Strukturalizm ? XX ?srin ?vv?ll?rind? dilin t?bi?ti haqqında meydana cıxan yeni n?z?riyy?l?rin t?rkibind? yaranmı? ?d?bi ??rhin tarixi formalarından biri.

Q?diml?rd?n bir elm sayılmı? ?d?biyyat v? dilcilik strukturalizmd? yenid?n birl??mi?dir. Strukturalizm? q?d?rki dilcilik ?sas iki anlayı?a ? soz v? m?na anlayı?larına ba?lı idi. Klassik dilcilik cox zaman sozl?rin m?nasını izah ed?n v? t?rcum?d? g?r?kli olan lu??tcilik elmind?n ibar?t idi. Lap q?dimd?n, Platondan g?l?n sad? n?z?riyy?y? gor?, sozl?r m?nalı s?sl?r kimi q?bul edilirdi.

Yeni dil n?z?riyy?si klassik dilciliyi alt-ust ed?n dilin i?ar?viliyi anlayı?ını ir?li surdu. Sozun yeni formulu bel? oldu: i?ar? edil?n ? i?ar? ? m?na. Bu n?z?riyy?d? sozl? onun bildirdiyi ?eyl?r arasında hec bir ?laq? olmadı?ı a?kara cıxdı. Sozu i?ar?, dili is? i?ar? sistemi kimi t?qdim ed?n semiotikanın ?sas mudd?alarını amerikan filosofu Carlz Pirs (1839?1914) v? isvecr?li dilci v? psixoloq Ferdinand De Sosur (1857?1913) ir?li surdul?r.

C. Pirs bu ideyaları F. Sosurd?n ?vv?l q?l?m? almı?dı, lakin strukturalizm F. Sosurun mudiri oldu?u Umumi dilcilik kafedrasının t?l?b? v? mu?lliml?ri t?r?find?n inki?af etdirildi v? Avropa universitetl?rinin dilcilik kafedralarında yayıldı.

Strukturalizmin sur?tl? yayılmasının bir s?b?bi psixoloji dilcilik m?kt?binin v? ?d?biyyat?unaslıqda psixoloji m?kt?bin oz istiqam?ti il? dilin i?ar?viliyi n?z?riyy?sin? yaxınla?maları idi. O biri t?r?fd?n, psixologiya elmi insan t?f?kkurunu t?dqiq ed?rk?n yadda?ın i?ar? prinsipi il? quruldu?u n?tic?sin? yaxınla?ırdı. ?d?biyyat?unaslıqda psixoloji m?kt?b poetik epiteti, b?nz?tm?ni, t?ini ara?dıraraq onun b?dii t?svird? v? dem?li, dunyanı elmi t?svird? d? universal ?h?miyy?t da?ıdı?ı n?tic?sin? g?ldil?r.

Strukturalizmin ?sas nailiyy?tl?ri dilin, m?tn m?d?niyy?tinin i?ar? sistemi olması bar?d? t?s?vvurl?rin mu?llif yaradıcılı?ına v? m?d?niyy?tin muxt?lif sah?l?rin? ?amil edilm?sidir. Bunun say?sind? m?d?niyy?tin muxt?lif sah?l?rind? ??rti i?ar?vi obraz, m?tn dill?ri bar?d? t?s?vvurl?r xeyli konkretl??mi?dir. Bu b?dii ?s?rin v? obrazın strukturunun yeni n?z?riyy?sini ir?li surm?y? imkan vermi?dir. Lakin bu n?z?riyy? h?l? sujet , kompozisiya , fabula , konflikt , ?hvalat v? s. kimi klassik terminl?rin ?h?miyy?tini hec d? tam aradan qaldırmamı?dır. Strukturalizm bu gun d? dilin t?bi?ti v? qurulu?u bar?d? n?z?riyy?l?rd?n b?dii ?s?r ??rh etm?k ucun istifad? etm?k t???bbusudur v? klassik ?d?bi ??rhd?n f?rqli t?s?vvurl?r? yol aca bildiyi ucun muasir ?d?biyyat elmind? oz yeri vardır.

• R?him ?liyev. ?d?biyyat n?z?riyy?si. ? Bakı: Mut?rcim, 2008. ? 360 s?h./76?83-cu s?hif?l?r