I
(
i latina
u simplament
i
) ye a novena
letra
de l'
alfabeto aragones
y a tercera d'as vocals. Proviene de l'
alfabeto latino
.
Representa en
aragones
o
fonema vocalico anterior (palatal) d'apertura minima
/i/ de fueras d'o caso d'a conchuncion copulativa
y
. Puede tener as siguients realizacions
[1]
:
- Una vocal palatal [i] como en
i
bon
([i’βon]),
i
xo
([’i?o]),
i
nte
([’in te]),
mu
i
r
([mu’i?]).
- Una semivocal [i?] como en
pa
i
([pai?]),
ve
i
go
([’bei??o]),
mu
i
to
([’mui?to]),
fo
i
([foi?]).
- Una semiconsonant [j] como en
tab
i
erna
([ta’βje?na]),
t
i
engo
([’tjeŋgo]),
n
i
eu
([’njew]).
A forma vocalica d'o
ronombre adverbial i/bi
, puet presentar as realizacions [i], [i?], [j] u [?] y
s'escribe como "i". En coderencia, a variant reforzada s'escribe "ie":
No
i
veigo; Voi a puyar-
ie
.
En
grafias medievals
puet representar diferents fonemas:
- En cheneral puet representar a vocal /i/ como actualment u tamien a semivocal.
- Debant de "a", "o", "u" representaba o fonema postalveolar africato xordo (
/?/
):
Iaca
([’t?aka]),
Iaro
([’t?a?o]),
Boria
([’bo?t?a]),
Naiara
([na’t?a?a]); y no pas o fonema postalveolar fricativo sonoro (
/?/
) como creyen erroniament muitos filologos hispanicos con una mala conoixencia de l'aragones actual y una conoixencia superficial d'os textos medievals.
- Se veigan as imachens de
Commons
sobre
I
.