетт?н т?ш?р?? планын башында й?р?т?, быны? турала к?п тап?ыр Уильямс?а я?а. Ошо ма?сатта, тарихсы В.?О.?Ключевский ?????ренс?, Англия королен?н б?лек биреп ша?иттар?ы ?атып алыр ?с?н ?теск? 10 ме? стерлинг ?орап ала, гвардия полкы командиры К. Разумовский мен?н й?шерен килеше?г? кил?. План мен?н канцлер Бестужев та таныш була.
1758 йылды? башында императрица Елизавета Петровна уры? армия?ыны? баш командующийы Апраксинды (Екатерина уны? мен?н ду?тарса м?н?с?б?тт? була), шулай у? канцлер Бестужевты ла, хыянатта ??йепл?й. Ике?е л? ?ул?а алына ??м язалау?ар?а дусар булалар; ?мм? Бестужев, ?ул?а алын?ан?а тиклем, Екатерина мен?н хатлашыуын ю? итеп ?лг?р? ??м Екатерина й?берл????н ?отолоп ?ала. Ошо у? ва?ытта Уильямс Англия?а ?айтарыла. Шулай итеп, уны? элекке фавориттары ю??а сы?а, ?мм? я?ылары барлы??а кил?: Григорий Орлова ??м Дашкова.
Елизавета Петровна вафаты (1761 йылды? 25 декабре) ??м Петр Федоровичты? т?хетк? ултырыуы ир мен?н ?атын ара?ын та?ы ла ны?ыра? бер-берен?н алы?айта. Петр III асы? р??ешт? ??й?рк??е Елизавета Воронцова мен?н й?ш?й башлай. Екатерина Орловтан бала таба, б?песл?? ва?ыты етк?с, у?а то?ро бул?ан камердинеры Василий Григорьевич Шкурин ?? йортон яндыра. Бындай тамашаны ?арар?а ярта?ан Петр я?ындары мен?н ян?ын ?арар?а кит?, ошо арауы?та Екатерина имен-аман бушана. Шулай итеп, донъя?а Алексей Бобринский кил?, ?у?ынан ?усты?ы Павел I у?а граф титулын бир?.
1762 йылды? 28 июненд?ге т??к?релеш
??г?ртерг?
Т?хетк? ултыр?ас, Петр III ??ен? ?арата офицер?ар корпусын ?аршы ?уя. М???л?н, ул Р?с?й ?с?н у?ай?ы? бул?ан Пруссия мен?н килеше? т???й, р?с?й Пруссияны Ете йыллы? ?у?ышта е?г?нд?н ?у?, у?а тартып алын?ан ер??р?е кире ?айтара. Бер ?к ва?ытта ул Дания?а ?аршы сы?ыш я?ар?а ни?тл?н?. Петр III шулай у? Уры? сирк??ене? м?лк?тен? секвестры, монастырь ер бил??селеге тура?ында и?лан ит? ??м сирк?? йолаларыны? реформа?ы тура?ыда ??? й?р?т?. Т??к?релеш я?лылар Петр III на?анлы?та, а?ыл?ы?лы?та, р?с?й?е яратмау?а ??йепл?й??р. Уны? мен?н са?ыштыр?анда 33-й?шлек Екатерина бик ы??ай ба?алана.
Екатерина т??к?релешт? ?атнашыр?а ?арар ит?. Уны? т?п фекер??шт?ре?? а?алы-?устылы Орловтар, вахмистр Потемкин ??м адъютант Федор Хитрово.
1762 йылды? 28 июненд? (9 июль) ирт? мен?н Екатерина Алексей ??м Григорий Орловтар?ы? о?атыуында Петергофтан
Санкт-Петербургка
кил?, бында у?а гвардия частары то?роло??а ант килтер?л?р. 1762 йылды? 28 июненд? Петр III, ?аршылашыу?ан фай?а сы?ма?ын а?лап, икенсе к?нд? т?хетт?н баш тарта, ?а? а?тына алына ??м билд??е? шарттар?а ??л?к була.
Тарихсы Н.?И.?Павленко я?ыуынса, ≪Император?ы? ?лтереле?е ышаныслы д?лилд?р мен?н и?батлана≫"?? Орловты? Екатерина?а хаттары ??м баш?а бик к?п д?лилд?р мен?н. М???л?н, 4 июлд?, император?ы? ?лемен?н ике к?н алдан, Екатерина уны? янына табип Паульсенды й?н?лт?, ??м Павленко я?ыуынса, ≪Паульсен Ропша?а (император?ы? ?арайы) дарыу?ар мен?н т?гел, ? к????не ярыу ?с?н т???йенл?нг?н хирургия инструменттары мен?н еб?рел?≫.
Ире т?хетт? баш тарт?андан ?у?, Екатерина Алексеевна т?хетк? Екатерина II исеме а?тында кил?, манифестында Петр?ы? д??л?т динен ??м Пруссия мен?н килеше??е ??г?рте? ни?те т?хетт?н т?ш?р?? с?б?бе итеп к?р??тел?. 1762 йылды? 22 сентябренд? (3 октябрь)
М?ск????
т?хетк? ултыра. Шулай итеп, В.?О.?Ключевский фекеренс?, Екатерина икел?т? захват эшл?й: ирен?н хакимлы?ты тартып ала ??м улына ла, ата?ыны? вари?ына, хакимлы?ты тапшырмай.
Екатерина II ??м Пугачев ихтилалы
??г?ртерг?
1773?? 1775 йыл?ы Пугачев ихтилалы
тура?ында х?б?р?е алыу мен?н Екатерина 1773 йылды? октябрь айында ихтилалды ба?тырыу?ы ойоштороу буйынса Д??л?т х?рби коллегия?ына тейешле бойоро? бир? ??м ил хал?ына м?р?ж???т ит?. Екатерина Х?рби коллегия?ыны? эшм?к?рлеген тулы?ынса ?? контроле а?тында тота, шулай у? генералдар В.?А.?Кар,
А.?И.?Бибиков
, П.?М.?Голицын, Ф.?Ф.?Щербатов, П.?И.?Паниндар?ы? ??ск?р??р мен?н командалы? ите? м?сь?л?л?ре, ?а?ан ??м Ырымбур й?шерен комиссиялары шефы генерал-майор П.?С.?Потемкинды?, Ырымбур губернаторы генерал-поручик И.?А.?Рейнсдорпты? эшм?к?рлеге уны? ?арама?ында була. Пугачев?а ?аршы манифестар ба?тырып сы?ара (1773 йылды? 29 ноябрен?н ??м 23 декабрен?н, 1774 йылды? 15 мартынан). 1774 йылды? ?инуарында
Е.?И.?Пугачёвтын
указдарын ??м манифестарын, баш?а ихтилал документтарын ю? ите? м?сь?л??е буйынса Сенат?а м?р?ж???т ит?; ?? сиратында, Сенат указы мен?н (1774 йылды? 10 ?инуарынан) б?т? учреждениелар?а, х?рби командалар?а Пугачевты? ??м ихтилалды? баш?а ет?ксел?рене? ?нд?м?л?рен, манифестар?ы, указдар?ы йыйып, к?м?к кеше алдында ?рт?рг? бойорола
[13]
.
Баш?ортостанда?ы ихтилал
??г?ртерг?
Екатерина II
Салауат Юлаевты?
исемен т??ге тап?ыр 1774 йылды? февраленд?
Бибиковты?
белдере?ен?н белеп ?ала. ?леге хатта Бибиков Салауат Юлаевты? ??м И.?С.?Кузнецовты? 29 ?инуар?а я?ыл?ан ?г?т-н?сих?те (увещевание) тура?ында ??? бара. Бибиковты? ??м П.?С.?Потемкинды? белдере???ренд? Салауат Юлаев ≪Пугачевты? и? я?ын фекер??ше≫ тип атала. П.?И.?Панин императрица?а еб?рг?н реляция?ында Салауат Юлаевты ??м уны? ата?ын ≪боланы? т?п юлбашсылары≫, ≪баш?орт хал?ыны? т?п юлбашсы?ы≫ тип ба?алай (Салауат Юлаевты ?ул?а алыу, Юлай А?налинды тотоу саралары, баш?орт хал?ын ихтилалда ?атнаш?аны ?с?н бер нис? ме? йыл?ы малын конфискациялау аша язалау к?р?клеге тура?ында?ы реляция).
1774 йылды? а?а?ында?? 1775 йылды? башында Пугачевты? ??м уны? к?р?шт?шт?рене? суд процесы мен?н ет?кселек ит?. 1775 йылды? 27 ?инуарында П. Панин?а Салауат Юлаев ??м
Юлай А?налин
??т?н?н тикшере? процесын Й?шерен комиссия?ыны? М?ск?? б?лекс??енд? ?тк?ре? тура?ында рескрипт бирел?. Екатерина II Й?шерен экспедиция?ыны? 1775 йылды? 16 мартында х?к?м сы?ар?ан са?та х?л иткес роль уйнай. 1775 йылды? 19 мартында баш?орттар?ан ≪ен?й?т?ре ?с?н яза≫ р??ешенд? 4000 йыл?ы малын йыйып алыу тура?ын?ы указ?а ?ул ?уя (штраф форма?ында)
[13]
.
Екатерина II ??йк?ле
??г?ртерг?
-
Санкт-Петербург
-
Одесса
-
Краснодар
-
Екатеринослав (ю??а сы?арыл?ан)
-
Симферополь (ю??а сы?арыл?ан, 2016 йылда терге?елг?н)
-
Вильна (ю??а сы?арыл?ан)
-
Вышний Волочёк
-
Великий Новгород, ≪Тысячелетие России≫ ??йк?ле
-
≪200 лет с Россией≫ ??йк?ле, Владикавказ