| Bu m?qal?d?ki m?lumatların
yoxlanılabil?r
olması ucun ?lav? m?nb?l?r? ehtiyac var
.
Daha ?traflı m?lumat v? ya m?qal?d?ki probleml?rl? ba?lı muzakir? aparmaq ucun
m?qal?nin muzakir? s?hif?sin?
diqq?t yetir? bil?rsiniz. Lutf?n m?qal?y?
etibarlı m?nb?l?r
?lav? ed?r?k
bu m?qal?ni t?kmill??dirm?y? kom?k edin. M?nb?siz m?zmun probleml?r yarada v? silin? bil?r. Probleml?r h?ll edilm?mi? ?ablonu m?qal?d?n cıxarmayın.
|
Frans Yozef Haydn
(
alm.
Franz Joseph Haydn
; d. 31 mart 1732 ? v. 31 may 1809) ?
avstriyalı
b?st?kar,
Vyana klassik m?kt?binin
numay?nd?si,
simfoniya
janrının banil?rind?n biri,
Almaniya himninin
musiqisinin mu?llifi.
Yozef Haydn 1732-ci ild? Avstriyanın Rorau k?ndind? z?hm?tke? ail?d? dunyaya g?lib. Atası s?n?tkar, anası a?paz qızı idi. Evl?rind? tez-tez musiqi s?sl?nir, arfada calır v? oxuyurdular. M?kt?b mu?llimi Frank Haydnın musiqi qabiliyy?tini gorur v? onu 5 ya?ında Hainburq ??h?rin? aparır v? musiqi m?kt?bin? qoyur. 8 ya?ında ik?n kils? xorunda oxuma?a ba?layır. Skripka, klavesind? calır. Tezlikl? ba? kils? xoruna q?bul olur. 9 il t?hsil alır. ?n c?tin ?s?l?ri oxuyur. 17 ya?ında ik?n onun s?si tutulur v? xordan xaric edilir. Evsiz-e?iksiz qalan Haydn dolonmaq ucun ozun? i? axtarır. On il (1749?1759) a?ır h?yat kecirir. T?saduf i? tapıb pul qazanır. Dostunun evind? qalır. Buna baxmayaraq b?st?kar olmaq h?v?sind?n du?mur. Oz uz?rind? i?l?yir, musiqinin sirrini oyr?nir. Savadını artırmaq ucun italyan mu?llimi Nikolo Porporanın yanında mu?ai?tci i?l?yirdi. Porporanın t??kil etdiyi "Musiqi Gec?l?rind?" Haydn cıxı? edir v? burda m??hur s?n?tkarlarla tanı? olur. Haydn bu "musiqi gec?l?ri" ucun 20-y? yaxın kvartet (dordluk) musiqi ?s?rl?ri yazır. 1761-ci ild? Haydn Qraf Esterhayzerl? tanı? olur v? Qraf Haydnı Macarıstana aparır. 30 il onun imar?tind? ya?ayır v? Qrafın orkestrin? r?hb?rlik edir(1761?1790). Onun ucun coxlu sayda muxt?lif ?s?rl?r yazır. 1780-ci ill?rd? b?st?kar Almaniyada, ?ngilt?r?d? v? Fransada cox m??hurla?ır. Bu ill?rd? 6 "Paris Simfoniyaları"(1786) yazıb. Bu ill?rd? onun ?s?rl?ri coxlu sayda cap olunur v? satılır. 1781-ci ild? Haydn Vyanada Mozart il? tanı? olur. Dostlara cevirilirl?r. 1790-cı ild? Qraf v?fat edir. T?qaud alma?a ba?layır. Artıq Haydn Avropada cox m??hur b?st?kar sayılırdı. Haydn omrunun son ill?rini Vyanada kicik bir evd? kecirir. Dem?k olar ki, yeni ?s?r yazmır. Haydn 1809-cu il mayın 31-i v?fat edir. Vyanada d?fn edilir.
Do?ma Avstriyanın goz?l t?bi?tini, k?ndlil?rin m?i??t v? ?m?k lovh?l?rini t?svir ed?n b?st?kar h?yatın k?skin dramatik t?zadlarından, faci?vi t?r?fl?rind?n sanki k?narda qalır. H?rc?nd Haydnın ozu hec d? asan h?yat kecirm?mi?dir. On yeddi ya?ından o, evsiz-e?iksiz qalmı?, sonrakı on il ?rzind? is? yalnız t?sadufd?n-t?saduf? i? tapıb pul qazanmı?dır. 1761-ci ild?n etibar?n t?xmin?n otuz il o, varlı macar knyazları Esterhazil?rin sarayında
kapelmeyster
(o vaxt dirijoru bel? adlandırırdılar) v? b?st?kar kimi calı?mı?dır. Haydnın i?i cox c?tin v? m?suliyy?tli idi ? o h?m orkestr? r?hb?rlik etm?li, h?m d? knyazın zovqunu ox?ayan ?s?rl?r yaratmalı idi. Ust?lik, musiqi al?tl?rinin v? partituraların s?liq? il? saxlanması v? h?tta musiqicil?rin geyiml?rin? n?zar?t d? ona tap?ırılmı?dı. Lakin butun bu c?tinliy? v? i?in coxlu?una baxmayaraq, Esterhazil?rin malikan?sind? Haydnın b?st?karlıq f?aliyy?ti ucun h?r cur ??rait yaradılmı?dı.
Yozef Haydnı "simfoniyanın atası" adlandırırlar.
[5]
Do?rudan da, 100-d?n artıq simfoniya b?st?l?mi? Haydn faktik olaraq bu janrın t?m?lini qoymu?, onun g?l?c?k inki?afına d?y?rli tohf?l?r vermi?dir. O, yuks?k pe??karlıqla b?st?l?diyi simfoniyalarında inc? yumor hissi d? numayi? etdirir. M?s?l?n, "Ayı" simfoniyasında ayının a?ır, yond?msiz h?r?k?tl?ri, "Toyuq" simfoniyasında toyu?un qaqqıldaması m?har?tl? verilmi?dir. M??hur "Vida" simfoniyasında is? Haydn musiqinin dili il? knyaz Esterhaziy? ozunun, el?c? d? butun saray musiqicil?rinin arzusunu b?yan etmi?dir. Esterhazi uzun mudd?t imi? ki, orkestr uzvl?rin? m?zuniyy?t vermirmi?. Haydn da musiqicil?rin istirah?t? mohtaclı?ını knyaza bildirm?kcun orijinal bir yol secir; simfoniyanın son hiss?sind? musiqicil?r novb? il? oz al?tl?rini goturub s?hn?ni t?rk edirl?r. ?s?r iki skripkanın q?mli, lirik dueti il? bitir. Knyaz Esterhazi bu eyhamı ba?a du?ub musiqicil?ri m?zuniyy?t? buraxır.
Haydn h?mcinin "kvartetin atası" hesab olunur. 100-d?n artıq kvarteti, el?c? d? trioları, fortepiano sonataları, konsertl?ri klassisizm dovrunun instrumental musiqisinin ?n goz?l s?hif?l?rind?ndir. H?yatının son ca?larında Haydn butun Avropada boyuk ?ohr?t qazanır. Onun ?s?rl?ri bir cox olk?l?rd?, xusus?n d? s?f?r etdiyi Fransada, ?ngilt?r?d? s?sl?nir, boyuk r??b?tl? qar?ılanır. H?min s?yah?tl?rd?n aldı?ı t??ssuratları ?ks etdir?n "Paris", "London" simfoniyaları, "Dunyanın yaranması" v? "?lin f?sill?ri" oratoriyaları dahi s?n?tkarın son yaradıcılıq zirv?l?ri olmu?dur.
Londonda i?l?diyi zaman Haydn fikir verir ki, sakit, mulayim xarakterli, a?ır templi ?s?rl?rin ifası zamanı b?zi dinl?yicil?rin diqq?ti musiqid?n yayınır, h?tta onlar yatırlar. Bel? saxta musiqisev?rl?rin d?rsini verm?k m?qs?dil? b?st?kar novb?ti simfoniyasında bir m?z?li ideya t?tbiq edir. Simfoniyanın 2-ci, a?ır hiss?sind? musiqi get-ged? sakitl??diyi halda, litavra al?tinin bird?n s?sl?n?n gur, ildırımab?nz?r akkordu zalda butun yatanları oyadır. O vaxtdan Haydnın 94-cu simfoniyası "Litavranın z?rb?si il?" v? yaxud "Surpriz" adı il? tanınır.
- 1.103 N-li simfoniya ("Litavraların tremolosu il?")
- 2.94 N-li simfoniya ("Litavraların z?rb?si il?"), 2-ci hiss?
- 3.45 N-li simfoniya ("Vida"), 5-ci hiss?
- 4. Fortepiano sonatası re major (or. 30 N 3)
 Birinci Vyana m?kt?bi
(xronologiyada)
|
|---|
|