?irin
?????
Mikayıl Abdullayev - "Xosrovun cim?n ?irini gorm?si" , mozaika, Nizami metrostansiyası , Bakı .
Do?um tarixi	VI ?sr
Do?um yeri	Xuzistan ostanı , ?ran
V?fat tarixi	628
V?fat s?b?bi	intihar
H?yat yolda?ı	II Xosrov
Dini	Xristianlıq
F?aliyy?ti	consort [d]
Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

?irin ( fars. ????? ‎) (? ? 628 AD) ? Sasani ?ah?n?ahı II Xosrovun h?yat yolda?ı, Sasani m?laik?si olmu?dur. Xosrovun atası IV Hurmuzun olumund?n sonra s?rk?rd? B?hram Cubin Sasani taxtını ?l? kecirir. ?irin Xosrovla birg? Suriyaya qacır v? burada Bizans imperatoru Mavrikinin himay?si altında ya?ayır. 591-ci ild? Xosrov yenid?n ?rana qayıdır v? imperiyada n?zar?ti ?l? alır, ?irin is? kralica olur. Bu zamandan etibar?n, ?irin oz t?sirind?n istifad? ed?r?k olk?d?ki xristian azlıqları d?st?kl?m?y? calı?ır, lakin mur?kk?b siyasi v?ziyy?t onu mumkun q?d?r ehtiyatlı davranma?a m?cbur edir. ?irin ozu ?vv?lc? nestorianlıq kimi tanınmı? ??rq kils?sin? m?nsub olsa da, sonrada Suriya Ortodoks Kils?si kimi tanınan Antioxiya miafizit kils?sin? qo?ulmu?dur. 614-cu ild? farsların Yerus?limi i??al etm?sind?n sonra ?sanın xacı ?l? keciril?r?k paytaxt Ktesifona g?tirilir v? burada ?irinin sarayında ucladılır.

Olumund?n bir nec? yuz il sonra, ?irin, ??rq ?d?biyyatının muhum obrazlarından birin? cevrilmi?dir. ?vv?lc? Firdovsinin " ?ahnam? "sind? kicik hekay?l?rd?n birind? adı hallanan ?irin, sonradan Nizami G?nc?vinin (1141?1209) " Xosrov v? ?irin " poemasının ?sas q?hr?manlarından birin? cevrilir. Nizaminin t?siri il? muxt?lif dovrl?rd?, muxt?lif olk?l?rd? v? muxt?lif dill?rd? yazılmı? "Xosrov v? ?irin", "F?rhad v? ?irin" poemalarında ?irin muxt?lif ??kild? t?svir olunmu?dur. Xosrovun o?lu t?r?find?n oldurulm?sind?n sonra, taxtı ?l? kecirmi? o?ul ?irini d? ?l? kecirm?y? calısa da, ?irin ozun? q?sd ed?r?k, sevgilisi Xosrovla birg? olm?y? ustunluk verir.

?irin haqqında ilk m?lumatı, h?min tarixi ??xsiyy?tin muasiri olmu? Bizans tarixcisi Feofilakt Simokatta verir. Q. Y. ?liyev yazır: "Simokatta ??xs?n ozu misirli olub VI ?srin sonu-VII ?srin ?vv?ll?rind? ya?amı? v? bu tarixi ??xsiyy?tin muasiri olmu?dur." ^[1] O, bu zaman Bizans imperatoru Heraklinin (610?641) sarayında ya?amı?, yazı v? kitab?t i?l?ri il? m???ul olmu?dur. Bir sıra ?s?rl?rin mu?llifi olan, ?r?b, fars, assur dill?rini yax?ı bil?n Simokatta oz ?s?rind? ^[2] ilk d?f? ?irinin adını c?kmi?dir. O, Sasani ?ahı Xosrovun, Bizans qeys?rin? yazdı?ı m?ktubdan bir parcanı eyni il? ?s?rin? daxil etmi?dir. Simokatta Xosrovun m?ktubuna ?saslanaraq gost?rir ki, ?irin Bizansda anadan olmu?, dini xristian, milliy?ti is? rumludur.

?irin haqqında m?lumatların Simokatta t?r?find?n verilm?si, onun tarixi ??xsiyy?t olmasına ?ubh? yeri qoymasa da, onun etnik m?n??c? rumlu olması m?s?l?si mubahis? do?urur, cunki, ?irinin etnik m?n??yi haqqında ba?qa m?lumatlar da vardır. ^[1]

Erm?ni m?nb?l?rind? ?irinin adı ilk d?f? VII ?srd? ya?amı? ke?i? Sebeosun tarixi ?s?rind? c?kilir. Bu ?s?rd? onun haqqında muxt?s?r fikir soyl?nilir. Mu?llif, onu, Xosrovun coxsaylı arvadlarından biri, ?n sevimlisi v? goz?li adlandırır, h?mcinin Sasani sarayının banbi?i ^[3] (Banbishn) kimi t?qdim edir. Sebeos ?irinin xuzistanlı ^[4] oldu?unu qeyd etmi?, hansı mill?t? m?nsub oldu?unu gost?rm?mi?dir. Lakin xristian oldu?unu t?sdiq etmi?dir. O, yazır:

“ Xosrov coxlu at??p?r?st qadınlar aldı?ına baxmayaraq, xristian qadınlardan da nikah etmi?dir. O, Xujistan (Xuzistan) m?ml?k?tind?n ?irin adlı, olduqca goz?l bir xristian qızla da evl?nmi?di...O, ?irini xatunlar xatunu adlandırmı?dı. ?irin ?ah sarayının yaxınlı?ında monastır v? kils? tikdirdi, oraya ke?i?l?r, dig?r dini v?zif?l?rd? calı?an ??xsl?r d? t?yin etdi." [4]

VII ?srin 70?80-ci ill?rind? yazılıb, mu?llifi nam?lum olan Suriya m?nb?sind? d?, ?irin haqqında mu?yy?n m?lumatlar verilmi?dir. Bu xronikada ilk d?f? ?irinin erm?ni m?n??li olması gost?rilmi?dir, h?mcinin, Xosrovun dig?r xanımı M?ry?min adı c?kilmi?dir. Lakin, bu vaxta kimi Bizans v? erm?ni m?nb?l?rind? n? M?ry?min adı c?kilmi?, n? d? ?irinin erm?ni m?n??li olması qeyd edilmi?di. ^[5] Yevqari Saxolastın "Din tarixi" ?s?rind? is? onun adı Sira (?irin) kimi qeyd edilmi? v? arami m?n??li oldu?u vur?ulanmı?dır. ^{[6] [7]} B?zi t?dqiqatcılar is? ?irinin Arran hokmdarının n?slind?n oldu?unu iddia edirl?r. ^[8] .

B?zi mu?llifl?rin fikrinc? ?irin v? M?ry?m eyni ??xsiyy?tdir. Avropa ??rq?unaslarından fransız alimi Sen Marten ^[9] v? ingilis ??rq?unası Q. Raulinson ^[10] oz ?s?rl?rind? ?irin v? M?ry?min eyni adam oldu?unu qeyd etmi?l?r. Lakin, T. Noldeke M?ry?min tarixi ??xsiyy?t oldu?unu q?bul ets? d?, onun ?irinl? eyni adam oldu?unu q?bul etmir. ^[11]

?irinin m?n??yi, hansı xalqa v? olk?y? m?nsub olması, milliy?ti h?l?lik d?qiq v? elmi sur?td? mu?yy?n edilm?mi?dir. Nizami ?irini gah Qafqaz goz?li, B?rd? ?ahzad?si, gah da ?rm?n hokmdarı kimi q?l?m? alaraq onun m?n?? v? milliyy?tc? hansı xalqa, olk?y? m?nsub oldu?u bar?d? acıq v? q?ti fikir soyl?mir. ?air oz poemasında ?irini gah erm?ni, gah da turk kimi t?qdim edir. ^[12] Nizami ?s?rind? ?irinin m?n??yi m?s?l?sin? ilk d?f? M?hinbanunun ona oyud verdiyi zaman i?ar? olunmu?dur. M?hinbanu ?irini h?r cur hadis?d?n, Xosrovun ona yetir? bil?c?yi ehtimali s?d?m?d?n qorusun dey? bir sıra duzgun m?sl?h?tl?r verib, ona ozunu qoruma?ı tap?ırmaqla b?rab?r, h?m d? ?irinin m?nliyini v? ??xsiyy?tini h?r?k?t? g?tirm?k ucun goz?l? m?n??yinin v? kokunun kiml?rd?n ibar?t oldu?unu soyl?yir. Xosrovun yuks?k ?sil-n?s?bi qar?ısında ozunu alcaq tutmasın dey? onun kim oldu?unu bel? b?yan edir:

“ ?g?r o aydırsa, biz aftiyabıq, O Keyxosrovdursa, biz ?frasiyabıq. ” [13]

Klassik ?d?biyyatda cox vaxt ay o?lan v? gun?? qız simvolu oldu?u kimi, ?frasiyab turkluyu, Keyxosrov is? iranlılı?ı t?msil edir. Bu simvolika "?ahnam?"d? d? ?ks olunmu?dur. Burada Nizami M?hinbanu v? ?irinin m?n??c? turk olduqlarını gost?rir. Nizami ?irini ad?t?n ozunu bir turk kimi t?qdim edir. ^[14] O, Q?sri ?irin sarayında bir m?hbus kimi h?yat surduyu zaman Xosrov ora g?lib onunla danı?ıq aparanda uzunu Xosrova tutaraq soyl?yir:

“Q?mz?yl? can alan turk?ms? bel?, Konul d? alaram opu?l?riml?.” [15]

Nizami D?rb?nd hokmdarı t?r?find?n gond?ril?n qıpcaq qızı Afaqı (Appaq) da ?irin saya?ı " turk ", " turkum " adlandırır. ?air Afaqı t?rifl?diyi sozl?rl?, t??bihl?rl? ?irini d? t?rifl?yir, ox?ayır. O, Afaqın olumund?n danı?araq, onun dunyadan vaxtsız kecm?sin? i?ar? ed?nd? bel? bir fikir soyl?yir:

“Turkl?r t?k olmu?dur bir koc? mohtac, Turkl?r t?k eyl?di yurdumu tarac. O turkum getdis? bir gun cadırdan, Saxla tukzad?mi, s?n ey yaradan." [16]

Nizami G?nc?vi ?irin sur?tind? ozunun sevimli, nakam h?yat yolda?ı Afaqı duyub t?r?nnum etmi?dir. ^[17] Ona gor? d?, " Xosrov v? ?irin " poemasında ?irin obrazını son d?r?v? s?mimi v? t?sirli t?svir etmi?dir. ?s?rin h?r misrasında ?air, ?irin dey?rk?n oz Afaqını xatırlayıb, n?z?rind? canlandırmı?dır. Onun goz?l s?ciyy?sini verm?y?, husn-camalından danı?ma?a c?hd etmi?dir. Afaqı zehnind?, q?lbind?, du?unc?sind? canlandıraraq, ?irin dey? oz sevimli, v?falı m??uq?si, ist?kli h?yat yolda?ının butun goz?lliyini, nakam e?qini, saf mh?bb?tini, ism?t v? m?n?viyyatını t?c?ssum ed?n ?d?bi bir abid? yaratmı?dır. ^[18] M?hz buna gor? d? bu ?s?r ?srl?rd?n b?ri ur?kl?ri f?th edir, beyinl?ri du?undurur, konull?ri ox?ayır. ?air ozu d? ?s?rin sonunda bu cur q?rara g?lib, bel? bir n?tic? cıxarır:

“?br?t gozu il? bax s?n bu ?s?r?, Ozunu uydurma ?fsan?l?r?, Oxu bu dastanı q?lbind? k?d?r, O goz?l ?irincun a?la bir q?d?r. Cunki tez t?rk etdi o bu al?mi, Cavanlıqda soldu qızılgul kimi. Qıpcaq goz?lim t?k elin gozuydu, Sevgilim Afaqın sanki ozuydu. O, D?rb?nd ?ahının bir tohf?siydi, Saf, a?ıllı, goz?l gul qonc?siydi...” [19]

"Xosrov v? ?irin" poemasının ba? q?hr?manı olan ?irin el? misilsiz bir sur?tdir ki, onun v?fa v? s?daq?ti, irad? v? qudr?ti, ?xlaq v? ism?ti q?rin?l?rd?n b?ri dill?r ?zb?ri, h?qiqi sevgi v? m?h?bb?t r?mzi olmu?dur. H. Araslı bu obraz haqqında deyir: "?irin dunya ?d?biyyatı tarixind? orijinal bir qadın obrazıdır, Q?rbi Avropa ?d?biyyatında bel? bir yuks?k, a?ıllı v? praktik qadın obrazını yalnız ?ekspir tragediyasında goruruk. Dantenin Beatricası d? bir cox xususiyy?tl?ri il? ?irinl? muqayis? edil? bil?r." ^[20]

?irinin etdiyi yegan? s?hv onun ilk d?f? ?apurun sozu il? durub t?kba?ına m?dain? getm?sidir. Bunu da qızın g?ncliyi, t?crub?sizliyi, m?h?bb?ti il? izah etm?k olar. ?irinin bundan sonrakı butun h?r?k?tl?ri, addımları olduqca m?tin v? a?ıllıdır. El? ilk ba?lan?ıcdan hadis?l?rin sonuna q?d?r ?irin ozunu t?miz bir qadın, n?cib m??uq?, v?falı, sevimli bir insan kimi aparmı?dır. M?hinbanunun xeyirxah v? a?ıllı n?sih?tl?rinin xeyirxah v? a?ıllı n?sih?tl?rini ur?kd?n q?bul edib h?yatının son anına q?d?r oz ism?t v? namusunu qorumu?dur:

“Gozumd?n qanlı ya? toks? d? h?yat, Olsam, olaca?am bir halal arvad.” [21]

M?hinbanu v?fat etdikd?n sonra ?irin hakimiyy?t ba?ına kec?r?k tam qudr?t v? ixtiyar sahibi olur. Onun ucun yax?ı imkan var idi ki, bu zaman ist?diyi adama gedib, xo?b?xt ail? qursun, Xosrovu tamamil? xatirind?n silib, h?mi??lik unutsun. Lakin v?falı ?irin n?inki bu i?i gormur, o, h?tta oz hakimiyy?tini d? q?dirbilm?z Xosrovun e?qin? qurban verib, nam?lum bir taleyin ardınca m?dain? yola du?ur. Gozl?nilm?z bir t?rzd? Xosrov t?r?find?n qar?ılanıb, onun nalayiq h?r?l?tl?rin? m?ruz qalsa da, yen? d? ozunu itirmir, umidini k?smir, ?hd-peymanına sadiq qalır. M?ry?min v?fatından sonrada hadis?l?rin gedi?i ?irinin goz?l?diyinin ?ksin? olur. Xosrovun nalayiq h?r?k?tl?ri yen? d? davam edir. M?ry?min olumund?n sonra ?irin, Xosrovun onunla evl?nm?sini gozl?s? d?, Xosrov ?irinl? bir cariy? kimi h?r?k?t etm?k ist?yir. ?irin buna qar?ı cıxdıqda is? ?sfahanlı ??k?rl? evl?nir.

?irinl? evl?nm?k q?rarına g?l?n Xosrov Q?sri ?irin? g?lir. Lakin o, s?rxo? oldu?una gor?, ?irin onu saraya buraxmır. ?irin q?ti q?rara g?lir ki, lazım olsa xo?b?xtliyini ism?tin? qurban ver?c?kdir. Acıqdan-acı?a son cavab olaraq Xosrova soyl?yir:

“ Firuz? gunb?d? and icir?m m?n, Nurlu, parlaq gun? and icir?m m?n... And olsun olumsuz ?b?diyy?t?, And olsun yatmayan oyaq xilq?t?... Ki, ?ah olsan bil?, k?binsiz yen?, Yeti?? bilm?zs?n ist?diyin?...” [22]

N?hay?t ?irin oz ist?yin? nail olur. Xosrova ?r? gedir:

“?lind?n tutaraq ?irininin ?ah, ?mr etdi mobid? k?silsin nikah.” [23]

?irin Xosrovla evl?ndikd?n sonra da ozunu son d?r?c? l?yaq?tl? aparır. Hamı il? mehriban, qay?ıke? r?ftar edir. El? bu zaman, o, oz ??xsiyy?tini daha artıq buruz? verm?y? imkan tapır, daima Xosrovu ?dal?t?, humanizm?, r?hm v? murv?t? sovq edir. Onu kef m?clisl?ri, ??nlik ?yl?nc?l?ri qurmaqdan c?kindirir. ?irinin davranı?ı n?hay?t, Xosrova musb?t t?sir edir, daxili al?mind? mu?yy?n inki?afa, m?n?viyyatında musb?t d?yi?ikl?r? s?b?b olur. ?iruy? atası Xosrovu oldurdukd?n sonra analı?ı ?irini ?l? kecirm?k m?qs?dini acıb bildirdikd? ?irinin duzgun t?dbiri n?tic?sind? ?iruy? aldanıb onun butun ist?kl?rini yerin? yetirir.

?irin t?nt?n?li v? ?ahan? bir d?fn m?rasimi t??kil edir. Xosrov ucun K?yan ?ahlarına layiq mirvari v? dig?r da?-qa?la b?z?dilmi? qızıl tabut hazırladır. Satraplar Xosrovun tabutunu m?qb?r?y? qoyduqdan sonra, ?irin son vida ucun Mobidd?n icaz? alıb ic?ri girir. Bir mudd?t sonra ?irinin f?ryadını e?id?n camaat t?l?sik ic?ri girir, onu Xosrovun a?u?una yıxılıb olmu? gorurl?r. Hamı bu c?sar?t v? s?daq?t? heyran qalır. Sevgilil?ri bir m?zarda d?fn edib geri qayıdırlar. ?irinin olumunu Nizami bel? qiym?tl?ndirir:

“Xosrov m?clisind? yatan ??k?r?, Xo? olsun bu ?irin yuxu yuz k?r?!... Alqı? bu olum?, ?hs?n ?irin?! Oldur?n ?irin?, ol?n ?irin?! M?h?bb?t yolunda olum budur bax, Canan? bel?dir canı tap?ırmaq... Cox sa? ol ey dunya, ey dovran, ?hs?n, G?lini damad? bel? yetir s?n!... Bir t?xtd? oturdu iki taciv?r, M??b?ri ba?layıb geri dondul?r. M?zarı t?rk etdi o q?mli karvan, Bu sozu yazdılar qayıdan zaman. “Bu ?irind?n ba?qa kims? dunyada, Ozunu ozg?y? etm?mi? f?da.”” [24]

Orta ?srl?rin butun mut?f?kkir aliml?ri kimi, Nizami d? ?dal?tp?rv?r bir hokmdar arzusunda olmu?dur. ?air " Xosrov v? ?irin " ?s?rind? ?irini oz arzusuna uy?un, konlund?n kec?n ?dal?tli bir hokmdar kimi gost?rir. Onun simasında ?dal?tli hokmdarda gorm?k ist?diyi butun musb?t, n?cib v? xeyirxah xususiyy?tl?r, insanlarda gorm?k ist?diyi yuks?k ?dal?t v? insanp?rv?rlik t?svir edilmi?dir. ^[25]

Umumilikd?, ?irin sur?ti Nizaminin qadınlara qar?ı humanist munasib?tinin parlaq t?c?ssumudur. Diqq?t?layiq bir haldır ki, butun Yaxın v? Orta ??rq ?d?biyyatında ilk d?f? Nizami G?nc?vi t?r?find?n qadın, boyuk bir ?s?rin q?hr?manı kimi t?svir v? t?r?nnum edilmi?dir. ^[26]

Nizaminin ?irini ancaq m?n?vi c?h?td?n deyil, zahir?n d? goz?ldir. Tarixcil?rin bu haqqda soyl?dikl?ri fikirl?ri Nizami d? oz ?s?rind? t?sdiq edir. Nizami ?irini ?erin, musiqinin ozu q?d?r goz?l v? cazib?li t?svir edir. Onu hun?r v? s?n?t dunyasının yara?ı?ı, e?q v? m?h?bb?t s?masının ?n parlaq ulduzu, v?fa v? s?daq?t al?minin ?b?di r?mzi kimi t?r?nnum edir. Poemanın ba?lan?ıcında ?air r?ssam ?apurun dili il? Xosrova ?irini t?qdim ed?n zaman onun ?sil-n?s?bi, ??xsiyy?ti v? bir sıra ba?qa xususiyy?tl?ri haqqında danı?ark?n, goz?lliyind?n d? b?hs edir, bu haqqda ?ahzad?y? geni? m?lumat verir. ?irinin goz?lliyini m?har?tli bir r?ssamın gozu v? dahi bir soz ustadının duy?usu il? t?r?nnum edir:

“Sanki bir p?ridir, p?ri yox, bir ay, Q?hr?man bir qızdır, ba?da k?la?ay...” [27]

Nizaminin poetik t?s?vvur vus?ti, ?airlik ilhamı, qudr?tli s?n?tkar q?l?mi m?l?kl?rd?n goz?l ?irinin husn-camalını, onun b?d?ninin butun uzvl?rini bir-bir munasib t??bir v? epitetl?rl? el? t?svir v? t?r?nnum edir ki, ?irinin ilahi camalı g?lib goz onund? dayanır.

?air goz?lin h?yat ce?m?si kimi qaynar, m?h?bb?t nuru kimi parlaq v? fusunkar bir cut ??hla gozl?rini dirilik ce?m?sin?, uca v? mut?nasib qam?tini xuraman bir s?rv? b?nz?dir. Uzun, qo?a horuyunu, qıvrım v? qulac saclarını k?m?nd? ox?adır. M?rcani, innab, bal dodaqlarını ??k?r?, sıraya duzulmu? inc? v? z?rif di?l?rini inciy?, s?d?f? b?nz?dir. Goz?lin buxaqlarını nara, yanaqlarını almaya, do?l?rini narınca ox?adaraq, onun nadir goz?lliyin? bel? yekun vurur:

“Uzu n?srin kimi, qoxusu n?srin, Doda?ı ?irindir, adı da ?irin.” [28]

Nizami, ?s?r boyu hadis?l?rin t?svirind? yeri g?l?nd? ?irinin husn v? camalı haqqında fikirl?r soyl?yir, onun kamal v? camalını t?r?nnum v? t?svir edir. Nizami ?apuru ilk d?f? ?rm?nz?min? aparıb ?irinl? goru?dur?nd?, ?irinin goz?lliyi r?ssamı el? heyran edir ki, sonralar d?f?l?rl? ?apur bu ilk goru?un t?siri il? ?irinin goz?lliyi v? cazib?si haqqında soyl?yir:

“Sin?si, qolları bullur kimi t?r, Sacları mu?k t?k ruhu m?st ed?r.” [29]

V?h?i oz ?s?rini Xosrovun ?irini t?rk edib, isfahanlı ??k?rin ardınca getm?si il? ba?layır. Xosrovun bu novb?ti yaramaz h?r?k?ti goz?lin h?ssas ur?yini k?d?rl?ndirir, onu b?rk incidir. Xosrovun moht???m v? t?mt?raqlı sarayı ?irin? q?f?sd?n d? darısqal g?lir. O, sarayı t?rk ed?nd? soyl?yir:

“S?n ona bir bax ki, bizi sufr?sin? ca?ırıb, Ozu is? ba?qasına qonaq gedib.” [30]

Nizami ?irini Xosrovun butun ?ıltaqlıqlarına dozur. Oz saf e?qi uorunda h?r ?ey? goz yumub, h?r cur ?zaba qatla?ır. Sona q?d?r ancaq Xosrovun m?h?bb?tin? sadiq qalır. Lakin V?h?inin ?irini bel? deyil, Xosrovun isfahanlı ??k?rl? birlikd? oldu?unu oyr?n?n kimi sarayı t?rk ed?r?k ba?qa yer? kocur, Xosrovdan intiqam almaq fikrin? du?ur. Cariy?l?r onun bu h?r?k?tini t?nqid ed?r?k, v?fasız adlandırdıqda, ?irin Xosrov sarayını t?nqid ed?r?k, onun ic uzunu acıb gost?rir v? "V?fasızlı?ı sizl?rd?n oyr?ndim" ^[30] dey? cavab verir.

V?h?i ?irini onun xadiml?rinin dilind?n bel? s?ciyy?l?ndirir: H?ddind?n artıq goz?l oldu?una gor? cox m??rurdur. Xusus?n onun bu qurur v? etinasızlı?ı adi insanlara qar?ı yox, kubarlara v? zad?ganlara qar?ıdır. O, yoxsul v? mohtaclara qar?ı cox mehriban v? s?xav?tlidir. ?irin h?m d? h?ddind?n artıq cazib?li v? goz?ldir. Lakin bu q?d?r z?rif olmasına baxmayaraq, h?r ?eyd?n artıq at oynatma?ı, ovlayıb-qu?lama?ı sevir. ^[30]

V?h?inin t?svir etdiyi ?irin xosrovdan incis? d?, h?l?lik, F?rhada da oz ur?yini verm?mi?dir. F?rhadın e?q ?siri oldu?unu bils? d?, son q?rara g?lm?mi?dir.

Vusal ?irazinin n?zm? c?kdiyi hiss?d? is? ?irin cox muk?mm?l v? a?ıllı bir qadın obrazıdır. Vusalın ?irini olduqca kamallı v? m?rif?tlidir. O, F?rhadın sınaqdan cıxarılmasını davam etdirm?y? calı?ır. H?r ?eyd?n qabaq, bu yeni a?iqin onu h?qiq?t?nmi sevdiyin?, yoxsa Xosrov kimi h?rd?mx?yal oldu?una ?min olmaq ist?yir. F?rhad ona e?q elan edib, sadiq qalaca?ına and icdikd? ?irin ona inanmır, canki, daha ?vv?l Xosrovdan da bu cur v?dl?r e?itmi?, lakin tam ?ksini gormu?du. ?irin F?rhadi icirib s?rxo? ed?r?k, ona muxt?lif suallar verir, onun ??xsiyy?ti, ?sil-n?cab?ti v? n? m?qs?dl? s?f?r etm?si haqqında m?lumatlar oyr?nm?y? calı?ır. Vusalın ?irini musiqi v? ickiy? meyillidir. O, sarayda, seyrd? v? s?yah?td? hec vaxt ickisiz olmur.

Sabir ?irazi n?zm? c?kdiyi hiss?d? F?rhad v? ?irini goru?durur. F?rhad konlunu acıb ?irin? soyl?dikd? ?irin onu uzaq, s?falı bir c?m?n? d?v?t edir, burda F?rhadla gec?l?yib, ona h?r cur ixtiyar verir. Sabirin ?irini s?l?fl?rind?n f?rqli olaraq, z?if irad?li bir qadındır. O, F?rhaddan kam t?l?b edir. F?rhad bundan imtina etdikd?, o du?unur ki, bunun s?b?bi, Xosrovla ni?anlı olmasıdır. F?rhadı bu qeydd?n azad etm?k ucun ona soyl?yir:

“Oz m?taımı artıq Xosrova, Ba?qa dilb?ri oldu?una gor? satmayaca?am. G?l m?nim bu mu?kulumu ozun asan et, Quca?ına alıb ur?yimin kamını ver.” [31]

N?vainin " F?rhad v? ?irin " ?s?rind? ?irin sur?ti Nizamid? oldu?u kimi m?h?bb?t, v?fa v? n?ciblik simvoludur. Lakin N?vai ona Xosrovu yox, F?rhadı sevdirir. F?rhadı sevdiyi gund?n ol?n? kimi bir gun d? olsun ba?qası haqqında du?unmur. N?vainin ?s?rind? ?irin v? F?rhad g?nc v? h?mya?ıddırlar. H?mcinin N?vai bir d?f? d? olsun Xosrov v? ?irini uz-uz? g?tirmir. ^[32]

Kovs?ri ?irini d? M?hinbanunun qarda?ı qızıdır. O da adı kimi goz?l v? ?irindir. Kovs?ri ?irini d? m?clis qurub ?yl?nm?yi, at minib seyr? cıxma?ı sevir. ?irinin ip?k parca uz?rind? c?kilmi? ??klini F?rhada h?diyy? ver?n tacirin dilind?n Kovs?ri ?irinin goz?lliyini bel? t?s?vvur edir:

“N? qız, o dunya goz?ll?rinin goz?lidir, Onun husnu yuz ail?nin b?z?yidir. Goz?llikd? o q?d?r misilsizdir ki, Sanki K?nan ayına [33] layiqdir. O q?d?r goz?l, cazib?li v? ?irindir ki, O p?riy? b?nz?rin adı da ?irin qoyulmu?dur.”

Kovs?ri ?s?r boyu yeri g?ldikc? ?irinin goz?lliyind?n, qam?tind?n, ??hla gozl?rind?n, kaman qa?larındanqulac saclarından soz acır. Bu t?svirl?r fiziki baxımdan da Nizami ?irinini xatırladır.

Kovs?ri ?irini d? Nizami ?irini kimi goz?llik vur?unu, e?q v? m?h?bb?t xiridarıdır. El? ki, ?apur F?rhadın ??klini ona gost?rir, qız d?rhal ??kil sahibinin husnun? vurulur. Taq?ti ?ld?n gedir, s?bir-q?rarı k?silir. Day? ondan bu iztirablarının s?b?bini soru?duqda ?irin oz e?qini etiraf edir:

“Artıq m?n oz ba?ımı e?q yolunda qoymu?am, Oz m?sl?h?timi m?h?bb?t ?lin? tap?ırmı?am.”

dey? ?eyda ur?yini F?rhada m?ftun oldu?unu day?sin? acıb bildirir. Day? onun d?rddin? ??rik olub lazımi t?dbir etm?k q?rarına g?lir. ?apurun kom?yi il? oz arzusuna cataca?ına qızı inandırır. ?irin ?apura muraci?t edir v? onunla F?rhad haqqında danı?ır. ?apur yaxın g?l?c?kd? onları goru?dur?c?yin? soz verir. N?hay?t, ?irin F?rhadla goru?ur, ozunun ?sil m?nada m?h?bb?t m?nzilin? giriftar oldu?unu duyur:

“El? ki ?irinin h?sr?tli gozl?ri, Onun camalının gulzarını seyr etdi. A?lını, hu?unu el? itirdi ki, Ancaq heyr?t onun sirrini saxladı. Ur?yi d?rd il? ?lb?yaxa olmu?dusa, Gozl?ri il? l?zz?t toplayırdı.

Dunyagormu? day? ??rab m?clisind? F?rhadı sınamaq, ??xsiyy?t v? m?n??yini oyr?nm?yi qıza m?sl?h?t gorur. ?irin qurdu?u bir ??nlik m?clisind? F?rhada coxlu ??rab icirdikd?n sonra onun kim oldu?unu soru?ub, do?ru cavab verm?sini rica edir:

“?sil n?s?bini v? m?nsubiyy?tini m?n? soyl?. ?ziz v?t?ninin ni?anını m?n? de.”

Kovs?ri ?irini ?ohr?tp?r?stdir. El? ki, F?rhadın Cin xaqanı n?slind?n oldu?unu oyr?nir, F?rhada olan m?h?bb?ti daha da artır, ozunu xo?b?xt hesab edir:

“El? ki, onun xaqan n?slind?n oldu?unu bildil?r, El? ki, onun tacirzad? olmadı?ını oyr?ndil?r, El? bir m?h?bb?t n?simi ?sm?y? ba?ladı, ?irinin umid cic?kl?ri acılma?a ba?ladı.”

Kovs?ri ?irini oz iff?t v? ism?tini h?r ?eyd?n ustun tutur. ?air d?f?l?rl? onun ?xlaqı bar?d? fikir soyl?yir. H?tta b?z?n eyni il? v? ya kicik d?yi?iklikl?rl? Nizaminin ?irin haqqında fikirl?rini t?krar edir.

Kovs?ri ?irini uzun mudd?t Xosrova bigan? qalır. H?tta onun adını bel? e?itm?k ist?mir. ?irin zorla ?ran paytaxtına aparılsa da, bir mudd?t F?rhadın e?qi il? ya?ayır. Lakin, hadis?l?rin gedi?i d?yi?ir. Xosrov ?irin ucun q?sr tikdirir. F?rhad bu q?sr? g?lib cıxır v? ?irinl? goru?ur. Lakin, ?irin oz andına v? ilqarına sona q?d?r ım?l ed? bilmir. F?rhadın faci?li olumund?n sonra ozunu qoruya bilmir, onun daxilind? t?r?ddudl?r ba?layır. ?apurla m?sl?h?tl??dikd?n sonra Xosrova m?ktub yazaraq onunla evl?nm?k v? ya?amaq ist?diyini bildirir.

Kovs?ri ?irini d? Firdovsi ?irini kimi bir nov cinay?t? yuvarlanır. Firdovsi ?irini r?qibi M?ry?mi z?h?rl?yib oldurmu?dus?, Kovs?ri ?irini day?si vasit?siyl? isfahanlı ??k?ri z?h?rl?yir.

S?m?d Vur?unun ?irini oz xarakteri, m?n?viyyatı etibaril? Nizami ?irinind?n tamamil? f?rqlidir. S?m?d Vur?unun dramında ?irin must?qil, ardıcıl v? butov bir sur?t olmamı?, Nizami ?irini s?viyy?sin? qalxa bilm?mi?dir. ?irin daim t?r?ddudd? olub, kimi sevdiyini mu?yy?n ed? bilm?mi?, Xosrova meyl gost?rs? d?, ur?yini ona acmamı?dır.

S?m?d Vur?un ?irini F?rhada horm?t b?sl?yib, onunla n?zak?tl? r?ftar ets? d?, bu m?h?bb?t deyildir; ?irin F?rhadı sevm?diyini d?f?l?rl? acıq ??kild? soyl?yir. Fitn? il? sohb?tl?rind? ?irin F?rhadı sev? bilm?diyi ucun daxil?n iztirab c?kdiyini soyl?yir, oz fikrini bel? ifad? edir:

“O ki, e?q? layiq bir q?hr?mandır, O, m?ni cox sevir, xeyli zamandır. M?n niy? sevmir?m, sevmir?m onu, Oz ana yurdumun boyuk o?lunu...” [34]

Nizami ?s?rind? ?irin v? M?ry?m uz-uz? g?lmirl?r, S?m?d Vur?un is? ?irini M?dain? g?tirib cıxaranda hamıdan qabaq onu M?ry?ml? goru?durur. Bu goru? zamanı M?ry?m Xosrovun n? fikird? oldu?unu ?irin? soyl?yir.

	≪ Nizami G?nc?vi ≫
	≪ ?d?biyyat ≫

• Q. Beqdeli ? ??rq ?d?biyyatında Xosrov v? ?irin movzusu, Bakı, Elm, 1970

• Nizami G?nc?vi
• Az?rbaycan ?d?biyyatı
• Fars ?d?biyyatı
• Turkiy? ?d?biyyatı

• Gullu Yolo?lu . "?irin erm?ni qızıdırmı?!" (  (az.) ) . azadliq.org . 2010-05-07. 2015-09-18 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2020-04-14 .