Az?rgu?nasp m?b?di

Vikipediya saytından
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
Az?rgu?nasp m?b?di
Xəritə
36°36′18″ ?m. e. 47°14′05″ ?. u.
Olk?   ?ran
Yerl??ir Qazaka
Aidiyyatı Atropatena
Uslubu Sasani memarlı?ı [1] [2] […]
Material k?rpic [1] [2] […] , da? [d] [3]
V?ziyy?ti Yax?ı
R?smi adı: Takht-e Soleyman
Tipi M?d?ni
Kriteriya i, ii, iii, iv, vi
T?yin edilib 2003
?stinad nom. 1077
Dovl?t ?ran
Region Asiya
Azərgüşnasp məbədi (İran)
Az?rgu?nasp m?b?di
Vikianbarın loqosu  Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Az?rgu?nasp m?b?di v? ya Adur Gu?nasp ? Atropatena nın Qazaka ??h?rind? yerl???n v? z?rdu?tiliy in ?sas m?b?d l?rind?n biri olan tarixi abid?. Uzun mudd?t oz ?h?miyy?tini saxlayan m?b?d, Bizans imperatoru I ?rakli nin Az?rbaycana yuru?u zamanı ( 623 - 624 ) da?ıdılaraq qar?t edilmi?dir. Qazaka ??h?rind? aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı m?b?din xarabalıqları a?kar edilmi?dir.

Dini ?h?miyy?ti

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

X ?srin s?yyahı M?s?r ibn Mohl?hil? gor?: " Qazakada olan at??gah ?hali arasında muq?dd?s sayılmı?, ??rqd? v? Q?rbd? olan at??p?r?stl?r oz odlarını buranın odundan alı?dırmı?dır. At??gahın gumb?zin? gumu? hilal yapı?dırılmı?dır. Bir nec? hakimin h?min hilalı qoparması c?hdi ba? tutmamı?dır. Guman edildiyin? gor? bu tilsimdir". Mu?llifin yazdı?ına gor? heyr?tl?ndirici c?h?t at??gah odunun 700 il mudd?tind? fasil?siz yanması v? kulunun olmamasıdır. [4]

?ran tarixcisi ?.Purdavud qeyd edir ki, Avestanın bir nusx?si d? Az?rgu?nasp m?b?dind? saxlanılmı?dır. O, Dinkorda istinad ed?r?k bel? bir fikri ir?li surur: "?ubh?siz, Avestanın bir nusx?si Az?rbaycanın ?iz (Qazaka) ??h?rind? olan m??hur Az?rgu?nasp m?b?dind?, dig?r nusx?si is? T?xt-i C?m?idd? (Persepolis) olan dovl?t arxivind? saxlanılırdı". [5]

Xurda Avestada gost?rilir ki, ?snund da?ında yerl???n Az?rgu?nsp m?b?di h?rbcil?r? m?xsusdur. Bu s?b?bd?n d? Atropatenada olan c?ngav?rl?r igid v? qorxmazdırlar. B?hm?nqalada olan Az?rgu?nasp Keyxosrov t?r?find?n b?rpa edilmi?dir. [4]

Firdovsi ?ahnam?sind? 61 yerd? Az?rgu?nasp m?b?dinin adını c?kir. Bu fakt ozu bel? h?min at??gahın ?h?miyy?tini gost?r?n amildir. [4]

M?sudi Az?rgu?nasp m?b?dini bel? t?svir edir: "Goz?l v? heyr?tli binaların qalıqlarında goyun,ulduzların v? abad yerl?rin, bitki v? heyvanat al?minin sur?tl?ri aydın gorunm?kd?dir. Az?rgu?nasp at??gahı ?ahlar arasında d?rin horm?t? malikdir. Ona gor? d? onlar at??gahı ziyar?t etm?k ucun bura piyada g?lirl?r." [6]

?rd??ir h?min at??gahı t?mir etdirmi?dir. V B?hram turk xaqanının (A? hun xaqanı) tacını v? coxlu miqdarda da?-qa?ını at??gaha vermi?dir. Xosrov da buraya coxlu qiym?tli h?diyy?l?r ba?ı?lamı?dı. [7]

Tarixi

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Sasanil?r dovru m?nb?l?rind?n biri olan "Karnameyi ?rd??ire Papakan"da h?min dovrun uc adlı-sanlı at??gahı haqında m?lumat verilir. Bu at??gahlar Az?rgu?nasp, Az?rf?rinbu? v? Az?rb?rzinmehr m?b?dl?ridir. H?r uc m?b?d muxt?lif silkl?r? ? h?rbicil?r?, kahinl?r? v? ?kincil?r? aid olmu?dur. Bunların tikilm?si tarixini ?h?m?nil?rd?n ?vv?lki dovrl?r? aid edirl?r. [8] B?zi mu?llifl?r is? Az?rgu?nasp m?b?dinin tarixini ?fsan?vi hokmdar olan Keyxosrovla ?laq?l?ndirirl?r. Umumiyy?tl? butun p?hl?vi dilli m?nb?l?rd? Az?rgu?nasp m?b?di haqqında m?lumatlara rast g?linir.

Dinkordun VII kiatbının muq?ddim?sind? deyilir: "?ahlıq m?qamı Siyav?x?in (Siyavu?un) o?lu Keyxosrova catdı. O, ?z?m?til? cadug?r, Turanlı ?frasiyab (Alp ?r Tunqa) v? onun pis niyy?tli hokmdarlarına qalib g?ldi. Bundan sonra K?rsiv?z v? onun dunyanı idar? ed?n qo?unlarına qalib g?lm?k ucun qorxunc Cicest golu ( Urmiya golu ) yaxınlı?ındakı butg?d?ni ucurdu. Gorduyu xeyirxah i?l?rin qar?ılı?ında cah-c?lallı taxtda oturub, ?b?di olaraq qiyam?t? q?d?r gizli sur?td? onu muhafiz? ed?c?kdir." [9]

P?hl?vi dilind? yazılmı? "Minokexurd"da deyilir: " Keyxosrovun ?n gork?mli i?l?rind?n biri Cic?st golu yaxınlı?ındakı butxananı viran edib G?nc?k qalasını ( ?iz qalası ) b?rpa etm?sidir. Qadir yaradıcı g?l?c?kd? ona kom?k ed?c?kdir." [9]

Da?ıdılması

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?raklinin ??h?rd?ki ?z?m?tli binaları, o cuml?d?n Az?rgu?nasp m?b?dini qar?t etm?sind?n sonra ??h?r ?vv?lki ?h?miyy?tini itirmi?dir. Erm?ni dilli tarixcil?r Favstos Buzand v? Ananiya ?iraklı v? erm?ni tarixcisi Sebeosun yazdı?ına gor? ?rakli Naxcıvanı tutduqdan sonra Qazaka ??h?rin? g?lib orda olan Az?rgu?nasp ( erm?nidilli m?nb?l?rd? V??n?sp) m?b?dini da?ıtmı?dır. [7]

Bizans tarixcisi Mitenli Feofana ( 750 - 817 ) gor? Kicik Asiyada Lidiya ?ahı Krzesin x?zin?sin? ox?ar Az?rgu?nasp m?b?dinin kulli miqdarda olan var dovl?ti bizanslılar t?r?find?n qar?t edilmi?dir. [7]

T?dqiqi

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1937 -ci ild? aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı divar qalıqları a?kar olunmu?, burdan Parfiya v? h?tta ondan ?vv?lki dovr? aid m?lumatlar ?ld? edilmi?dir. [4]

Qazaka ??h?ri v? Az?rgu?nasp m?b?dinin tarixinin mu?yy?nl??dirilm?sind? ?l?kb?r S?r?fraz v? M.Kayeni t?r?find?n yazılmı? "Taxte-Suleyman" adlı kitabın boyuk elmi d?y?ri var. Burada deyilir: " ?ran v? Almaniya arxeoloqlarının 8 il mudd?tind? apardıqları axtarı?lar n?tic?sind? muhum tarixi ?h?miyy?t? malik olan Az?rgu?nasp m?b?dinin taleyi h?ll edilmi? oldu." [10] Mu?llifl?r? gor? T?xti Suleymanın ?h?miyy?ti iki s?b?b? gor? diqq?ti c?lb edir. Tarixi v? co?rafi m?lumatlara gor? Qazaka ??h?ri Az?rbaycanın ?z?m?tli paytaxtı olmu?dur. [11] M??hur Az?rgu?nasp m?b?di bu ??h?rd? yerl??irdi. [12]

Q?dim dovr tarixi il? m???ul olan bir sıra t?dqiqatcılar ??h?rin yerini mu?yy?nl??dirm?y? calı?ark?n mu?yy?n s?hvl?r? d? yol vermi?l?r. B?zil?rin? gor? at??gah Urmiya golu yaxınlı?ında (V.MinorskiV. [13] v? Markvart [14] ), b?zil?rin? gor? ?iz ( Qazaka ) ??h?rind?, b?zil?rin? gor? is? T?xti Suleymanda yerl??irdi. Lakin T?xti Suleymanda aparılan arxeoloji qazıntılar butun bu mubahis?l?r? son qoymu? v? subut etmi?dir ki, T?xti Suleyman q?dim Qazaka (?iz) ??h?ridir v? Az?rgu?nasp m?b?di d? buradadır. Bel?likl? vaxtil? burada olmu? Raulinson [15] , Yusti, Cekson, Fundrasten v? Numenin Az?rgu?nasp m?b?dinin T?xti Suleyman xarabalıqları arasında olması fikri bir daha t?sdiql?nmi? oldu.

?stinadlar

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]
  1. ↑ 1 2 https://iranicaonline.org/articles/adur-gusnasp-an-atas-bahram-see-atas-that-is-a-zoroastrian-sacred-fire-of-the-highest-grade-held-to-be-one-of- .
  2. ↑ 1 2 https://iranicaonline.org/articles/takt-e-solayman .
  3. ↑ https://whc.unesco.org/uploads/nominations/1077.pdf .
  4. ↑ 1 2 3 4 A. Fazili - Atropatena (e.?. IV - b.e VII ?sri), Bakı, Elm, 1992
  5. ↑ ?.Purdavud - A Brief Review of Iranian History, The Iran League, 1962, s?h 12
  6. ↑ "АЛ-МАСУДИ - Книга наставления и пересмотра, Публикация 1939 г" . 2022-04-17 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2013-04-29 .
  7. ↑ 1 2 3 И. Алиев - Очерк Истории Атропатены, Баку, Азербайджанское Государственное Издательство, 1989
  8. ↑ В. Н. Левиатов - Азербайджан в V в. до н. э. - I в.н.э. "Изв. АН Азерб. ССР, 1950, №1
  9. ↑ 1 2 ?. M?nucehr - Qozare?hay-e H?ffari-ye T?xt-e Suleyman m?c?ll?ye bastan?enası, Tehran, 1338
  10. ↑ ?. S?r?fraz, M. Kayeni - Taxte-Suleyman, T?briz, 1968, s?h 21
  11. ↑ Д. А. Ахундов Храмы Ирана в эпоху первых Ахеменидов, их реставрация реконструкция, Изв. АН Азерб ССР, сер. ист., фил. И права, 1978,№2, табл.1
  12. ↑ ?. S?r?fraz, M. Kayeni - Taxte-Suleyman, T?briz, 1968, s?h 19
  13. ↑ F. Minorski - ??hre Mara?a, M?celleyi "Y??ma", T?rcum? ?. k?r?ngindir, Sale XVIII, N3, Tehran, 1965
  14. ↑ Markvart, ?ran??hr, Tehran 1910, s?h 125
  15. ↑ Г. Г. Раулинсон - Заметки о городах Атропатены - Экбатана, Журнал Королевского Географического общества, Париж, 1940, Х

H?mcinin bax

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]
M?nb? ? " https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Az?rgu?nasp_m?b?di&oldid=6889318 "