?u?a ma?ara du??rg?si
39°45′03″ ?m. e. 46°45′31″ ?. u.
Olk?	Az?rbaycan
??h?r	?u?a
Yerl??ir	Da?altı cayının sol sahili
Aidiyyatı	Paleolit dovru
Uslubu	Arxeoloji abid?
Az?rbaycandakı tarixi abid?l?rin milli qeydiyyatı
?stinad nom.	1772
Kateqoriya	Du??rg?
?h?miyy?ti	Olk? ?h?miyy?tli
?u?a ma?arası
Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

?u?a ma?ara du??rg?si ? ?u?adakı tarixi abid?l?r sırasında ozun? layiqli yer alan Da? dovrun? aid ?u?a ma?arası ??h?rin yaxınlı?ında, I Zarıslı (Da?altı) cayının d?r?sind? d?niz s?viyy?sind?n 1400 metr yuks?klikd? yerl??ir. Da? dovrund? ya?amı? insanların m?sk?ni. ?u?a ??h?rind?n c?nubda, Da?altı cayının sol sahilind? yerl??ir. ^[1] 1971-ci ilin iyul ayında M. M. Huseynovun r?hb?rliyi altında Mil-Qaraba? arxeoloji ekspedisiyası Qaraba?ın da?lıq ?razil?rind? paleolit du??rg?l?rini a?kar etm?k m?qs?dil? k??fiyyat i?l?ri aparmı?dır. ^[2] Bu ma?aranın uzunlu?u 120 metr, eni 20 metr? q?d?rdir. ?u?a ma?arasının a?zında orta ?srl?r? aid olan da?dan qalın istehkamlar, qala divarlarının qalı?ı vardır. Arxeoloji qazıntılar zamanı buradan Paleolit? aid iki ?d?d kobud capacaq, Mezolit? aid mikrolit bıcaqlar v? s. a?kar olunmu?dur. Oradakı qarı?ıq torpaqdan is? miladdan onc? V?IV minillikl?r? aid Enolit gil qab numun?l?ri, Tunc v? D?mir dovrl?rin? v? orta ?srl?r? aid saxsı m?mulatlarının qırıqları tapılmı?dır. ^[3]

Aparılan arxeoloji k??fiyyat i?l?ri zamanı Da? dovrun? aid ?u?a ma?ara du??rg?si qeyd? alınmı?dır. ?u?a ma?ara du??rg?sind? aparılan k??fiyyat qazıntı i?l?ri zamanı Paleolit dovrun? aid 4 ?d?d da? m?mulatı tapılmı?dır ^[4] . Arxeoloji qazıntılar zamanı buradan Paleolit? aid iki ?d?d kobud capacaq, Mezolit? aid mikrolit bıcaqlar v? s. a?kar olunmu?dur. Oradakı qarı?ıq torpaqdan is? miladdan onc? V?IV minillikl?r? aid Enolit gil qab numun?l?ri, Tunc v? D?mir dovrl?rin? v? orta ?srl?r? aid saxsı m?mulatlarının qırıqları tapılmı?dır. ^[5] ?u?a ma?arasında eramızdan ?vv?l III?II minillikl?r? aid ??yalar tapılmı?dır ki, bu ??yalar mis? qalay , arsen qatmaqla yaranmı?dır. Q?dim v? Orta tunc dovrun? aid olan ?m?k al?tl?ri, silah v? b?z?k ??yaları eynil? I Kult?p?d?, Babad?rvi?d?ki ??yalara ox?ayırdı. ?u?a ma?arasındakı ??yalar uz?rind? goz?l ?l i?l?ri var idi ki, h?min ??kill?ri "addımlayan mohurl?r" v? ya "oyulmu? qıfıl yerl?ri" adlandırırdılar ^[6] . Butun bunlar is? q?dim ?u?a sakinl?rind? ?uurun inki?afını, inc?s?n?tin v? m?d?niyy?tin t?r?qqisini gost?r?n amill?r idi. A?damın Uz?rlikt?p? adlanan ?razisind?ki ??yalar uz?rind?ki ??kill?rl? ?u?a ma?arasındakı ??yalar arasında tamamil? bir uy?unluq vardır. Eyni zamanda ?u?a ma?arasındakı ??yalara butun Qurucay v? Kond?l?ncay arasındakı ?razil?rd? d? rast g?linmi?dir. ?razid? eramızdan ?vv?l? aid ??yalar tapılmı?dır ki, bu ??yalar d?mir dovrun? aid idi. Bel?likl?, aparılan t?dqiqatlar n?tic?sind? m?lum olur ki, goz?l Qaraba?ımızm c?nn?t yayla?ı, O?uz-Turk diyarımız olan barlı-b?r?k?tli, min bir nem?tli ?u?anın dunyada ilk insanların ya?adı?ı ?razil?rd?n biri olmu?dur. ^[7]

Az?rbaycan Respublikası Milli Elml?r Akademiyasının ?m?kda?ları M. M. Huseynovun r?hb?rliyi altında 1971-ci ild?n ba?layaraq ?u?a ?razisind?ki ma?aralarda elmi t?dqiqat i?l?rin? ba?lamı?dılar. Ma?aralarda i? aparmaq h?m c?tin, h?m d? t?hluk?li idi. Cunki ulu babalarımızın ya?ayı? m?sk?ni olmu? ma?aralarımız yuz ill?r boyu insan aya?ı d?ym?y?n da?lı-k?s?kli bir s?hraya cevrilmi?di. Uzun mudd?t ?u?a ma?arasının sirri insanlardan gizli qalmı?dır. B?zil?ri ma?aranın ucsuz-bucaqsız olması, dig?rl?ri is? buranın muq?dd?s yer oldu?unu soyl?yirdil?r. Mil-Qaraba? ekspedisiyası 1971-ci ilin iyulunda Cıdır duzund?ki Zarı?lı (Da?altı) cayının d?r?sind?n i?? ba?lamı?dılar. H?min ma?ara "?u?a ma?arası" d?niz s?viyy?sind?n 1400 metr yuks?klikd? yerl??irdi ^[8] "?u?a ma?arası"nın gir?c?yind? coxlu da? yı?ılmı?dı. Bu da onu dem?y? imkan verir ki, q?dim insanlar qon?u tayfaların hucumlarından mudafi? olunmaq ucun ma?araya girir v? h?min da?larla ozl?rini mudafi? edirmi?l?r. Maraq do?uran c?h?tl?rd?n biri d? ondan ibar?tdir ki, ma?aranın k?narında icm?li su da olmu?dur. ?u?a ma?arasının uzunlu?u 120 metr, eni 20 metr idi. Ma?aranın ba?lan?ıcında q?dim v? orta ?srl?r? aid qalın da? istehkamlar, qala v? bina divarlarmın qalıqları var idi ^[9] ?u?ada aparılan arxeoloji qazıntı t?dqiqat i?l?ri n?tic?sind? ma?aranın ic?risind? 2 metr d?rinlikd?n Paleolit (q?dim da?) dovrun? aid 2 ?d?d kobud capacaq a?kar edilmi?dir. H?min al?tl?rd?ri biri ?u?a muzeyin? verilmi?, ikincisi is? Az?rbaycan Milli Elml?r Akademiyasının "Da? ?sri" ?ob?sind? saxlanılır. Bundan ?lav?, ?u?a ma?arasındakı qazıntı i?l?ri n?tic?sind? burada bizim eradan ?vv?l V?IV minillikl?r? aid torpaq v? gil qarı?ı?ından hazırlanmı? qab m?mulatları, enolit, tunc v? d?mir dovrl?rin? aid saxsı m?mulat qırıqları, mezolit? aid mikrolit bıcaqlar a?kar edilmi?dir ^[10] . Ma?arada tapılmı? ?m?k al?tl?rinin z?ngin tarix? malik oldu?u subut edilmi?dir. ?u?a ma?arasında tapılmı? maddi m?d?niyy?t qalıqları Azıx ma?arasının v? Qurucay d?r?sind? yaranan daha q?dim m?d?niyy?tin davamı idi. Burada tapılmı? al?tl?rl? Azıx ma?arasındakı kobud da? al?tl?r arasında bir uy?unluq, ox?arlıq vardır. 240 kvadrat metrlik ?u?a ma?arasında muasir insanlarm ?cdadları uzun ill?r boyu omur surmu?l?r. Paleolitin erk?n v? orta dovrl?rind? Az?rbaycan ?razisind? insanlar kollektiv ?m?y? ?saslanmı? v? kicik qruplar ??klind? ya?amı?lar. Onların ?sas m???uliyy?ti yı?ıcılıq v? ovculuq olmu?dur. ?u?a ma?arasında yuxarı paleolit? aid caxmaq da?mdan bıcaqvari lovh?l?r v? habel? k?sicil?r tapılmı?dır ^[11] . Da?lıq Qaraba? ?razisind? mis yataqları oldu?u ucun ulu ?cdadlarımızm hazırladı?ı al?tl?rin coxu misd?n idi. Burada metal m?mulatlar ? bıcaqlar, bizl?r, iyn?l?r, ox ucluqları tapılmı?dır. Bu al?tl?r doym? usulu il? hazırlanmı?dır. ?u?a ma?arasında azacıq cilalanmı?, naxı?larla b?z?dilmi? kobud v? saxsı qablara da t?saduf edilirdi. Qabların r?ngli boyalarla naxı?lanması Az?rbaycanda eneolit dovrunun ba?landı?ını subut edirdi. Eyni zamanda qablara naxı?vurma Az?rbaycanın Yaxın ??rq olk?l?ri il? iqtisadi-m?d?ni ?laq?l?rinin olmasını da gost?rirdi. ?u?ada tapılmı? mikrolit al?tl?rd?n bıcaqlara, bizl?r? Qobustanda da rast g?lm?k mumkun idi. H?min al?tl?r da? dovrunun firuz m?rh?l?sin? aiddir. ^[12]

Bu ma?aranın uzunlu?u 120 metr, eni 20 metr? q?d?rdir. ?u?a ma?arasının a?zında orta ?srl?r? aid olan da?dan qalın istehkamlar, qala divarlarının qalı?ı vardır "Tarixi abid?l?r" . /www.azerbaijans.com . ?stifad? tarixi: 10 may 2022 .

• "?u?anın tarixi abid?l?ri" . ?stifad? tarixi: 10 may 2022 .
• "?u?a tarixi abid?l?ri" . ?stifad? tarixi: 10 may 2022 .
• "?s?dulla C?f?rov, Qurucay d?r?sind?. Bakı-1990" (PDF) . elibrary.bsu.edu.az . ?stifad? tarixi: 10 may 2022 .