?mir Calba?
(
Krım tatarcası
: Emir Usein Calba?,
rusca
: Эмир Усеин Чалбаш;
5 yanvar
1918
?
6 avqust
2005
,
Alu?ta
) ?
Krım tatarı
olan doyu? t?yyar?cisi, squadron komandanı, sınaq pilotu v?
?hm?dxan Sultanın
dostu. O, iki d?f?
Sovet ?ttifaqı Q?hr?manlı?ına
namiz?d gost?rils? d?, bu adı ala bilm?mi?dir.
[1]
Krım tatarı
olan kasıb ail?d? 1918-ci ilin ?vv?ll?rind? anadan olmu?dur. Ail?nin maddi v?ziyy?tin? gor? erk?n ya?larından k?nd t?s?rrufatı sah?sind? i?l?m?y? ba?lamı?dır. O, h?yatının bu dovrund? 6 kilometr uzaqlıqda olan
Alu?ta
??h?rin? sud qutuları da?ımaqla m???ul olmu?dur. O, 2 il davam etm?li olan ibtidai m?kt?bini u?urla daha tez mudd?t? bitirmi?dir. 4 il yerli m?kt?bd? t?hsil aldıqdan sonra 7 il internat m?kt?bind? t?hsil almı?dır. 1933-cu il aclı?ı zamanı o, qısa mudd?tlik m?kt?bd?n ayılıb a?paz kimi calı?sa da, mu?lliminin danla?ından sonra m?kt?b? geri donmu?dur. Daha sonra o, Simferopoldakı n?qliyyat m?kt?bin? yollandı v? daha sonra donanma g?mil?rind? elektrik kimi calı?dı. Orada o, m??hur test pilotu Vladimir Kokkinaki il? tanı? olmu?dur. Burada calı?ark?n Calba?da havada ucu?ark?n gorduyu h?rbi t?yyar?l?r? olan maraq daha da artır. Kokkinakinin m?sl?h?ti il? o, Kerc aeroklubuna Komsomol bileti il? daxil olmu?dur. 1938-ci ild? daxil oldu?u m?kt?bd?n 1939-cu ild? m?zun olmu?dur. Daha sonra Kaca H?rbi Aviasiya Pilotları M?kt?bin? daxil olmu? v? orada g?l?c?yin iki d?f?
Sovet ?ttifaqı Q?hr?manı
adını almı?
?hm?dxan Sultanla
tanı? olmu?dur. 1940-cı ilin martında Calba? bu m?kt?bd? ucu? mu?llimi olmu?dur.
[2]
[3]
Sovet ?ttifaqının
Almaniyanın
hucumuna m?ruz qalmasından sonra Kaca M?kt?bi 1941-ci ild? Saratov ?yal?tin? kocuruldu. Muharib?nin ba?lan?ıcında Calba? v? dig?r cox saylı yolda?ları c?bh?y? gond?rilm?l?ri ucun muraci?t etdil?r. 1941-ci ilin dekabrında o, c?bh?y? gond?rildi. O, 627-ci Qarı?ıq Aviasiya Alayı il? ucu?lar h?yata kecirirdi. Bu 1943-cu ilin fevralına q?d?r davam etdi. O, bu zaman ?rzind? I-16 v? LaGG-33-d?n istifad? etmi?dir. O, ilk ucu? q?l?b?sini 1942-ci ilin 31 yanvarında Ju-88-l? toplu doyu? n?tic?sind? ?ld? etdi. Onun ilk solo q?l?b?si 1943-cu ilin 6 mayında ba? verdi v? o, FV-190-ı vurma?ı bacardı. Onun ilk mukafatı Moskvanın mudafi?sin? gor? veril?n medal olmu?dur. ?lin sonunda is?
"Qırmızı Ulduz" Ordeni
il? mukafatlandırıldı. Mukafat veril?n zaman o, 627-ci alayın komandanının muavini idi, lakin 1943-cu ilin fevralında 49-cu Doyu? Aviasiyası Alayına transfer edildi. Bu alayda o, hava toqqu?malarının ?ks?riyy?tini qazandı, lakin sentyabrda
Moskvadakı
Lyubertski Ali Aviasiya M?kt?bind? mu?llimlik etm?k ucun c?bh?d?n geri ca?ırıldı. O ana q?d?r, o, artıq kapitan rutb?sin? yuks?lmi?, squadronun komandanı olmu? v? doyu?d? iki d?f? yaralanmı?dı. Moskvada olark?n, o, 1944 v? 1945-ci ill?r may paradlarında cıxı? etmi?dir.
[4]
Aviasiya tarixcisi Mixail Bixov bildirir ki, Calba? 8 solo v? 4 birg? hava q?l?b?sin? malikdir.
[5]
Lakin b?zi m?nb?l?r iddia edir ki, o, 11 solo v? 6 birg? hava q?l?b?sin? malikdir.
[3]
Muharib?d?n sonra Calba?a
Almaniyada
qalıb alay komandanı olmaq v? ya
Uzaq ??rqd?
alay komandanının muavini olmaq secimi etm?k t?klif edildi. O, Uzaq ??rq? getm?yi ustun tutdu v? burada polkovnik rutb?sin? yuks?ldi v? sonda hucum t?yyar?l?rind?n ibar?t alayın komandanı oldu. O, umumilikd? 3000 saatdan cox ucu? h?yata kecirmi?di, lakin 1959-cu ild? tibbi s?b?bl?r? gor? ona ucmaq qada?an edildi v? bel?likl?, h?rbi sah?d?n ayrıldı. T?qaud? ayrıldıqdan sonra d?f?l?rl? v?t?ni
Krıma
geri donm?y? c?hd etdi.
Sovet
qanunlarına gor?, t?qaud? ayrılmı? h?rbcil?rin qeydiyyatda olduqları yer? geri donm?y? v? ev qeydiyyatına du?m?y? haqları var idi. Lakin bu h?r?k?tl?ri xususi surgun du??rg?l?ri istisna olmaqla dig?r yerl?rd? h?r?k?t etm?l?ri m?hdudla?dırılan Krım tatarlarına aid deyildi.Onlara h?tta xususi du??rg?l?rd? qalma qada?ası l??v edildikd?n sonra bel?
Krıma
daxil olma?a cox nadir hallarda icaz? verirdil?r. Calba?ın xususi du??rg?d? olmamasına baxmayaraq, ona da, Krıma geri donm?y? icaz? verilmirdi.
Krım tatarlarına
do?ma v?t?nl?rin? geri donm?y? icaz? verildikd?n sonra - 1992-ci ild? Krıma g?l?n Calba? ucun ev tapmaq inanılmaz d?r?c?d? c?tin oldu. O, burada evi yalnız 10 il sonra ala bildi v? bura kocdukd?n qısa mudd?t sonra v?fat etdi. O, bu do?ma v?t?nind? q?hr?manlar m?zarlı?ında d?fn edildi.