L'
idioma indonesio
(
Bahasa Indonesia
) ye la variedat standardizata de l'
idioma malayo
que ye oficial a
Indonesia
dende a suya independencia en
1945
.
L'indonesio, chunto con altras luengas u variedaz d'o diasistema u conchunto malayo, ye clasificato adintro d'o subgrupo malayico d'o grupo d'idiomas malayopolinesios internos (u grupo
sundanes-celebesico
), una d'os dos brancas occidentals en que s'estalla la gran familia
malayopolinesia
d'o
filo austronesio
.
Os cuatrons d'asti baixo amostran os fonemas de l'indonesio muderno.
Cuatron d'as vocals
|
|
Fronteras
|
Zentrals
|
Zagueras
|
| Trancatas
|
iː
|
|
uː
|
| Meyas trancatas
|
e
|
?
|
o
|
| Meyas ubiertas
|
(?)
|
|
(?)
|
| Ubiertas
|
a
|
|
|
L'indonesio tamien conta con os diftongos
/ai/
,
/au/
e
/oi/
. Manimenos, en silabas trancatas como a d'o vocable
air
(augua), no se i produz garra diftongo.
Cuatron d'as consonans
|
|
Labials
|
Apicals
|
Postalveolars
|
Palatals
|
Velars
|
Glotals
|
| Nasals
|
m
|
n
|
|
?
|
ŋ
|
|
| Oclusivas
|
p b
|
t d
|
|
|
k g
|
?
|
| Africatas
|
|
|
?
?
|
|
|
|
| Fricativas
|
(f)
|
s (z)
|
(?)
|
|
(x)
|
h
|
| Liquidas
|
|
l r
|
|
|
|
|
| Aproximans
|
w
|
|
|
j
|
|
|
Nota:
As vocals entre parentesis son alofonos mientres que as consonants entre parentesis son
ampranzas fonemicas
y nomes ocurren en vocables ampratos d'altros idiomas.
L'indonesio ye un d'os idiomas
asiaticos
que fa servir l'
alfabeto latino
, en una adaptacion propia. A letra
c
representa siempre o fonema
/?/
(che). A letra
g
ye siempre /g/ ("dura", como en "garra") y
j
ye siempre
/?/
, como a
j
anglesa. A
v
sona /f/ y l'
h
sona /h/ (como l'anglesa). Os digrafos
ny
,
sy
y
kh
, representan os fonemas
/?/
,
/?/
y
/x/
, respectivament, pareixitos a los d'as grafias aragonesas
n/ny
,
(i)x
e
j
, mientres que o digrafo
ng
,
/ŋ/
, puet emplegar-se a inicio de parola. A letra
e
se fa servir ta os fonemas /e/ y
/?/
.
Pueden trobar-sen diferencias graficas posteriors a la independencia d'Indonesia, sobretot dimpues d'a reforma de
1972
, encara que bellas grafias antigas (mes pareixitas a las
holandesas
) perviven en cualques nombres propios. Per ixemplo, o nombre de l'antigo president indonesio ye encara escrito a vegatas
Soeharto
, y
Yogyakarta
puet veyer-se en ocasions como
Jogjakarta
.
O lexico elemental indonesio ye amanato ta o d'altros idiomas malayo-polinesios d'a zona. As influencias d'altros idiomas, manimenos, ye important, sobretot a de l'
holandes
, idioma d'on que procede a mayoria de vocables ampratos. O resto provien mes que mes d'o
sanscrito
, l'
arabe
, o
persa
, o
portugues
y o
chines
, ames d'as d'altros idiomas austronesios.
A gran mayoria d'ampranzas linguisticas mudernas, debito a la suya historia recient, provienen de l'holandes. O sanscrito abraca, con tot, muitos aspectos d'a vita cutiana, l'arte y a relichion, en especial d'a
hinduista
y d'a
budista
, l'herencio cultural d'as cuals se percibe clarament a buena parti de
Chava
y
Bali
. A influencia d'o sanscrito i plego per medio d'os contactos con la
India
de fa mes de dos mil anyos, ya siga dreitament u a travies d'a luenga
chavanesa
antiga, a on que o numero d'ampranzas sanscritas ye muito mes gran. A relichion
islamica
, a mayoritaria en o Estato, ye a fuent principal d'o vocabulario d'orichen arabe. A influencia d'o portugues recula ent'os dias en os que arriboron t'as ditas
islas d'as Especias
es primers ploradors y mercaders
europeus
. Os vocables d'orichen chines surten d'o contino tracto con chineses en tot lo sudeste asiatico, a ormino referitos a articlos de gastronomia y cultura chinesas. Tot ixe bagache cultural ha feito que de cabo cuan i apareixcan dos u mes sinonimos d'o mesmo
concepto
. Asinas, l'indonesio conta con tres orichens diferens t'a parola "libro":
pustaka
(d'o sanscrito), que alquier connotacions de sapiencia antiga u conoiximientos esotericos;
kitab
(de l'arabe), asociato a libros relichiosos u de guia moral, mesmo si no son islamicos; y
buku
(de l'holandes), a parola mes comuna ta cualsiquier libro. En os zaguers decenios, ibi ha tamien ampranzas d'altros idiomas (
angles
,
chapones
, ecetra.).
Mapa etnolinguistico d'Indonesia
(Terminolochia en angles)
L'indonesio ye parlato a
Indonesia
y a
Timor Oriental
(a iste zaguer estato no ye oficial, pero a suya independencia d'Indonesia ye prou recient y i sigue como luenga de treballo). L'idioma se charra sobretot en as zonas urbanas, mientres que en as rurals o normal ye que as diversas etnias charren en o suyo idioma, l'indonesio estando-ie o segundo.
Ye tamien parlato per muita chent d'a diaspora indonesia, mes que mes a los
Paises Baixos
,
Malaisia
y
Filipinas
.
Encara que a Indonesia se troban idiomas d'importancia historica, literaria y demografica, como lo
chavanes
, l'indonesio ye o solo que espleita d'o estatus d'oficialidat. Ye l'idioma d'as institucions, d'a educacion y d'os
medios de comunicacion
. A
Timor Oriental
ye reconoixita per a Constitucion como una d'as luengas de treballo (chunto con l'
anglesa
y las dos oficials, o
portugues
y o
tetun
). En consecuencia, cuasi tota la poblacion indonesia charra l'indonesio, como primer u segundo idioma, o que l'ha enclabato en a lista d'as diez luengas mes parlatas en o mundo en numero total de parladors.
L'idioma ye una variedat standardizata d'o diasistema malayo, y guarda un gran pareixito con a
luenga standard de Malaisia
. Adintro de l'indonesio i hai bellas barians rechionals, devez que diferiencias de rechistros entre l'indonesio formal y o coloquial.
Se veiga os articlos
Literatura malaya
y
Literatura chabanesa
.
Per literatura indonesia gosa a entender-se a literatura malaya d'autors indonesios, sobretot en o
bahasa indonesia
u standard d'Indonesia, encara que tamien s'entiende a vegatas como a literatura d'autors indonesios en cualsiquier idioma d'Indonesia (
chavanes
,
sundanes
, ecetra.) u mesmo a literatura d'autors indonesios en
holandes
.
Nombres destacatos en poesia son, d'entre altros,
Minangkabau Muhammad Yamin
(
1903
-
1962
), un d'os pioners en a poesia muderna a Indonesia e impulsor d'o indonesio como idioma fundacional d'o nuevo Estato indonesio, u
Anwar Chairil
(
1922
-
1949
), principal fegura d'a conoixita como
Angkatan Empatpuluh Lima
("cheneracion de 1945") y un d'os grans revolucionarios en a literatura d'o pais, con qui l'indonesio muderno cobro gran vigor literaria.
Pramoedya Ananta Toer
(
1925
-
2006
) ye estato considerato un d'os principals novelistas en indonesio muderno, ames de ensayista, contaire, critico, estoriador y traductor. Tradueito ta muitas luengas d'Occident, estio una fegura de fuerte embrecamiento politico.
L'actual territorio indonesio conta igualment con una antiquisma y rica literatura oral.
Cualques parolas en luengas occidentals d'orichen malayo-indonesio son:
- arangutan
, primate hominido. (De
orang (h)utan
, "hombre d'a selva", per medio de l'holandes)
- cacatua
u
cacatuga
, au psitaciforme. (De
kakatua
, probablement onomatopeyico)
- chunco
, tipo d'embarcacion d'os mars d'a China. (De
jong
, "barca gran", per medio d'o portugues
junco
)
- gong
, instrumento de percusion d'orichen asiatico. (Posible orichen onomatopeyico)
Tamien son indonesio-malayos nombres propios como lo de Papua (de
papuah
, "(pelo) frisato") u lo
nombre artistico
de Margaretha G. Zelle,
Mata Hari
, que significa, literalment,
uello de l'alba
.
Wikipedia