Kanton Basel

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialakt-Enzyklopedy
S Wappe vom Kanton Basel, wo noch dr Dailig vom Kanton Basel-Stadt witer gfuehrt worden isch
Dialakt:  Baseldutsch

Dr Kanton Basel isch e historische Kanton uf em Bode vo dr hutige Schwiz gsi, wo sit 1501, wo d Stadt Basel dr Aidgenosseschaft biidratten isch, bis zur Kantonsdailig im Johr 1833 existiert het.

Gschicht [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

D Stadt Basel und ihri Underdanegebiet [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Im 13. und 14. Johrhundert het sich d Stadt Basel noh di noh vo der Herrschaft vo ihrem Furstbischof befreit. Si het em sini historische Racht und Ortschafte abkauft, so zum Bispil 1392 s Chlaibasel und 1400 Liestel as Pfand und isch e Freiji Stadt im Dutsche Riich worde. Au Adligi hai ere ihri Territorie verkauft, wenn ene s Gald usgangen isch. Galterchinde isch mit der Herrschaft Farnsburg 1461 zur Stadt cho, und sit 1465 isch au Sissech baslerisch gsi. D Munch vo Munchestai , wo meh as ai Basler Bischof gstellt und in der Regierig vo der Stadt bis ins 15. Johrhundert e Rolle gspiilt hai, hai ihri Burg und s Dorf Munchestai scho 1470 an Basel verpfandet. Au d Wartebargburge , denn scho Ruine, und s Dorf Muttez , wo derzue ghort het, hai si zerst verpfandet und denn 1515 verchauft. Bettige isch 1513, d Herrschaft Ramstai mit Bratzbel 1518 und Rieche 1522 zu Basel cho. 1525 het d Stadt Brattele vo de Eptiger erworbe und so ihre Wag ins Ooberbaselbiet gsicheret. Denn het si 1526 Biel und Bangge , 1532 Arisdorf , 1534 Binnige und Boppmige kauft und mit em Kauf vo Rotheflueh het Basel e zsammehangends Territorium bis Langebrugg gha. [1] 1640 isch Chlaihunige derzue cho und noch der Uflosig vom Furstbistum Basel het der Wiener Kongrass s Birsegg Basel zuegsproche.

So het sich d Stadt Basel iiri Landschaft Herrschaft um Herrschaft, Dorf um Dorf, zsammekauft und deren iiri Iiwohner mit ihre Landvogt regiert. Sit 1501 bis zur Baasler Revoluzioon vo 1798 , wo d Baselbieter dr stedtische Bevolkerig gliichgstellt het, isch dr Kanton Baasel e Stadtort in dr Alte Aidgenosseschaft gsi, wo uber es landschaftligs Underdaanegebiet gherrscht het.

Dr Kanton Basel het us dene Gebiet bestande :

D Buureufstand im 16. und 17. Johrhundert [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

→ Hauptartikel : Dr Schwizer Buurechrieg

D Bewohner vo der Landschaft hai zwar gwussi Racht gha und hai hufig Amter in de Dorfer, wie das vom Undervogt, vo de Gschworene, vom Grichtsmaa, vom Bammert und anderi salber chonne ernenne, aber d Liibaigeschaft und d Abgobe hai ene die stedtischi Obrikait verhasst gmacht. So isch es immer wider zu Ufstand cho. Waared em Dutsche Buurechrieg hai si 1525 vo der Stadt erraicht, ass d Liibeigeschaft ufghobe worden isch und d Amter in dr Landschaft Freihaitsbrief ubercho hai. Aber scho siibe Johr druf het d Stadt alles wider ruckgangig gmacht. Au im Basler Rappechrieg het d Bestuurig dr Aastooss zum Ufstand im Johr 1591 gee. Noch ere Usenandersetzig vo drei Johr hai d Landschaftler muesse igseh, ass si ums Zahle von ere hoochere Wiistuur nit umechomme und der Komflikt isch schliesslig ohni e Schlacht beandet worde. Im Schwizer Buurechrieg 1653 hai sich d Baselbieter mit de Luzarner, Barner und Solodurner Buure verbundet, si gschlage worde und d Stadt het iiri Afuehrer hert gstrooft. Liestel het s Racht verlore, sini baide Schulthaiss und dr Root salber z bestimme, der Root isch zum ene aifache Gricht abegsezt worde und het sogar d Bluetgrichtsbarkait verlore. Aber sit 1674 isch wenigstens ei Schulthaiss wider a Liestler gsi.

E witgehendi Folg vom Buurechrieg isch gsi, ass d Obrikaite in dr Aidgenosseschaft s nume gwogt hai, d Buure dirakt z bestuure und so hai si s Gald nit gha, fur zum ihri militarischi Macht z versterke.

D Baasler Revoluzioon [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

→ Hauptartikel : D Baasler Revoluzioon vo 1798
Vereinigungsfiir vo Stadt und Landschaft Basel um dr Freihaitsbaum uf em Basler Munsterplatz am 20. Januar 1798, wo d Landschaft ihre Freihaitsbrief ubercho het.

Wie z Frankriich hai sich au z Basel im 18. Johrhundert ufklarerische Gedangge afo verbraite, und wo dort d Revoluzioon usbrochen isch, hai au z Basel d Patriote , wo Reforme verlangt hai, die konservative Chreft chonne uberzuuge, ass obbis muess bassiere. So het am 21. Septamber 1789 dr Abel Merian e Vorstooss in dere Richdig gmacht und im Juli 1790 het d Stadt Liestel e Petizioon iigraicht und am 20. Dezamber 1790 het der Grooss Root denn d Liibaigeschaft ufghobe, het aber die maiste Abgoobe, wo mit ere verbunde gsi si, lo si. S Laufedaal und s Birsegg , wo denn no zum Furstbistum Basel ghort hai, hai scho bald d Uswirkige vo der Revoluzioon im Nochberland afo spure, z Basel isch s aber vorlaufig no rueig bliibe. Erst gege s Andi vom Johr 1797 hai sich d Machtverheltnis in der Stadt afo verandere, die revoluzionare Patriote under der Fuehrig vom Oberstzumftmeister Peter Ochs si an s Rueder cho und d Baselbieter hai non e chli nochghulfe, wo si d Schlosser vo de Landvogt, d Waldeburg , d Farnsburg zwusche Galterchinde und Buus und d Homburg z Buckte abebrennt hai. Am 20. Januar 1798 het d Landschaft e Freihaitspatant ubercho und me het a Verfassig afo schriibe. Aber bevor die richdig het chonne iigfuert warde, isch am 12. April 1798 die Helvetischi Republik usgrueft worde, und die indirakt gwehlti Basler Nationalversammlig, wo sit em Februar regiert het, het sich ufglost.

D Restauration und d Kantonsdailig [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

→ Hauptartikel : D Baasler Kantonsdailig
Zitgenossischi Darstellig vo der Schlacht bi der Hulfteschanze vom Martin Disteli

Die Helvetischi Republik het au im Rascht vo dr Schwiz dr Underdanestatus ufghobe, s Missdraue zwusche Stedter und ihre ehemolige Underdane het aber witer bestande. Die politischi Restauration noch der Niiderlag vom napoleonische Frankriich, wo die wichdigste Errungeschafte vo der helvetische Revolution understutzt und verdaidigt het, het zwar d Verheltnis vom Ancien Regime nit zruggbrocht, und Basel het sich 1813 em Bundesverein agschlosse, wo gege d Wideriifuehrig vom Underdanestatus gsi isch; aber d Stadt het s doch fertigbrocht, e Dominanz uber d Landschaft z erraiche, au wenn die e grosseri Bevolkerig gha het. Zerst het d Landschaft das no akzeptiert, aber noch dr liberale Julirevolution vo 1830 z Frankriich het au in dr Aidgenosseschaft e Zit vo der Regeneration vom Liberalismus agfange, und d Baselbieter hai d Gliichstellig mit dr Stadt verlangt. Wo die aber brobiert het, das mit Gwalt z verhindere, hai si sich vo dr Stadt unabhangig erklart, und e Stadtbasler Kontingant am 3. August 1833 bi der Hulfteschanz gschlage. D Kantonsdailig isch vo dr Dagsatzig am 17. Auguscht 1833 anerkennt worde, und dr Kanton Basel het ufghort z existiere.

D Wiiderverainigung vo de baide Halbkanton [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

S inoffizielle gmainsame Kantonswappe vo Basel-Stadt und Basel-Landschaft

D Dailig vo 1833 hatt nume sotte provisorisch si, aber d Wiiderverainigung isch immer wider uf die langi Bank gschobe worde. D Bemuejige sider die baide Basler Halkbkanton wider z verainige, si 1969 gschiteret, wo d Baselbieter in ere Volksabstimmig mit 59 % Gegestimme d Widervainigungsvorlag abglahnt hai. Dr Nationalroot Peter Durrematt het denn in dam Johr scho d Revision vom Artikel 1 vo der Bundesverfassig vorgschlage, so dass die baide Halbkanton Basel-Stadt und Basel-Landschaft in Ganzkanton verwandlet wurde und as Basel-Stadt und Basel-Landschaft in der Ufzellig vo de Kanton vorchieme. [2]

Am Aafang vom 21. Joorhundert isch d Widerverainiung no ainisch uf s Dapeet cho. 2012 het ma wider Underschrifte fur e Wiiderverainigung afo sammle und es si politischi Vorstoss in de Parlamant vo Stadt und Land gmacht worde. [3] Im Septamber 2014 hai d Baaselbieter e Fusionsartikel in dr Kantonsverfassig mit 68% Nai abgleent, d Stadtbaasler hai en zwar mit 55% Joo-Stimme aagnoo, aber wil baidi Kantoon hatte muesse drfur si, wird nut us dr Iniziative. [4]

Quelle [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Jurg Tauber, Werner Meyer, Ruedi Brassel, Bernard Degen: Basel (Kanton). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz .

Noowiis [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

  1. ↑ Geschichte des Kantons Basel-Landschaft: Das Baselbiet entsteht
  2. ↑ Kanton Basellandschaft: Chronik fur den Monat Dezember 1969  ( Site cha nume abgrueft warde ; Suche im Webarchiv ) [1] [2] Vorlage:Toter Link/www.baselland.ch
  3. ↑ ≪Regierung veroffentlicht erstmals Zeitplan fur Wiedervereinigung≫  ( Site cha nume abgrueft warde ; Suche im Webarchiv ) [3] [4] Vorlage:Toter Link/m.basellandschaftlichezeitung.ch in Basellandschaftliche Zeitung , abgrueft am 29. Augschte 2012
  4. ↑ ≪Baselland will nicht uber Fusion nachdenken≫ uf bazonline.ch, abgrueft am 28. Septamber 2014

Weblingg [ andere | Qualltaxt bearbeite ]


Vun " https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Kanton_Basel&oldid=1006517 "