O
Somport
(en
occitan
coth deu Somport
) ye un
puerto de montanya
d'o
Pireneu
aragones
. Tien una
altaria
de 1.632
metros
.
Ye a muga entre
Aragon
y o
Biarn
por as vals de l'
Aragon
y a d'
Aspa
.
A mas o Somport ye l'orichen d'o
Camin de Sant Chaime Aragones
. En a suya tuca existe un chicot molimento a o pelegrin y se ye foratato tanto por o tonel ferroviario d'o
Canfranero
, como por o tonel carretero d'o Somport, que con mas de 8
km
de largaria y una cota de cuasi 1.200 m d'altaria evita a puyada dica a
collada
.
Aman d'o puerto se troban as
estacions d'esqui
de
Candanchu
,
Astun
y
Le Somport
.
O
toponimo
Somport
proviene d'o
latin
SUMMUS PORTUS
´("o
puerto
mas alto" en
aragones
). Se puede pronunciar sin "-t" final y se fa servir con l'
articlo definiu
(
O Sompor
), por o menos en
ansotano
.
[1]
O puerto que hue se conoix como Somport ya estio uno d'os puestos per a on se trescruzaban os Pireneus mesmo antis de que os
romanos
hesen reconquiesto a redolada, pero estio mientres l'
Imperio Romano
cuan se desembolico una rota estable que lo trescruzaba, encara que en ixas envueltas yera una rota secundaria en contimparanza con o
Puerto Palo
, per a on se feba a comunicacion entre as actuals ciudaz de
Zaragoza
en a
val d'Ebro
y
Tolosa
en a val d'a
Garona
.
Hespital de Santa Cristina de Somport
Sindembargo, en a
Edat Meya
a situacion estio a la inversa. Encara que en primeras estio por o Puerto Palo per a on se feba a comunicacion con o
reino franco
(en ye una prebatina a creyacion d'o
monesterio de Sant Pero de Ciresa
) dende que o
condau d'Aragon
controlaba a
val de l'Aragon
con a ciudat de
Chaca
y facio d'ista zaguera a suya
capital
a rota de comunicacions entre o condau y
reino d'Aragon
y os condaus occitans a o norte d'os Pireneus paso a estar a rota dreita
Chaca
-
Auloron
a travies d'o col de Somport, per a on tamien os romanos heban feito una
via romana
secundaria. Asinas, estio per o col de Somport per a on pasaba o
camin de Sant Chaime aragones
, relegando a o Puerto Palo, que quedo mica en mica albandonato.
En os primers tiempos d'expansion d'a
Corona d'Aragon
por tierras
occitanas
o col de Somport estio a prencipal rota de comunicacion con os condaus occitans aliaus u vasallos d'a Corona, pero a situacion cambeo con a redota aragonesa en a
batalla de Muriel
y a perduga d'a influencia aragonesa en ixos territorios, que fuoron anexionatos ta cutio por o
reino de Francia
. Asinas, cuan a
Casa d'Habsburgo
, continando con a tradicional politica aragonesa de luita contra Francia, teneba una guerra global con os franceses en toda
Europa
, se veyio que caleba fortificar o col, ta poder-lo cosidar adecuadament y ta evitar un posible ataque frances. Asinas, dende o
sieglo XVI
se i devantoron edificacions militars, mesmo que se reforzaban as esfensas d'a ciudat de
Chaca
, con a
ciudadela de Chaca
.
En
1808
estio per o col de Somport per a on dentroron as tropas de l'
Exercito frances
mandatas por
Louis-Gabriel Suchet
en o marco d'a
Guerra d'o Frances
. Cuan os franceses albandonaron redotatos a
peninsula iberica
en
1814
mrchoron tamien en parti a travies d'o Somport.