| Bu m?qal?d?ki m?lumatların
yoxlanılabil?r
olması ucun ?lav? m?nb?l?r? ehtiyac var
.
Daha ?traflı m?lumat v? ya m?qal?d?ki probleml?rl? ba?lı muzakir? aparmaq ucun
m?qal?nin muzakir? s?hif?sin?
diqq?t yetir? bil?rsiniz. Lutf?n m?qal?y?
etibarlı m?nb?l?r
?lav? ed?r?k
bu m?qal?ni t?kmill??dirm?y? kom?k edin. M?nb?siz m?zmun probleml?r yarada v? silin? bil?r. Probleml?r h?ll edilm?mi? ?ablonu m?qal?d?n cıxarmayın.
|
Lacın d?hlizi 2020 at??k?sind?n sonra
Lacın d?hlizi
? 1992-ci ilin mayında Az?rbaycan Respublikasının ?razisind? erm?ni quvv?l?ri t?r?find?n
[1]
Qaraba?ın qondarma "
Da?lıq Qaraba? Respublikası
" il? Erm?nistan Respublikası arasında acılan d?hliz olub.
Bu iki ?razi arasında yegan? yol olmaqla, o, cox vaxt Da?lıq Qaraba? sakinl?ri ucun “h?yat x?tti” kimi t?svir edilmi?dir. 1994-cu ild? Qaraba? muharib?sinin at??k?s razıla?masından sonra qondarma Da?lıq Qaraba? Respublikası n?zar?ti altında idi. Lakin r?smi olaraq Az?rbaycan Respublikasının Lacın rayonunun bir hiss?sidir. D?hliz de-yure Az?rbaycanın
Lacın rayonundadır
, lakin 2020-ci il
Da?lıq Qaraba? barı?ıq sazi?ind?n
sonra Rusiyanın sulhm?ramlı quvv?l?rinin n?zar?ti altındadır. D?hlizin ?razisin? 2022-ci il? q?d?r Zabux, Sus k?ndl?ri v? Lacın ??h?rinin ozu daxil idi.
Bu d?hlizd?n qondarma Da?lıq Qaraba? Respublikası Erm?nistana boyuk miqdarda ?rzaq v? dig?r materiallar kecirir. ?v?zind? is? Erm?nistan Respublikası Da?lıq Qaraba? Respublikasından elektrik alır.
[1]
?kinci Qaraba? muharib?sinin
n?tic?l?rin? ?sas?n imzalanmı? 10 noyabr 2020-ci il tarixli uct?r?fli b?yan?t? uy?un olaraq Lacın d?hlizi Rusiya Sulhm?ramlı quvv?l?rinin n?zar?tin? kecmi?dir.
26 avqust
2022
-ci ild? Lacın d?hlizi
Az?rbaycan Silahlı Quvv?l?rinin
n?zar?tin? kecib.
[2]
Dord gund?n sonra Zabux, Sus v? Lacın q?s?b?l?rind?n yan kec?n v? ?v?zin?
Boyuk Qalad?r?si
v?
Kicik Qalad?r?si
(kecmi? Kirov) k?ndl?rind?n c?nuba yeni mar?rut istifad?y? verildi.
2023-cu il aprelin 23-d? Az?rbaycan r?smil?ri d?hlizd? n?zar?t-buraxılı? m?nt?q?si yaradıb v? bunun “insan quvv?sinin, silahların, minaların qeyri-qanuni da?ınmasının qar?ısını almaq ucun” n?z?rd? tutuldu?unu b?yan edib.
[3]
[4]
Lacın d?hlizi
Lacının ?l? kecirilm?si Erm?nistanın Qaraba?a yolunun tamamil? acılması dem?k idi. H?l? 1924-cu ild? DQMV yarandıqdan sonra Lacın rayon statusu aldı.
1988-ci ild?n sonra erm?nil?rin Lacınla ba?lı gizli niyy?ti uz? cıxma?a ba?ladı. O vaxt artıq erm?nil?r Lacında bir nec? mulki ??xsi q?tl? yetirmi?dil?r. M?hz buna gor? d? Lacın rayon polis ?ob?sinin n?zdind? ilk xususi t?yinatlı milis rotası yaradıldı. H?min rota Lacın rayonunun Erm?nistanla s?rh?d k?ndl?rind? az?rbaycanlıları erm?nil?rin ehtimal edil?n hucumlarından qoruma?a cavabdeh idi. Az?rbaycanın daxili i?l?r naziri, general
M?h?mm?d ?s?dov
h?m Az?rbaycan, h?m d? Erm?nistan ucun butun
Da?lıq Qaraba?da
?n strateji rayon sayılan Lacının t?hluk?sizliyini t?min etm?kd?n otru Lacınla ?u?anın arasında yerl???n
Qalad?r?si
,
Goytala
v? dig?r k?ndl?rd?n separatcı erm?nil?rin cıxarılması ucun plan hazırlayırdı. 1990?1991-ci ill?rd? xususi t?yinatlı milis d?st?si, ?u?a milis ?ob?si v? daxili qo?unların i?tirakı il? keciril?n ?m?liyyat n?tic?sind? (
Cayk?nd ?m?liyyatı
) h?min k?ndl?rd? ya?ayan erm?ni separatcıları tutuldu, munaqi?? oca?ına cevril?n k?ndl?r bo?aldıldı. Lacın-?u?a yolunun ustund? yerl???n erm?ni k?ndl?rind?n hucumların qar?ısı alındı. Az?rbaycanın Milli Q?hr?manı, jurnalist
Salatın ?sg?rova
m?hz h?min k?ndl?rin ?razisind? ? Lacın-?u?a yolunda erm?ni quldurları t?r?find?n q?tl? yetirilmi?di.
Da?lıq Qaraba?ın az?rbaycanlılar ya?ayan bir sıra ??h?r v? k?ndini ?l? kecirdikd?n v? mayın 8-d? ?u?anı i??al etdikd?n sonra Erm?nistan silahlı quvv?l?ri Erm?nistanla birba?a ?laq?l?ri ucun ?u?a-Lacın-Zabux yolunu acma?a ba?ladılar. Burada sohb?t ?u?a il? Lacın arasındakı 44 kilometrlik m?saf?d?n gedirdi.
?u?anın i?alından sonra oranı t?rk ed?r?k
Tur?su
v? Lacına do?ru geri c?kil?n Az?rbaycan ordusu doyu?cul?rinin m?n?vi-psixoloji v?ziyy?ti yax?ı deyildi. Texnikanın sayı az idi v? Bakıda hakimiyy?t c?ki?m?l?ri ya?anırdı. Artıq Lacın ??h?rinin m?rk?zi Tur?su v? Gorus, Tex v? Xınatsax istiqam?tind?n qrad v? toplarla vurulurdu. H?min ?r?f?d? doyu?cul?rimizin Erm?nistanla s?rh?dd? t?lim silahları v? coxu i?l?m?y?n 28 BTR-l? dayanmasına baxmayaraq, orduda yaranan h?rc-m?rclik oz i?ini gordu. Olk? r?hb?rliyini sanki Qaraba?da ba? ver?nl?r maraqlandırmırdı. Erm?nistan is? butun quvv?sini, dem?k olar, buraya c?ml??dirmi?di.
Mayın 16?17-si Lacında qalan dig?r h?rbcil?r d? ?razini t?rk etm?y? ba?ladılar. Yerli quvv?l?r Lacının i??al edil?c?yini anlayaraq oz ail?l?rini ??h?rd?n cıxarırdı. Mudafi? Nazirliyinin bolm?l?ri is? bolun?r?k
K?lb?c?r
v?
Qubadlı
istiqam?tin? c?kildil?r. Butun bunlar is? artıq Lacının suqutu dem?k idi. On minl?rl? insanın ya?adı?ı 125 k?ndin, 1 ??h?rin, 1 q?s?b?nin taleyi bel? h?ll olundu. 101 umumt?hsil m?kt?bi, 217 m?d?niyy?t m?rk?zi, 140 s?hiyy? obyekti, 200-d?n cox IX?XV ?srl?r? aid tarixi abid? erm?ni i??alcılarının tapda?ı altında qaldı.
Erm?nistan r?hb?rliyi v? Da?lıq Qaraba? separatcı rejiminin t???bbusu il? 1993-cu ilin dekabrından Lacın ??h?ri yenid?n salınma?a ba?landı. Bu gun butun Da?lıq Qaraba? uzr? g?lm? erm?nil?rin ?n sıx m?skunla?dı?ı yer Lacın ?razisidir. Burada 12 min erm?ni yerl??dirilib. Lacının adı d?yi?diril?r?k "Berdzor", m??hur Mink?nd "Xak", Alıqulular "Alqumi?en", Sultank?nd "Xa?atax" adlandırılıb. Lacındakı q?dim ibad?t ocaqları, m?scid v? dig?r abid?l?r erm?nil??dirilib. Bir sozl?, k?ndl?rd?ki ?srl?rin v? q?rin?l?rin ya?ıdı olan abid?l?r, qalalar yadellil?rin d?f?l?rl? etdiyi hucumlardan qorunsa da, 1992-ci ild?n ba?layaraq daha a?ır z?rb? aldı, da?-divarlarındakı yadda? tarixl?ri silin?r?k erm?nil??dirildi v? dunyaya "q?dim erm?ni xalqının yazılı abid?l?ri" kimi t?qdim edildi.
Az?rbaycan Silahlı Quvv?l?rinin Lacın d?hlizini geri almaq ucun potensialının movcud olmasına baxmayaraq, ?lin? du??n furs?tl?rd?n zamanında tam yararlana bilm?di. 1992-ci ilin oktyabrın ilk gunl?rind? K?lb?c?r-Lacın istiqam?tind? ir?ll?y?n h?rbi hiss?l?rimizd?n birinin c?mi 47 n?f?r ??xsi hey?t? malik maddi texniki t?minat boluyu hec bir k?nar d?st?k olmadan bir gund? erm?nil?rd?n Lacının Hocaz, Qızılca v? Sus k?ndl?rini azad etdi v? 10 km ir?lil?y?r?k "Lacın d?hlizi"ni ?l? kecirdi. Boluyun itkil?ri bir ??hid, biri yaralı olmaqla c?mi iki n?f?r t??kil etdi. Erm?nil?rin sur?tl? geri c?kilm?sinin ?sas s?b?bi ?vv?lki doyu?l?rd? verdikl?ri itkil?r v? itkil?rin yerini doldura bilm?m?si il? ?laq?dar idi. Boluk 45 n?f?rl? 3 gun du?m?nin zirehli texnikaları il? gucl?ndiril?n motoatıcı taboruna qar?ı ??xsi hey?tin 30%-ni itir?n? q?d?r, tankların boluyun dayaq m?nt?q?sinin butun muh?ndis qur?ularının m?hv etm?sin? v? yuks?k komandanlı?ın geri c?kilm?k ?mrin? baxmayaraq, son n?f?sl?rin? q?d?r muqavim?t gost?rdi. Boluk yalnız arxadakı Qızılca k?ndi erm?nil?r t?r?find?n ?l? kecirildikd?n (son yaralı Qızılcadan acılan at??l? dabanından yaralandı) sonra muhasir? halqası yarandı?ı, yaralıların qanaxmadan h?yatını itirm?m?si ucun onların
H?k?ri cayı
il? axına qar?ı uzu yuxarı cıxarılmasına yet?c?k q?d?r quvv?nin sa? qaldı?ı zamana q?d?r doyu?du. Geri c?kilm? ?mrinin nizamnam?y? uy?un olmayan formada verilm?si, taborun bu 3 gun ?rzind? dig?r istiqam?tl?rd? doyu?l?r? qatılmamasına baxmayaraq, d?hlizin mudafi?sinin ?lav? quvv?l?rl? mohk?ml?ndirilm?si ucun hec bir t?dbir gorulm?m?si, bir d?f? d? olsun tabor v? h?rbi hiss? komandanlı?ının d?hlizd?ki boluyun dayaq m?nt?q?sin? v? on x?ttin? g?lm?m?si, artilleriya vasit?l?rinin boluyun olum-qalım sava?ında bir m?rmi bel? atmaması, n?tic?d? gec? saatlarına q?d?r davam ed?n doyu?d? 45 n?f?rlik boluyun 11 n?f?rinin yaralı, 4 n?f?rinin is? itkin olaraq itirilm?sin? v? d?hlizin erm?nil?r t?r?find?n t?krar i??alına s?b?b oldu.
[5]
1994-cu ild? imzalanan at??k?s razıla?masına ?sas?n Lacın d?hlizi tamamil? Erm?nistan i??alı altında qaldı.
Yegan? t?s?lli 2018-ci ild? Naxcıvanda yerl???n qo?unların
Gunnut
istiqam?tind? ir?lil?y?r?k Az?rbaycana m?xsus yuks?klikl?rd?n d?hlizin Gorus-Lacın hiss?sin? n?zar?ti ?l? kecirm?si oldu. D?hliz Erm?nistan t?r?find?n AB?-d? yerl???n "Hayastan" Umumerm?ni Fondunun hesabına 1996-cı ild? t?mir edilib v? 2023-cu il? q?d?r erm?ni i??alcıları t?r?find?n Erm?nistanla ?laq? ucun istifad? edilib.
Uzun ill?r boyu f?aliyy?t gost?r?n bu d?hliz, Erm?nistanı Qaraba?ın da?lıq hiss?sin? birl??dir?n yegan? t?chizat v? t?minat yolu olaraq, Qaraba? muharib?sinin ilk m?rh?l?sind? Erm?nistanla seperatcılar arasında "n?f?s borusu" rolunu oynayıb. H?m muharib? dovru, h?m d? ikinci yol c?kil?n? q?d?r Erm?nistan Qaraba?ın butun h?rbi, texniki v? mulki t?hcizatını bu yol vasit?si il? h?yata kecirib. M?hz buna gor? d? Lacın ?razisinin Az?rbaycana qaytarılması v? ya hec olmasa bu d?hlizin erm?ni t?r?finin h?r?k?ti ucun ba?lanılması, Erm?nistanı Qaraba? ?razil?rin? n?zar?td?n m?rhum ed? bil?rdi.