Qaraciy?r toxuması
Coxgu??li ulduz ??killi Kupfer huceyr?l?ri
Portal triada ? Qlisson ucluyu
Qaraciy?r
(
yun.
hepar,
lat.
jecur
) ? insanda uzunsov dordbucaq ??klind?, yastı v? tutqun qırmızı r?ngd? v? 1500 qram a?ırlı?ında olan vacib orqan. Qaraciy?r asan k?silir v? didilir; ona gor? cox vaxt yungul bir t?zyiqd?n v? ya z?d?d?n tez parcalanır. B?d?nd?n cıxarılmı? qaraciy?r yumu?aq oldu?u ucun oz ??klini itirir.
Qaraciy?rin iki s?thi: yuxarı cıxıq diafraqma s?thi ?
lat.
facies diaphragmatica (facies superior ? BNA)
v? a?a?ı basıq visseral s?thi ?
lat.
facies visceralis (facies inferior ? BNA)
. Yuxarı s?thi peritondan ?m?l? g?lmi?
lat.
lig. falciforma hepatis
vasit?sil? iki paya bolunur: sa? pay ?
lat.
lobus hepatis dexter
v? sol pay ?
lat.
lobus hepatis sinister
; sa? pay sol paydan boyuk v? qalındır. Diafraqma s?thind? yuxarı hiss? ?
lat.
pars superior
, on hiss? ?
lat.
pars anterior
, sa? hiss? ?
lat.
pars dextra
v? dal hiss? ?
lat.
pars posterior (facies posterior ? BNA)
ayırd edilir. A?a?ı s?thi bir az arxaya cevrilmi?dir v? uz?rind? uc ?ırım vardı: biri kınd?l?n ? qaraciy?r qapısı ?
lat.
porta hepatis
v? ikisi boylamadır (sa? v? sol). Bu ?ırımlar hamısı bir yerd? "H" h?rfin? b?nz?yir. Sa? boylama ?ırımın on hiss?sind? odluk v? arxa hiss?sind?
a?a?ı bo? vena
yerl??mi?dir, ona gor? ın hiss?y? odluk cuxuru ?
lat.
fossa vesica felleae
, arxa hiss?y? ?
lat.
sulcus (fossa ? BNA) venae cavae
deyilir.
Qaraciy?r mur?kk?b borulu v?zil?rd?n olub, bir cox paycıqlardan ?
lat.
lobuli hepatis
ibar?tdir. Paycıqları t??kil ed?n atmalar qaraciy?r epitel huceyr?l?rind?n ?m?l? g?lmi?dir. Qaraciy?r paycıqları ??kilc? coxbucaqlı olub, bir-biri il? birl??dirici toxuma vasit?sil? birl??mi?dir. Paycıqların daxilind? retikulyar lifl?rd?n t??kil olunmu? tor vardır; bu lifl?r, ehtimal ki, qaraciy?r kapillyarları endotelinin tor?m?l?ridir. H?min endotel faqositoz v?zif?sin? malik ulduzab?nz?r (Kupfer adlanan) huceyr?l?rd?n ibar?tdir.
Qaraciy?r kifay?t q?d?r h?cmli orqan olub ?sas hiss?si sa? t?r?fd? olmaqla qarının yuxarı m?rt?b?sind? yerl??ir. Qaraciy?r b?d?nd? olan z?r?rli madd?l?rin parcalanması v? xaric edilm?si, glycogen adlanan madd?nin toplanması v? lazım g?ldikd? onu glukozaya parcalayaraq b?d?nin energetik ehtiyaclarının od?nilm?si, qida vasit?sil? daxil olmu? ya? v? zulalların h?zm edilm?si, qanın laxtalanması ucun vacib olan zulalların sintezi, d?rman madd?l?rinin parcalanması, ba?ırsaqlarda ya?ların parcalanması ucun vacib olan odun yaradılaraq 12 barmaq ba?ırsa?a oturulm?si kimi vacib funksiyaları h?yata kecirir.
Son zamanlar qaraciy?rd? paylardan ba?qa seqment adlanan daha kicicik hiss?l?r ayırd edilir. Seqment (embrioloji yox) h?nd?si bir anlayı? olub qaraciy?rin qapı venasının boyuk bir ?ax?sin? v? bunu mu?ayi?t ed?n qaraciy?r arteriyası ?ax?l?rin? v? od axacaqlarına muvafiq bir hiss?sin? deyilir. Qaraciy?r seqmentl?rinin miqdarı cox muxt?lif olur, odur ki, ba?qa-ba?qa mu?llifl?r muxt?lif r?q?ml?r gost?rir. ?g?r mu?llifl?r qaraciy?rd? dord ? on, dal, ic?ri v? bayır seqment ?
lat.
segmentum anterius, posterius, mediale et laterale
qeyd edirl?r. On seqment qaraciy?rin sa? payının diafraqma s?thinin on v? yuxarı hiss?l?rini, dal seqment ? h?min s?thin dal hiss?sini v? sa? payın visseral s?thini, ic?ri seqment ? kvadrat v? quyruqlu payları v? bayır seqment- butun sol payı tutur.
Qaraciy?r? qan iki damar il? g?lir: qaraciy?rin xususi arteriyası ?
lat.
art. hepatica propria
v?
qapı venası
?
lat.
vena portea. Art. hepatica propria
qaraciy?rin umumi arteriyasından ba?layaraq iki ?ax?y? bolunur:
lat.
ramus dexter et sinister
. Sa? ?ax?d?n odluy? m?xsus
lat.
art cystica
gedir. Qaraciy?rin xususi arteriyasının sa? v? sol ?ax?l?ri sa? v? sol paylara daxil olaraq, orada bir cox ?ax?l?r? ?
lat.
art-ae interlobulares (rami arteriosi interlobulares ? BNA)
bolunur; bu ?ax?l?r qaraciy?r parenximasını, birl??dirici toxumanı v? seroz qi?anı qidalandırır.
Qaraciy?rin xarici, arxa k?narından v? uz?rind? olan ?ırımlardan ba?qa
seroz qi?a
?
lat.
tunica seroza
il? ortuludur. Bu qi?a
lat.
tunica fibrosa (capsula fibrosa Glissoni ? BNA)
adlanan s?rt birl??dirici toxuma qatı vasit?sil? qaraciy?r? biti?mi?dir. Seroz qi?a olmayan nahiyy?l?rd? lifli qi?a cox qalındır. V? qaraciy?r qapısından
qapı venasının
?ax?l?ri il? b?rab?r qaraciy?r? daxil olub onları mu?ayi?t edir. Qaraciy?rin seroz qi?ası diafraqmaya v? qon?u uzvl?r? kecdikd? bir nec? ba? ?m?l? g?tirir:
- Qaraciy?rin ora?ab?nz?r ba?ı ?
lat.
ligamentum falciforme hepatis
,
- Sa? v? sol tac ba?lar ?
lat.
lig. coronarium hepatis dextrum et sinistrum
,
- Sa? v? sol ucbucaq ba?lar ?
lat.
lig. triangulare dextrum et sinistrum
,
- Qaraciy?r ? boyr?k ba?ı ?
lat.
lig. hepatorenalis
,
- Qaraciy?r ? m?d? ba?ı ?
lat.
lig. hepatogastricum
,
- Qaraciy?r ? onikibarmaq ba?ırsaq ba?ı ?
lat.
lig. hepatoduodenale
,
- Qaraciy?r ? c?nb?r ba?ırsaq ba?ı ?
lat.
lig. hepatocolicum
.
Bunlardan uc ?vv?lincil?ri qaraciy?ri diafraqmaya v? yerd? qalanı m?d?y?, onikibarmaq ba?ırsa?a, sa? boyr?y?, c?nb?rba?ırsa?a t?sbit edir. Tac ba?lar il? qaraciy?r-boyr?k ba?ı bir qatdan, ba?qaları is? iki qatdan ?m?l? g?lmi?dir.
Qaraciy?rin fiksasiya olunması: arxa k?narını diafraqmanın a?a?ı s?thin? biti?dir?n birl??dirici toxumadan, sıx sur?td? oz ?ax?l?ri il? qaraciy?rin parenximasına birl??mi? a?a?ı bo? venadan, qaraciy?rin tac ba?ından, qarın basması t?zyiqind?n asılıdır.
Qaraciy?r qarın bo?lu?unda yerl??mi?dir. Sa? payı sa? qabır?aaltı nahiy?sini (
lat.
regio hypochondrica dextra
) v? qarınustu nahiy?sini (
lat.
regio epigastrica
) v? sol payı sol qabır?aaltı nahiy?sini (
lat.
regio hypochondrica sinistra
) tutur. Qaraciy?rin yuxarı hududu sa? t?r?fd? ?
lat.
linea mamillaris et parosternalis
uz?rind? ? V qabır?a qı?ırda?ının b?rab?rind?, orta x?td? ?
lat.
processus xiphoideus
?sasında v? sol t?r?fd? ?
lat.
linea parasternalis
uz?rind? ? VI qabır?a qı?ırda?ı b?rab?rind? olur. Bel?likl?, qaraciy?rin paylarının v?ziyy?ti diafraqma kunb?zl?rin? uy?undur v? sa? pay sol paydan yuxarıdadır. Qaraciy?rin yuxarı hududu arxada IX do? f?q?r?si b?rab?rin?,
lat.
linea paravertebralis dextra
uz?rind? ? IX qabır?aarası sah?y? v?
lat.
linea axillaris media
uz?rind? ? VII qabır?aarası sah?y? uy?undur. A?a?ı hududu arxada XI do? f?q?r?si b?rab?rind?n ba?layaraq, qabır?a qovsunun a?a?ı k?narı il? VIII va VII qabır?a qı?ırdaqları bir-biri il? birl???n yer?d?k gedir; buradan yuxarı v? sola qalxaraq, sol t?r?fd? VIII va VII qabır?a qı?ırdaqları bir-biri il? birl??diyi yerd? yuxarı hududa kecir.
Qadınlarda qaraciy?r, umumiyy?tl?, bir az a?a?ı olur; qocalarda da bir qabır?a a?a?ı enir. t?n?ffus v? orqanizmin v?ziyy?ti qaraciy?rin topoqrafiyasını d?yi?dirir. N?f?s alıb-ver?n zaman qaraciy?r diafraqmanın h?r?k?tini t?qib edir, bel? ki, n?f?s aldıqda 2?3 sm a?a?ı enir v? n?f?s verdikd? bir o q?d?r yuxarı qalxır. ?nsan ayaq ust? durdu?u v? oturdu?u zaman qaraciy?r a?a?ı enir; uzandı?ı v?ziyy?td? is? oz yerini tutur.
Qaraciy?r bir cox qon?u uzvl?rl? rabit?d?dir. Onun konsinstensiyası yumu?aq oldu?u ucun hansı uzv? soyk?nirs?, o uzvun izi onun uz?rind? qalır v? n?tic?d? a?a?ıdakı basıqlar ?m?l? g?lir:
- ur?k
bası?ı ?
lat.
impressio cardiaca
qaraciy?rin sol payının diafraqma s?thind?;
- m?d?
bası?ı ?
lat.
impressio gastrica
sol payın visseral s?thind? olur v? m?d?nin kicik ?yriliyi il? on s?thin? m?xsusdur;
- qida borusu
bası?ı ?
lat.
impressio esophagea
sol boylama ?ırımın arxa ucunda yerl??ir v? qida borusunun qarın hiss?sin? m?xsusdur;
- m?d? cıxaca?ı bası?ı ?
lat.
impressio pylorica
kvadrat payda olur;
- onikibarmaq ba?ırsaq
bası?ı ?
lat.
impressio duodenalis
quyruqlu pay uz?rind? yerl??mi?dir v? onikibarmaq ba?ırsa?ın yuxarı ucuna m?xsusdur;
- c?nb?r ba?ırsaq
bası?ı ?
lat.
impressio colica
sa? payın visseral s?thinin on hiss?sind?dir v? ozu d? c?mb?r ba?ırsa?ın sa? ?yriliyin? v? kond?l?n c?mb?r ba?ırsa?ın sa? ucuna m?xsusdur;
- boyr?k
bası?ı ?
lat.
impressio renalis
c?nb?r ba?ırsaq bası?ından arxaya v? sa? t?r?fd? olur v? sa? boyr?y? m?xsusdur;
- boyr?kustu basıq ?
lat.
impressio suprarenalis
sa? payın visseral s?thinin arxasında olur v? sa?
boyr?kustu v?ziy?
uy?undur.
Bax:
Od kis?si
Qaraciy?rin v?zif?si cox muxt?lifdir. Birinci novb?d? o, v?zi oldu?u ucun m?hsul ?
od
v?
sidik covh?ri
ifraz edir. M?lum oldu?u kimi od onikibarmaq ba?ırsa?a tokulub h?zm prosesi zamanı s?rf olunur. Sidik covh?ri ?vv?lc? qana kecir v? sonra buradan boyr?kl?r vasit?sil? sidiyin t?rkibind? xaric olur.
Qapı venası
qanı il? qaraciy?r? g?l?n karbohidratlar burada ni?asta halında ehtiyat bir m?hsul kimi saxlanılır v? sonra b?d?n? lazım olduqca uzum ??k?ri halında qana buraxılır. Bundan ?lav? qaraciy?rd? ru?eym dovrund? qırmızı qan kur?cikl?ri hasil olur, bel?likl? o, qanyaradıcı v?zif? ifa edir. Qaraciy?r muhafiz? v?zif?sini d? da?ıyır ? kapillyarlarının endotel huceyr?l?ri (Kupfer huceyr?l?ri)
retukul-endotel sistem?
aid olub faqositoz v?zif?sini gorur (ba?ırsaqlardan qana suzulmu? v? madd?l?r mubadil?sind?n sonra hasil olmu? z?h?rli madd?l?ri z?r?rsiz hala kecirir.) Qaraciy?rin endokrin (daxili sekresiya) v?zif?si d? qeyd olunur.
Qaraciy?ri toksinl?rd?n t?mizl?y?n qidalar. Toksinl?rd?n xilas olan qaraciy?r umumi sa?lamlı?ı v? zahiri gorunu?u yax?ıla?dırır. NKPI. AZ AZ?RTAC-a istinadla qaraciy?rin toksinl?rd?n t?mizl?nm?si prosesini sur?tl?ndir?n ?rzaqların siyahısını t?qdim edir.
Su
T?miz icm?li su qaraciy?r ucun ?n yax?ı kom?kcil?rd?n biridir. H?kiml?r gun? bir st?kan su icm?kl? ba?lama?ı v? onu eyni t?rzd? ? su icm?kl? ba?a vurma?ı m?sl?h?t gorurl?r. Kifay?t miqdarda su orqanizmi kimy?vi madd?l?rd?n v? toksinl?rd?n ? onun ?sas filtri olan qaraciy?rd?n kec?n butun komponentl?rd?n xilas olma?a ??rait yaradır. Onların b?d?ninizd? uzun mudd?t qalmasının ist?mirsinizs?, o zaman su icin. Sarımsaq : Sarımsa?ın t?rkibind?ki kukurd birl??m?l?ri qaraciy?r fermentl?rini aktivl??dirm?y? kom?k edir, bununla da onun suzg?cd?n kecirm? qabiliyy?tini gucl?ndirir. Bundan ba?qa, sarımsaq allisin v? selenl? z?ngindir ki, bu madd?l?r d? qaraciy?ri z?d?l?nm?l?rd?n qoruyurlar.
Sarıkok
Bu ?dviyyatdan istifad? qaraciy?r huceyr?l?rinin regenerasiyasını stimulla?dırır, h?mcinin odun t?bii ifrazını artırır. Bu da toksinl?rin b?d?nd?n xaric edilm?si prosesini sur?tl?ndirir. Limon: ?lıq su v? limondan ibar?t icki ? qaraciy?ri t?mizl?m?k ucun ?la vasit?dir. Bel? bir m?lumat var ki, qaraciy?r limonlu suya cavabında daha cox ferment ifraz edir. Alma : Almanın t?rkibind? cox guclu flavonoidl?r var ki, bunlar da orqanizmd? ba? ver?n iltihab prosesl?rin? qar?ı mubariz? aparma?a qadirdir. Bununla yana?ı, meyv?nin t?rkibin? orqanizmi arzuolunmaz madd?l?rin toplanmasından t?mizl?m?y? kom?k ed?n pektin kimi selluloz daxildir. Cu?undur: Az qulluq t?l?b ed?n bu t?r?v?z od yollarını toksik z?d?l?nm?l?rd?n ?la mudafi? edir.
Qaraciy?ri sa?lam saxlamaq ist?yirsinizs?, tez-tez bi?mi? cu?undur yeyin. Cu?undurun qaraciy?r? olan faydalı t?sirini artırmaq ucun onu diliml?yib bir az sarıkok v? istiot ?lav? edin. Sarıkokd? olan kurkumin madd?si qaraciy?rd? iltihabı azaldır, istiot is? sarıkokun t?sirini daha da artırır.
Avokado : Avokadonun t?rkibind?ki birl??m?l?r orqanizmi qaraciy?r z?d?l?nm?l?rind?n yax?ı mudafi? edir. Xusus?n onlar orqanı z?h?rli madd? olan qalaktozaminl? z?d?l?nm?kd?n mudafi? edirl?r. Ke?ni? : Bu goy?rti orqanizmd?n a?ır metalları k?narla?dırmaq xass?sin? malikdir. A?ır metalların t?sirind?n qaraciy?rd? ciddi z?d?l?r ?m?l? g?lir.
Bax:
Od
Qaraciy?rin v? odluyun inki?afı v? variantları
[
redakt?
|
m?nb?ni redakt? et
]
Qaraciy?r onikibarmaq ba?ırsa?ın on divarından : entodermal epiteld?n inki?af edir. Onun mayası
onikibarmaq ba?ırsa?ın
ventral cozunun (musariq?sinin) (
lat.
mesoduodenum ventrale
) s?fh?l?ri arasına daxil olur. Qaraciy?r inki?af etdikc? onikibarmaq ba?ırsaqdan uzaqla?ır v? onunla yalnız umumi od axaca?ı
lat.
ductus choledochus
vasit?sil? rabit?d? qalır. ?lk d?f? qaraciy?rin mayası onikibarmaq ba?ırsaq il? qarnın on divarı arasında intraperitoneal ? periton daxili v?ziyy?td? yerl??ir. Sonradan m?d?nin h?rl?nm?sil? ?laq?dar olaraq qaraciy?r sa?a v? yuxarıya do?ru yerini d?yi?ir. Arxa k?narında olan seroz qi?asını itir?r?k mezoperitoneal v?ziyy?t alır. Od kis?si v? onun axaca?ı umumi od axaca?ı divarından inki?af edir.
- Qaraciy?rin paylara bolunm?si v? ya "?lav? qaraciy?r";
- Qaraciy?rin sa? qabır?a altında yerl??m?si;
- Od kis?sinin
z?if inki?af etm?si;
- Qo?a od kis?sinin olması;
- Od kis?sinin arak?sm? fasit?sil? bolunm?si;
- Od kis?sinin qaraciy?rin sol payının visseral s?thind? yerl??m?si (b?z?n od kis?siin d?rind? qaraciy?r kutl?sind? ya da on k?narından xeyli arxada yerl??m?si);
- Od axacaqlarının miqdarının artması;
Yenido?ulmu?larda qaraciy?r yeti?mi? ??xsl?r? nisb?t?n cox boyuk, nisbi c?kisi is? 3?4 d?f? artıq olur. Yeti?mi? ??xsl?rd? b?d?n c?kisinin 1/50-? b?rab?r oldu?u halda yenido?ulmu?da bu nisb?t 1/20 olur. Yeni do?ulmu?un qaraciy?rinin c?kisi 150 q-dır. Xusus?n sol pay artıq inki?af etmi? olur. Ruceym h?yatının iki aylı?ında h?r iki pay b?rab?r olur. Topoqrafik c?h?tc? on k?narı
lat.
linea mamillaris dextra
? sa? m?m? x?tti uz?rind? qabır?a qovsund?n 2.6?3,8 sm a?a?ı cıxır, del?ki qarın bo?lu?unun cox hiss?sini tutmu? olur. Yenido?ulu?da qaraciy?r xeyli mut?h?rrik olur; kutl?si yumu?aq v? damarlarla z?ngindir, qurulu?unun paylı olması bir o q?d?r d? n?z?r? carpmır.
Qocalarda qaraciy?rin kutl?si s?rtl??ir, c?kisi azalır v? topoqrafik c?h?tc? bir qabır?a a?a?ı enir. Yeni do?ulmu?da
od kis?si
iy? b?nz?yir, sanki uzununa dartılmı? olur; sonralar armud ??klini alır. 80% hallarda dibi qaraciy?rinon k?narından xaric? cıxır.
Qaraciy?r paylarının olcul?rinin bir-birin? olan nisb?tin? gor? iki nov? bolunur:
- Hipolobar qaraciy?r: bu zaman sol pay sa?dan kicik olur.
- Hiperlobar qaraciy?r: bu zaman sol pay sa? paya b?rab?r ya da ondan boyuk olur.
Qaraciy?rin peritondan azad olan arxa k?narı ya cox enli, ba?lar qısa, qaraciy?r qarın bo?lu?unun arxa divarına mohk?m biti?mi? ya da ?ksin? ensiz zolaq ??kind?, ba?laq uzun v? n?tic?d? qaraciy?r z?if fiksasiya olunmu? olur.
Melinikova gor? qaraciy?r iki cur yuks?k v? al?aq v?ziyy?td? olur. Do? q?f?sinin a?a?ı d?liyi geni? v? cana?ı dar olan ??xsl?rd? qaraciy?r yuks?k v?ziyy?td?, ?ksin? do? q?f?si d?liyi dar v? cana?ı geni? olan ??xsl?rd? is? alcaq v?ziyy?td? yerl??ir. qaraciy?r on? olan mailliyi d?r?c?sin? gor? iki: dorzopetal v? ventropetal v?ziyy?td? olur. Dorzopetal v?ziyy?td? qaraciy?rin a?a?ı k?narı qabır?a govsund?n yuxarı yerl??ir v? uzv dala c?kilmi? kimi gors?nir. Ventropetal v?ziyy?td? qaraciy?rin a?a?ı k?narı a?a?ı sallanaraq qabır?a qovsund?n xaric? cıxır v? uzv on? cox mailli olur.
Od kis?sinin fprması Oqnev? gor? silindr?b?nz?r, konusab?nz?r v? ovalab?nz?r olur.
 |
|---|
| Borulu v?zil?r
| | |
|---|
| Alveollu v?zil?r
| |
|---|
| Borulu-alveollu v?zil?r
| |
|---|
| D?ri v?zil?ri
| |
|---|
|