?zabella
(
erm.
?????
;
25 yanvar
1216
,
25 yanvar
1217
,
1212
v? ya
1213
,
Kozan
?
23 yanvar
1252
,
Kozan
,
Kilikiya Erm?ni Carlı?ı
) ? h?mcinin
?zabel
v? ya
Zabel
kimi d? tanınır, 1219-cu ild?n 1252-ci ild? olumun? q?d?r
Erm?ni Kilikiya Carlı?ının
kralicası.
O, Ba?raslı Ad?min hokmdarlı?ı altında kralica elan edildi.
[1]
[2]
O, olduruldukd?n sonra Baberonlu Konstantin (
Hetumil?r
sulal?sind?n) q?yyum secildi.
[3]
Bu m?qamda III Rubenin n?v?si (Zabelin atası Kral I Levonun boyuk qarda?ı) Raymund-Ruben Kilikiya taxtını ozu ucun iddia etm?y? c?hd etdi, lakin o, m??lub oldu, ?sir du?du v? edam edildi.
[4]
Baberonlu Konstantin tezlikl? Antakya ?ahzad?si IV Boemund il? ittifaq axtarma?a ist?di v? o, g?nc ?ahzad? il? IV Boemunun o?lu Filip
[5]
arasında evlilik t??kil etdi. Filip is? erm?nil?rin h?ssaslı?ını toxundu, h?tta kral sarayını qar?t ed?r?k kral
tacını
Antakyaya
gond?rdi; buna gor? d? o, Sis (indiki Turkiy?nin
Kozan
??h?ri) h?bsxanasına salındı, ehtimal ki, z?h?rl?n?r?k olduruldu.
[6]
M?yus olmu? g?nc Zabel Barbaronun o?lu Hethum Konstantinl? evl?nm?k m?cburiyy?tind? qaldı. Uzun ill?r onunla ya?amaqdan imtina ets? d?, sonda o, bunu q?bul etdi. Kilikiyanın iki ?sas sulal? quvv?l?rinin (Rubenil?r v? Hetumil?r) nikahında a?kar birl??m?si bir ?srlik sulal? v? ?razi r?qab?tin? son qoydu v? Hetumil?ri Kilikiya Erm?nistanında siyasi hokmranlı?ın on sırasına g?tirdi.
|
?mperiyanın qanuni varisi Zabel ?ri il? birlikd? olk?ni idar? edir, dindar, ruhani h?yat t?rzi kecirirdi. Onun xeyirxah ?m?ll?rin? v? numun?vi h?yatına gor? bir cox ovladlar, m??hur irqin coxsaylı n?slind?n xeyir-dua aldılar.
?Edessalı Vahram: Kicik Erm?nistanın salnam?cisi
[7]
|
|
Zabel Kral I Levonun ikinci arvadı
Kiprli Sibilladan
olan yegan? ovladı idi.
[8]
O, 1218-ci ild? Macarıstan Kralı II Andra?ın ucuncu o?lu Andra? il? ni?anlanmı?dı, lakin sonradan ni?anı onun daha s?rf?li rus nikahının xeyrin? pozuldu.
Kral I Levon 1219-cu ilin mayında v?fat etdi.
[9]
Olum yata?ında o, Zabeli varisi olaraq t?yin etdi;
[10]
v? baronları onun boyuk qarda?ı o?lu Raymund-Rubeni s?daq?t andından azad etdi, lakin onun be? ya?lı qızının iddiası Raymund-Ruben v? ?oann de Brienn t?r?find?n etiraz edildi.
Zabel hakim erm?ni
zad?ganlarının
sevimlisi kimi meydana cıxdı v? bel?likl?, o, alqı?larla kralica elan edildi v? Ba?raslı Ad?min rektorlu?una verildi, amma Ba?raslı Ad?m bir nec? aydan sonra olduruldu;
[11]
v? regentlik qalan yegan? nufuzlu erm?ni sulal?sin?, ba?cısı Barbaronlu Konstantin olan Hetum ail?sin? kecdi.
?oann de Briennin iddiası onun I Levonun boyuk qızı Rita (Stefaniya) il? evl?nm?sin? ?saslanırdı. Papa III Honori ?oann de Briennin h?yat yolda?ının v? o?lunun varis olmalı oldu?u iddiasını q?bul etdi.
[12]
?oann Brienn 1220-ci ilin fevralında s?lib yuru?unu t?rk etm?k v? Kilikiya Erm?nistanını ziyar?t etm?k ucun Papadan icaz? aldı.
[13]
Lakin o, Kilikiyaya uzm?y? hazırla?ark?n erm?ni arvadı oldu; v? bir nec? h?ft? sonra onların kicik o?lu oldukd?, ?oann Briennin erm?ni taxtına ba?qa iddiası yox idi.
[14]
Raymund-Ruben Kral I Levonun qarda?ı qızı olan anası Alisa vasit?sil? soy-kokun? ?saslanaraq taxt-taca iddia etdi. Ust?lik, o, coxdan Kral I Levonun varisi hesab olunurdu. Raymund-Ruben 1219-cu ild? Kilikiya Erm?nistanına iddia etm?kd? d?st?k ucun
Dumyatdakı
s?libcil?r? yaxınla?dı v? 1221-ci ild? onlardan b?zil?ri v? Papa leqatı Pauyun v?dl?ri il? geri qayıda bildi. Raymund-Ruben,
Tarsusda
v? onun ?trafında bir q?d?r erm?ni d?st?yi tapdı, xusus?n d? Korikin qalası Vahramda. Birlikd? Tarsusdan
Adanaya
q?d?r geni? ?razil?ri f?th etdil?r, lakin daha sonra z?ifl?m?y? ba?ladılar v? Raymund-Rubenin ?l kecirilm?si v? 1222-ci ild? h?bsxanada qaldı?ı Tarsusda taxtdan imtina etm?y? m?cbur oldu; korp? qızları anaları il? birlikd? Kipr? qacdı.
[15]
Bu hadis? Zabel atasının taxtının yegan? v? boyuk olcud? mubahis?siz varisi olması il? n?tic?l?ndi.
Muharib?l?rd?n z?ifl?mi? v? guclu mutt?fiq? ehtiyacı olan Kilikiya Erm?nistanı
Antioxiya Knyazlı?ı
il? ?laq?d? muv?qq?ti h?ll yolu tapdı: regent t?klif etdi ki, ?ahzad? IV Boemund dorduncu o?lu Filipi Zabell? evl?ndirm?k ucun gond?rsin, yalnız b?yin israrlı olmasını t?l?b etdi.
[16]
Filip erm?ni inancını, birliyini v? ad?t-?n?n?l?rini q?bul etm?y? v? Kilikiya Erm?nistanındakı butun mill?tl?rin imtiyazlarına horm?t etm?y? razı oldu.
Filip 1222-ci ilin iyununda Sisd? Zabell? evl?ndi v? kral olaraq q?bul edildi. Zabel v? Filipin birg? idar?si qısa idi; Filipin horm?t ed?c?yini v?d etdiyi erm?ni ritualına laqeyd yana?ması v? latın baronlarına acıq-sacıq yana?ması erm?ni zad?ganlarını q?z?bl?ndirdi. Filip Antakyada mumkun q?d?r cox vaxt kecirdi.
[17]
Filipin tac v? taxtı Antakyaya verm?k ist?diyi bar?d? ?ayi?l?r yayılınca, Barbaronlu Konstantin 1224-cu ilin sonunda usyana r?hb?rlik etdi. Filip v? Zabel Antakyaya ged?rk?n Tall Hamdunda (bugunku Turkiy?nin Toprakkale ??h?ri) ?l? keciril?r?k geri goturdul?r. Filipin h?bs olundu?u v? ehtimal ki, 1225-ci ilin ?vv?lind? z?h?rl?ndiyin? inanılır.
?rinin olumund?n sonra Zabel
monastır h?yatını
q?bul etm?k q?rarına g?ldi v? Silifke qalasına qacdı. O,
Malta ordeni
il? sı?ınacaq axtardı. Sonuncular onu Barbaronlu Konstantin? t?slim etm?k ist?mirdil?r, lakin guclu regentd?n qorxurdular; Zabelin oldu?u qalanı ona sataraq vicdanlarını rahatlatdılar.
IV Boemund q?z?bl? muharib?d? q?rarlı idi, baxmayaraq ki, bel? munaqi?? butun
xristian dunyası
ucun z?r?rli oldu?undan papa t?r?find?n acıq ??kild? qada?an edilmi?di. IV Boemund
Rum Sultanlı?ının
Sultanı,
I ?la?ddin Keyqubad
sultanı mutt?fiq kimi ca?ırdı v? 1225-ci ild? Yuxarı Kilikiyanı xarabalı?a cevirdi. Barbaronlu Konstantin
H?l?bin
regenti To?rula Antakyaya do?ru ir?lil?m?sini ?mr etdi.
[18]
Sonuncu Ba?rasa hucum ed?nd? IV Boemund oz torpaqlarına qayıtmalı oldu.
Kralica Zabelin taxta qayıtması, Vardges Sureniants, 1909
Zabel 1226-cı ilin iyununda Tarsusda Kral I Hetumun tacını da?ıyan Barbaronun o?lu Konstantinl? evl?nm?y? m?cbur edildi. Onun bir nec? il evliliyi tamamlamaqdan imtina etdiyi deyilir.
|
|
675-ci ild? (1226-cı il) erm?ni knyazları katolikos lord Konstantinl? birlikd? erm?nil?rin baillisi Konstantinin o?lu Hetumu taxt-taca oturtdular, h?mcinin Kral Levonun qızı Zabeli ona arvad olaraq verdil?r. Bundan sonra erm?nil?r olk?d? ?min-amanlıq yaratma?a nail oldu v? ild?n-il? yuks?kl?r? can atırdılar.
?Smbat Sparapet: Salnam?l?r
[19]
|
|
Barbaronlu Konstantin Erm?nistanı Papalıqla barı?dırma?ı mudriklik hesab edirdi: g?nc cutluyun adından
Papaya
v? imperator
II Fridrix?
sadiq elcil?r gond?rilirdi.
[20]
Baxmayaraq ki, IV Boemund v? daha sonra onun o?lu, V Boemund Papanı Zabell? Hethum arasında bo?anma t??kil etm?y? razı salma?a calı?sa da, h?m ona, h?m d? Kipr Kralı I Henrix? erm?nil?r? hucum etm?k Roma t?r?find?n olaraq qada?an edilmi?di.
[21]
Evlilik 1237-ci ild? Roma t?r?find?n qanunil??dirildi.
[22]
Zabelin mu?yy?n d?r?c?d? kral hakimiyy?tini bolu?duyun? dair subutlar var, cunki bir nec? m?nb?d?n oyr?nirik ki, o, ?ri il? birlikd? strateji qala v? Duzici ??h?rini
Tevton ordeninin
c?ngav?rl?rin? buraxan r?smi s?n?d imzalayıb.
|
|
Kralica omrunun sonuna yaxınla?ır v? Ked adlı yer? kocur, goyd?n bir s?s e?idir v? ucadan qı?qırır: "G?l goy?rcinim, g?l sevgilim, s?nin sonun yaxındır". O, bu xo?b?xt goruntud?n sevincl? duydu, onu ?trafdakılara catdırdı v? R?bbin yolunda oldu; onun c?s?di kahinl?rin boyuk yı?ınca?ı t?r?find?n q?bir? g?tirildi v? muq?dd?s torpa?a basdırıldı.
?Edessalı Vahram: Kicik Erm?nistanın salnam?cisi
[23]
|
|
Drazark Monastrında d?fn edildi.
# (1)
25 yanvar 1221 ? 24 yanvar 1222: Antakiyalı Filip (??Sis, 1225/1226)
[24]
# (2)
14 may 1226:
I Hetum
, Kilikiya Erm?nistanının Kralı (1215?28 oktyabr 1270)
[25]
? Evfemiya (??1309), Sidonlu Yulianın arvadı (??12 yanvar 1275/11 yanvar 1276)
[26]
? Sibilla (??1290), Antakya ?ahzad?si VI Boemundun h?yat yolda?ı (t?xmin?n may 1237/11 iyul 1275)
[27]
? Rita (???), Servantikarlı Konstantinin h?yat yolda?ı
[28]
?
II Levon
, Kilikiya Erm?nistanının Kralı (24 yanvar 1236/ 23 yanvar 1237 ? 6 fevral 1289)
? Toros (1244?24 avqust 1266)
? ?zabella (??t?xmin?n 1268)
? Mari, Kiprli Senes?al ?belinli Balduinin
[29]
o?lu ?belinli Qayla evl?ndi.