El
feroes
(en feroes
føroyskt
[?føː??st]) conforma xunto col
islandes
el grupu de llingues escandinaves insulares en contraposicion a les continentales, el
noruegu
,
suecu
y
danes
. El feroes ye falau por polo menos 44.000 persones nes
islles Feroe
, rexon que pertenez a
Dinamarca
que disfruta d'un rexime d'autonomia, amas de por feroeses nel estranxeru.
En feroes publiquense llibros a esgaya. Dende 1822 a 2002 asoleyaronse 4306 titulos y l'anu 2000 tuvo el recor con 170 titulos (66 d'ellos traducciones d'otres llingues), hai un llibru por cada 325 habitantes.
Les isogloses mas importantes y principales dialeutos de les Feroe. La isogosa bermeya parte'l feroes ente septentrional y meridional y considerase la principal isoglosa.
Magar la poc apoblacion y superficie de les Feroes, hai grandes diferencies dialeutales por mor de la so situacion xeografica. La isoglosa mas importante crucia el Skopunarfjørður ente Sandoy y Streymoy (marcao en colorau na imaxe) y parte'l feroes en septentrional y meridional.
La dixebra de los dos grandes dialeutos tuvo llugar nel sieglu XV. Carauteristiques tipiques son:
[1]
Dialeutos principales dende'l sieglu XV
| Nordicu antiguu
|
Feroes
|
|
|
Septentrional
|
Meridional
|
| o
|
[?u]
|
[?u]
|
| ei
|
[?i]
|
[ai]
|
| æ
|
[?ː] -> [?a]
|
[eː]
|
Pese a qu'anguano nun hai una pronunciacion estandar del feroes, suel basase nel dialeutu Tors?avn/Treymoy del sur, que ye el que mas falantes tien.
| Llingua falada
|
Llingua escrita
|
| 900?1400
|
Antiguu nordicu occidental
(norrønt)
|
| 1400?1600
|
Antiguu feroes
(miðaldarføroyskt)
|
| 1600?1770
|
Antiguu feroes tardiu o feroes modernu
(føroyskt)
|
? (danes)
|
| 1770?1846
|
Feroes modernu
(føroyskt)
|
Transcripcion fonetica del feroes modernu (Svabo)
|
| 1846?heute
|
Ortografia etimoloxicista (Hammershaimb)
|
El feroes actual paezse na escritura al antiguu nordicu, pero en realida hubo mutaciones vocaliques que nos lleven a falar de dos variedaes principales (septentrional y meridional).
Lautverschiebungen Altnordisch → Faroisch
[2]
Sieglu IX
(nordicu antiguu)
|
sieglu XIV
(feroes tempranu)
|
sieglu XVI
(feroes antiguu)
|
sieglu XVII
(antiguu feroes tardiu)
|
sieglu XX
(feroes modernu)
|
| Norte
|
Sur
|
Norte
|
Sur
|
Norte
|
Sur
|
| llarga
|
llarga
|
llarga
|
curtia
|
llarga
|
curtia
|
llarga
|
curtia
|
llarga
|
curtia
|
| i
|
/i/
|
/iː/
|
/iː/
|
/?/
|
/iː/
|
/?/
|
[iː]
|
[?]
|
[iː]
|
[?]
|
i
|
| y
|
/y/
|
/iː/
|
/iː/
|
/?/
|
/iː/
|
/?/
|
[iː]
|
[?]
|
[iː]
|
?
|
y
|
| e
|
/e/
|
/eː/
|
/eː/
|
/?/
|
/e/
|
/?/
|
[eː]
|
[?]
|
[eː]
|
[?]
|
e
|
| ø
|
/ø/
|
/øː/
|
/ø/
|
/øː/
|
/œ/
|
/øː/
|
/œ/
|
[øː]
|
[œ]
|
[øː]
|
[?]
|
ø
|
| u
|
/u/
|
/uː/
|
/uː/
|
/?/
|
/uː/
|
/?/
|
[uː]
|
[?]
|
[uː]
|
[?]
|
u
|
| o
|
/o/
|
/oː/
|
/o/
|
/oː/
|
/?/
|
/oː/
|
/?/
|
[oː]
|
[?]
|
[oː]
|
[?]
|
o
|
| ?
|
/?/
|
/øː/
|
/øː/
|
/œ/
|
/øː/
|
/œ/
|
[øː]
|
[œ]
|
[øː]
|
[?]
|
ø
|
| a
|
/a/
|
/?ː/
|
/?ː/
|
/?/
|
/?ː/
|
/?/
|
[?a]
|
[a]
|
[?a]
|
[a]
|
a
|
| Vocal llargal -> Diptongu
|
| i
|
/iː/
|
/??/
|
/??/
|
/???/
|
/??/
|
/???/
|
[ui]
|
[???]
|
[ui]
|
[???]
|
i
|
| y
|
/yː/
|
/??/
|
/??/
|
/???/
|
/??/
|
/???/
|
[ui]
|
[???]
|
[ui]
|
[???]
|
y
|
| æ
|
/?ː/
|
/?ː/
|
/eː/
|
/?ː/
|
/?/
|
/eː/
|
/?/
|
[?a]
|
[a]
|
[eː]
|
[?]
|
æ
|
| ?
|
/øː/
|
/øː/
|
/øː/
|
/œ/
|
/øː/
|
/œ/
|
[øː]
|
[œ]
|
[øː]
|
[?]
|
ø
|
| u
|
/uː/
|
/?u/
|
/?u/
|
/??/
|
/?u/
|
/???/
|
[?u]
|
[?]
|
[?u]
|
[?]
|
u
|
| o
|
/oː/
|
/?u/
|
/?u/
|
/?/
|
/?u/
|
/?/
|
[?u]
|
[?]
|
[?u]
|
[?]
|
o
|
| ? und a
|
/aː/
|
/aː/
|
/?ː/
|
/?/
|
/?ː/
|
/?/
|
[?a]
|
[?]
|
[?a]
|
[?]
|
a
|
| Diptongos verdaderos
|
| au
|
/au/
|
/??/
|
/??/
|
/???/
|
/??/
|
/???/
|
[?i]
|
[?]
|
[?i]
|
[?]
|
ey
|
| øy
|
/ø?/
|
/??/
|
/??/
|
/???/
|
/??/
|
/???/
|
[?i]
|
[?]
|
[?i]
|
[?]
|
oy
|
| ei
|
/?i/
|
/a?/
|
/a?/
|
/a??/
|
/a?/
|
/a??/
|
[?i]
|
[?]
|
[ai]
|
[a??]
|
ei
|
El Seyðabrævið de 1298 ye'l documentu n'antiguu nordicu mas antiguu de la biblioteca de la Universida de Lund en Suecia. Tamien ye'l documentu mas antiguu de les feroes. Equi abulten les primeres esviaciones del feroes respectu al antiguu nordicu.
El nordicu antiguu occidental llego a les Feroe nel sieglu IX na domina de los viquingos. La mayoria de pobladores venien del suroeste de Noruega. Restos llinguisticos del gales dan a entender que una parte de los inmigrantes noruegos llegaron dende les islles britaniques.
[3]
Cola cristianizacion de les feroes al rodiu del anu 1000 les islles dependieron de Noruega, fechu qu'aumento la influencia llinguistica de los noruegos. La entonacion, morfoloxia, vocabulariu y sintaxis del noruegu repitense nel feroes.
[3]
Les runes mas vieyes que se puen atopar nes Feroe son les del Kirkjubø d'al rodiu del anu 1000. Les del Sandavags son del sieglu XII y les del Famijns del XVI.
Hasta'l sieglu XIII cuasi nun se diferencia la llingua d eles Feroe de les d'Islandia y Noruega.
Cola
Peste negra
en 1350 disminuyo la poblacion feroesa, poro tuvieron que venir nuevos pobladores de Noruega y el soniu de la Þ fue desapaeciendo.
[4]
Nel 1380 los feroeses formaron parte de la union dano-noruega xunto con Islandia y d'esi xeitu quedaron baxo dominiu danes.
De mager el sieglu XV formose una varieda feroesa propia de la llingua nordica que se llama feroes antiguu en contraposicion al antiguu nordicu, islandes o noruegu.
[5]
Nel llibru d'aprendizax de feroes
Mallæra
de 1997 nomase a esta estapa llinguistica como "feroes antiguu mediu"
(miðaldarføroyskt)
.
[6]
Gracies a faltes ortografiques nel antiguu nordicu podemos averiguar que carauteristiques yeren propies de la pronunciacion feroesa. Por exemplu apaez
hrentadi
en vez del correutu
rentaði
(?rento“), que segun Jakobsen
[7]
y Matras
[8]
amuesa que'l feroes ya nun habia /h/ delantre de /r/ darreu que l'autor, vacilando, escribiola nun sitiu en que l'antiguu nordicu nun la tenia. Otru exemplu ye
huast
en vez de
kvask
(?dicho“). Lo correcto seria /kv/ segun la etimoloxia, pero l'autor nun diferenciaba ya ente /hv/ y /kv/.
[5]
La Reforma en 1538 supunxo nes islles Feroe que'l danes fuera la unica llingua escrita.
[9]
De magar 1600 falase de llingua feroesa moderna
[9]
, que se pue dixebrar en tres grandes dialeutos. El periodu hasta 1750 tamien se noma antiguu feroes modernu
[10]
El feroes tuvo un destin asemeyau al del noruego depues de la Reforma: el danes convirtiose na llingua de la ilesia, del derechu, l'ensenu y la lliteratura. Mientres que los islandeses curiaron mas de la so llingua y la desendolcaron a partir de la base del antiguu nordicu hasta guei, el feroes y el noruegu, sin llingua estandar, fueron dialeutalizandose enforma.
[11]
Nel contestu de la escritura del feroes, na siguiente tabla pue comparase la escritura de les diferentes vocales de forma comparada.
| Anguano
|
IPA
|
Svabo
|
Schrøter I
|
i Kroki
|
Schrøter/Rask
|
| a, æ
|
[
?aː
]
|
ea
|
ea, ea
|
ea, aa, a
|
a
|
| a
|
[
?a
]
|
aa
|
aa, aaa
|
aa, a
|
a
|
| e
|
[
eː
]
|
ee, e
|
ee, e
|
e
|
e, e
|
| i, y
|
[
iː
]
|
ii, i
|
ii
|
ii, iij
|
i, i
|
| i, y
|
[
?i
]
|
uj
|
uj
|
uj
|
uj
|
| o
|
[
oː
]
|
oo, o
|
oo, o
|
oo
|
o, o
|
| o
|
[
?u
]
|
eu
|
ou
|
ou
|
ow
|
| u
|
[
uː
]
|
u
|
u
|
u
|
u
|
| u
|
[
?u
]
|
u
|
u, u
|
uu, u
|
u
|
| ø
|
[
øː
]
|
øø, ø
|
o
|
ø
|
ø
|
| ei
|
[
ai
]
|
aj
|
aj, ai
|
aj, ai
|
aj
|
| ey
|
[
?i
]
|
ej
|
ej, ei
|
ej, ei
|
ej
|
| oy
|
[
?i
]
|
oj
|
oj, oi, oj
|
oj, oi
|
oj
|
L'alfabetu foneticu tien 29 lletres que suenen asina:
| Grafema
|
Nome
|
Fonema
|
Pronunciacion
|
| A
, a
|
fyrra a
[?f??ːa ??aː]
|
/a, æ/
|
[?aː], (en estranxerismos tamien: [aː]), [a]
|
| A, a
|
a
[?aː]
|
/a/
|
[?aː], [?]
|
| B
, b
|
be
[beː]
|
/b/
|
[b], [b?] (xorda)
|
| D
, d
|
de
[deː]
|
/d/
|
[d], [d?] (xorda)
|
| Ð, ð
|
edd
[?dː]
|
(keins)
|
Vocal glide [j], [v], [w] entre vocales; xunto a ðr realizase [g?].
|
| E
, e
|
e
[eː]
|
/e/
|
[eː], [?]
|
| F
, f
|
eff
[efː]
|
/f/
|
[f], -ft- suel ser sobretoo [tː]
|
| G
, g
|
ge
[geː]
|
/g/
|
[g], [g?]; a principiu de pallabra ente i, y, e, ø y otres vocales como gj-: [??]; entre vocales como ð
|
| H
, h
|
ha
[h?a]
|
/h/
|
[h], na combinacion hj [?] y como hv [k?v]
|
| I
, i
|
fyrra i
[?f??ːa ?iː]
|
/i/
|
[iː], [?]
|
| I, i
|
fyrra i
[?f??ːa ??i]
|
/ui/
|
[?iː], [?i], [?]
|
| J
, j
|
jodd
[j?dː]
|
/j/
|
[j], gj [??], kj y hj [?] y sj [?]
|
| K
, k
|
ka
[k?a]
|
/k/
|
[k], [k?] [?k] [?] (kj [?] ).
|
| L
, l
|
ell
[?lː]
|
/l/
|
[l], [l?] [?]? [?], [??], als ll meist [d?l] zwischen zwei Vokalen und am Wortende.
|
| M
, m
|
emm
[?mː]
|
/m/
|
[m], [m?] (xorda). nel dativu -um siempre [?n], ente k como [ŋ?], y ente n como [u].
|
| N
, n
|
enn
[?nː]
|
/n/
|
[n], [n?] (xorda), nn tres diptongu [d?n].
|
| O
, o
|
o
[oː]
|
/o/
|
[oː], [?]
|
| O, o
|
o
[?uː]
|
/ou/
|
[?uː], [œ]; en Nolsoy [auː];
[?] auf Suðuroy y [?]
|
| P
, p
|
pe
[peː]
|
/p/
|
[p], [p?] [?p]
|
| R
, r
|
err
[??ː]
|
/r/
|
[?], [??] (r britanica), rn normalmente [dn], rs [???], rt [??t], rd [???]
|
| S
, s
|
ess
[?sː]
|
/s/
|
[s] sj [?], tamien como sk(j)
|
| T
, t
|
te
[teː]
|
/t/
|
[t], [t?] [?t] tj [?]
|
| U
, u
|
u
[uː]
|
/u/
|
[uː], [?]
|
| U, u
|
u
[?uː]
|
/uu/
|
[?uː], [?], [?]
|
| V
, v
|
ve
[veː]
|
/v/
|
[v]
|
| Y
, y
|
seinna i
[?saiːdna ?iː]
|
/i, y/
|
[iː], [?]; tamien en estranxerismos como: [yː], [?]
|
| Y, y
|
seinna i
[?saiːdna ??iː]
|
/ui/ (identisch mit i)
|
identicu a i: [?iː], [?i]
|
| Æ, æ
|
seinna a
[?saiːdna ??aː]
|
/æ/
|
[?aː], [a]
|
| Ø, ø
|
ø
[øː]
|
/ø/
|
[øː], [œ]
|
| Mas diptongos
|
| ey
|
?
|
/ei/
|
[?iː], [?]
|
| ei
|
?
|
/ai/
|
[aiː], [ai], [a]
|
| oy
|
?
|
/oi/
|
[?i:], [?i], [?]
|
Flexion nominal
| maskulin
|
feminin
|
neutral
|
| Singular
|
| Nominativ
|
træl-
ur
|
oyggj
|
horn
|
| Akkusativ
|
træl
|
oyggj
|
horn
|
| Dativ
|
træl-
i
|
oyggj
|
horn-
i
|
| (Genitiv)
|
træl-
s
|
oyggj-
ar
|
horn-
s
|
| Plural
|
| Nominativ
|
træl-
ir
|
oyggj-
ar
|
horn
|
| Akkusativ
|
træl-
ir
|
oyggj-
ar
|
horn
|
| Dativ
|
træl-
um
|
oyggj-
um
|
horn-
um
|
| (Genitiv)
|
træl-
a
|
oyggj-
a
|
horn-
a
|
| Bedeutung
|
Sklave
|
Insel
|
Horn
|
- ↑
Torður Joansson:
English loanwords in Faroese
.
- ↑
Nach Hjalmar Petersen in: Torður Joansson:
English loanwords in Faroese
.
- ↑
3,0
3,1
Lockwood (1983), S. 1
- ↑
Beispielsweise steht dort
þar til
statt neufaroisch
hartil
(?dorthin“)
- ↑
5,0
5,1
Faroese (2004), S. 372
- ↑
Mallæra
(1997), S. 20
- ↑
Jakob Jakobsen:
Diplomatarium Færoense
1907 (S. 37)
- ↑
Christian Matras: ?Færøsk Sprog“.
- ↑
9,0
9,1
Kolbl (2004), S. 13 f
- ↑
Lockwood (1983).
- ↑
Hammershaimb (1891) Bd. I, S. LIV.