A
dinastia Han
ye una
dinastia
que goberno en
China
succedendo a la
dinastia Qin
entre l'anyo
206 aC
y l'anyo
220 dC
y precedendo a lo periodo d'os tres reinos. Lo periodo Han ye considerau como una edat dorada en a historia china, y deixo un legado cultural que encara prevale. La dinastia dio nombre a lo grupo etnico mayoritario de China, a
etnia Han
y prenio o suyo
etnonimo
d'esta. Se fa distincion entre os Han anteriors u occidentals (por tener a
capital
en
Xian-yang
), dica l'anyo
9 dc
, y os Han posteriors u orientals (por tener a capital en
Luoyang
) dende ixe anyo.
Gaozu
consolida l'imperio. O suyo fillo
Wendi
(180-157) suavizo as leis heredatas d'os
Qin
, o que ubre camin a lo
confucianismo
. Os primers Han plegan a lo suyo apocheu en o reinato de
Wudi
(141-87 A.C). En o primer tercio d'o sieglo II a.c l'imperio s'estendilla dica o sud con a conquiesta d'o Min Yue y d'o Nan Yue incluito Tonquin. Tamien s'estendilla enta o nord-este con a conquiesta de parte de Corea. En o norte bi ha conflictos con os
Xiongnu
, con os que ya heba negociato. En as decadas de 120-110 A.C Wudi los ataco pero sin que deixasen d'estar una amenaza, os chinos entroron por a
rota d'a seda
dica
Fergana
, sin poder asegurar-se o control d'esta zona enantes d'o 150 A.C.
A fins d'o sieglo I a confederacion d'os xiongnu se desfa, pero ye tamien un tiempo d'inestabilidat en China. Un usurpador,
Wang Mang
, se fa con o poder en l'anyo 9 d.c. Ye un reformador ambicioso, pero a chent poderosa li se posa en contra y muere asasinato en l'anyo 23.
Dimpues de Wang Mang os emperadors Han prenen como capital Luoyang, y pierden l'autoridat enantes d'o fin d'o sieglo II. En ixe tiempo a inestabilidat politica con intrigas palacinas se suma a la pobreza y las
inundacions
. O poder real lo tienen os militars que luitan entre ellos.
En l'anyo
2
dc se fa o primer empadronamiento d'a poblacion. En China viven uns 70 millons, a mayoria en a cuenca d'o
rio Amariello
. Bi ha una expansion comercial (que se reflecta en o intres por a
rota d'a seda
) y urbana (que se reflecta en a costruccion de Chang'an a fins d'o sieglo II a.c). China d'o norte sufre una intensa desforestacion por exarticar tierras pa cautivar y por a explotacion fusta pa la calefaccion y costruccion. Ixo fa que os suelos de
Loess
s'erosionen y a mes que as inundacions sigan mes fuertes.
Baixo os primers Han os textos antigos, en especial os d'a epoca de
Confucio
tornan a ser honratos. Son 5 clasicos:
Yijing
(adivinacion),
Shujinj
(historia),
Shijing
(poesia),
Chunqiu
(anals d'o Estato de Lu) y
Liji
(ritos ligatos a lo
culto a los antipasaus
). O estudio d'os clasicos fara parte d'asti entadebant d'a base en a educacion d'os ilustratos que ocuparan os puestos en l'administracion d'o estato. O confucianismo esvebien a ideolochia oficial, presa por os funcionarios.
En l'orden politico o confucianismo esfiende a
leyaltat
a los superiors, o respeto a l'orden establito y tamien obligacions morals tanto pa os funcionarios como pa l'emperador, que ha d'estar eixemplo y gobernar en proveito d'o intres cheneral.
As institucions d'os Qin y os Han seran fundamentals en o pensamiento politico de China dica o sieglo XIX. L'emperador tien un poder absoluto y o monopolio en o uso d'a fuerza encara que en l'orden civil o poder de l'emperador se fa en realidat menor por l'administracion confucianista.
L'administracion ye formata por os mandarins (altos funcionarios), que se reparten entre l'administracion central y puestos territorials importants (cabos de
comanda
). Ye un rechimen burocratico centralizato conoixito como
junxian
, que sera tipico d'as dinastias fuertes capaces sozmeter a las aristocracias locals, que prefieren o
fengjian
u
feudalismo
, que reapareixe en baixo as dinastias febles u decadents.
A cosmolochia china percibe correlacions entre os fenomenos celestes u naturals y la sociedat. Os
astrologos
, que conoixen os movimientos d'o firmamento y as suyas "intencions" se converten en consellers d'os emperadors. O punto de vista confucianista anyade que os emperadors han d'estar moralment dignos y que los consellers han d'iluminar-lo. As esferras y os fracasos politicos pueden cuestionar o mandato.
En os zaguers tiempos i heba dos procesos que enfebliban a los Han:
- Intrigas palacinas entre as diferents brancas d'a familia imperial, as emperatrices, os eunucos, ecetra...
- Amaneixen grans familias de terratenients que dixan de pagar bels diners a la fiscalidat imperial.
Asinas como o poder imperial va fendo-se menor pierde o monopolio d'a fuerza y amaneixen milicas privatas d'a nueva
aristocracia
. Tamien bi ha revueltas y los chenerals encargatos de reprimir-las prenen parte de poder y fan guerra entre ellos. En a segunda metat d'o sieglo II bi ha revueltas d'influencia taoista como os Turbants amariellos.
A capital Luoyang ye saqueyata dende o 190 pero a dinastia Han no desapareixe oficialment dica fins d'o 220, y con ella l'Imperio. Dimpues d'a desaparicion d'os emperadors Han bi habra divisions y s'ixemenara o
budismo
.
- Jean Sellier
.
Atlas de los pueblos del Asia Meridional y Oriental
. Acento Editorial.