Botanika ? biologiyanın muhum t?rkib hiss?si olub, must?qil bir elm kimi bitkil?rin qurulu?unu, t?bi?td? yayılmasını, h?yat t?rzini, coxalmasını, inki?afını, m?n??yini v? s. t?dqiq ed?n elm. Biologiya elml?ri sistemin? daxildir. Botanikanın ?sas bolm?l?ri: sistematika (bitkil?ri qohumluq baxımından qrupla?dırır v? tarixini oyr?nir), morfologiya (xarici gorunu?u oyr?nir), anatomiya (daxili qurulu?unu oyr?nir), embriologiya (mayalanma v? toxum inki?afını oyr?nir), biokimya (kimy?vi madd?l?r v? kimy?vi prosesl?ri oyr?nir) v? s. ^[1]

Tarixi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Botanika bir elm kimi q?dim dovrl?rd? yaranmı?dır. Elmin meydana g?lm?si insan c?miyy?tinin bitkil?rd?n istifad? etm?si il? ?laq?dardır. E.? 5?6-cı ?srl?rd? ya?amı? h?kim Hippokrat 200-d?n artıq d?rman bitkisin? dair m?lumat vermi?dir. Q?dim yunan aliml?ri Aristotel v? Teofrast botanika elminin banil?ri sayılır. E.?. 4?3-cu ?srl?rd? ya?amı? filosof Teofrast 10 cildlik "Bitkil?rin t?bii tarixi" adlı ?s?rind? 450 nov bitkini t?svir etmi? v? onların t?snifatını vermi?dir.

Bitkil?rin t?sviri v? hesaba alınması, y?ni bitki sistematikası il? e.?. 2-3-cu minillikl?rd? Q?dim Cin, Hindistan v? Misir aliml?ri m???ul olmu?lar. Q?dim yunan aliml?ri bitki al?minin ilk t?snifatını verm?kl?, bitki sistematikası elminin ba?lan?ıcını qoymu?lar.

I ?srd? ya?amı? Roma aliml?rind?n Pliniy "T?bi?t tarixi" ?s?rind? 1000-d?n artıq bitkinin t?svirini vermi? v? istifad? olunmasına dair yazılar d?rc etdirmi?dir. I ?srd? Romada ya?amı? h?kim Dioskrid ?s?rl?rind? 600-? yaxın bitkinin, o cuml?d?n d?rman bitkil?rinin t?svirini vermi? v? onların rast g?ldiyi yerl?ri gost?rmi?dir. Pliniy v? Dioskridin ?s?rl?rind? bir cox bitkil?r? latınca ad verilmi?dir ki, onlar indi d? h?min adlarla tanınır.

Orta ?srl?rd? ya?amı? m??hur Orta Asiya alimi ?bu ?li ?bn-Sina (980?1037) d?rman bitkil?rin? dair ?s?rl?r yazmı? v? orada coxlu d?rman bitkil?rinin t?svirini, mualic?vi ?h?miyy?tini, yayıldı?ı sah?l?ri gost?rmi?dir. Onun ?s?rl?ri bir sıra Avropa xalqlarının dill?rin? t?rcum? olunmu? v? mu?llif Avisenna kimi qeyd edilmi?di.

XVI ?srin ikinci yarısında ?taliya alimi A.Cezalpino (1519?1603) "Bitkil?r haqqında" adlı ?s?rind? (1583) bitkil?rin t?snifatını coxalma orqanlarının ?lam?tl?rin? gor? verm?yi m?sl?h?t gorurdu. O bitkil?ri a?ac, kol, yarımkol, ot ?ob?l?rin?, onları da 15 sinf? bolmu?du. 14 sinif cic?kli, 15-ci sinif is? cic?ksiz ( gob?l?k , yosun , ali sporlu bitkil?r) bitkil?ri ?hat? edirdi. Cic?kli bitkil?rin t?snifatında meyv? v? toxumlarının, cic?kl?rinin qurulu?una gor? onun yeri mu?yy?nl??dirildi. A.Cezalpinodan sonra bir cox aliml?r d? bitkil?rin suni sistemini yaratma?a s?y gost?rmi?l?r.

Elmin ?sas sah?l?ri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Bu elmin ?sas sah?l?ri a?a?ıdakılardır:

• Bitki morfologiyası ? bitkil?rin xarici qurulu?unu oyr?nir (palinologiya (tozcuq haqqında elm), karpologiya (meyv?l?r haqqında elm) bura aid edilir);
• Bitki anatomiyası ? bitki orqanlarının daxili qurulu?unu oyr?nir;
• Bitki fiziologiyası ? bitkil?rin h?yat f?aliyy?ti mexanizml?rini, y?ni muxt?lif orqan, toxuma v? butovlukl? orqanizm funksiyalarını oyr?nir;
• Bitki biokimyası ? bitkil?rd? uzvi birl??m?l?rin kimy?vi t?rkibini oyr?nir;
• Bitki endokrinologiyası ? bitkil?rin h?yat f?aliyy?tinin hormonal (humoral) t?nzimi mexanizml?rini oyr?nir;
• Bitki ekologiyası ? bitkil?rin bir-biri il? v? onları ?hat? ed?n muhitl? qar?ılıqlı ?laq?sini oyr?nir;
• Bitki sistematikası ? bitki al?minin muxt?lifliyini oyr?nir;
• Bitki genetikası ? bitkil?rd? irsiyy?t v? d?yi?k?nlik qanunauy?unluqlarını oyr?nir;
• Bitki seleksiyası ? yeni sortların yaradılması v? ?vv?lki sortların t?kmill??dirilm?sini oyr?nir;
• Bitki sitologiyası ? bitkil?rin huceyr?vi qurulu?unu oyr?nir;
• Bitki histologiyası ? bitkil?rin toxumalarını oyr?nir;
• Fitopatologiya ? bitki x?st?l?kl?rini oyr?nir;
• Geobotanika ? bitki qrupla?malarının yayılmasını v? onların xususiyy?tl?rini oyr?nir;
• Paleobotanika ? bitkil?rin m?n??yini oyr?nir;
• Bitki embriologiyası ? bitkil?rin f?rdi inki?afını oyr?nir;
• Bitki co?rafiyası ? yer kur?si uz?rind? yayılmı? bitki taksonlarını oyr?nir;
• K?nd t?s?rrufatı bitkil?ri ? botanikanın bir bolm?si olaraq m?d?ni bitkil?ri oyr?nir.

Bu fundamental elm sah?l?rind?n ba?qa, botanikaya aid edil?n bir sıra t?tbiqi elml?r d? var. Onların ?sasları bunlardır:

• ?qtisadi botanika ? insan vasit?sil? bitkil?rin istifad? aspektl?rini oyr?nir.
• M?d?ni bitkil?rin m?n?? m?rk?zl?ri ? q?dim ?kincilik v? ya m?d?ni bitkil?rin m?n?? m?rk?zl?ri. ^[2]

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

M?nb? [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

• Hacıyeva H.M., M?h?rr?mov ?.M., ?smayılov Q.K., Qafarova ?.V. Biologiyanın inki?af tari xi v? metodologiyası, Bakı ? 2009.
• Az?rbaycan maarif komissarlı?ı. Bitki adları. - Bakı: Az?rn??r, 1927.- 21 s.

Xarici kecidl?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Vikianbarda Botanika il? ?laq?li mediafayllar var.

H?mcinin bax [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

• Biologiya
• Zoologiya