Leida
[2]
[3]
[4]
(en
catalan
y oficialment:
Lleida
; en
castellano
:
Lerida
) ye un
municipio
y una ciudat
catalana
,
capital
d'a
provincia de Leida
y d'a
comarca
d'o
Segrian
(
Catalunya
).
En
2009
a
poblacion
d'a ciudat ye de 135.919 habitants, en una
superficie
de 211,70
km²
. A
densidat de poblacion
ye de 642,04 hab/km².
Ye una ciudat con una destacata importancia historica, estando a capital d'o pueblo prerromano d'os
ilerchez
, y convertindo-se en un
municipium
de l'
Imperio Romano
mientres
Cesar Augusto
. Conquerita por os musulmans en primerias d'o
sieglo VIII
, fue reconquerita por
Remon Berenguer IV de Barcelona
y
Ermengol IV d'Urchel
en
1149
, ta convertir-se en una d'as prencipals ciudaz d'a
Corona d'Aragon
, fundando-ne-ie en
1297
por
Chaime II d'Aragon
o
Estudio Cheneral de Leida
, a primera
universidat
d'a Corona d'Aragon y una d'as primeras d'a
peninsula iberica
. Tamien estio puesto de luitas mientras a
Guerra d'os Segadors
, a
Guerra de Succesion espanyola
, a
Guerra d'o Frances
y a
Guerra Civil espanyola
.
A ciudat de Leida ye situata a 155
metros
d'
altaria
sobre o livel d'a mar, a o canto d'o
rio Segre
, a una
distancia
de 130
km
d'a ciudat de
Barcelona
, a capital de
Catalunya
, y de 140 d'a ciudat de Zaragoza.
O suyo
termin municipal
muga con
Alcarras
,
Almacelles
,
Alpicat
,
Albatarrec
,
Artesa de Lleida
,
Alcoletge
,
Els Alamus
,
Corbins
,
Gimenells i el Pla de la Font
,
Torrefarrera
y
Torre-serona
.
A ciudat de Leida fue conquerita por as tropas
cristianas
de
Remon Berenguer IV
,
conte
de
Barcelona
y
princeps
d'
Aragon
, y d'
Ermengol IV
,
conte d'Urchel
, o
24 d'octubre
de
1149
. En agosto de
1150
, se celebro en a ciudat (en o suyo castiello de La Suda) o matrimonio entre
Peronella
, heredera d'o
Reino d'Aragon
, y Remon Berenguer IV.
O
22 de chulio
de
1203
, en una ceremonia presidita por
Pero III
,
rei d'Aragon
, y
Gombau de Camporrels
, bispe de Leida, se pone a primera piedra d'a
Seu Viella de Leida
.
En octubre de
1707
, en a
Guerra de Succesion espanyola
, Leida ye conquerita por as tropas
castellanas
de
Felipe V
. A ciudat
medieval
ye espullata, as ilesias se converten en
cuartels
, a
Paeria
(l'achuntamiento) ye disuelta y se cierra o
Estudi General
(a
Universidat de Leida
).
O
5 de noviembre
de
1823
dentran en Leida as tropas de l'
Exercito frances
, os clamatos
Cient Mil Fillos de Sant Lois
.
En l'
aragones baixorribagorzan
de
Chuseu
y
Torres
dicen
Lleida
. O exotoponimo aragones sin L palatalizata lo podemos trobar en dos versions tardanas d'as
Cronicas d'os Chudeces de Teruel
referindose a lo escaicito en l'anyata chudicial
1485
-
1486
:
et sabiendo el caso el veguer de
Leida
, con jente y otros los sitaron
En o lexico comercial
aragones
d'o sieglo XV en Uesca s'escribiba
Leyda
(
Draps mescla de Leyda
)
[5]
O nombre viene d'o latin
ILERDA
, d'o ibero
ILTIRTA
.
[6]
Evolucion demografica
|
|
|
|
|
|
| 1497-1553:
f
uegos; 1717-1981: poblacion de feito; 1990- : poblacion de dreito
|
Frontera
d'o
Palacio de la Paeria de Leida
.
- Castiello de La Suda de Leida
, un
castiello
repui d'a presencia
andalusi
en a ciudat. Ye en iste castiello a on se facio a
voda
de Peronella d'Aragon con Remon Berenguer IV.
- Castiello de Gardeny
, d'o
sieglo XII
, en estilo
romanico
, que estio propiedat d'a
Orden d'o Temple
.
- Ilesia de Sant Lorient de Leida
, d'estilos
romanico
y
gotico
.
- Palacio de la Paeria de Leida
(ye decir, a
Casa d'a Villa
), en estilo
romanico
.
- Ilesia de Sant Martin de Leida
, d'o
sieglo XII
, una ilesia en estilo romanico.
- Seu Viella de Leida
, una
seu bispal
d'o
sieglo XIII
, con un
claustro
d'o
sieglo XIV
y un
campanar
d'o
sieglo XV
.
[7]
- Hespital de Santa Maria
, d'estilo
gotico
.
- Seu Nueva de Leida
, un
edificio
d'o
sieglo XVIII
en estilo
barroco
.
- Ilesia de Sant Chuan de Leida
, una
ilesia
d'o
sieglo XIX
en estilo
neogotico
.
- ↑
(
an
)
Diccionario ortografico de l'aragones
(Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Version preliminar
.
Estudio de Filologia Aragonesa
. ISSN 1988-8139. Octubre de
2022
.
- ↑
Carta d'o Rei D. Chaime d'Aragon a Mohamat Aboabdille Abenasar, Rei de Granada (1297)
.
- ↑
Uso de
Leyda
en un documento
.
- ↑
Leyda
en
Una relacion inedita de los Jueces de Teruel
.
- ↑
J Angel Sesma
,
Angeles Libano Zumalacarregui
:
Lexico comercial en Aragon (Siglo XV)
Institucion Fernando el Catolico, 1982
- ↑
"nomenclator_2017"
.
https://www.icgc.cat/bd/pubs/nomenclator/segria/lleida.pdf
.
- ↑
(
es
)
Jaime Cobreros Aguirre
:
Las rutas del romanico en Espana. Volumen II: Aragon, Cataluna, Navarra, Pais Vasco y La Rioja
,
Grupo Anaya, S.A.
,
Madrit
,
2004
, 1
era
edicion,
ISBN 84-9776-112-X
, p.115.