Om?r X?yyam
?????? ???????
Do?um adı	???? ????? ??? ????? ??? ?? ??????? ???? ???????? [2]
Do?um tarixi	18 may 1048 [1]
Do?um yeri	Ni?apur , Xorasan ,
V?fat tarixi	4 dekabr 1131
V?fat yeri	Ni?apur
V?t?nda?lı?ı	Boyuk S?lcuq ?mperiyası
Elm sah?l?ri	astronomiya riyaziyyat
Elmi r?hb?ri	B?hm?nyar Az?rbaycani [3]
Tanınmı? yetirm?l?ri	Nizami ?ruzi
Tanınır	?air filosof astronom riyaziyyatcı
Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Qiyas?ddin ?bu ?l-F?th Om?r ibn ?brahim X?yyam Ni?apuri ( fars. ????? ?????? ???????? ‎); v? ya sad?c? Om?r X?yyam (1048?1131) ? dahi fars ?airi , riyaziyyatcısı , astronomu v? filosofu .

S?lcuq dovl?tinin Xorasan vilay?tinin Ney?ahBur-Ni?apur(persc? deyili?i) ??h?rind? anadan olmu?dur.

AMEA-nın muxbir uzvu Zakir M?mm?dov ilk d?f? olaraq gost?rmi?dir ki, boyuk filosof, riyaziyyatcı, rubail?r ustası kimi m??hur olan Om?r X?yyam B?hm?nyarın ?agirdidir. B?hm?nyarın ?agirdi olaraq Xorasan Az?rbaycanlısıdır. O, ensiklopedik alim ?bn Sinanın "??ar?l?r v? qeydl?r" kitabını oz mu?lliminin yanında mutali? etmi?dir. ^{[4] [5] [6]}

G?nc ya?larında do?ma ??h?rini Ni?apuru t?rk etmi? v? uzun sur?n m???qq?tl?rd?n sonra S?m?rq?ndd? q?rar tutmalı olur. 1074-cu ild? ?sfahana r?s?dxanaya r?hb?rlik etm?k ucun d?v?t alır. 1092-ci ild? ona hamilik ed?n s?lcuq ?ahı M?lik ?ahın v? v?ziri Nizam-?l Mulkun v?fatından sonra ?sfahanı t?rk etm?li olur.

Yen? s?rg?dan ya?am t?rzin? m?hkum olunan X?yyam bir mudd?t M?rvd? M?lik ?ahın varisl?rind?n birinin sarayında i?l?yir, amma ona cox arzuladı?ı yeni r?s?dxana acmaq qism?t olmur.

H?m ??rqd? v? ?l?lxusus Q?rbd? ozunun mudriklik, yumor v? satira dolu, b?z?n d? bir q?d?r qaba s?sl?n?n rubail?ri il? m??hurdur. ??rqd? uzun mudd?t yadda?lardan silin?n X?yyam rubail?ri Avropaya Edvard Fitsjeraldın t?rcum?l?ri il? q?d?m qoyur v? gorunm?mi? u?ur ?ld? edir.

Om?r X?yyam h?m d? butun dovrl?rin ?n boyuk riyaziyatcılarından biri olmu?dur. "Riyazi problerml?rin numayi?in? dair" traktatı il? riyaziyyat elminin inki?afına misilsiz tohf?l?r vermi?dir. Bu ?s?rind? X?yyam ucd?r?c?li t?nlikl?rin h?llini ilk d?f? h?nd?si yolla ? hiperbola il? dair?nin k?si?m?sind?n almı?dır. Onun Gun?? sisteminin heliosentrik n?z?riyy?sini Kopernikd?n cox-cox ?vv?l ir?li surm?si d? bildirilir.

X?yyam evl?nm?yib, qapalı h?yat t?rzi kecirib. Onu anlaya bilm?y?n, yaxud anlamaq ist?m?y?n ruhanil?rin daimi t?qibl?rind?n h?mi?? qorxu icind? ya?ayıb. Onun olum tarixi t?qrib?n 1123-cu il? du?ur. Yazılanlara gor?, o, h?yatının son saatlarında ?bn Sinanın "??fa kitabı"nı diqq?tl? oxuyurmu?. "T?k v? c?m" bolm?sin? catanda s?hif?l?r arasına ?lf?cin qoyub v? yanındakılara v?siyy?t etm?kd?n otru lazımi adamları ca?ırmaq tap?ırı?ı verib. Butun gunu hec n? yem?yib, hec su da icm?yib. Ax?am namazını ba?a catdırandan sonra s?cd?y? ged?r?k deyib: "Ay Allah, S?n bilirs?n ki, m?n S?ni imkanım daxilind? d?rk etmi??m. M?ni ba?ı?la, m?nim idrakım S?nin qar?ında xidm?timdir". Bununla da canını tap?ırıb.

Om?r X?yyam yaxınlarına deyirmi? ki, "Q?birim el? yerd? olacaq ki, yaz f?slind? ?s?n meh onu cic?kl?r? q?rq ed?c?k". Do?rudan da, bel? olub. Qon?u ba?ın armud v? qaysı a?aclarının q?biristanlıq hasarından sallanan gullu-cic?kli budaqları boyuk mut?ff?kkirin q?brin? c?tir tuturmu?. ^[7]

?sfahandakı elmi f?aliyy?ti dovrund? Om?r X?yyam f?ls?f? probleml?ri il? d? m???ul olurdu. O, ?bn-Sinanın boyuk elmi irsini diqq?tl? oyr?nirdi, bir nec? ?s?rini ?r?b dilind?n fars dilin? cevirmi?di. Om?r X?yyam ilk f?ls?fi ?s?rini ? "Varlıq v? z?rurilik haqqında traktat"ı 1080-ci ild? yazmı?dı. X?yyamın elmi-f?ls?fi irsi boyuk deyildir. Onun traktatları f?ls?f?nin ayrı-ayrı vacib m?s?l?l?rin? toxunur. X?yyam yazılarında yı?camlı?ı ustun tutub, az sozl? tutarlı fikirl?r soyl?m?yi lazım bilib. Ona gor? d? ?s?rl?rinin hamısı lakonik, b?z?n bir nec? s?hif?d?n ibar?t olub.

Om?r X?yyamın rubail?rind?n secm?l?r ?kr?m C?f?r t?r?find?n fars dilind?n t?rcum? edilmi?, kitab "Rubail?r" adı il? 1984-cu ild? cap edilmi?dir.

Om?r X?yyam muxt?lif elm sah?l?rind? muxt?lif ?s?rl?r yazmı?dır. Onun ?s?rl?rind?n 18-nin adı bilinir:

• Ziyc-i M?lik?ahi ( Astronomiya v? t?qvim? aid, M?lik?aha ithaf edib)
• Kitabun fi'l Burhan ul S?hh?t-i Turuk ul Hind (C?br? aid)
• Risal?tun fi Berahin ?l C?br ve Mukabele ( C?br v? riyaziyyata aid)
• Mu?kulat'ul Hesab ( H?nd?s?y? aid)
• Elm-i Kulliyyat (Umumi elml?r? aid)
• Novruznam? (T?qvim v? yeni ilin mu?yy?n edilm?sin? aid)
• Risaletun fil ?htiyal li M?rif?t ( qızıl v? gumu?d?n duz?ldilmi? bir cisimd? qızıl v? gumu?un miqdarının bilinm?sin? dair, Almaniyada Qota kitabxanasında bir nusx?si movcuddur.)
• Risal?tun fi ??rhi ma E?k?le min Musad?rat ( Evklidin bir m?s?l?sinin h?ll edilm?si metoduna aid, Niderlandın Leyden kitabxanasında bir nusx?si vardır. Frants Voepcke fransız dilin? t?rcum? edib.)
• Risal?tun fi Vucud ( F?ls?f?d? antologiya haqqında, Britaniya Milli Kitabxanasında bir nusx?si movcuddur.)
• Muhtasarun fi't T?biiy?t
• Risal?tun fi'l Kevn vet T?klif ( F?ls?f?y? aid)
• L?vazim'ul Emkin? (m?skunla?ılan yerl?rin iqlimin? aid)
• Fil Cavab S?las?ti M?sail v? fi K??fil Hicab (Uc m?s?l?y? cavab v? al?md? zidliyin vacib oldu?una aid)
• Mizan'ul Hik?m (zin?t ??yalarının da?larını cıxarmadan qiym?tini tapma?ın usulu haqqında)
• Abdurrahman'?l N?seviy? Cavab ( Allahın al?ml?ri yaratmasının v? ibad?tl? ??r?fl?ndirm?sinin hikm?ti haqqında)
• Nizamulmulk (dostu olan v?zirin bioqrafiyası)
• ??'arı bil Arabiyy? (?r?bc? rubail?ri)
• Fil Mutayat ( elm prinsipl?ri)

• [1]