Burunc atlı
Ме?дный вса?дник
Olk?	Rusiya
Yerl??ir	Sankt-Peterburq
Heyk?ltara?	Etyenn Moris Falkone
Tikilib	1768
V?ziyy?ti	Rusiya Federasiyasının M?d?ni irsi № 7810027000
Hundurluyu	10,4 m
Material	qranit, burunc
Saxlanıldı?ı yer	Senat meydanı
Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Burunc atlı ( rus. Ме?дный вса?дник ) ? I Pyotrun Sankt-Peterburqda yerl???n atlı heyk?lidir. Heyk?l ?mperatrica II Yekaterinanın sifari?i il? fransız heyk?t?ra? Etyen Moris Falkone t?r?find?n hazırlanmı?dır. Heyk?lin adı A.S.Pu?kin t?r?find?n 1883-cu ild? yazılmı? v? rus ?d?biyyatının ?n geni? yayılmı? poemalarından biri olan " Burunc atlı " poemasından g?lmi?dir. Hazırda " Azadlıq heyk?li " Nyu-Yorkun simvolu oldu?u kimi, "Burunc atlı" heyk?li d? Sankt-Peterburqun simvoludur (h?r iki heyk?l fransız m?n??li heyk?ltara?lar t?r?find?n hazırlanmı?dır). Heyk?lin pyedastalı insan t?r?find?n t?rp?dilmi? ?n boyuk da? olan ^[1] "?im??k da?ı" dır.

I Pyotrun atlı heyk?linin modeli heyk?ltara? Etyen Falkone t?r?find?n 1768?1770-ci ill?rd? hazırlanmı?dı. Heyk?lin ba?ı heyk?ltara?ın t?l?b?si Mari Ann Kollo t?r?find?n i?l?nmi?dir. ?lanı Falkonenin a?lına Fyodor Qordeyev salmı?dı. Heyk?lin tokulm?si Petrovic Vasili Yekimovun r?hb?rliyi altında h?yata kecirilmi? v? 1778-ci ild? tamamlanmı?dı. Memarlıq-planla?dırma h?lli v? i?? umumi n?zar?t Y. M. Felten t?r?find?n yerin? yetirilmi?dir.

1776-cı ilin avqustunda maarifci-filosof D. Didronun m?sl?h?ti il? II Yekaterinanın tap?ırı?ı ?sasında Rusiyanın Fransadakı numay?nd?si D.A.Qolıtsin heyk?ltara? Falkone il? muqavil? imzalamı?dı. 15 oktyabr 1766-cı ild? Falkonenin Peterburqa g?lm?sind?n sonra abid?nin in?ası i?l?rin? ba?lanmı?dır. Heyk?lt?ra? ucun emalatxananı Yelezaveta Petrovnanın Taxta Qı? sarayının kecmi? Taxt zalında t??kil etmi?dil?r. Saray yaxınlı?ında yerl???n kecmi? axır binası Falkonenin ya?aması ucun uy?unla?dırılmı?dı. 1773-cu ild? Felten Falkoney? kom?k etm?k ucun t?yin edildi: o, i?d?n azad edilmi? kapitan de Laskarini ?v?z etm?li idi, h?mcinin h?min vaxt heyk?lin ucaldılması ucun memarın kom?yin? ehtiyac var idi.

Heyk?lin pyedastalı kimi istifad? olunmu? "?im??k da?" ( rus. Гром-Камень ) adıyla tanınan n?h?ng qaya 1768-ci ild? Fin korf?zind?n 6 km (3.7 mil) aralıda yerl???n tarixi Laxta rayonu ?razisind? a?karlanmı?dı. ^[2] Da? adını ?im??k t?r?find?n parcalanması haqqında yerli ?fsan?d?n almı?dır. Falkone da?ı a?karlandı?ı yerd? i?l?m?k ist?s? d?, II Yekaterina da?ı k?silm?mi? Peterburqa g?tirmi?di. Qayanın yarısı yerin icin? batdı?ı v? ?razi bataqlıq oldu?u ucun rusların qayanı qazıb cıxarmaq v? ??h?r? g?tirm?k ucun yeni metod i?l?m?l?ri lazım idi. Kefalloniya adlı kicik yunan adasından olan v? Rusiya ordusunda zabit kimi xidm?t ed?n Marinos Karburis ( yun. Μαρ?νο? Χαρμπο?ρη? ) bu i?i ohd?sin? goturdu. Karburis Vyanada muh?ndislik t?hsili almı?dı v? muh?ndis diplomu olan ilk yunan idi. ^[3]

Karburis idar? etdiyi i?cil?r?, qı?ın g?lm?sini v? bataqlı?ın donmasını gozl?m?yi tap?ırdı, daha sonra is? qaya parcasını bataqlıqdan cıxararaq limana aparma?a ba?ladı. Karburis 13.5 sm (6 inc) burunc kur?l?r uz?rind? h?r?k?t ed?n metal xiz?k hazırladı. Bu mexanizm daha sonra k??f edilmi? kur? sistemli h?r?k?t mexanizmi kimi i?l?yirdi. ??i maraqlı ed?n dig?r bir c?h?t is?, bu mexanizmin hec bir heyvan v? ma?ın istifad? olunmadan, tamamil? insan ?li il? i?l?m?si, da?ın Senat meydanın insan gucu il? g?tirilm?sidir. ^[3] Mexanizmi hazırladıqdan sonra Karburis 400 n?f?r i?ci il? doqquz ay ?rzind? da?ın Sankt-Peterburqa da?ınması il? m???ul oldu, h?min mudd?td? is? da?yonanlar n?h?ng qranit parcasına forma verm?y? calı?ırdılar. ^[4] II Yekaterina periodik olaraq i? yerini ziyar?t edir v? prosesin nec? ir?lil?diyini mu?ahid? edirdi. Boyuk qaya parcaları cox a?ır oldu?undan onların h?r?k?t etdirilm?si ucun 32 insanın gucund?n istifad? edilirdi. Dig?r bir problem is? c?mi 100 m yol olması idi ki, bu da h?r?k?t bit?n hiss?l?rin sokulm?si v? ser?tl? yeni yolda qurulmasını t?l?b edirdi. ^[3] Bununla bel?, duz ?razid? i?cil?r gun ?rzind? 150 m yol q?t ed? bilirdil?r. D?niz? giri?d? xususil? ?im??k da?ı ucun xususi barj in?a edilmi?di. G?mi iki t?r?fd?n tam olculu doyu? g?mil?ri il? d?st?kl?nirdi. ^[3] ?ki il? yaxın z?hm?t v? qısa s?yah?td?n sonra 1770-ci ild? da? n?hay?t ki, m?kanına catdırıldı. Da?ın ??h?r? catdırılması ??r?fin? medal buraxılmı?dı. ^[5]

?im??k da?ı insan t?r?find?n h?r?k?t etdirilmi? ?n boyuk da?dır. ^[3] Bu da? iri v? a?ır idi; o, insan gucu il? Fin korf?zind?n 6 km (4 mi) h?r?k?t etdiril?r?k Neva cayı vasit?siyl? Sankt-Peterburqa g?tirilmi?dir.

Fransız dilli "La Nature " jurmnalının 1882-ci il n??rind? yayımlanmı? m?lumata gor? k?silm?mi?d?n ?vv?l da?ın olcul?ri 7 × 14 × 9 m kimi olmu?dur. Qranitin t?rkibinin sıxlı?ına gor? da?ın c?kisi 1500 tona yaxın olmu?dur. ^[3] Falkone da?ın ist?diyi formada gorunm?sini t?min etm?k ucun onun b?zi hiss?sini k?smi?dir, buna gor? d? hazır pyedastalın c?kisi da?ın c?kisind?n bir q?d?r azdır.

• 
  Da?ın cıxarıldı?ı ehtimal edil?n yerd? yaranmı? gol
• 
  Do?ranmı? q?nb?r - ?im??k-da?ın ehtimal edil?n qırıqları
• 
  Do?ranmı? q?nb?r
• 
  Du?ın yukl?nm? yerinin planı

I Pyotrun atlı heyk?li , Romanovlar sulal?sin? g?lin g?lmi? alman m?n??li II Yekaterinanın sifari?i il?, hazırlanmı?, Sankt-Peterburqun Senat meydanında (?vv?ll?r Dekabristl?r meydanı) ucaldılmı?dı. II Yekaterinanın heyk?li ucaltdırmaqda m?qs?di I Pyotrun varisi oldu?unu gost?rm?k v? hakimiyy?t? huququ catdı?ını xalqa isbat etm?k idi. ^[6] ?mperatrica heyk?lin hazırlanmasını maliyy?l??dirmi?, heyk?lin ustund? latın dilind? "Petro Primo Catharina Secunda MDCCLXXXII" v? rus dilind? "Петру перьвому Екатерина вторая, л?та 1782" yazılmı?dır ki, h?r iki ifad? d? " II Yekaterinadan I Pyotra, 1782-ci il" anlamını verir. Hakimiyy?t d?yi?ikliyi zamanı II Yekaterinanın Rusiya taxtına huquqi varisliyi yox idi v? imperatrica bunun ?ksini gost?rm?k ucun s?l?fi olmu? hokmdarların xatir?l?rini yad edirdi.

Heyk?lin hazırlanmasına 1775-ci ild?, Yemelyan Xailovun n?zar?ti altında ba?lanmı?dır. Yoxlama zamanı q?libin sınması n?tic?sind? isti burunc axdı v? yan?ın ba? verm?sin? s?b?b oldu. Yoxlanı?ı xilas etm?y? calı?an Xailov xaric butun i?cil?r qacır. ^[4] Bu u?ursuz yoxlamadan sonra material ?ridilmi? v? heyk?l tokulmu?dur. At, capar v? pyedastalla birlikd? umumilikd? "Burunc atlı"nın hazırlanması on iki il c?kmi? v? 1770?1782-ci ill?ri ?hat? etmi?dir.

G?nc Mari Ann Koll Pyotrun uzunu 18 ya?lı kimi t?svir etmi?dir. O, Falkonenin 1766-cı il Rusiya s?f?ri zamanı ?agirdi kimi onu mu?ay?t etmi?di. Falkonenin t?l?b?l?ri v? Jan-Baptist Lemoyne onu Madmuzel Viktuar (Mademoiselle Victoire, Miss Q?l?b?) adlandırırdılar. Mari I Pyotrun uzunu, onun olum maskası v? Peterburqda gorduyu bir nec? portret ?sasında i?l?mi?di. Heyk?lin sa? ?li Niderlandın Vurburq ??h?ri ?razisind? 1771-ci ild? a?karlanmı? Adrian Forumu adlı Q?dim Roma ??h?rind?n tapılmı? tunc Roma heyk?l ?li ?sasında i?l?nmi?dir.

Pyedastalın in?ası il? ba?lamı? heyk?lin ucaldılması prosesi on dord il sonra tamamlanmı? v? 7 avqust 1782-ci ild? minl?rl? adamın i?tirakı il? heyk?lin t?nt?n?li acılı?ı olmu?dur. ?mperatrica il? aralarındakı anla?ılmazlı?ın ciddi konflikt? cevrilm?sind?n sonra Falkone layih?nin tamamlanmasından dord il ?vv?l Sankt-Peterburqu t?rk etmi? v? buna gor? d? acılı?da i?tirak etm?mi?di. II Yekaterina onunla ba?lı h?r ?eyi unutmu?, oz yaradıcılıq numun?si kimi heyk?lin acılı?ında i?tirak etmi?di. ^[4]

Heyk?ld? Boyuk Pyotr q?hr?mancasına atın uz?rind? oturmu? t?svir edilmi?dir, o sa? ?lini qaldıraraq Neva cayına istiqam?tl?ndirir. Heyk?lt?ra? onun atının sıldırım qaya k?narına g?lm?si ananı t?svir etm?k ist?mi?dir. Onun atı ilanı ayaqlayır ki, bu da satqınlıq, ??r quvv?l?r, I Pyotr v? onun islahatlarının du?m?nl?rini t?svir edir. ^[7] Heyk?l ozu 6 m (20 ft), pyedastal 7 m (25 ft), umumilikd? abid? 13 m (45 ft) hundurluy? malikdir. ^[8]

1812-ci il v?t?n muharib?si zamanı Rusiya H?rbi Quvv?l?rinin geri c?kilm?si n?tic?sind? Sankt-Peterburqun fransız h?rbicil?ri t?r?find?n i??al olunması t?hluk?si yaranmı?dı. Bel? bir hadis?nin ba? ver?c?yind?n narahat olan I Aleksandr ??h?rd? olan butun d?y?rli inc?s?n?t numun?l?rinin oradan cıxarılmasını ?mr etdi. Dovl?t katibi Molcanova I Pyotrun heyk?linin Voloqod quberniyasına aparılması i?i h?val? olundu v? bu i? ucun bir nec? min rubl ayırıldı.

H?min dovrd? mayor Baturin carın yaxın adamlarından biri olan knyaz Qolıtsinl? goru?? v? ona h?r gec? gorduyu yuxu haqqında x?b?r ver? bilir. Baturin yuxunda ozunu Senat meydanında gorurdu. Pyotrun heyk?li h?r?k?t? g?lir. Atlı dayandı?ı qayanın ustund?n atlayaraq o zaman I Aleksandrın ya?adı?ı Da? adasına do?ru ir?lil?yir. Atlı adadakı Da? adası sarayının h?y?tin? daxil olur v? hokmdar onu qar?ılayır. "Cavan o?lan, m?nim Rusiyamı n? hala salmısan ? deyir Boyuk Pyotr ? lakin, n? q?d?r m?n oz yerimd?y?m, m?nim ??h?rimi hec bir t?hluk? gozl?mir!" Bundan sonra atlı geri cevrilir v? dordnalla caparaq oz yerin? qayıdır. Mayor Baturinin sozl?rind?n t?sirl?n?n Qolıtsin, onun yuxusunu oldu?u kimi I Aleksandra danı?ır. N?tic?d? I Aleksandr heyk?lin ??h?rd?n cıxarılması fikrini d?yi?ir. Heyk?l yerind? qalır. . ^{[9] [10] [11]}

Ehtimal edilir ki, mayor Baturinin yuxusu haqqında ?fsan?nin ?sasında A. S. Pu?kinin " Burunc atlı " poeması durur. ^[12] .

XIX ?sr ??h?r ?fsan?sin? gor? "Burunc Atlı"nın ??h?rin ortasında durdu?u mudd?td? du?m?nin ??h?r? qalib g?lm?si mumkun deyil. Boyuk V?t?n Muharib?sind? Leninqradın (Sankt-Peterburq 1924?1991-ci ill?rd? bu adı da?ımı?dır) 900 gunluk muhasir?si zamanı heyk?l z?d?l?nm?m?si ucun qumla doldurulmu? torbalarla ?hat? edilmi? v? taxtalarla moh?ml?ndirilmi?dir. Bu yolla ??h?rin 900 gunluk bombardmanı zamanı hek?l z?d?l?nm?mi?dir. ^[7] ?fsan?y? uy?un olaraq, hec bir du?m?n ??h?ri i??al ed? bilm?mi?dir.

Peterburq folklorunda Boyuk Pyotrun ruhunun g?l?c?kd? heyk?lin ucaldılaca?ı yerd? g?l?c?k imperator I Pavelin gozun? gorunm?si haqqında ?fsan? vardır.

Bir d?f? gec? Pavel dostu knyaz Kurakinl? birlikd? Peterburq kuc?l?rind? g?zirmi?. Bird?n qar?ılarında uzun pla? geyinmi? bir adam gorurl?r. Aydın olur ki, h?min adam onların g?li?ini gozl?yirmi? v? onlar yaxınla?dıqdan birlikd? h?r?k?t? ba?layır. Pavel cevrilir v? Kurakin? deyir: "Kims? biziml? birg? yeriyir". Lakin Kurakin hec kimi gormur v? Paveli hec kimin olmadı?ına inandırma?a calı?ır. Bird?n ruh deyir: "Pavel! B?db?xt Pavel! M?n s?nin varlı?ında i?tiak ed?n?m!" Bundan sonra ruh sanki onları oz ardınca aparırmı? kimi qaba?a kecmi? v? ir?lil?mi?dir. Meydanın ortasına g?l?n ruh, g?l?c?kd? heyk?lin ucaldılaca?ı yerd? durmu?du. "?lvida, Pavel, ? deyir ruh ? s?n m?ni yen? burda gor?c?n". Aralanark?n papa?ını qaldırdıqda, Pavel, d?h??t icind? Pyotrun simasını gormu?du.

?fsan?nin tekstoloji t?hlili gost?rir ki, o, baronessa fon Oberkirxin xatir?sind?n qaynaqlanmı?dır. Baronessa, oz xatir?l?rind? Pavelin, h?r n? q?d?r ist?m?s? d?, kutl?nin icind? bu hadis?ni nec? danı?masını t?svir etmi?dir. Baronessa v? Pavelin h?yat yolda?ı Mariya Fyodorova arasındakı uzun illik dostluq munasib?tl?rinin baronessanın coxcildlik xatir?l?rind? ?ks olunması, t?svir olunan hadis?nin qayna?ının da g?l?c?k hokmdarın ozu oldu?u ehtimalını artırır. ^[13] .

Pavel bu hekay?ni sad?c? bir l?tif? kimi mi danı?mı?dı? Memuaristika noqteyi-n?z?rind?n bu bel? deyil. Q. Fon Oberkirx x?b?r verir ki, hadis?nin n?ql edildiyi ?am yem?yind?n bir nec? ay sonra Pavel Sankt-Peterburqdan m?ktub almı?dı. M?ktubda, Boyuk Pyotrun hazırda "Burunc atlı" kimi m??hur olan heyk?linin t?nt?n?li acılı?ından x?b?r verilirdi. Q. Fon Oberkirxin sozl?rin? gor? g?l?c?k hokmdar m?ktubu oxuyark?n h?r n? q?d?r gulums?m?y? calı?sa da, r?ngi olu kimi a?armı?dı. ^[14]

"Burunc atlı" heyk?li rus ?d?biyyatı il? d? sıx ?laq?lidir v? "mistik peterburq m?tni" nin m?rk?zind? yerl??m?kl? duallıq v? surrealizm da?ıyıcısıdır. ^[15]

Oz adına gor? "Burunc atlı" A.S.Pu?kinin eyniadlı poemasına borcludur. 1824-cu ild? sevgilisi Para?ı sel zamanı itirmi? dovl?t qulluqcusu Yevgeni yadda?sız ??kild? Peterburq kuc?l?rini dola?ır. Meydanda I Pyotrun heyk?li il? qar?ıla?an q?hr?man ba?a du?ur ki, onun ba?ına g?l?n butun b?lalarda hokmdar gunahkardır ? insanlara yad olan v? sel t?hluk?si olan yerd? ??h?r salınmasını m?hz o ?mr etmi?di. Yevgeni heyk?li t?hqir edir, bu zaman "Burunc atlı" postamentind?n atlayaraq d?linin arxasınca capma?a ba?layır. "Burunc atlı"nın yerind?n a?ması yalnız x?st?nin t?x?yyulunun m?hsuludurmu, yoxsa h?qiq?tdir ? bilinmir. ^[16]

Eyni motiv F. M. Dostoyevskinin " Yeniyetm? " romanında da istifad? olunub. ^[17]

Andrey Beliynin " Peterburq " romanında hallusinasiyaların ?siri olan qıhr?man ??r quvv?l?rl? i?birliyin? gir?r?k yolda?ını oldurur. Daha sonra o qanlı qaycı qar?ısında duraraq c?s?din ustun? qalxır v? "Burunc atlı" pozasını alır. ^[18]

Mistik-?air Danil Andreyev ?n m??hur ?s?ri olan " Dunyanın qızıl gunu " ?s?rind? c?h?nn?m Peterburqunu t?svir ed?rk?n gost?rir ki, "Burunc atlı"nın ?lind?ki m???l qaranlıqdakı yegan? i?ıq m?nb?yidir, h?mcinin burada Pyotr atın yox, q?ddar ?jdahanın belind? oturur. ^[19] .

1988-ci ild? SSR? Bankı uz?rind? I Pyotrun Sankt-Peterburqdakı heyk?linin (Burunc atlı) t?sviri olan 5 rubl nominallı xatir? sikk?si buraxmı?dı. Mis-nikkel qarı?ı?ından, 2 mln nusx? il? buraxılmı? sikk?nin c?kisi 19,8 qramdır. ^[20]

Abid? 1904-cu ild? n??r edilmi? № 58-li (xeyriyy? buraxılı?ı) Rusiya markasında t?svir edilmi?dir.

• Alexander M. Schenker, The Bronze Horseman: Falconet's Monument to Peter the Great , Yale University Press, New Haven CT, 2003 ISBN 0-300-09712-3 .
• Natalia Smirnova, Saint-Petersbourg ou l'enlevement d'Europe , ed. Olizane, Geneve, 1996 ISBN 2-88086-191-8
• Christiane Dellac, Marie-Anne Collot : Une sculptrice francaise a la cour de Catherine II, 1748?1821 , L'Harmattan, (2005) ISBN 2-7475-8833-5 .
• Бакмейстер,И. Г. библиотекарь Имп. Академии наук перевод статьи из "Neues St. Petersburgisches Journal" (1782. Т. 4. С. 1?71), вышедшей отдельным изданием в 1783 г. ("Nachricht von der metallenen Bildsaule Peters des Grossen"). Русское издание 1786 г. Arxivl??dirilib 2013-04-19 at the Wayback Machine
• Памятники архитектуры Ленинграда. ? Л.: Стройиздат, 1975.
• Кнабе Г. С. Воображение знака: Медный всадник Фальконе и Пушкина. ? М., 1993..
• Иванов Г. И. Камень-Гром. Историческая повесть. ? СПб.: Стройиздат-СПБ, 1994. ? 112 с. ? ISBN 5-87897-001-5 .
• Топоров В. Н. О динамическом контексте трехмерных произведений изобразительного искусства (семиотический взгляд). Фальконетовский памятник Петру I // Лотмановский сборник. 1. ? М., 1995.
• Проскурина В. Петербургский миф и политика монументов: Пётр Первый Екатерине Второй // Новое литературное обозрение. ? 2005. ? № 72.
• Доклад императрице Екатерине II от Сената о месте для постановки монумента императору Петру Великому / Сообщ. Жан-Жанк // Русская старина, 1872. ? Т. 5. ? № 6. ? С. 957?958. Arxivl??dirilib 2014-07-24 at the Wayback Machine

• "Burunc atlı"nın tarixi. Fotolar, nec? getm?li, ?trafında n? var.