Persas
????
|
|
Familia persa
|
Poblacion total
|
76 a 80 millons (estim.)
|
Rechions con comunidaz importants
|
Iran
37.800.000-48.200.000
|
|
Idiomas
|
Persa
|
Relichion
|
Musulmana
|
Mapa
|
Distribucion d'os persas
|
Os
persas
[2]
(en
persa
????
) estioron orichinalment un pueblo
iranico
establiu en a rechion de
Fars
, pero dimpues d'o periodo
aquemenida
asimiloron a atros pueblos de luenga iranica y actualment son os habitants d'o centro y este d'
Iran
, pais a on representarian entre un 40 y un 70 % d'a poblacion. Dende un punto de vista mas amplo bel grupo etnico d'
Afganistan
u d'
Asia Central
como os
tachicos
tamien serian persas u n'estioron historicament. Os persas parlan l'idioma
persa
y en Iran son mayoritariament
chiitas
. O modo de vida tradicional ye tanto agricola sedentario como o pastoreyo nomada.
Ta mas detalles,
veyer l'articlo
idioma persa
veyer os articlos
[[{{{2}}}]]
y
[[{{{3}}}]]
veyer os articlos
[[{{{4}}}]]
,
[[{{{5}}}]]
y
[[{{{6}}}]]
veyer os articlos
[[{{{7}}}]]
,
[[{{{8}}}]]
,
[[{{{9}}}]]
y
[[{{{10}}}]]
.
A luenga persa, en as diferents fases historicas ha estau un vehiclo de transmision de muitas brancas d'a cultura, tenendo una important literatura.
Os primers persas teneban una relichion politeista indoeuropea pareixida a lo vedismo.
Zoroastres
reformo a relichion tradicional creyando o
zoroastrismo
.
A invasion d'os musulmans
arabes
en a
Edat Meya
suposo a imposicion d'a relichion musulmana, quedando minorias muito redueitas de zoroastristas, beluns d'os cuals emigroron a la India (os
parsis
). Dende o
periodo safavida
s'imposo a forma
chiita
d'a relichion musulmana.
En os zaguers sieglos amaneixio una relichion sincretica dita
Fe Bahai
, perseguida por o rechimen integrista que encomenzo con l'ayatola
Khomeini
.
Os primers persas yeran un pueblo indoeuropeu establiu en
Fars
, a on habrian arribau en una fase de migracions indoeuropeas que habrian traito tamien a los
medos
mas a lo nord-este. Os persas conoixioron un periodo de dominacion meda en tiempos de
Ciaxares
. Este periodo remato con
Ciro o Gran
, que dende Fars conquirio
Media
creyando l'
Imperio Aquemenida
.
O Imperio Aquemenida estio un d'os gran imperios de l'Antiguedat, y fue desfeito por o rei de Macedonya
Aleixandre lo Gran
. A la muerte d'Aleixandre lo Gran os persas yeran sozmesos a diferents estaus helenisticos.
Entre a poblacion d'orichen en part
escita
de
Parthia
amaneixio a dinastia d'os
arsacidas
, que creyoron l'
Imperio Parto
, rival de l'Imperio Romano en o dominio d'Orient Meyo.
O Imperio Parto fue succediu por l'
Imperio Sasanida
. A fin de l'Imperio Sasanida estio a
invasion d'os arabes musulmans
, que aproveitoron una situacion d'agotamiento militar dimpues que os sasanidas fuesen derrotaus por l'
Imperio Bizantin
en tiempos d'
Heraclio
.
En a
Edat Meya
musulmana os persas canalizoron os suyos deseyos d'independencia refirmando a los
abasis
, que creyoron o
Califato Abasi
con unos modelos organizativos basaus en os modelos sasanidas.
Los abasis fuoron perdendo o control de muitos territorios habitaus por persas, a lo tiempo que os pueblos
turquicos
iban prenendo o control d'a situacion. Os
turcomans
creyoron o
Soldanato Selchuqui
.
En a
Edat Meya
o principal cambio se producio con a invasion
mongola
, con grans destruccions y
mortaleras
. O modo de vida agricola sedentario de muitos persas cuasi desapareixio, no fendo-lo o modo de vida d'os pastors
transhumants
u nomadas. Muitas ciudaz quedoron despobladas. A la invasion mongola siguio a creyacion d'o
Ilkhanato
, con una clase dirichent mongola, y con poca duracion.
Dimpues d'a Edat Meya en a historia d'os persas tenio gran influencia a dinastia
Safavida
, que imposo a forma
chiita
de l'Islam.