?lmurabil?r
, ?l-Murabil?r (1090-1147; ?l-Murabitun, yaxud "ya?mananlar" -
l?mtuna
) ?
150 il? yaxın zaman ?rzind?
M??ribin
v? ?spaniyanın boyuk hiss?sin? hokmranlıq etmi? sulal?. Sonralar
?lmuv?hhidil?r
t?r?find?n sıxı?dılımı?lar. Abdulla ibn Yasinin ba?cılı?ı il? b?rb?r tayfalarının h?r?katı n?tic?sind? yaranmı?dı.
1060
-cı ild? c?nubdan ?imala h?r?k?t ed?r?k
Atlas da?larından
kecib
M??ribd?
1070
-ci ild? M?rake?in ?sasını qoyan
b?rb?r
tayfaları. Sohb?t b?rb?rl?rd?n - muasir
Mavritaniyada
v? Rio-de-Oro rayonlarında ya?ayan koc?ri maldarlardan gedir. Onların h?r?katın m?rk?zi indiki Mavritaniya ?razisi idi. Burada Abdulla ibn Yasinin ribatı (xan?gahı) yerl??mi?dir. Onun ardıcılları ?lmurabitun ("ribatda ya?ayanlar") adlanırdı. Onlar g?z?rgi h?yat t?rzi kecirm?li v? din du?m?nl?ri il? mubariz? ucun h?rb s?n?tini oyr?nm?li idil?r. H?rbi r?hb?rlik L?mtun tayfası ?mirl?rinin (?lmurabil?rin ikinci adı - L?mtun da buradandır) ?lind? idi. 11 ?srin ortalarına yaxın ?lmurabil?r C?nubi M?rake?i ozun? tabe etdil?r. Sonrakı i??al dovrund? ?lmurabil?r "kafir" v? "donukl?ri" m?hv edir, ?dal?tsiz hakiml?r? v? "qanunsuz vergil?r?" qar?ı mubariz? aparırdılar. 1090 ild? ?lmurabil?r ozl?rin? mus?lman ?spaniyasını tabe edibl?r. Dovl?tin t?rkibin? M?rake?, Q?rbi ?lc?zair, mus?lman ?spaniyası v?
Balear adaları
daxil idi. ?lmurabil?r M?rake?d? sonrakı i??alları ucun baza yaratdılar. Burada ?r?bl?rl? ?lmurabil?rin h?r?k?tl?rind? f?rql?r d? maraqlıdır: ?g?r birincil?r burada hec bir ??h?r yaratmadılarsa, v? h?tta
Kayravanda
b?z?n da?ıntılar da tor?dirdil?r, ikincil?r -
b?rb?rl?r
- burada daimi baza yaratmaq ehtiyacı duyurdular. Bu baza M?rake? oldu. Sonralar XII ?srd? ?lmurabi dovl?ti yarananda
M?rake?
boyuk ??h?r? cevrildi. ?lmurabi
Yusuf ?bn T??vin
iki ?vv?ll?r du?m?ncilik ed?n ??h?ri birl??dir?r?k
Fes
??h?rini yaratdı. Bu ??h?r ?lmurabil?rin Pireney yarımadasına yuru?l?rinin bazası oldu. ??rqd? onlar ?lc?zair? q?d?r nufuzlarını yaydılar. Lakin onların f?aliyy?tl?rinin muhum hiss?si h?m d? ?r?b ?spaniyası il? ba?lıdır.
Xristianların z?rb?l?ri
?spaniya mus?lmanları
Kastiliya
kralı
VI Alfons
t?r?find?n sıxı?dırılırdılar v? onlar ?lmurabil?rd?n kom?k ist?dil?r. ?lmurabil?r, h?mi?? bel? hallarda oldu?u kimi, mus?lman h?mr?yliyind? v?
neofit
t??subke?liyind? bulunurdular. Yusuf unutmurdu ki, ?lmurabil?r M?rake??, dinin mudafi?si bayra?ı altında g?lmi?dil?r.
H?r halda ?lc?zair ?razisini tutandan sonra, onlar
Rekonkistacıların
?l-aya?ını yı?maq ucun ?spaniyaya yollandılar(
1086
). Onların ?vv?ld?n ?spaniyada qalma?a du?unurdul?r, yoxsa onları hadis?l?rin gedi?i aparırdı? Durust ancaq o m?lumdur ki, ispan xristian krallıqları bir-biri il? du?m?ncilik edirdil?r v? du?m?n qar?ısında birl??? bilm?m?kl?ri onları asan ?ikara cevirirdi. Uzun sozun qısası
Badaxos
?razisind?ki
Z?ll?q doyu?und?n
10 il sonra Yusuf, ancaq must?qilliyini saxladı?ı Saraqosadan ba?qa, butun ?spaniyanın hakimi oldu.
X-cu ?srd? Q?rbi Boyuk S?hranın b?zi ??h?rl?rind? v? c?nubdan
Boyuk S?hra
ya biti?ik Sahil sah?sind? islam mohk?ml?nir, burada
"dini m?kt?bl?r"
yaranma?a ba?layır.
?l-B?krinin
yazdı?ına gor?, Boyuk S?hranın q?rbind?, bel? ??h?r-vah?l?rd?n biri d?, b?rb?r mus?lmanların m?skunla?dı?ı, Audaqost olur. Butun coxsaylı m?scidl?rd? "Quranı t?bli? ed?nl?r vardı".
?imali Afrikanın ?n boyuk islam m?d?niyy?ti m?rk?zin?, oz k?lam aliml?ri v? qanunvericil?ri il? m??hur
Kayravan
(Kayruan)??h?ri cevrilir. Aliml?r
Malkusa
??h?rind? d? ya?ayırdılar. Qoddala q?bil?l?rinin ba?cısı Y?hya ibn Yasin burada, g?l?c?k ?lmurabil?r h?r?katının ba?cısı
Abdullah ibn Yasini
tapır. O, C?nubi M?rake?d?, islam t?bli?atını aparmaq ucun, qoddala b?rb?rl?ri arasında m?skunla?ır. 1039-cu ild? Boyuk S?hraya g?lm?sind?n, bir az sonra Abdullahın artıq 60 ?agirdi olur.[2]
12 ?srin ?vv?ll?rind?n ?lmurabil?r dovl?ti t?dric?n t?n?zzul? u?rayır. Dozulm?z dini m?hdudiyy?tl?r, a?ır vergil?r, ordunun v? hakiml?rin ozba?ınalı?ına qar?ı geni?l?n?n narazılıq dovl?ti z?ifl?tdi v? n?tic?d? ?lmurabil?r
?lmuv?hhidil?r?
muqavim?t gost?r? bilm?di. Bununla da 1146-cı ild? ?lmurabil?r dovl?ti suqut etdi.
- [1] Мусульманский мир 950-1050. Издательство"Наука" Главная редакция восточной литературы. Москва 1981. Новые ориентации берберов в Северной Африке. Р.Ле Турно s?h. 157-160
- [2] Африка взаимодействие культур. Главная редакция восточной литературы. Москва "Наука" 1989 s?h. 102
- [3]
Az?rbaycan Sovet Ensiklopediyası
. 4-cu cild. Bakı, 1980. S?h. 185.