O
Reino de Bohemia
(
?eske kralovstvi
en
checo
) estio un estau centro-europeu localizau en l'actual
Republica Checa
que facio part de l'
Imperio Austrohongaro
y dimpues de l'
Imperio Austriaco
y dimpues de
1867
(
Compromis Austrohongaro
) de
Cisleitania
, a partida austriaca de l'
Imperio Austrohongaro
. Desapareixio o
31 d'octubre
de
1919
con a disolucion d'este imperio, convertindo-se en as rechions de
Bohemia
,
Moravia
y
Silesia Checa
adintro d'a
Republica Checoslovaca
. Encara que fue un estau creyau por os
checos
, remato tenendo una clase dirichent
chermanica
.
En l'anyo
962
, cuan
Oton I d'Alemanya
ye coronau emperador d'o
Sacro Imperio Romano Chermanico
, Bohemia en fa parte. En l'anyo
973
Boreslau o Piadoso
obtien a creyacion d'o
bispau de Praga
, dependient de l'
arcebispau de Maganza
. En l'anyo
992
a
Orden Benedictina
s'establio en
Drevnov
a penar d'a resistencia popular.
Encara que bel gubernant de Bohemia heba teniu un titol reyal no hereditario en os sieglos XI y XII, o reino no fue establito formalment dica
1198
, cuan
Felipe de Suabia
reconoixio como rei a
Ottokar I
en gratitut por o refirme ofreixito contra l'emperador ribal
Oton IV
. En l'anyo
1204
a dignidat reyal d'Ottokar fue acceptada por o mesmo Oton IV y por o
Papa Inocent III
, y confirmada oficialment pa cutio por a
Bula Dorada de Sicilia
emesa por
Frederico II de Sicilia
en l'anyo
1212
, que promoveba o
Ducau de Bohemia
a lo
status
de reino. D'esta traza
Bohemia
se converte en un reino dentro d'o
Sacro Imperio
a primers d'o
sieglo XIII
con
Otakar I
. Otakar s'anexiona en l'anyo
1222
Moravia
.
Otakar II
se fa amo d'a mayor parte d'
Austria
y aspira a estar esleito emperador d'o Sacro Imperio, pero os electors prefieren en
1273
a
Rodolfo de Habsburgo
. En a
batalla de Durnkrut
en
1278
os
Habsburgo
prenen posesion d'
Austria
. En
1306
Wenceslau III
ye asasinau y desapareix a dinastia d'os Premislidas.
Bohemia como centro de l'Imperio Chermanico
[
editar
|
modificar o codigo
]
En 1310 l'emperador
Henric de Luxemburgo
consigue que o suyo fillo Chuan siga esleito rei de Bohemia, y se casa con a
chirmana
de
Wenceslau III
. Chuan se dedica a guerreyar por Europa y dixa gobernar a la suya muller y a la nobleza checa, morindo en 1346 en a
batalla de Crecy
.
O suyo fillo Carlos lo succede y se converte en emperador d'o Sacro Imperio en 1355, (
Carlos IV
). Con Carlos IV o
Bohemia
conoix a suya millor epoca, y
Praga
se converte en a capital de l'Imperio, y una d'as ciudaz mes grans d'Europa. A bula d'Oro de
1356
lechisla o sistema d'esleccion de l'emperador. O territorio d'o Reino de Bohemia se fa mes gran, con l'anexion de
Lusacia Baixa
, (
Lusacia Alta
ya perteneixeba a lo Reino de Bohemia dende 1329), os paises de
Cheb
, (cabo ueste de
Bohemia
), y
Znojmo
(o sud de Bohemia).
Silesia
pasa a fer part d'o Reino de Bohemia en pagas por renunciar a la corona de
Polonia
.
Dende 1344 Praga ye seu d'un arcebispau independient de tot de
Maganza
.
Carlos IV
funda con o refirme de
Climent VI
a
Universidat de Praga
en 1348, a primera d'
Europa Central
y d'o
Sacro Imperio
. En 1348
Carlos IV
decide d'edificar a ciudat nueva de Praga,
Nove Mesto
, y en
1357
ordena a construccion d'o famoso
puent de piedra
.
Ta mas detalles,
veyer l'articlo
Husitas
veyer os articlos
[[{{{2}}}]]
y
[[{{{3}}}]]
veyer os articlos
[[{{{4}}}]]
,
[[{{{5}}}]]
y
[[{{{6}}}]]
veyer os articlos
[[{{{7}}}]]
,
[[{{{8}}}]]
,
[[{{{9}}}]]
y
[[{{{10}}}]]
.
Cheronimo de Praga
, que heba estudiau en
Oxford
estendilla as ideyas criticas sobre a ilesia d'o teologo angles
John Wyclif
, en os tiempos d'o
Scisma d'Occident
. Estas ideyas inspiran a
Jan Hus
, traductor d'a Biblia a lo
checo
, y predica a reforma d'a ilesia en idioma checo en Praga y ye escomulgau. Jan Hus ye convocau debant o
Concilio de Gostanza
en
1414
y lo creman vivo, como dimpues fan con
Cheronimo de Praga
.
Jan Hus
se converte en l'heroe nacional checo, y os seguidors d'as suyas ideyas relichiosas (os husitas), se rebelan, tamien con o deseyo d'un
cambio social
, con abolicion d'a
servitut
y que as tierras sigan comuns.
Wenceslau IV
no puet controlar a situacion y o 30 de chulio de 1419 os
husitas
chitan por as finestras d'o castiello de Praga a altos cargos catolicos.
Wenceslau IV
ye sucedito por su
chirman
Sechismundo
, rei d'Hongria dende 1387 y emperador dende 1419. Os husitas no lo reconoixen y Sechismundo y lo Papato organizan una cruzada. A cruzada ye derrotada en
Vitkov
por Jan Zizka, y una dieta cheneral de Bohemia confisca os biens d'o clero y d'a corona. Cuan muere
Jan Zizka
en 1424 ye sucedito por
Prokop
, que derrota a una cruzada en
1431
.
Sechismundo aproveita a division entre dos brancas d'husitas, (
calixtins
y
taboritas
). En
1433
bi ha un alcuerde entre catolicos y calixtins en o rito. Os taboritas son derrotaus en 1434 en
Lipany
, on muere
Prokop
. Sechismundo acepta a perduga d'os biens d'a corona y d'o clero y reconoix o checo como luenga oficial, ye proclamau rei y muere en
1437
.
Alberto de Habsburgo
, estio emperador, rei d'
Hongria
y de Bohemia y morio en 1439, deixando como hereu a
Ladislau
. Esleyen a atro Habsburgo como emperador,
Frederico III
. En Bohemia
Chorche de Podebrady
, un noble
ultraquista
prene o poder y se fa esleyir rei en 1458, dimpues d'a muerte de
Ladislau o Postumo
. Imposa a suya autoridat dica en
Silesia
y funda una imprenta en a que s'imprime o primer libro en
checo
. Os catolicos de
Bohemia
esleyen a
Matias Corvin
como rei. En 1466
Pavlo II
acomanda a
Matias Corvin
que organize una nueva cruzada.
Chorche de Podebrady
muere en 1471 nombrando como succesor a Ladislau, fillo de
Casimiro lo Gran
de Polonia.
Ladislau
cede a Matias Corvin
Moravia
,
Silesia
y
Lusacia
y dimpues d'a muerte de Matias Ladislau ye esleito rei d'Hongria y refa o Reino de Bohemia.
A Ladislau lo succede como rei de Bohemia y Hongria o suyo fillo Luis, que muere en a
Batalla de Mohacs
en 1526 y ye succedito por
Ferrando de Habsburgo
. O Reino de Bohemia fue adhibito a la
Monarquia Habsburguica
. Dende ixe inte os Habsburgo seran reis de Bohemia (y d'Hongria) dica 1918.
Dende 1526 dica 1618 en Bohemia bi ha tranquilidat, encara que a reforma s'estendilla a escape. Os checos son a mayoria utraquistas y se dividiran en seguidors de Roma y neoutraquistas que se faran
protestants
. Os
alemans de Bohemia
se fan protestants.
Ferrando I en 1556 favorix a los catolicos y proteche a los chesuitas, que fundan en Praga una universidat rival d'a universidat anterior. En 1561 se creya un arcebispau catolico de tot, dimpues d'un sieglo y meyo d'husitismo.
Maximilian II
ratifica oralment a Confesion checa de 1575, que fa que os neoutraquistas s'amanen a los luteranos.
Rodolfo II
estableix a suya residencia en Praga en 1582, proteche as artes y ciencias, acollindo a astronomos protestants como
Tycho Brahe
y
Johanes Kepler
y reconoix a libertat de culto en 1609. En 1619 muere su chirman Matias, que lo succedio.
Ta mas detalles,
veyer l'articlo
Guerra d'as Trenta Anyadas
veyer os articlos
[[{{{2}}}]]
y
[[{{{3}}}]]
veyer os articlos
[[{{{4}}}]]
,
[[{{{5}}}]]
y
[[{{{6}}}]]
veyer os articlos
[[{{{7}}}]]
,
[[{{{8}}}]]
,
[[{{{9}}}]]
y
[[{{{10}}}]]
.
En a derrota d'a
Montanya Blanca
desapareix a Bohemia cuasi independient y husita. Bi ha una gran represion que encomienza por 27 miembros d'a dieta que son escabezaus. Bi ha multas y confiscacions a la baixa nobleza checa y
alemana
, y las suyas propiedaz pasan a los sinyors que heban estau fidels a lo bando vencedor como os Wallenstein/Valdstyn. A cancilleria de Bohemia ye tresladada ta
Viena
. En a dieta domina l'alto clero y l'alta nobleza. Ferrando dixa que se faiga a
contrarreforma
y os
chesuitas
prenen o control d'a
Universidat Carlos
. 30.000 familias de nobles y burgueses que no querioron convertir-sen a lo
catolicismo
habioron d'exellar-sen.
Rematada a
guerra d'as trenta anyadas
a zaguers d'o
sieglo XVII
s'ha produciu
cambios socials
que han perchudicau a los nativos checos.
Bohemia
depende de l'alta nobleza que tien o 85 % d'a tierra. Os
alemans
dominan o comercio y l'artisania, dica en a capital Praga. Os campesins checos son en una situacion d'
esclavitut
y en 1680 y 1693-1695 esclatan revueltas.
En 1740, cuan a guerra de succesion austriaca, os
prusianos
invaden
Silesia
, (que perteneixeba a lo Reino de Bohemia dende o sieglo XIV) y por o
tractau de Dresde
en 1745 se l'anexionan de fueras de chicoz territorios que encara se dicen
Silesia Austriaca
y que tenioron poblacion
alemana
(y en
Teschen
,
polaca
). En 1741 as tropas
baveranas
y francesas ocupan Bohemia sin resistencia popular. Os Habsburgo veyen que o sistema creyau por Ferrando II no funciona, y cuan
Maria Teresa
(1740-1781) y Chuse II (1781-1790) i habio reformas.
Se creya una administracion central en Viena con churisdiccion en Austria, en Bohemia y en Moravia. Bi ha una burocracia que se puet fer servir pa puyar socialment, tanto os
alemans
como os checos.
Cuan a
Santa Seu
suprime a Orden d'os Chesuitas en 1773 se refirma l'amostranza secundaria y torna a haber-ie amostranza primaria en checo. Con tot y con ixo Chuse I estableix que l'aleman yera a luenga sola de l'administracion. Bi ha un edicto de Tolerancia en 1781 pa os protestants que millora tamien a situacion pa os
chodigos
askenazis
. A esclavitut ye abolida tamien pero no o rechimen feudal.
A primers d'o sieglo XIX
Bohemia
tien un desembolique economico pareixito a lo d'
Austria
y rechions orientals d'Alemanya. Amanix o mobimiento intelectual d'os despertadors. En 1848 se celebroron eleccions por sufrachio universal en o marco d'a
Confederacion Chermanica
, (Bohemia en feba part). Os representants checos se niegan a participar pero os
alemans de Bohemia y Moravia
, que no veyen inconvenient en estar unitos
Alemanya
, si que quieren participar-ie. Un representant a lo
Parlamento de Frankfurt
declara que o chequismo ha de estar aturau y reprimiu por a fuerza.
Palacky
organiza en chunio en Praga un congreso eslau con checos, eslovacos y polacos. En a ciudat bi ha disturbios, y ha d'intervenir l'exercito con o cheneral
Windischgraez
.
Un parlamento creyau por sufrachio universal s'aplega en Viena con representants de toz os estaus baixo dominio austriaco de fueras de Hongria. Bi ha muitos deputaus
eslaus
y votan en septiembre l'abolicion d'os dreitos sinyorials y d'os ligallos de
servitut
. A causa d'os disturbios de Bohemia, reprimius por o canciller
Schwarzenberg
(un aristocrata de Bohemia), o gubierno y
asamblea
se treslatan ta
Moravia
. Pretenden creyar una Constitucion on se respeten os dreitos d'as nacionalidaz. L'asambeya refirmaun prochecto presentau por
Cajetan Mayer
(un deputau moravo) en o que se respetan os territorios historicos y bi ha division en cerclos de caracter nacional, pero l'emperador
Francisco Chuse
y Scwarzenberg lo refusan. En marzo de 1489 l'asamblea ye disuelta y s'atorga una Constitucion reaccionaria.
En 1867 s'alcuerda o
compromis austrohongaro
, o territorio de
Bohemia
y
Moravia
quedan en
Cisleitania
sin garra autonomia, encara que Bohemia yera igual como Hongria en union personal a l'imperio. Os deputaus checos boicoteyan os treballos d'o parlamento de Cisleitania.
En 1871 o canciller
Hogenwart
proposa un compromis por que que Francisco Chuse seria coronau en Praga y reafirmaria os dreitos d'o Reino de Bohemia, pero os
hongaros
y os
alemans de Bohemia
se i oposan. En
1882
s'imposa o bilinguismo pa os funcionarios de Bohemia, o que favoreix a los checos. A Universidat Carlos se divide en dos seccions, alemana y checa. Os chovens checos d'o
Partiu Nacional Liberal
, fundau en
1874
, consiguen una
influencia
cada vegada mayor, y s'organiza un partiu socialdemocrata checo.
Dica 1906 no bi ha sufrachio universal en Cisleitania. Cuan encomenzaba a
primera guerra mundial
Bohemia y Moravia encara no teneban autonomia politica (si que en teneban de cultural). Bohemia y Moravia a zagures d'o sieglo XIX y primers d'o sieglo teneban un grau de desembolique comparable a atros paises d'
Europa Central
y
Occidental
, con desembolique industrial (fabricas
?koda
fundadas en
Plzen
en 1859), agricultura modernizada, grau d'amostranza. Con a industrializacion amaneix una clase obrera. En 1914 o 95 % d'os funcionarios de Bohemia y Moravia yeran checos. Os escritors d'esta epoca son o checo
Jaroslav Hasek
y o chodigo askenazi
Franz Kafka
.
O gubierno austrohongaro recluta a soldaus checos y de totas as nacionalidaz p'a guerra, pero bel lider politico ha emigrau t'o estranchero como
Tomas Masaryk
y
Edvard Benes
, que con o
eslovaco
Milan Stefanik
creyan en Paris en 1916 o consello nacional checoslovaco con l'aduya d'universitarios franceses como
Ernest Denis
.
O consello nacional checoslovaco creya con voluntarios y exprisioners, grupos de guerrillers checos y
eslovacos
que luitan en o frent frances y italiano, y dimpues a
Lechion Checa
en Rusia.
En mayo de 1917 os deputaus checos proposan en o parlamento Austrohongaro a creyacion d'un estau confederal y que Bohemia-Eslovaquia serian uno d'os suyos components. Os hongaros s'i oposan.
A
Lechion Checa de Rusia
participo en a ofensiva rusa de chulio de
1917
pero se retiro ta
Siberia
pa embarcar en
Vladivostok
. A lechion checa participo en a
Guerra Civil Rusa
, y 50.000 lechionarios secuestroron o ferrocarril transiberian. Fuoron derrotaus por os
bolchebiques
. En 1919-1920 seran repatriaus.
O gubierno frances en chunio de
1918
reconoixio a representatividat d'o Consello Nacional Eslovaco. O 14 d'octubre de 1918 Masaryk anuncia en Washington a formacion d'un gubierno provisional checoslovaco reconoixiu por os aliaus. O 28 se proclama a republica en Praga, o 31 se forma en Praga o gubierno provisional d'union de checos y eslovacos.