P?nahabad
,
p?nahabadi
?
Qaraba? xanlı?ında
z?rb olunan sikk?.
P?nahabad
XVIII yuzild?
Qaraba? xanlı?ının
paytaxtı
?u?a
??h?rind?
P?nahabad
adında gumu? sikk? z?rb olunurdu. Onun bir t?r?find? "la-ilah?-ill?llah, M?h?mm?d?n R?sulillah v? ?liyy?n V?liyullah", dig?r t?r?find? is? "P?nahabad z?rbi" sozl?ri z?rb olunmu?du. Onun c?kisi bir misqal idi. ?vv?ll?r onun d?y?ri dord ?ahiy? b?rab?r bir abbası, sonralar is? on ?ahiy? b?rab?r oldu. T?dqiqatcılar t?r?find?n "P?nabad" kimi t?l?ffuz olunan "P?nahabad"
Muz?ff?r?ddin ?ah
s?lt?n?tinin sonuna kimi
Iranda
r?vac tapmı?dı. Ondan sonra da on ?ahılıq sikk?l?r?
C?nubi Az?rbaycanda
"P?nabad" deyirdil?r.
Tarixi lu??t kitabında P?nahabad sikk?sinin d?y?ri v? olcusu haqqında bel? yazılır: "P?nahabadi"nin qısaldılmı? adı olan "P?nabadi" sikk? adıdır ki, Cavan?ir elinin ba?cısı P?nahabadda z?rb etmi? "P?nahabadi", sonra is? "P?nahabad" v? "P?nabad" adı il? m??hur olmu?dur. O, gumu?dur v? yarım qran, y?ni on ?ahı d?y?ri var.
"P?nabadi" (P?nahabadi) gumu? puldur ki, xanlıqlar zamanında (XVIII-XIX yuzill?rd?)
Az?rbaycanda
movcud olmu?dur. Bu sikk?
P?nah?li xan Sarıcalı-Cavan?ir
zamanında P?nahabad qalasında z?rb olunmu?dur v? onun d?y?ri on ?ahı, yaxud 18 q?pik gumu? v? ya 70 q?pik rus mis pulu qiym?tind? idi.
"Iran Islam ?ahlarının sikk?l?ri" kitabında
Seyid Camal Turabi T?bat?bainin
yazdı?ına gor? (bu pulun) cinsi gumu?, c?kisi 4,2 qram, diametri 2,1 sm olmu?, sikk?nin arxasında "Z?rbi-P?nahabadi", uz t?r?find? is? c?tinlikl? oxunan mu?yy?n hiss? a?a?ıdakı kimi qeyd edilmi?dir:
"... Sikk? Sahibqrani bename ... Saheb ..."
Tarixci
?li?sg?r ??mim
yazır: "Iranın b?zi vilay?tl?rind? on ?ahını "P?nabad" ("P?nahabad" v? ya "P?hnabad") hesab edirl?r."2
Tarixci
Rav?ndi
bu sikk?l?ri "P?hnabad" (P?nahabad) adlandırır.3
B?zi Qacar ?ahları dovrund? ayrı-ayrı adlı sikk?l?r z?rb olunmu?dur ki, onların da d?y?ri on ?ahı olmu?dur. Ancaq onların uz?rind? "P?nahabad" sozu goz? d?ym?s? d?, "P?nahabadi" adı il? m??hur idil?r. O cuml?d?n:
Muz?ff?r?ddin ?ah
zamanında uz?rin? "500 dinar" qeyd edilmi? v? 1319-cu ild? hicri q?m?ri tarixind? z?rb edilmi? "yarım qran"lıq;
M?h?mm?d?li ?ah
hakimiyy?ti zamanında uz?rin? "500 dinar" yazılmı?, 1326-cı ild? z?rb edilmi? "yarım qran"lıq,
Rza ?ah
s?lt?n?ti dovrund? uz?rin? "pans?d dinar" (500 dinar) v? 1307 hicri ??msi tarixind? h?kk olunmu?, el?c? d? uz?rin? "yarım rial" yazılmı? v? 1313-cu ild? z?rb olunmu? yarım riallıq sikk?nin d? d?y?ri on ?ahı olmu? v? bunların hamısı "P?nahabadi", yaxud da m?h?lli istilahı il? des?k "P?nabad" adı il? m??hur idi.
P?nahabad
?bdulq?far N?cm?ddovl? 1318-ci hicri q?m?ri tarixind? n??r etdirdiyi "V?situl-hesab" ?s?rind? "P?nabad"ı yarım qran, yaxud on ?ahı d?y?ri olan gumu? sikk? hesab edir. Bu yazılardan m?lum olur ki, o zaman, h?tta ehtimal ki, sonralar da meydana cıxan sikk?l?r "P?nabad", "P?nabadi" v? ya "P?nahabadi" adı il? m??hur olmu?lar.
Bu sikk?l?rin z?rb olunması v? ona gost?ri? ver?n ??xs bar?sind? uc n?z?riyy? ir?li surulmu?dur. ?bulh?s?n D?yan?t h?r uc n?z?riyy?ni oz ?s?rind? vermi? v? sonra muqayis? etmi?dir:
1?Professor
S?id N?fisi
yazır: "Qacar dovrund? qızıl ??r?fi sikk?sinin d?y?ri iki tum?n idi. O dovrd? S?f?vi zamanının sikk?l?ri h?l?lik dovriyy?d? idi. Bunlardan biri II ?ah Abbasın adına z?rb olunmu? "?bbasi" sikk?si, dig?ri is?
Az?rbaycan
P?nahabadında z?rb olunmu? sikk? idi ki, ona "P?nahabadi" deyirdil?r. Bu k?lm? camaatın dilind? "P?nabad"a cevrilmi?dir. "Qran" sikk?si r?vac tapdıqdan sonra da camaat kohn? ad?tl? on "?ahı", yaxud yarım "qran"a bir "P?nabad" v? dord "?ahı"ya is? bir "?bbasi" deyirdil?r. El?c? d? kohn? ad?tl? ?n a?a?ı sikk?y? "pul" deyirdil?r. Bundan ba?qa yarım "pulluq" v? iki pulluq sikk?l?r d? var idi."
2?Qaim M?qami bu bar?d? n?z?riyy?sini bel? izhar edir: "P?nabay xan Az?rb?y yarım qranlıq sikk? vurub oz adı il? adlandırdı ki, buna da son zamanlara q?d?r "P?nabad" deyirdil?r. Bu onun yadigarıdır."
3??lin??i Behruzi "?irazi Qazruninin lu??t v? uc bucaqları"nda yazır: ""P?hnabadi" on ?ahıdır (yarım qran, qranın yarısı). Nec? ki, uc "P?hnabadi" bir rial yarımdır. Soyl?yirl?r ki, P?nabay xan Monqol yarım qranlıq sikk? vurub oz adı il? adlandırdı. Ona gor? "P?hnabadi" xalq arasında qısaldılmı? ??kild? "P?nabadi"dir.".
Birinci n?z?riyy? t?sdiq oluna bilm?z. Cunki ?vv?l?n,
S?f?vil?r
dovrund? Irana s?f?r etmi? ?arden v? Taverniyenin t?dqiqat v? n?z?riyy?l?rind?, xususil? d? ?ardeninkid? t?dqiqatcılar
S?f?vil?r
dovrund?ki sikk?l?r b?hsin? diqq?t yetirdikd? "P?nahabadi" adına rast g?lm?dil?r. Muasir t?dqiqatcı, tarixci aliml?r-h?r ikisi bu bar?d? t?dqiqat aparmı?, professor N?srullah F?ls?fi v? A?ayi-?bulqasım Tahiri S?f?vi dovrund? bu sikk?l?rin adını bel? c?km?mi?l?r. Ikincisi, P?nahabad qalası S?f?vil?r zamanında deyil, K?rim xan Z?nd zamanında tikilmi?dir. Professor N?fisinin t?s?vvur v? ?ubh?l?rinin m?n??yi h?r birinin atasının adı Panah?li xan, yaxud P?nah xan olan uc Ibrahimx?lilin movcud olmasıdır ki, bunların da h?r biri Boyuk ?ah Abbas zamanından
A?a M?h?mm?d ?ah
zamanına q?d?r novb? il? Qaraba?da
Cavan?ir elinin
ba?cısı kimi ya?amı?lar.
Ikinci v? ucuncu n?z?riyy?l?rin t?sdiqind? bel? f?rz etm?k olar ki, ya onların h?r ikisi eyni m?nb?d?n istifad? etmi?, yaxud da biri dig?rind?n iqtibas etmi?dir. Bel?likl?, burada da c?tinlik yaranır: ?vv?la, "P?nahabad" sozu hec bir fars, turk v? Az?rbaycan dili qayda-qanunu il? "P?nabaya m?nsubdur" m?nasını vermir. Ikincisi, yazıcı ?ld? olan m?nb?l?r? muraci?t ed?rk?n n? Monqol dovrund? v? n? d? sonrakı S?f?vil?r dovrund? "P?nabay" adlı bir k?s? rast g?lm?di v? ?g?r "Az?rb?y", "Az?rb?ytemur"dan sohb?t gedirs?, bu s?kkizinci ?sr? aiddir v? onun P?nah b?y?, yaxud P?nah xana hec bir aidiyyatı yoxdur.
Tarixci ?bulh?s?n D?yan?t "D?y?r v? olcul?rin tarixi lu??ti" kitabında
Rzaqulu xan Hiday?tin
Cavan?ir elinin
m?n??yi v? ?sli, qalaların tikintisi, sikk?l?rin z?rbi haqqındakı fikirl?rini t?sdiq edir v? ?lav? olaraq gost?rir ki, miladi on s?kkizinci ?srin ikinci yarısı, yaxud t?qrib?n yeddinci onilliyind? P?nahabad qalasında z?rbxana acıldı v? Qaraba? hakimi ucuncu P?nah xanın ?mri il? burada gumu? sikk? z?rb olundu. Bu pullar Qaraba?dan xaricd? geni? bir m?nt?q?d? r?vac tapdı. Onun uz?rind? "Z?rb-e P?nahabad" h?kk olundu ki, qısaldılmı? ??kild? "P?nabad" adlandırdılar.
Bu zaman
Naxcıvan
,
T?briz
,
G?nc?
,
?amaxı
,
Tiflis
,
?rd?bil
,
Bakı
v? s. ??h?rl?rd? z?rbxana movcud idi. Cahangir mirz? Qacar kitabının ha?iy?sind? bel? yazılır: "P?nah xan
Nadir ?ah
Av?arın c?sur carcılarından idi. Iran dovl?ti z?ifl?y?n zaman
Qaraba?
v?
Iranı
?l? kecirdi. O zamanlar mu?yy?n bir z?rbxana olmadı?ı ucun P?nahabad qalasında tam ?yyarlı gumu?d?n sikk? yaratdı ki, indi ona "P?nahabad" deyirl?r v? o, m??hur Cavan?ir tayfasındandır."
Az?rbaycanda aparılan qazıntı sah?l?rind?n Qaraba? hakimi P?nah?li xanın (1747-1762-ci ill?r) ?u?ada z?rb edilmi? mis sikk?l?ri a?kar edilib (c?kisi 3,5; 4,4). Sikk?ll?r anonim z?rb edilmi?dir v? iki tip? bolunmu?dir:
I tip sikk?l?rin aversind? noqt?vari v? duzx?tli c?rciv?nin daxilind? P?nah?li xanın tu?rası verilib, sikk?nin reversind? noqt?vari v? duzx?tli c?rciv?nin daxilind? "P?nahabad/z?rb" sozu z?rb edilib.
II tip sikk?l?rin aversi I tipd? oldu?u kimidir, sikk?nin reversind? noqt?vari v? duzx?tli c?rciv?nin daxilind? "P?nahabad" sozu z?rb edilib. Sikk?l?rin uz?rind? z?rb tarixi oxunmur. Analoji sikk?l?r professor M.?.Seyf?ddini t?r?find?n cap edilmi?dir.
- D?yan?t, ?bulh?s?n. Olcu v? d?y?rl?rin tarixi lu??ti; pul v? sikk?l?r (?lt?hfimd?n). T?briz, "Nima", 1376, C.?. II c.
- ??mimi ?li ?sg?r. Iran Qacar s?lt?n?ti dovrund?. III cild. Tehran, Elmi, 1371, s?h. 305
- M.?.?mrahov, ?.Cingizo?lu, H.?.H?s?nov, Qaraba? xanlı?ı, Bakı, "Mut?rcim",2008. 220 s?h.