Bu, seçilmiş məqalədir. Daha çox məlumat üçün klikləyin.

Rixard Zorge

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
Rixard Zorge
alm. Richard Sorge ‎
rus. Ри?хард Зо?рге
??xsi m?lumatlar
L?q?bi Ramzay
Do?um tarixi 4 oktyabr 1895 ( 1895-10-04 ) [1] [2] […]
Do?um yeri
V?fat tarixi 7 noyabr 1944 ( 1944-11-07 ) [3] [4] […] (49 ya?ında)
V?fat yeri
V?fat s?b?bi asılma [d]
V?t?nda?lı?ı
T?hsili
  • Hamburq Universiteti [d]
H?rbi f?aliyy?ti
M?nsubiyy?ti Alman
Qo?un novu Alman ?mperiya Ordusu
Sovet Ordusu
Xidm?t ill?ri 1914?1916
1920?1941
Doyu?l?r
T?ltifl?ri Sovet İttifaqı Qəhrəmanı
"Lenin" ordeni II dərəcəli Dəmir xaç ordeni
Vikianbarın loqosu  Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Rixard Zorge [5] ( alm. Richard Sorge ‎; rus. Ри?хард Зо?рге ; 4 oktyabr 1895 [1] [2] […] , Bakı [3] ? 7 noyabr 1944 [3] [4] […] , Suqamo [d] , Tokio ) ? Sovet Ba? K??fiyyat ?dar?sinin ?m?kda?ı, ?kinci dunya muharib?sind?n ?vv?l v? don?mind? Almaniya v? Yaponiyada jurnalist adı altında f?aliyy?t gost?rmi? x?fiyy?. Zorge Ramzay l?q?bind?n istifad? etmi?dir. Rixard Zorgenin ?n muhum f?aliyy?tl?rind?n biri 1940?1941-ci ill?rd? Yaponiyada ?m?liyyat xidm?tind? olark?n SSR? m?nb?l?rini Adolf Hitler t?r?find?n ba?ladıla bil?c?k hucum bar?d? m?lumat verm?sidir.

Hucumun konkret tarixi bar?d? m?lumat ver? bilm?y?n Zorge Barbarossa ?m?liyyatından ?vv?l SSR? -ni x?b?rdar etmi?dir. 1941-ci ilin ?vv?ll?rind? Sovet m?nb?l?ri x?fiyy? t?r?find?n Yapon birlikl?rinin yaxın zamanlarda hucuma kecm?y?c?kl?ri il? ba?lı m?lumatlandırılır. Gond?ril?n m?lumat ??rqd?n hucum t?hluk?sinin olmaması v? butun diqq?tin q?rb c?bh?l?rin? yonl?ndirilm?si il? n?tic?l?nir. 18 diviziya, 1.700 tank, 1.500 d?n cox doyu? t?yyar?si Sibir v? Uzaq ??rqd?n Ucuncu Reyx? qar?ı h?lledici doyu?l?rin aparıldı?ı Moskva ?trafına c?ml??ir.

H?min texnikanın xidm?tind?n Moskva u?runda doyu?d? geni? formada istifad? olunur. Sovet Sosialist Respublikaları ?ttifaqı qar?ısında olan xidm?tl?rin? gor? Rixard Zorge olumund?n sonra 1964-cu ild? Sovet ?ttifaqı Q?hr?manı mukafatı il? t?ltif edilmi?dir. T?hluk?sizlik v? k??fiyyat sah?sind? f?aliyy?t gost?r?n mut?x?ssisl?rin boyuk ?ks?riyy?ti Rixard Zorgeni dunya tarixinin ?n boyuk x?fiyy?l?rind?n biri olaraq xarakteriz? edirl?r.

Erk?n ill?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

G?nc Zorge Zorge v? kimyacı Erix Korrens. ( Birinci dunya muharib?si , 1915)

Rixard Zorge 1895-ci ilin 4 oktyabr tarixind? Bakı ??h?rinin Sabuncu q?s?b?sind? alman Vilhelm Zorgenin ail?sind? anadan olmu?dur. [6] [7] Doqquz ovladın sonuncusu olan Rixard Zorgenin atası Bakıya neft m?d?nl?rind? muh?ndis i?l?m?y? g?lmi? ?cn?bil?rd?n idi. Qafqaz Neft ?irk?tind? calı?an Vilhelm Zorge rus ?silli Nina Semyonovna il? evli idi. [8] Ail? bir nec? il Az?rbaycanın m?rk?zi ??h?ri olan Bakıda qaldıqdan sonra yenid?n Berlin ??h?rin? kocur. Zorgenin ozu h?min dovru a?a?ıdakı ??kild? t?svir edir:

" Gund?lik h?yatım normaldan bir az f?rqli ??kild? kecm?kd? idi. M?n C?nubi Qafqazda do?ulandan sonra ail?miz yenid?n Berlin? qayıtmı?dı. [9] "

Bakıda do?ulmaq v? daha sonra Berlin? yerl??m?k kicik Zorgenin h?yatında t?sirsiz otu?mur. Kosmopolit ail? muhitin? sahib olan Zorgel?rin Berlind?ki h?yatı standart alman ail?l?rind?n f?rql?nirdi. Rixardın boyuk ?misi Fridrix Zorge don?minin tanınmı? ictimai-siyasi xadiml?ri olan Karl Marks v? Fridrix Engels il? dostluq munasib?ti saxlayırdı. [10] Rixardın babası Albert Zorge d? f?al siyasi f?aliyy?tl? m???ul olurdu. Kommunizm h?r?katında oz f?allı?ı il? f?rql?n?n ail?nin davranı?ları Rixard Zorgey? d? t?sir edir.

Muharib?d? aldı?ı ?rapnel yarasından sonra Koniqsberq x?st?xanasında mualic? olunması. Zorge Koniqsberq x?st?xanasında mualic? olundu?u zaman Karl Marksın ?s?rl?rini oxumu? v? kommunizm ideyaları il? daha yaxından tanı? olmu?dur. (1917)

1914-cu ild? Birinci dunya muharib?sinin ba?laması il? Zorge h?min ilin oktyabr ayında konullu c?bh? bolg?sin? yollanır. Almaniya imperiyasının ?mperiya Ordusunda t?l?b?l?r ucun t??kil olunmu? III topcu birlikl?rind? xidm?t etm?y? ba?layır. Q?rb c?bh?sind? aparılan ?idd?tli doyu?l?rd? i?tirak ed?rk?n 1916-cı ilin mart ayında a?ır yaralanır. ?rapnel yarası s?b?bind?n uc barma?ı k?silir v? h?r iki aya?ı sınır. Doyu?d? aldı?ı bu z?d? s?b?bind?n h?yatının sonuna q?d?r axsamaq m?cburiyy?tind? qalır. Muharib?d? gost?rdiyi ?uca?t? gor? kapral rutb?si alan Rixard Zorge Almaniya ?mperiyasının II d?r?c?li D?mir xac ordenin? layiq gorulur.

Zorge reabilitasiya dovru kecdiyi zaman qaldı?ı h?rbi x?st?xanada Karl Marksın ?s?rl?rini oxuma?a ba?layır. H?yatının bu dovrund? kommunist f?ls?f?si il? daha yaxından tanı? olur v? mualic? aldı?ı x?st?xanada calı?an bir tibb bacısının atası vasit?si il? kommunist h?r?katına qo?ulur. Zorgenin muharib? h?yatının qalan hiss?si Almaniyanın Kiel, Berlin v? Hamburq kimi ??h?rl?rd? iqtisadiyyat uzr? t?hsil almaqla kecir. 1919-cu ilin avqust ayında Zorge Siyasi elm sah?si uzr? F?ls?f? doktoru elmi d?r?c?sini alır. [11]

Almaniya Kommunist Partiyasına qo?ulan Zorge siyasi goru?l?ri v? fikirl?ri s?b?bind?n i?l?diyi komur m?d?nind?n qovulur. Acıq ??kild? kommunizm ideyalarını mudafi? etm?si v? Avropada ona qar?ı t?zyiql?rin artması n?tic?sind? Rixard Sovet Sosialist Respublikaları ?ttifaqına qacmaq m?cburiyy?tind? qalır. Yollandı?ı olk?d? Xususi K??fiyyat Orqanları il? ?m?kda?lı?a c?lb olunması Rixard Zorgenin h?yatında yeni v? daha muhum bir m?rh?l?nin ba?lan?ıcı olur.

Sovet k??fiyyat sistemin? daxil olması [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Moskva ??h?rin? g?ldikd?n qısa mudd?t sonra Zorge Sovet K??fiyyat idar?sind? i?? goturulur. Jurnalist adı altında f?aliyy?t gost?rm?kl? Avropanın muxt?lif olk?l?rin? gond?rilir v? burada ona tap?ırılan ?sas i?l?rd?n biri Avropada ba? ver? bil?c?k mumkun sosialist inqilabları oyr?nm?k idi. Zorge Avropada olan kommunist qruplarla ?laq?l?r yaratmalı v? bu bar?d? m?rk?z? munt?z?m ??kild? raport verm?li idi. 1920?1922-ci ill?r aralı?ında Zorge ?imali Reyn-Vestfaliya ?yal?tinin Solingen ??h?rind? ya?ayır. Almaniyada oldu?u dovrd? Kristina Qerlax il? tanı? olur.

Rixard Zorgenin xatir?sin? SSR? -d? cıxarılmı? poct markası . (1965)

Krstinanın atası Albert Qerlaxın Kil Universitetind? calı?ması Zorgenin burada siyasi elml?r sah?si uzr? t?hsil almasına kom?klik edir. 1921-ci ilin may ayında Kristina il? Zorgenin toyu ba? tutur. 1922-ci ild? cutluk Zorgenin t?l?bi il? Frankfurt ??h?rin? yerl??ir. Ail?nin bura g?lm?sinin s?b?bi Frankfurtda yerl???n varlı sahibkarlar bar?d? Sovet K??fiyyatı ucun m?lumatların toplanması idi. 1923-cu ilin yay aylarında Zorge ?lmenau ??h?rind? yayımlanan "Birinci Marksist ?? H?ft?liyi" ( alm. Erste Marxistische Arbeitswoche ‎) d?rgisind? yazma?a ba?layır. Jurnalist kimi f?aliyy?tini davam etdirm?si il? yana?ı, Frankfurt ??h?rind? yerl???n Sosial Ara?dırmalar ?nstitutunun kitabxanasında yeni marksist fikir n?z?riyy?sinin inki?afı ucun calı?ır.

1924-cu ild? cutluk ayrılır. Zorgenin i?in? ba?lı olması v? tez-tez k??fiyyat ?m?liyyatlarında i?tirakı ail?nin da?ılmasının ?sas s?b?bi kimi gost?rilmi?dir. Bo?anmanın ardından Zorge Moskva ??h?rin? ged?r?k burada Beyn?lxalq Kominternin K??fiyyat Bolm?sin? c?lb edilir. 1929-cu ild? Zorgey? Qızıl Ordunun dorduncu bolm?sind? k??fiyyat i?i verilir. Onun buradakı ?sas v?zif?si SSR? -ni maraqlandıran xarici k??fiyyat m?lumatlarının toplanması v? zamanında oturulm?si idi.

1929-cu ild? Zorge Boyuk Britaniyaya gond?rilir. O, burada i?ci h?r?katları il? ba?lı v?ziyy?ti oyr?nm?li v? Boyuk Britaniya Kommunist Partiyasının f?aliyy?tini ara?dırmalı idi. Eyni zamanda Zorgey? tap?ırılan ?sas v?zif?l?rd?n biri krallı?ın sosial-siyasi v?ziyy?ti bar?d? raport hazırlayıb sovetl?r? gond?rm?k olur. Moskvadan g?l?n novb?ti bir t?limata ?sas?n, Britaniyada gizli f?aliyy?t gost?rm?li v? siyasi dair?l?rl? m?saf?li davranmalı idi.

1929-cu ilin noyabr ayında x?fiyy? Almaniyaya gond?rilir. Burada Nasional Sosialist Alman F?hl? Partiyasının sıralarına qo?ulmalı v? yerli solcu qanadı t?kmill??dirm?li idi. Zorge Almaniyada ( alm. Deutsche Getreide-Zeitung ‎) q?zetinin xususi muxbiri kimi i?l?m?y? ba?layır. [12] Onun sovet k??fiyyat sistemin? c?lb edilm?sind? Yan Berzinin boyuk rolu olmu?dur.

Cin ? 1930 [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1930-cu ild? Zorge ?anxay ??h?rin? gond?rilir. O, burada ( alm. Frankfurter Zeitung ‎) q?zetinin xususi muxbiri v? ara?dırmacı ?m?kda?ı kimi f?aliyy?t gost?rm?kd? idi. Cind? oldu?u mudd?t ?rzind? x?fiyy? il? dig?r bir sovet agenti Maks Klausen arasında t?mas yaranır. Zorge Klausen il? yana?ı alman x?fiyy? Ursula Kacinski v? amerikalı jurnalist Aqnas Smedli il? d? goru?l?r kecirdir. [13] Smedli oz solcu fikirl?ri il? tanınan bir jurnalist kimi ( alm. Frankfurter Zeitung ‎) q?zeti ucun calı?ırdı. T?r?fl?r arasında inki?af ed?n yaxınla?ma qısa zamanda sevgi munasib?tinin yaranması il? n?tic?l?nir.

Smedli vasit?si il? Zorge yapon jurnalist v? dovl?t x?fiyy?si olan Hotsumi Ozaki il? tanı? olur. Bununla da x?fiyy?nin g?l?c?kd? Yaponiyada f?aliyy?t gost?rm?si ucun ?lveri?li z?min yaranır. Asahi Shimbun adlı q?zet ucun calı?an Ozaki Yaponiya ?mperiyasının dovl?t katibi kimi imperiyanın xarici maraqlarından m?sul ??xs idi. Ancaq buna baxmayaraq Ozaki Yaponiya ?lehin? casusluq f?aliyy?ti il? m???ul olmu? v? ?sas?n sovet x?fiyy? ??b?k?si il? yaxın munasib?tl?r yaratmı?dır. Ozaki v? Zorge arasında olan munasib?t ikincinin Asahi Shimbun q?zetind? i?l?m?si il? n?tic?l?nir. [14] Umumiyy?tl?, Zorge butun xarici ?m?liyyatlara jurnalist adı il? getmi?dir. Avropada f?aliyy?t gost?r?n tanınmı? q?zetl?rin xarici olk?l?r uzr? olan muxbirl?ri XX ?srin 30-cu ill?rind? diqq?td?n k?narda qalırdı. Zorge d? bu nuansdan maksimal ??kild? istifad? etm?y? calı?mı?dır.

Jurnalist kimi Cind? f?aliyy?t gost?rdiyi mudd?t ?rzind? olk?nin k?nd t?s?rrufatı v? m?d?niyy?ti il? maraqlanma?a ba?layır. Zorgenin ?sas xususiyy?tl?rind?n biri getdiyi Asiya olk?l?rind? yerli ?halinin dilini oyr?nm?y? c?hd etm?si idi. Cin v? Yaponiyada k??fiyyat ?m?liyyatlarında oldu?u zaman buna c?hd ets? d? h?min dill?ri oyr?n? bilm?mi?dir. Cin Kommunist Partiyasının ond? g?l?n uzvl?ri il? t?maslar yaratması Zorgenin Cinin muxt?lif bolg?l?rin? s?f?rl?r etm?sind? yardımcı olur. H?min s?f?rl?r x?fiyy?nin olk?nin m?d?niyy?ti v? co?rafiyası bar?d? daha ?traflı m?lumat toplaması ucun ?h?miyy?ti olur.

1932-ci ilin yanvar ayında ?anxay kuc?l?rind? yapon v? cin quvv?l?ri arasında ba? ver?n silahlı toqqu?malar bar?d? SSR? m?nb?l?rin? m?xfi m?lumatı Zorge catdırır. Dekabr ayında x?fiyy? Moskvaya geri ca?ırılır. 1933-cu ilin ?vv?lind? Moskvaya g?l?n Zorge burada Cinin k?nd t?s?rrufatı il? ba?lı kitab yazma?a ba?layır. Cin s?f?ri x?fiyy?nin ??xsi h?yatı ucun d? u?urlu olur. Cind? olark?n tanı? oldu?u Katya l?q?bli rus qadın Yekaterina Maksimovna il? evl?nir v? cutluk birlikd? Rusiyaya qayıdırlar.

Yaponiya ? 1933 [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Yaponiyada jurnalist kimi f?aliyy?t gost?rm?si ucun Rixard Zorgey? veril?n v?siq?.

Yaponiya s?f?ri Zorgenin h?yatında ?sas h?lledici m?qamlardan biri olmu?dur. 1933-cu ild? Yaponiyaya gond?rilm?si x?fiyy?nin bir nov g?l?c?k muq?dd?ratını mu?yy?nl??dirir. 1933-cu ilin may ayında Zorge Yaponiyaya yola salınır. M?qs?d h?r zaman oldu?u kimi getdiyi olk?d? SSR? ucun ?h?miyy?tli olan k??fiyyat m?lumatlarının toplanması v? onların zamanında m?rk?z? oturulm?si idi.

Zorge Yaponiyada Ramzay kodadı altında f?aliyy?t gost?rmi?dir. O, Yaponiyaya getm?mi?d?n ?vv?l Berlin? s?f?r edir. Almaniyaya edil?n s?f?rin m?qs?di Yaponiyaya bir alman q?zetinin xususi muxbiri kimi ged? bilm?si ucun s?n?dl??dirm? i?l?rinin h?ll edilm?si idi. Berlind? oldu?u mudd?t ?rzind? Ucuncu Reyx t?r?find?n t??kil edil?n piv? ??nlikl?rind? i?tirak ed?n Ramzay Furerin Mein Kampf ?s?ri il? tanı? olur.

Nasistl?r t?r?find?n keciril?n icki m?clisl?rind? a?ızdan bir nec? d?f? m?xfi m?lumatları qacırmasının ardından h?min m?clisl?rd?n uzaq durma?a calı?ır. Nasistl?rin diqq?tini c?km?m?y? maksimal d?r?c?d? calı?an Zorge bir nec? d?f? ozunu ?ubh?li v?ziyy?t? salsa da v?ziyy?td?n cıxa bilir. Xusus?n onun piv? qonaqlıqları zamanı g?rgin gorunm?si v? ya az icm?si (b?z?n umumiyy?tl? icm?m?si) mu?yy?n ?ubh?l?rin yaranmasına s?b?b olur.

Zorgenin ozu ba?qa bir SSR? x?fiyy?si Heda Massinq? yazdı?ı m?ktubda movcud durumunu bel? izah edir:

" Bu bu gun? q?d?r etdiyim ?n c?sur ?eyl?rd?n biridir. Sonra yet?rinc? icm?k ucun kifay?t q?d?r vaxtım olacaq. [15] "

Almaniyada olan ?laq?l?rind?n istifad? ed?r?k x?fiyy? xususi muxbir kartı ?ld? etm?k ucun iki q?zet v? bir jurnala muraci?t edir ( alm. Berliner Borsen Zeitung ‎) v? ( alm. Berliner Borsen Zeitung ‎) q?zetl?ri il? yana?ı, Geopolitik adlı jurnal da Zorgenin muraci?t etdiyi m?tbuat orqanları arasında idi. Sonda ( alm. Frankfurter Zeitung ‎) q?zetind?n musb?t r?y alan Zorge h?min q?zetin muxbiri kimi Yaponiyaya yollanır. X?fiyy? Yaponiyaya getm?k ucun ilk onc? Amerika Birl??mi? ?tatlarının Nyu-York ??h?rin? gedir v? orada kicik bir mudd?t qaldıqdan sonra Yaponiyaya yola du?ur. [16] Zorge 1933-cu ilin 6 sentyabr tarixind? Yokohama ??h?rin? catır. Zorgey? Moskvadan cıxarkan tap?ırılan ?sas v?zif?l?rd?n biri Yaponiyada oldu?u mudd?t ?rzind? gizli ??kild? f?aliyy?t gost?r?n Yaponiya Kommunist Partiyası v? SSR?-nin Yaponiyadakı S?firliyind?n uzaq durması yonumund? idi. Bunun s?b?bi Yaponiyada olan sovet yonumlu quvv?ll?r SSR? t?r?find?n bel? bir x?fiyy?nin gond?rilm?sind?n x?b?rsiz olmaları olmu?dur.

Zorge Yaponiyada ?sas k??fiyyat m?lumatlarını bir dig?r sovet x?fiyy?si v? eyni zamanda radio operator olan Maks Klausen il? bolu?m?li idi. [17] Hotsumi Ozaki v? dig?r iki komintern x?fiyy?si Branko Vukelic v? Miyaqi Yotoku da Yaponiyada f?aliyy?t idil?r. Branko Vukelic fransız dilli bir jurnal ucun yazırdı, Miyaqi Yotoku is? ingilis dilli q?zet ucun calı?an yapon reklamcı kimi i?l?m?kd? idi. Maks Klausenin h?yat yolda?ı Anna muxt?lif vaxtlarda kuryer kimi i?l?yirdi. Butun kuryerlik v? jurnalistlik f?aliyy?ti SSR? t?r?find?n Yaponiyada yaradılmı? boyuk bir x?fiyy? torunu p?rd?l?m?k m?qs?di da?ıyırdı.

1937-ci ilin yayında Klausen Yaponiyada sakibkarlıq f?aliyy?ti il? m???ul olmaq ucun imkan bel? tapır. Yungul s?naye sah?sind? yaradılan ?irk?t sovet s?rmay?sini ?raziy? c?lb etm?k niyy?ti da?ıyırdı. 1933?1934-cu ill?r ?rzind? Yaponiyada Zorge t?r?find?n x?fiyy? ??b?k?si yaradılır. Zorgenin n?zar?ti altında i?l?y?n x?fiyy?l?rin dovl?t? yaxın olan burokratlarla sa?lam munasib?tl?ri vardı v? bu munasib?tl?r zaman-zaman b?zi d?y?rli m?lumatların ?ld? edilm?sind? h?lledici rol oynamı?dır. Zorgenin ?sas x?fiyy?l?rind?n olan Hotsumi Ozaki don?min Yaponiya Ba? Naziri Fumimaro Konoe il? yaxın munasib?t yaratmı?dı. H?tta Zorgenin tap?ırı?ı il? Ozakinin Ba? Nazirin i? ota?ından gizli s?n?din sur?tini ?ld? etdiyi d? m?lumdur.

Zorge butun x?fiyy? ??b?k?sini gizli ??kild? idar? etm?kd? idi. Uzd?n Alman bir q?zetin xususi muxbiri olaraq calı?dı?ı ucun bir cox nasist t?bli?atına qo?ulmu?dur. T?r?find?n aparılan t?bli?at Yaponiyada olan Almaniya s?firliyin bel? diqq?tini c?kmi? v? s?firlik t?r?find?n m?mnunluqla qar?ılanmı?dır. Yaponiyada yaratdı?ı x?fiyy? ??b?k?si il? SSR? -ni lazımi m?lumatlarla t?min etm?sin? baxmayaraq Zorge ?osif Stalin t?r?find?n sevilm?y?n bir ??xs idi. Stalin x?fiyy?nin alman m?n??li olması s?b?bind?n ona cox guv?nm?diyini acıq ??kild? ifad? etmi?di. Bu s?b?bd?n Zorge t?r?find?n gond?ril?n m?lumatlar Stalin ucun ciddi ?h?miyy?t da?ımırdı. 1937-ci ild? SSR? daxilind? repressiya dal?asının ba?lanması Zorgeni secim qar?ısında qoyur. X?fiyy? anlayır ki, SSR? -y? qayıdandan sonra satqın dam?ası il? gull?l?n?c?k. Bu s?b?bd?n edil?n butun t?klifl?r? v? t?l?b?l?r? baxmayaraq Zorge Yaponiyada qalıb sovetl?r ucun i?l?m?y? q?rar verir. [18]

Muharib?nin ba?lanması bar?d? gond?ril?n m?xfi m?lumat [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Almaniya Demokratik Respublikası t?r?find?n Rixard Zorge ucun hazırlanmı? poct markası . (1976).

Zorge Anti-komintern paktı v? alman-yapon paktı bar?d? olan m?lumatları sovet m?nb?l?rin? oturm?kd? davam edirdi. 1941-ci ild? s?firlik i?cil?rinin vasit?si il? Zorge Barbarossa ?m?liyyatı bar?d? m?lumat oyr?nir. ?m?liyyatın t?xmini ba?lama tarixini bel? oyr?n?n Zorge bu bar?d? Moskvaya t?cili raport gond?rir. ?osif Stalin? Yaponiyadan gond?ril?n gizli raport catdırılsa da Stalin buna ?h?miyy?t vermir v? Zorgenin m?lumatlarına inanmır. Stalin Nasistl?rin bel? bir s?hv etm?y?c?yini du?unurdu. [19] Molotov-Ribbentrop paktının imzalanması Ucuncu Reyx il? SSR? arasında olan munasib?tl?rin anid?n ?idd?tli bir muharib?y? cevirlm?si ehtimalını z?ifl?dirdi.

B?zi m?nb?l?r Zorgenin Ucuncu Reyxin SSR? -y? konkret hucum tarixi (22 iyun) bar?d? m?lumat verdiyi iddia etm?kd?dir. Movzu il? ba?lı ara?dırma aparmı? ?kinci dunya muharib?si sah?si uzr? tarixci Qolden Pranc Zorgenin konkret tarix verm?diyini sad?c? t?xmini tarix kimi 20 iyunu gost?rdiyini qeyd etmi?dir. [20] 20 iyun tarixini Zorge Yaponiyada yerl???n Alman s?firliyind? h?rbi atta?e kimi calı?an polkovnik-leytenant Ervin ?oldan oyr?nmi?di. [21] X?fiyy? Ucuncu Reyxin SSR? -y? hucum ed?c?yind?n ?min idi v? bu bar?d? sovet orqanlarını zamanında m?lumatlandırmı?dı. Ancaq konkret hucum tarixi bar?d? Zorgenin q?rarsız qaldı?ı gorunm?kd?dir. Ucuncu Reyx ?m?liyyata H?rbi atta?e polkovnik-leytenant Ervin ?olun verdiyi tarixd?n 2 gun sonra ba?ladı.

1964-cu ild? sovet m?tbuatında Zorgenin 1941-ci ilin 15 iyun tarixind? radio vasit?si il? gond?rdiyi muharib? 22 iyunda ba?layacaq x?b?ri yayımlandı. [22] 1990-cı il? q?d?r sovet m?nb?l?rind? yayımlanan x?b?rl?rin k?nardan ?ld? edilm?sinin mumkunsuzluyu s?b?bind?n Pranc t?r?find?n bu versiya inkar edilmi?dir. Stalin? Zorgenin sozuged?n x?b?ri catdırılan zaman Stalin bel? bir fikir s?sl?ndirmi?dir:

" Yaponiyada fabrikl?rin v? fahi??xanaların yaradılması il? m???ul olan bir ?claf var v? h?min ?claf 22 iyunda almanların biz? hucum ed?c?yi bar?d? "m?xfi" m?lumat gond?rir. M?nd?n buna inanma?ımı gozl?yirsiniz? [23] "

Almanların 22 iyun tarixind? Barbarossa ?m?liyyatına ba?laması Zorgenin bu m?s?l?d? haqqlı oldu?unu gost?rdi. X?fiyy? sad?c? 2 gunluk bir f?rql? hucumun tarixini soyl?mi?di. 1941-ci ilin 14 sentyabr tarixind? Zorge t?r?find?n novb?ti bir m?xfi m?lumat gond?rilir. Gond?ril?n m?lumatda Yaponiyanın b?zi m?s?l?l?r h?ll olunmadan SSR? -nin ??rq s?rh?dl?rin? hucum etm?y?c?yi bildirilirdi. A?a?ıda olan uc b?nd ba? tutmadı?ı mudd?tc? yaponların SSR? ?razisin? daxil olması ehtimal edilmirdi.

  1. Moskvanın Ucuncu Reyx quvv?l?ri t?r?find?n tutulmasından sonra
  2. Sibird? v?t?nda? muharib?sinin ba?ladılmalı v? SSR? -ni daxild?n z?ifl?dilm?si planına start verilm?sind?n sonra. [24]
  3. Kvantunq ordusu olaraq adlandırılan Yaponiya ordusunun sayı SSR?-nin Uzaq ??rqd? saxladı?ı h?rbi birl??m?l?rd?n uc d?f? cox olması xususi qeyd olunmu?du. Mumkun manevr halında h?min ordunun hucuma kec?c?yi gozl?nilirdi.

Gond?ril?n m?lumatların d?y?ri SSR? ucun cox on?mli idi. Ucuncu Reyx quvv?l?rinin sur?tl? ir?lil?diyi bir dovrd? imperiyanın uzaq ??rqd? yerl???n h?rbi birl??m?l?rinin q?rb ?razil?rind? yerl???n c?bh? bolg?l?rin? transfer edilm?si il? sovetl?r ?lav? guc qazanmı? oldu. Konkret olaraq 8 diviziya, 1.700 tank, 1.500 d?n cox doyu? t?yyar?si Sibir v? Uzaq ??rqd?n q?rb c?bh?l?rin? kocuruldu. H?min texnikanın v? canlı quvv?nin xidm?tind?n 1941-ci ilin 2 oktyabr tarixind? ba? tutan Moskva u?runda doyu?d? geni? istifad? olunmu?dur.

Zorge t?r?find?n gond?ril?n bir dig?r muhum m?lumatın Stalinqrad doyu?un? t?sir gost?rdiyi ehtimal edilm?kd?dir. Zorge gond?rdiyi m?xfi raportda Yaponiya ordusunun Uzaq ??rqd?n hucuma kecm?si ucun Ucuncu Reyxin Volqa sahill?rind? yerl???n h?r hansısa iri bir ??h?ri tutmasını gozl?diyini bildirmi?di. [25] X?fiyy? sovet m?nb?l?rini bu m?lumatlarla t?min ed?rk?n Ucuncu Reyx t?r?find?n x?fiyy?lik ed?n ?var Lissner d? Yaponiyada alman k??fiyyat t??kilatı olan Abver ucun calı?maqda idi. [26]

Saxlanılma v? muhakim? prosesi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1941-ci ild? Ucuncu Reyxin Barbarossa ?m?liyyatına start verm?si Zorgenin Yaponiyada f?aliyy?t sah?sinin daralması il? n?tic?l?nmi?di. Yapon v? onlarla birg? i?l?y?n alman mut?x?ssisl?r olk? ?razisind? SSR? maraqları ucun xidm?t gost?r?n boyuk bir c?sus ??b?k?sinin movcudlu?u bar?d? m?lumatlı idil?r. C?sus ??b?k?sinin fa? edilm?si v? x?fiyy?l?rin saxlanılması ucun gizli f?aliyy?tl?r icra olunurdu. X?fiyy?l?r t?r?find?n Moskvaya gond?ril?n radio siqnalların v? gizli kriptoların bir nec? d?f? tutulması Zorgenin i?ini cıxılmaz v?ziyy?t? salmı?dı. T?k istifad?lik x?td?n gond?ril?n gizli mesajların sayında k?skin artım yapon mut?x?ssisl?rini olk?d?n xaric? m?lumat gond?r?nin t?kc? onlar olmadı?ına inandırdı.

Rixard Zorgenin ??r?fin? Berlind? xatir? lovh?sinin acılı?ı (1969)

Kempeytay olaraq adlandırılan yapon gizli polis t??kilatı butun Yaponiyadan xaric? gond?ril?n t?k istifad?lik x?tti mesajların izin? du?du. Ba?ladılan ?m?liyyat qısa zamanda oz n?tic?sini gost?rir v? Hotsumi Ozaki 1941-ci ilin 14 oktyabr tarixind? h?bs olunur. H?bsd?n d?rhal sonra Ozakinin dindirilm?si ba?lanılır v? bununla da Yaponiyada f?aliyy?t gost?r?n boyuk bir sovet casusluq ??b?k?si ortaya cıxarılmı? olur. Ozakinin saxlanılmasından 4 gun sonra Rixard Zorge 1941-ci ilin 18 oktyabrında Tokioda h?bs olundu. Novb?ti gun Ucuncu Reyxin Yaponiyadakı s?firi Eugen Ottaya olk? ?razisind? gizli f?aliyy?t gost?r?n Rixard Zorge v? Maks Klausen adlı sovet casuslarının ?l? kecirilm?si il? ba?lı m?lumat verilir.

Zorgenin sovet c?susu oldu?u mu?yy?nl???nd?n sonra Yaponiyada yerl???n Alman s?firliyinin ?m?kda?ları v? s?fir ba?da olmaqla bir cox adam ca?qınlıq ic?risind? idi. X?fiyy? h?r zaman ozunu alovlu nasist kimi gost?rmi? v? Yaponiyada reyx ucun muhum olan ??xsl?rin etimadını qazanmı?dı. Bu s?b?bd?n s?fir Eugen Ott Zorgenin daha m?xfi s?n?dl?r bar?d? m?lumatlı oldu?unu v? bu bar?d? SSR? birlikl?rini m?lumatlandırdı?ına inanırdı. Almanların ?ubh?l?rin? v? etirazlarına baxmayaraq m?s?l? bar?d? ara?dırmaların aparılması, q?rarın verilm?si yapon buroktarların n?zar?tind? idi. [27]

Bar?sind? h?bs q?rarı cıxarılan Zorge Suqamo h?bsxanasına gond?rilir. Yaponlar Zorgenin alman m?n??li v? Nasional Sosialist Alman F?hl? Partiyasının uzvu olması s?b?bind?n onun Abver agenti oldu?una inanırdılar. Abver t?r?find?n yayımlanan m?lumatda Rixard Zorge adlı bir x?fiyy?l?rinin olmadı?ını elan etdil?r. A?ır i?g?nc?l?r altında Zorge x?fiyy? oldu?unu etiraf ets? d? SSR? ucun i?l?diyini inkar etdi. Yaponiya SSR? -y? etdiyi muraci?td? sovetl?rin ?ll?rind? olan yapon c?suslarını Zorge il? d?yi?m?y? hazır olduqlarını bildirdil?r. SSR? t?r?find?n veril?n cavabda is? Rixard Zorge adlı birinin onlara m?lum olmadı?ı bildirilir.

Edam c?zasının icrası [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Rixard Zorgenin Tokio ??h?rind? yerl???n m?zarı.

Rixard Zorge saxlanıldı?ı h?bsxanada 1944-cu ilin 7 noyabr tarixind? Tokio vaxtı il? 10:20 d? asılaraq edam edilir. H?bsxana protokolunda edamın icrası bar?d? bel? yazılmı?dır: dar a?acından cıxarılandan sonra m?hbus Rixard Zorgenin ur?yi s?kkiz d?qiq? doyunub. Hotsumi Ozaki is? h?min gun sad?c? Zorgeden bir q?d?r ?vv?l asılaraq edam edilmi?di. SSR? 1964-cu il? q?d?r Zorge adında bir x?fiyy?l?rinin oldu?unu inkar etdi. X?fiyy?nin olumund?n sonra bel? uzun mudd?t sovetl?r t?r?find?n inkar edilm?sinin ?sas s?b?bl?rind?n biri kimi Stalin gost?rilm?kd?dir. ?osif Stalinin alman ?silli x?fiyy?y? olan m?nfi munasib?ti s?b?bind?n Zorgenin olumund?n sonrakı 20 ild? bel? onun bar?sind? danı?ılmamı?dır. X?fiyy?nin olumund?n sonrakı ill?rd? beyn?lxalq m?tbuatda nadir hallarda olsa da muxt?lif reportajlar v? x?b?rl?r yayımlanır. [28]

Edamın ardından Zorgenin c?s?di saxlanıldı?ı Suqamo h?bsxanasında m?hkumlar ucun n?z?rd? tutulmu? umumi m?zarlı?a d?fn edilir. Sonralar x?fiyy?nin Almaniyada ya?ayan anası Anna Klausenin s?yl?ri il? c?s?d h?bsxanadan cıxarıla bilir. [29] N??in yeni yeri kimi Tokionun Fuci s?mtind? yerl???n tama m?zarlı?ı secilir. Rixard Zorgenin kull?rinin saxlanıldı?ı m?zar bu gun bel? burada yerl??m?kd?dir.

Olumund?n sonra tanınması [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Berlind? Rixard Zorgenin ??r?fin? adlandırılmı? kuc?.

Rixard Zorge movzusu olumund?n sonrakı on il ?rzind? dem?k olar ki, tanıdılmamı?dır. 1964-cu il? q?d?r Sovet Sosialist Respublikaları ?ttifaqında x?fiyy?nin inkar edilm?si, Avropada bar?sind? cox m?lumatın olmaması s?b?bind?n Zorge q?rb ucun ciddi maraq k?sb etmirdi. 1954-cu ild? alman rejissoru Veit Harlan t?r?find?n Zorgenin h?yatını v? f?aliyy?tini canlandıran Verrat an Deutschland ( az?rb . Almaniyaya x?yan?t ‎) adlı b?dii film c?kilir. Harlan Jozef Gobbelsin sevimli rejissorlarından hesab olunurdu v? 1940-cı ild? onun t?r?find?n c?kilmi? nasist t?bli?atını gost?r?n Jud Suss filmi il? tanınırdı. Filmd? Zorgenin sevgilisi rolunu canlandıran Kristina Soderbaum real h?yatda rejissorun h?yat yolda?ı idi. 1955-ci ild? kinoteatrlarda gost?rilm?y? ba?lanan film iki gund?n sonra qada?an olunur. Filmin yenid?n numayi? etdirilm?si b?zi s?hn?l?rin cıxarılmasından sonra mumkun olmu?dur. [30]

1961-ci ild? x?fiyy? bar?d? novb?ti bir film Fransada c?kilir. Qui etes-vous, Monsieur Sorge? ( az?rb . Siz kimsiniz, c?nab Zorge? ‎) olaraq adlandırılan filmd? ba? rolu Tomas Holtzman canlandırmı?dır. Q?rbi Almaniya , ?taliya v? Yaponiyanın birg? istehsalı olan film SSR? -d? boyuk m??hurluq qazanır. 1964-cu ilin 5 noyabr tarixind? Rixard Zorgenin olumunun 20 illiyi munasib?til? Moskvada t?dbir t??kil olunur v? ona SSR? qar?ısında olan must?sna xidm?tl?rin? gor? Sovet ?ttifaqı Q?hr?manı adı verilir. [31] Zorgenin dul qalmı? yapon xanımı Hanako ??hi ucun sovetl?r t?r?find?n aylıq maa? ba?lanılır. Hanako 2000-ci ilin iyul ayında Tokiodakı evind? v?fat ed?n? q?d?r sozuged?n maa?ı SSR? v? Rusiyadan almı?dır. [32] 60-cı ill?r x?fiyy?nin Moskavada heyk?linin yerl??dirilm?si il? d? ?lam?tdar olur.

1965-ci ild? ??rqi Almaniyadan olan uc jurnalist t?r?find?n Dr. Sorge funkt aus Tokyo adlı kitab yazılır. Kitabda Zorge fa?izm? qar?ı mubariz? aparan umumi sovet-alman q?hr?manı kimi t?svir edilir. 70-ci ill?rd? x?fiyy? muxt?lif detektiv romanların v? komiksl?rin personajları kimi t?svir olunur. 1971-ci ild? g?nc oxucular ucun Pol?ada Wywiadowca XX wieku ( az?rb . XX ?srin x?fiyy?si ‎) adlı kitab n??r olunur. U?aq v? yeniyetm?l?r ucun n?z?rd? tutulmu? novb?ti bir i? manqaka Osamu Tezuka t?r?find?n g?lir. Tezukanın hazırladı?ı Message to Adolf adlı manqada Zorge ayrıca personaj kimi gost?rilir. 2003-cu ild? ?otland aktyorların i?tirakı il? Yaponiyada c?kil?n X?fiyy? Zorge filmi ??rqd? boyuk izl?yici kutl?si t?r?find?n izl?nir. [33]

Zorge v? Az?rbaycan [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Zorge parkında yerl???n Rixard Zorgenin xatir? memarlıq kompleksin? daxil olan heyk?l
Sabuncu q?s?b?sind? Rixard Zorgenin ya?adı?ı evin divarına vurulmu? xatir? lovh?si

Rixard Zorgenin xatir?sinin ?ziz tutuldu?u olk?l?rd?n biri d? Az?rbaycandır . X?fiyy?nin 1895-ci ilin 4 oktyabr tarixind? Az?rbaycanın paytaxtı Bakı ??h?rind? anadan olması v? sonrakı ill?rd? ozu t?r?find?n yazılan xatir?l?rind? Az?rbaycanı xatırlaması faktı da sozuged?n munasib?tl?rin kokl?rind?n x?b?r verir. U?aq ya?larından atasının i?i s?b?bind?n Bakıdan Berlin? koc?n Zorge bir daha buranı ziyar?t ed? bilm?mi?dir. Zorge xatir?l?rind? Az?rbaycan bar?d? deyir:

" Ozumu tamamil? az?rbaycanlı hiss ed? bil?rdim, b?la burasındadır ki, az?rbaycanca bir soz bel? danı?a bilmir?m. [34] "

XX ?srin ?n guclu x?fiyy?l?rind?n biri olan Zorgenin xatir?sinin ?b?dil??dirilm?si istiqam?tind? ist?r Az?rbaycan SSR don?mind? ist?rs? d? Az?rbaycan Respublikası don?mind? bir sıra addımlar atılmı?dır. 1981-ci ild? Bakıda heyk?ltara? V. Siqal v? arxitektor Mikayıl Useynov t?r?find?n Rixard Zorgenin xatir? memarlıq kompleksi in?a edilir. [35] Kompleks? daxil olan heyk?l m?rk?zd? yerl??m?kd?dir. Bundan ?lav? Bakının N?simi rayonu ?razisind? x?fiyy?nin adını da?ıyan kuc? d? movcuddur.

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  1. ↑ 1 2 Richard Sorge // Brockhauz Ensiklopediyası   (alm.) .
  2. ↑ 1 2 Richard Sorge // Gran Enciclopedia Catalana   (kat.) . Grup Enciclopedia , 1968.
  3. ↑ 1 2 3 4 Зорге Рихард // Большая советская энциклопедия   (rus.) : [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва : Советская энциклопедия , 1969.
  4. ↑ 1 2 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru   (fr.) : acıq m?lumat platforması. 2011.
  5. ↑ Колесникова М.В. Рихард Зор?е/М. В. Колесникова, М. С. Колесников ; т?р?. ?. М?мм?дов. ? 1981
  6. ↑ "Hero of the Soviet Union Richard Sorge" . 2013-09-28 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2015-05-13 .
  7. ↑ "Khrono.ru. Richard Sorge" . 2021-03-22 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2015-05-13 .
  8. ↑ Deakin, Storry, 1966 . s?h. 23
  9. ↑ Partial Memoirs of Richard Sorge, Part 2, p. 30; quoted in part by Prange according to whom Sorge was 11 when the family moved ( Prange 1984 ) and in full by Whymant according to whom Sorge was two years old at the time of the move ( Whymant 2006 , С. 11); Whymant refers to a "glimmering memory of this ambiance [in the southern Caucasus]" as staying with Sorge for the rest of his life which rather suggests that two years old is a somewhat low estimate of Sorge's age at the time of the move.
  10. ↑ Deakin, Storry, 1966 . s?h. 23?24; quoted by Prange, 1984
  11. ↑ Prange, 1984
  12. ↑ Deakin, Storry, 1966 . s?h. 63
  13. ↑ Richard C. S. Trahair. Encyclopedia of Cold War Espionage, Spies and Secret Operations . Greenwood Publishing Group, 2004. Arxivl??dirilib 2014-01-03 at the Wayback Machine ISBN 0-313-31955-3
  14. ↑ "Former Soviet spy Sorge's girlfriend Ishii dies" . 2012-07-08 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2015-05-15 .
  15. ↑ Hede Massing, This Deception (New York, 1951), p. 71; quoted by Prange, 1984
  16. ↑ Whymant, 2006 . s?h. 40?43
  17. ↑ His name is often spelt with an initial 'K' but "Clausen" appears on his driving licence and as his signature. Charles A. Willoughby, Shanghai Conspiracy (New York, 1952), photograph at p.75; referred to by Prange, 1984
  18. ↑ Bagley, 2013 . s?h. 159-160
  19. ↑ "Arxivl?nmi? sur?t" . 2010-04-09 tarixind? orijinalından arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2015-05-16 .
  20. ↑ Prange, 1984 . s?h. 347
  21. ↑ Obi Toshito, ed., Gendai-shi Shiryo, Zoruge Jiken ( Materials on Modern History, The Sorge Incident ) (Tokyo, 1962), Vol. I, p.274; quoted by Prange, 1984
  22. ↑ I. Dementieva and N. Agayantz, "Richard Sorge, Soviet Intelligence Agent," Sovietskaya Rossiya , 6 September 1964; quoted by Prange, 1984
  23. ↑ Stalin: The Court of the Red Tsar (London, 2003), p. 360; referred to in the Notes below as "Sebag Montefiore"
  24. ↑ Prange, 1984 . s?h. 407
  25. ↑ Whymant, 2006 . s?h. 206
  26. ↑ Juergen Corleis. Always on the Other Side: A Journalist's Journey from Hitler to Howard's End . Juergen Corleis. s?h. 59. ISBN   0-646-48994-1 . 7 April 2022 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 23 April 2012 .
  27. ↑ Toland, John , The Rising Sun : The Decline and Fall of the Japanese Empire, 1936?1945, Random House, 1970, s?h. 122, ISBN   0-394-44311-X
  28. ↑ Corkill, Edan, " Sorge's spy is brought in from the cold ", Japan Times , 31 January 2010, p. 7.
  29. ↑ Interview with Sorge's defence lawyer Sumitsugu Asanuma conducted on Prange's behalf by Ms. Chi Harada; quoted by Prange, 1984
  30. ↑ " Verrat an Deutschland at IKDB" . 2011-08-31 tarixind? orijinalından arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2015-05-18 .
  31. ↑ Heroes of the Soviet Union; Sorge, Richard Arxivl??dirilib 2013-09-28 at the Wayback Machine
  32. ↑ Sakaida, Henry; Christa Hook. Heroes of the Soviet Union 1941?45 . Osprey Publishing. 2004. s?h.  32 . ISBN   1-84176-769-7 .
  33. ↑ "Arxivl?nmi? sur?t" . 2008-02-22 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2015-05-18 .
  34. ↑ S?buhi M?mm?dli. "Muharib?nin ba?layaca?ını Stalin? x?b?r ver?n suraxanılı balası... - FOTO" (  (az.) ) . lent.az. 2011-06-22. 2015-05-19 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2015-05-19 .
  35. ↑ "Rixard Zorgenin xatir? memarlıq kompleksi" (  (az.) ) . gomap.az. 2015-05-19 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2015-05-19 .

?d?biyyat [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  • Johnson, Chalmers An Instance of Treason: Ozaki Hotsumi and the Sorge Spy Ring . Stanford University Press, 1964. (paperback, ISBN 0-8047-1766-4 )
  • Kirst, Hans Helmut "Death Plays The Last Card" :The tense, brilliant novel of Richard Sorge-World War II's most daring spy. Translated From The German By J. Maxwell Brownjohn. Collins Fontana Paperback 1968.
  • Hans-Otto Meissner. The Man with Three Faces: Sorge, Russia's Master Spy . London: Pan # GP88, 1957, 1st Printing Mass Market Paperback.
  • Rimer, J. Thomas. (ed.) Patriots and Traitors, Sorge and Ozaki: A Japanese Cultural Casebook . MerwinAsia, 2009. (paperback, ISBN 978-1-878282-90-3 ). Contains several essays on the spy ring, a translation of selected letters Hotsumi Ozaki wrote in prison, and the translation of Junji Kinoshita 's 1962 play A Japanese Called Otto .
  • Bagley, Tennent, Spymaster: Startling Cold War Revelations of a Soviet KGB Chief, New York: Skyhorse Publishing, 2013, ISBN   978-1-62636-065-5
  • Deakin, F. W.; Storry, G. R., The case of Richard Sorge, London: Chatto & Windus, 1966 . An early account by two leading British historians of the time. It is informed by their differing perspectives, Deakin being an authority on 20th century European history and Storry an authority on 20th century Japan.
  • Prange, Gordon W. ; Goldstein, Donald M.; Dillon, Katherine V., Target Tokyo: The Story of the Sorge Spy Ring, New York: McGraw-Hill, 1984, ISBN   0-07-050677-9
  • Whymant, Robert , Stalin's Spy: Richard Sorge and the Tokyo Espionage Ring, London: I.B. Tauris Publishers, 1996, ISBN   1-86064-044-3
  • Whymant, Robert , Stalin's Spy: Richard Sorge and the Tokyo Espionage Ring, New York: Palgrave MacMillan, 2006 [1996], ISBN   1-84511-310-1

Xarici kecidl?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Vikianbarda Rixard Zorge il? ?laq?li mediafayllar var.
Vikisitatda Rixard Zorge il? ?laq?dar sitatlar var.
S?n?dli v? b?dii filml?r
Zorge bar?sind? olan saytlar
Dig?r
M?nb? ? " https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Rixard_Zorge&oldid=7624533 "