한국   대만   중국   일본 
Reino de Bohemia - Biquipedia, a enciclopedia libre Ir al contenido

Reino de Bohemia

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografia oficial de Biquipedia (la Ortografia de l'aragones de l' Academia Aragonesa d'a Luenga ). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpues ista plantilla.
Reino de Bohemia
?eske kralovstvi
Konigreich Bohmen
Regnum Bohemiae
1198  ?  1918
Bandera Escudo d'armas
Situación de Bohemia
Situacion de Bohemia
Mapa d'o Reino de Bohemia mientres as guerras husitas .
Capital Praga
Idioma oficial aleman , checo , latin
Relichion catolica , husita , luterana
Gubierno Monarquia
 ? Fundacion 1198
 ? Disolucion de l'Imperio Austrohongaro 31 d'octubre de 1918

O Reino de Bohemia ( ?eske kralovstvi en checo ) estio un estau centro-europeu localizau en l'actual Republica Checa que facio part de l' Imperio Austrohongaro y dimpues de l' Imperio Austriaco y dimpues de 1867 ( Compromis Austrohongaro ) de Cisleitania , a partida austriaca de l' Imperio Austrohongaro . Desapareixio o 31 d'octubre de 1919 con a disolucion d'este imperio, convertindo-se en as rechions de Bohemia , Moravia y Silesia Checa adintro d'a Republica Checoslovaca . Encara que fue un estau creyau por os checos , remato tenendo una clase dirichent chermanica .

Historia [ editar | modificar o codigo ]

O Reino de Bohemia baixo os premislidas [ editar | modificar o codigo ]

Otakar II Premislida

En l'anyo 962 , cuan Oton I d'Alemanya ye coronau emperador d'o Sacro Imperio Romano Chermanico , Bohemia en fa parte. En l'anyo 973 Boreslau o Piadoso obtien a creyacion d'o bispau de Praga , dependient de l' arcebispau de Maganza . En l'anyo 992 a Orden Benedictina s'establio en Drevnov a penar d'a resistencia popular.

Encara que bel gubernant de Bohemia heba teniu un titol reyal no hereditario en os sieglos XI y XII, o reino no fue establito formalment dica 1198 , cuan Felipe de Suabia reconoixio como rei a Ottokar I en gratitut por o refirme ofreixito contra l'emperador ribal Oton IV . En l'anyo 1204 a dignidat reyal d'Ottokar fue acceptada por o mesmo Oton IV y por o Papa Inocent III , y confirmada oficialment pa cutio por a Bula Dorada de Sicilia emesa por Frederico II de Sicilia en l'anyo 1212 , que promoveba o Ducau de Bohemia a lo status de reino. D'esta traza Bohemia se converte en un reino dentro d'o Sacro Imperio a primers d'o sieglo XIII con Otakar I . Otakar s'anexiona en l'anyo 1222 Moravia .

Otakar II se fa amo d'a mayor parte d' Austria y aspira a estar esleito emperador d'o Sacro Imperio, pero os electors prefieren en 1273 a Rodolfo de Habsburgo . En a batalla de Durnkrut en 1278 os Habsburgo prenen posesion d' Austria . En 1306 Wenceslau III ye asasinau y desapareix a dinastia d'os Premislidas.

Bohemia como centro de l'Imperio Chermanico [ editar | modificar o codigo ]

En 1310 l'emperador Henric de Luxemburgo consigue que o suyo fillo Chuan siga esleito rei de Bohemia, y se casa con a chirmana de Wenceslau III . Chuan se dedica a guerreyar por Europa y dixa gobernar a la suya muller y a la nobleza checa, morindo en 1346 en a batalla de Crecy .

O suyo fillo Carlos lo succede y se converte en emperador d'o Sacro Imperio en 1355, ( Carlos IV ). Con Carlos IV o Bohemia conoix a suya millor epoca, y Praga se converte en a capital de l'Imperio, y una d'as ciudaz mes grans d'Europa. A bula d'Oro de 1356 lechisla o sistema d'esleccion de l'emperador. O territorio d'o Reino de Bohemia se fa mes gran, con l'anexion de Lusacia Baixa , ( Lusacia Alta ya perteneixeba a lo Reino de Bohemia dende 1329), os paises de Cheb , (cabo ueste de Bohemia ), y Znojmo (o sud de Bohemia). Silesia pasa a fer part d'o Reino de Bohemia en pagas por renunciar a la corona de Polonia .

Dende 1344 Praga ye seu d'un arcebispau independient de tot de Maganza . Carlos IV funda con o refirme de Climent VI a Universidat de Praga en 1348, a primera d' Europa Central y d'o Sacro Imperio . En 1348 Carlos IV decide d'edificar a ciudat nueva de Praga, Nove Mesto , y en 1357 ordena a construccion d'o famoso puent de piedra .

A revolucion d'os Husitas [ editar | modificar o codigo ]

Ta mas detalles, veyer l'articlo Husitas veyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]] veyer os articlos [[{{{4}}}]] , [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]] veyer os articlos [[{{{7}}}]] , [[{{{8}}}]] , [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]] .
Jan Hus en a foguera

Cheronimo de Praga , que heba estudiau en Oxford estendilla as ideyas criticas sobre a ilesia d'o teologo angles John Wyclif , en os tiempos d'o Scisma d'Occident . Estas ideyas inspiran a Jan Hus , traductor d'a Biblia a lo checo , y predica a reforma d'a ilesia en idioma checo en Praga y ye escomulgau. Jan Hus ye convocau debant o Concilio de Gostanza en 1414 y lo creman vivo, como dimpues fan con Cheronimo de Praga . Jan Hus se converte en l'heroe nacional checo, y os seguidors d'as suyas ideyas relichiosas (os husitas), se rebelan, tamien con o deseyo d'un cambio social , con abolicion d'a servitut y que as tierras sigan comuns. Wenceslau IV no puet controlar a situacion y o 30 de chulio de 1419 os husitas chitan por as finestras d'o castiello de Praga a altos cargos catolicos.

Wenceslau IV ye sucedito por su chirman Sechismundo , rei d'Hongria dende 1387 y emperador dende 1419. Os husitas no lo reconoixen y Sechismundo y lo Papato organizan una cruzada. A cruzada ye derrotada en Vitkov por Jan Zizka, y una dieta cheneral de Bohemia confisca os biens d'o clero y d'a corona. Cuan muere Jan Zizka en 1424 ye sucedito por Prokop , que derrota a una cruzada en 1431 .

Sechismundo aproveita a division entre dos brancas d'husitas, ( calixtins y taboritas ). En 1433 bi ha un alcuerde entre catolicos y calixtins en o rito. Os taboritas son derrotaus en 1434 en Lipany , on muere Prokop . Sechismundo acepta a perduga d'os biens d'a corona y d'o clero y reconoix o checo como luenga oficial, ye proclamau rei y muere en 1437 .

Entre os Luxemburgo y os Habsburgo [ editar | modificar o codigo ]

Alberto de Habsburgo , estio emperador, rei d' Hongria y de Bohemia y morio en 1439, deixando como hereu a Ladislau . Esleyen a atro Habsburgo como emperador, Frederico III . En Bohemia Chorche de Podebrady , un noble ultraquista prene o poder y se fa esleyir rei en 1458, dimpues d'a muerte de Ladislau o Postumo . Imposa a suya autoridat dica en Silesia y funda una imprenta en a que s'imprime o primer libro en checo . Os catolicos de Bohemia esleyen a Matias Corvin como rei. En 1466 Pavlo II acomanda a Matias Corvin que organize una nueva cruzada. Chorche de Podebrady muere en 1471 nombrando como succesor a Ladislau, fillo de Casimiro lo Gran de Polonia. Ladislau cede a Matias Corvin Moravia , Silesia y Lusacia y dimpues d'a muerte de Matias Ladislau ye esleito rei d'Hongria y refa o Reino de Bohemia.

A Ladislau lo succede como rei de Bohemia y Hongria o suyo fillo Luis, que muere en a Batalla de Mohacs en 1526 y ye succedito por Ferrando de Habsburgo . O Reino de Bohemia fue adhibito a la Monarquia Habsburguica . Dende ixe inte os Habsburgo seran reis de Bohemia (y d'Hongria) dica 1918.

A Bohemia baixo os Habsburgo [ editar | modificar o codigo ]

Dende 1526 dica 1618 en Bohemia bi ha tranquilidat, encara que a reforma s'estendilla a escape. Os checos son a mayoria utraquistas y se dividiran en seguidors de Roma y neoutraquistas que se faran protestants . Os alemans de Bohemia se fan protestants.

Ferrando I en 1556 favorix a los catolicos y proteche a los chesuitas, que fundan en Praga una universidat rival d'a universidat anterior. En 1561 se creya un arcebispau catolico de tot, dimpues d'un sieglo y meyo d'husitismo. Maximilian II ratifica oralment a Confesion checa de 1575, que fa que os neoutraquistas s'amanen a los luteranos.

Rodolfo II estableix a suya residencia en Praga en 1582, proteche as artes y ciencias, acollindo a astronomos protestants como Tycho Brahe y Johanes Kepler y reconoix a libertat de culto en 1609. En 1619 muere su chirman Matias, que lo succedio.

A guerra d'as Trenta Anyadas [ editar | modificar o codigo ]

Ta mas detalles, veyer l'articlo Guerra d'as Trenta Anyadas veyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]] veyer os articlos [[{{{4}}}]] , [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]] veyer os articlos [[{{{7}}}]] , [[{{{8}}}]] , [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]] .

En a derrota d'a Montanya Blanca desapareix a Bohemia cuasi independient y husita. Bi ha una gran represion que encomienza por 27 miembros d'a dieta que son escabezaus. Bi ha multas y confiscacions a la baixa nobleza checa y alemana , y las suyas propiedaz pasan a los sinyors que heban estau fidels a lo bando vencedor como os Wallenstein/Valdstyn. A cancilleria de Bohemia ye tresladada ta Viena . En a dieta domina l'alto clero y l'alta nobleza. Ferrando dixa que se faiga a contrarreforma y os chesuitas prenen o control d'a Universidat Carlos . 30.000 familias de nobles y burgueses que no querioron convertir-sen a lo catolicismo habioron d'exellar-sen.

O periodo de Temno [ editar | modificar o codigo ]

Rematada a guerra d'as trenta anyadas a zaguers d'o sieglo XVII s'ha produciu cambios socials que han perchudicau a los nativos checos. Bohemia depende de l'alta nobleza que tien o 85 % d'a tierra. Os alemans dominan o comercio y l'artisania, dica en a capital Praga. Os campesins checos son en una situacion d' esclavitut y en 1680 y 1693-1695 esclatan revueltas.

L'administracion austriaca [ editar | modificar o codigo ]

En 1740, cuan a guerra de succesion austriaca, os prusianos invaden Silesia , (que perteneixeba a lo Reino de Bohemia dende o sieglo XIV) y por o tractau de Dresde en 1745 se l'anexionan de fueras de chicoz territorios que encara se dicen Silesia Austriaca y que tenioron poblacion alemana (y en Teschen , polaca ). En 1741 as tropas baveranas y francesas ocupan Bohemia sin resistencia popular. Os Habsburgo veyen que o sistema creyau por Ferrando II no funciona, y cuan Maria Teresa (1740-1781) y Chuse II (1781-1790) i habio reformas.

Se creya una administracion central en Viena con churisdiccion en Austria, en Bohemia y en Moravia. Bi ha una burocracia que se puet fer servir pa puyar socialment, tanto os alemans como os checos.

Cuan a Santa Seu suprime a Orden d'os Chesuitas en 1773 se refirma l'amostranza secundaria y torna a haber-ie amostranza primaria en checo. Con tot y con ixo Chuse I estableix que l'aleman yera a luenga sola de l'administracion. Bi ha un edicto de Tolerancia en 1781 pa os protestants que millora tamien a situacion pa os chodigos askenazis . A esclavitut ye abolida tamien pero no o rechimen feudal.

O sieglo XIX [ editar | modificar o codigo ]

Antonin Dvo?ak , fegura destacada en o renaiximiento cultural checo d'o sieglo XIX.

A primers d'o sieglo XIX Bohemia tien un desembolique economico pareixito a lo d' Austria y rechions orientals d'Alemanya. Amanix o mobimiento intelectual d'os despertadors. En 1848 se celebroron eleccions por sufrachio universal en o marco d'a Confederacion Chermanica , (Bohemia en feba part). Os representants checos se niegan a participar pero os alemans de Bohemia y Moravia , que no veyen inconvenient en estar unitos Alemanya , si que quieren participar-ie. Un representant a lo Parlamento de Frankfurt declara que o chequismo ha de estar aturau y reprimiu por a fuerza. Palacky organiza en chunio en Praga un congreso eslau con checos, eslovacos y polacos. En a ciudat bi ha disturbios, y ha d'intervenir l'exercito con o cheneral Windischgraez .

Un parlamento creyau por sufrachio universal s'aplega en Viena con representants de toz os estaus baixo dominio austriaco de fueras de Hongria. Bi ha muitos deputaus eslaus y votan en septiembre l'abolicion d'os dreitos sinyorials y d'os ligallos de servitut . A causa d'os disturbios de Bohemia, reprimius por o canciller Schwarzenberg (un aristocrata de Bohemia), o gubierno y asamblea se treslatan ta Moravia . Pretenden creyar una Constitucion on se respeten os dreitos d'as nacionalidaz. L'asambeya refirmaun prochecto presentau por Cajetan Mayer (un deputau moravo) en o que se respetan os territorios historicos y bi ha division en cerclos de caracter nacional, pero l'emperador Francisco Chuse y Scwarzenberg lo refusan. En marzo de 1489 l'asamblea ye disuelta y s'atorga una Constitucion reaccionaria.

En 1867 s'alcuerda o compromis austrohongaro , o territorio de Bohemia y Moravia quedan en Cisleitania sin garra autonomia, encara que Bohemia yera igual como Hongria en union personal a l'imperio. Os deputaus checos boicoteyan os treballos d'o parlamento de Cisleitania.

En 1871 o canciller Hogenwart proposa un compromis por que que Francisco Chuse seria coronau en Praga y reafirmaria os dreitos d'o Reino de Bohemia, pero os hongaros y os alemans de Bohemia se i oposan. En 1882 s'imposa o bilinguismo pa os funcionarios de Bohemia, o que favoreix a los checos. A Universidat Carlos se divide en dos seccions, alemana y checa. Os chovens checos d'o Partiu Nacional Liberal , fundau en 1874 , consiguen una influencia cada vegada mayor, y s'organiza un partiu socialdemocrata checo.

Dica 1906 no bi ha sufrachio universal en Cisleitania. Cuan encomenzaba a primera guerra mundial Bohemia y Moravia encara no teneban autonomia politica (si que en teneban de cultural). Bohemia y Moravia a zagures d'o sieglo XIX y primers d'o sieglo teneban un grau de desembolique comparable a atros paises d' Europa Central y Occidental , con desembolique industrial (fabricas ?koda fundadas en Plzen en 1859), agricultura modernizada, grau d'amostranza. Con a industrializacion amaneix una clase obrera. En 1914 o 95 % d'os funcionarios de Bohemia y Moravia yeran checos. Os escritors d'esta epoca son o checo Jaroslav Hasek y o chodigo askenazi Franz Kafka .

A primera guerra mundial [ editar | modificar o codigo ]

Toma? Garrigue Masaryk , primer president de Checoslovaquia .

O gubierno austrohongaro recluta a soldaus checos y de totas as nacionalidaz p'a guerra, pero bel lider politico ha emigrau t'o estranchero como Tomas Masaryk y Edvard Benes , que con o eslovaco Milan Stefanik creyan en Paris en 1916 o consello nacional checoslovaco con l'aduya d'universitarios franceses como Ernest Denis .

O consello nacional checoslovaco creya con voluntarios y exprisioners, grupos de guerrillers checos y eslovacos que luitan en o frent frances y italiano, y dimpues a Lechion Checa en Rusia.

En mayo de 1917 os deputaus checos proposan en o parlamento Austrohongaro a creyacion d'un estau confederal y que Bohemia-Eslovaquia serian uno d'os suyos components. Os hongaros s'i oposan.

A Lechion Checa de Rusia participo en a ofensiva rusa de chulio de 1917 pero se retiro ta Siberia pa embarcar en Vladivostok . A lechion checa participo en a Guerra Civil Rusa , y 50.000 lechionarios secuestroron o ferrocarril transiberian. Fuoron derrotaus por os bolchebiques . En 1919-1920 seran repatriaus.

O gubierno frances en chunio de 1918 reconoixio a representatividat d'o Consello Nacional Eslovaco. O 14 d'octubre de 1918 Masaryk anuncia en Washington a formacion d'un gubierno provisional checoslovaco reconoixiu por os aliaus. O 28 se proclama a republica en Praga, o 31 se forma en Praga o gubierno provisional d'union de checos y eslovacos.