Fonda aid ?lyazma
B?hramın ?jdahanı oldurm?si, Nizami, X?ms?, "Yeddi goz?l" poemasına c?kilmi? miniatur, XVI ?sr eni 24 sm, hundurluyu 33 sm, Elml?r Akademiyası, M?h?mm?d Fuzuli adına ?lyazmalar ?nstitutu, Bakı, M-156
M?h?mm?d Fuzuli
adına ?lyazmalar ?nstitutu
?
Az?rbaycan Milli Elml?r Akademiyasının
strukturuna daxil olan elmi t??kilat.
Az?rbaycan Milli Elml?r Akademiyası M?h?mm?d Fuzuli adına ?lyazmalar ?nstitutu (?vv?ll?r Respublika ?lyazmalar fondu) orta ?srl?r ??rq yazılı abid?l?rinin toplanması, sisteml??dirilm?si, muhafiz?si v? n??ri uzr? vahid bir m?rk?z kimi 1950-ci ild?
Nizami G?nc?vi adına ?d?biyyat ?nstitutunun
?lyazmalar ?ob?si ?sasında yaradılmı?dır. 1945-ci il? q?d?r Az?rbaycan Elml?r Akademiyasının Nizami adına Dil v? ?d?biyyat ?nstitutu binasında xususi bir otaq vardı ki, qapısında "?lyazmalar ?ob?si" yazılan lovh? vurulmu?du. Ota?ın r?fl?rind? iki min? yaxın fars, ?r?b, Az?rbaycan dill?rind? kitab, bir nec? ?airin, ?dibin arxivi duzulmu?du. 1950-ci ild? bu balaca ?ob?
M?mm?da?a Sultanovun
s?yi n?tic?sind? must?qil Respublika ?lyazmalar fonduna cevrilib.
[2]
?lyazmaların respublikamızda toplanması i?in? h?l? XX ?srin ?vv?ll?rind?n, sovet hakimiyy?tinin ilk ill?rind?n ba?lanmı?dır. 1924-cu ilin 21?24 sentyabrında Bakıda Birinci Umumaz?rbaycan diyar?unaslar qurultayı kecirildi.
[3]
Burada m?d?ni quruculuqla ?laq?dar ba?qa m?s?l?l?rl? yana?ı
Az?rbaycan T?dqiq v? T?t?bbo c?miyy?ti
n?zdind? xususi ?ski cap kitabları v? ?lyazmalar ?ob?si olan elmi kitabxana t??kili m?s?l?sin? d? baxıldı.
[4]
Az?rbaycan Milli Elml?r Akademiyası
M?h?mm?d Fuzuli adına ?lyazmalar ?nstitutu orta ?srl?r ??rq yazılı abid?l?rinin toplanması, sisteml??dirilm?si, muhafiz?si v? n??ri uzr? vahid bir m?rk?z kimi 1950-ci ild?
Nizami adına ?d?biyyat ?nstitutunun
?lyazmalar ?ob?sinin ?sasında yaradılmı?dır. Ot?n ?srin 80-ci ill?rind? Respublika ?lyazmalar Fondu (R?F) oz f?aliyy?tind? Akademiyanın institutlarından geri qalmır, akademik elmi-t?dqiqat institutu kimi i?l?yirdi. Bunu n?z?r? alan Akademiya v? fondun r?hb?rliyi R?F-in instituta cevrilm?sin? calı?ır, "yenid?nqurma" adı altında respublikalardakı ayrı-ayrı mu?ssis?l?ri l??v etm?yi, birl??dirm?yi ustun tutan Moskva is? buna razı olmurdu. Yalnız bir nec? illik mubariz?d?n sonra, 1986-cı ild? SSR? Nazirl?r Soveti s?drinin birinci muavini v?zif?sind? i?l?y?n Heyd?r ?liyev c?nablarının yaxından i?tirakı v? kom?yi say?sind? SSR? Nazirl?r Sovetinin 28 oktyabr tarixli 2162 №-li s?r?ncamı, bir mudd?t sonra Az?rbaycan SSR Nazirl?r Sovetinin 11 noyabr 1986-cı il tarixli 398 №-li Q?rarı v? Az?rbaycan SSR EA R?yas?t Hey?tinin 4 dekabr 1986-cı il tarixli 22/3 №-li Q?rarı il? Respublika ?lyazmalar Fondunun bazasında ?lyazmalar ?nstitutu t?sis edilmi?dir.
[5]
?lyazmalar ?nstitutunun kimin adını da?ıması da mubahis?li m?s?l? olaraq qalırdı. Bir sıra ??xsl?rin adları t?klif edilir, h?r k?s oz secimind? t?kid edirdi. Sonralar hamı Heyd?r ?liyevin q?rarının n? q?d?r m?ntiqli oldu?unu d?rk etdi. ?ndi hamı ucun aydındır ki, ?g?r ?d?biyyat ?nstitutumuz
Nizami G?nc?vinin
, Dilcilik ?nstitutumuz
?mad?ddin N?siminin
adını da?ıyırsa, ?lyazmalar ?nstitutu da M?h?mm?d Fuzulinin adını da?ımalıdır.
?lyazmalar ?nstitutu orta ?sr elml?rinin butun sah?l?rini
tibb
v?
astronomiya
,
riyaziyyat
v?
mineralogiya
,
poetika
v?
f?ls?f?
,
teologiya
v?
huquq?unaslıq
,
qrammatika
,
tarix
v?
co?rafiya
, b?dii
n?sr
v?
poeziyasını
?hat? ed?n
Az?rbaycan
,
turk
,
?r?b
,
fars
v? ba?qa dill?rd? z?ngin v? nadir ?lyazma kolleksiyasına malikdir. ?ndi ?lyazmalar ?nstitutunda 40 mind?n artıq material vardır. Bunlardan 12 min? q?d?ri ?r?b qrafikalı ?lyazmalardır ki,
IX
-
XX ?srl?rd?
yazılmı? v? ya uzu kocurulmu?dur.
[6]
Bundan ba?qa, institutda
XIX
-
XX ?srl?rd?
ya?amı?
Az?rbaycanın
gork?mli elm v? ?d?biyyat xadiml?rinin ??xsi s?n?dl?ri, tarixi s?n?dl?r v? fraqmentl?r, ?ski cap kitabları, ?vv?lki dovrl?rin q?zet v? jurnalları, mikrofilm v? fotosur?tl?r muhafiz? edilm?kd?dir.
?lyazmalar ?nstitutunda saxlanan ?n q?dim ?lyazma
IX ?sr?
aid edil?n d?ri uz?rind? yazılmı?
Quranın
"
?n-Nisa
" sur?sinin bir hiss?sidir.
?bu ?li ibn Sinanın
"
Tibb qanunları
",
?bdul-Qasim ?z-Z?hravinin
"
C?rrahiyy? v? c?rrahi al?tl?r haqqında"
v? "
Otuzuncu traktat
",
Rust?m Curcaninin
"
Nizam?ahın azuq?l?ri
",
?eyx Mahmud ??bust?rinin
"
Gul??ni-raz
",
N?siminin
"Divan",
S?dinin
"
Bustan
" v? s. bu kimi ?s?rl?rin
XII
-XV ?srl?rd? kocurulmu? nusx?l?ri ?lyazmalar ?nstitutunda saxlanılan ?n q?dim ?lyazmalardır. 2005-ci ild?
YUNESKO
-nun "
Dunya yadda?ı
" proqramının reyestrin? daxil edil?n bu
?lyazmalardan
bir nec?si unikallı?ı il? secilir.
Az?rbaycan Milli Elml?r Akademiyası
M?h?mm?d Fuzuli adına ?lyazmalar ?nstitutu
Boyuk Britaniyanın
Kembric Universitetinin
n?zdind? yaradılmı?
Beyn?lxalq ?slam ?lyazmaları Assosiasiyasının
(
T?MA
) uzvudur.
[1]
[7]
?stiqlaliyy?t kuc?sind? yerl???n Az?rbaycan ?lyazmalar ?nstitutunun binası dunyada ilk d?f? olaraq mus?lman qızlar ucun tikilmi? lisey idi, onun tikintisi uc gork?mli ??xsiyy?tin adı il? ba?lıdır. Onlardan birincisi Bakı neft milyoncusu v? ??h?rin ?n boyuk xeyriyy?cisi
Hacı Zeynalabdin Ta?ıyev
(1823?1924) olmu?dur. M?kt?bin yerind? daha ?vv?l Cum? m?scidi tikilm?li imi?, lakin muxt?lif mane?l?r? gor? bu i? ba? tutmur. M?scidin yeri 5 noyabr 1896-cı ild? H. Z. Ta?ıyev? Qızlar m?kt?bini tikdirm?si ucun verilir. Binanın layih?si 1896-cı ild? hazır olsa da, t?sdiq edilm?si t?m?l qoyma m?rasimin? q?d?r l?ngiyir. O, binanın tikilm?si ucun Rus imperatoruna muraci?t etmi? razılıq aldıqdan sonra onun x?rcl?rini maliyy?l??dirmi?dir. Bu m?kt?bin binasının yerinin mu?yy?n edilm?sin? v? tikilm?sin? 4 il vaxt s?rf olunmu?dur. ?kinci ??xs is? Az?rbaycanın ilk maarifci ziyalısı v? jurnalisti
H?s?n b?y Z?rdabi
idi (1837?1907). O h?l? lisey acılmazdan cox ?vv?l qızlar v? o?lanlar ucun duny?vi t?hsilin t?bli?atcılarından biri olmu?dur. Ucuncu ??xs g?nc polyak muh?ndis ?osif Vikentiyevic Qoslavski(1865?1904) idi. O, cox istedadlı ??xs idi v? o Bakının ba? memarı t?yin edil?nd? c?mi 27 ya?ı var idi. O, H. Z. Ta?ıyevin tikdirdiyi butun binaların layih?cisi v? muh?ndisi olmu?dur. Hacı Zeynalabdin Ta?ıyev m?kt?bin binasının layih?l??dirilm?si v? tikilm?sini d? Qoslavskiy? h?val? edir. Orta ?srl?r ??rq memarlı?ının ?n goz?l elementl?rini ozund? ?ks etdir?n bina 1898?1901-ci ill?rd? in?a edilib. 1915-ci ilin sentyabrından binada ikiillik pedaqoji kurslar f?aliyy?t? ba?layıb. Lakin 1917-ci ilin Fevral inqilabı iqtisadi v?ziyy?ti a?ırla?dırır v? m?kt?bin mudiriyy?ti h?min ilin aprelind? t?hsil prosesini dayandırma?a m?cbur olub. 1918-ci il dekabrın 7-d? Ta?ıyevin Qızlar m?kt?binin binasında ?slam ??rqinin ilk demokratik respublikası ? Az?rbaycan Xalq Cumhuriyy?ti Parlamentinin t?nt?n?li acılı? m?rasimi olub. H?min ilin 24 iyun tarixind? Cumhuriyy?tin ilk bayra?ı da m?hz bu binada q?bul edilib. Bel?likl?, milli maarifciliy? xidm?t m?qs?dil? in?a olunan bina Cumhuriyy?timizin qanunverici orqanının yerl??diyi strateji ?h?miyy?tli obyekt? cevrilib. 27 aprel 1920-ci il tarixin?d?k ? Cumhuriyy?tin suqutuna kimi binada parlamentin umumilikd? 145 iclası kecirilib. Cumhuriyy?t dovrund? ilk d?f? t??kil olunan ?stiqlal Muzeyi d? burada f?aliyy?t gost?rib.
Olk?mizd? sovet hakimiyy?ti qurulduqdan sonra Az?rbaycan SSR Ali Soveti bu binada yerl??ib. 1920?1937-ci ill?rd? gork?mli mut?f?kkir ?air-dramaturq Huseyn Cavid binanın ucuncu m?rt?b?sind? ya?ayıb. 1982-ci ild? is? Az?rbaycan Elml?r Akademiyasının ?lyazmalar ?nstitutu buraya kocurulub. Hazırda binanın boyuk hiss?sind? M. Fuzuli adına ?lyazmalar ?nstitutu yerl??ir. Ucuncu m?rt?b?nin m?rk?zi hiss?sind? Huseyn Cavidin ev-muzeyi, k?nar hiss?sind? is? Az?rbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyası f?aliyy?t gost?rir. Binanın qurulu?u at nalı ??klind?dir v? ic?ri h?y?tinin c?nub hiss?si qala divarlarına soyk?nir. Binanın simmetrik ba? fasadı italyan intibahının t?mt?raqlı formalarında, t?mizlik ota?ı fransız rokokosu, yem?k ota?ı flamand barokkosu, yataq ota?ı is? modern uslubdadır.
[8]
Tikintiy? 1898-ci ild? ba?lanmı? 1901-ci ild? ba?a catdırılmı?dır .1918-ci ild? Az?rbaycan oz must?qilliyini elan ed?nd?n sonra Milli hokum?tin parlamentinin ilk iclası bu binada acılmı?, onun s?dri
M?h?mm?d ?min R?sulzad?
ilk iclasda geni? cıxı? etmi?dir.1920-ci il 28 aprel?d?k, islam ??rqinin ilk parlamenti f?aliyy?tin? son qoyulanad?k i?l?di. Daha sonralar
Az?rbaycan SSR Ali Soveti
bu binada yerl??mi?dir. ?lyazmalar fondu orta ?srl?r ??rq yazılı abid?l?rinin toplanması muhafiz?si v? n??ri uzr? vahid bir m?rk?z idi.
Elmi-t?dqiqat ?ob?l?ri:
Elmi-t?dqiqat laboratoriyası:
- ?lyazmaların gigiyenası v? b?rpası ?ob?si
?nzibati ?ob?l?r:
?nstitutun ba? direktoru:
?nstitutun icracı direktoru:
Elmi i?l?r uzr? direktor muavini:
Elmi katib:
[2]
?nstitut
?lyazmaların
toplanması, sisteml??dirilm?si,
katoloqla?dırılması
,
t?dqiqi
,
t?rcum?si
,
n??ri,
muhafiz?si v?
b?rpası
il? m???uldur.
?nstitutun t???bbusu il? ?lyazmalar kataloqunun ilk cildl?ri, biblioqrafik m?lumat kitabları, klassikl?rin ?s?rl?rinin elmi-t?nqidi m?tnl?ri, bir sıra alim v? ?dibl?rin yaradıcılıq numun?l?ri, elmi-n?z?ri monoqrafiyalar, tarixi-arxeoqrafik s?n?dl?r n??r edilmi?, elmi-t?dqiqat i?l?rinin problematikası geni?l?ndirilmi?dir.
Ekspozisiya zalı
Elektron ko?k
?lyazmalar saxlancda
?lyazma
 |
|---|
| Bolm?l?r
| |
|---|
| Elmi m?rk?zl?r
| |
|---|
| ?nstitutlar
| |
|---|
| Dig?r
| |
|---|