O
canton d'os Grisons
(
aleman
Kanton Graubunden
;
aleman suizo
Kanton Graubunda
,
italiano
Cantone dei Grigioni
;
lombardo
Canton Grisun
,
rumanche
Chantun Grischun
;
frances
Canton des Grisons
), ye o mas gran y o mas oriental d'os ventiseis
cantons
de
Suiza
. Ye a mas, l'unico canton que tien tres luengas oficials:
aleman
,
italiano
y
rumanche
y l'unico a on que se charra ista zaguera.
O canton d'os Grisons tien una
poblacion
de 185.700 habitants (
2003
) en una
superficie
de 7.105
km²
, con una
densidat de poblacion
de 26,14 hab/km².
A
capital
d'o canton, que dentro en a Confederacion Suiza en
1803
, ye a ciudat de
Coira
.
O nombre d'o canton tien o suyo orichen en a historia d'a rechion, en fer referencia a o mesmo orichen d'o canton, naixito de l'alianza de tres
ligas
de pueblos y ciudaz, as clamatas
Tres Ligas
u
Ligas Grisonas
: a
Liga d'a Casa de Dios
, a
Liga d'as Diez Churisdiccions
y a
Liga Gris
, clamata asinas por a color d'os
vestitos
en ixas envueltas en a rechion. O nombre en
aleman
d'o canton,
Graubunden
(en traduccion literal
Ligas Grises
) contrimuestra mas clarament iste orichen etimolochico que os nombres en
rumanche
y en
italiano
.
Alta val d'Engadin cerca de St. Moritz.
Os primers pobladors conoixitos d'a rechion son os
retos
, establius en a rechion arredol d'os sieglos
IV aC
-
II aC
. Os retos yeran un conchunto de pueblos alpins entre os que bi heba parlants de
luengas celtas
y d'o
retico
, luenga talment relacionada con o
etrusco
.
En o anyo
15 dC
, os
retos
fuoron conquiestos por os
romanos
, en o marco d'as campanyas de
Tiberio
y
Druso
, os fillos adoptivos de
Cesar Augusto
, contra os pueblos celtas d'os
Alpes
ta protecher millor o norte d'
Italia
d'os
pueblos chermanicos
. Dimpues d'a suya conquiesta facio parte d'a
provincia romana
de
Raetia
u Recia, prencipiando o proceso de
romanizacion
, pa convertir-se en a
Edat Meya
en os actuals
rumanches
u
Kauderwelche
.
A
chermanizacion
d'a zona se producio por a invasion d'os
alamans
, debant qui una dinastia local rumanche, os prencipes-bispes
Victoridos
, oferiban resistencia en a ciudat de
Cuira
. A chermanizacion contino en a
baixa Edat Meya
y contina dica os nuestros dias.