Budapest
(ungarischi Ussproch (
'bud?p??t
];
aalose
ⓘ
/
?
) isch d'Hauptstadt vu
Ungarn
. Si hat uugfahr 1,7 Millione Iiwohenr un isch di achtgroschti Stadt in de
Europaische Union
. D'Eiheitsgmeind Budapest isch 1873 entstande, wu ma die vorhar selbstandige Stedt Buda, Pest un Obuda zameglait het.
Budapest isch di einzigi ungarischi Stadt, wu zu keim
Komitat
ghort, sundern salber dr
Komitatsstatus
hat.
Geografii
Lag
Budapest ghort zu
Transdanuubie
un litt zwusche de
Große Ungarische Diefebeni
un de Budaer Barg. Di ungarischi Hauptstadt litt zu beide Site vu de
Donau
, wu innerhalb vum Budapest drai Insle hat. De hochst Punkt isch uff em Janos-hegy.
[1]
Chliima
Klimadiagramm vu Budapest
S Budapester Chliima isch e kontinentals; wage de Barg, wu d'Niderschleg vu de Stadt abschirme, isch es racht druche. De wermst Monet isch de Juuli mit 24,8, de chaltist de Janner mit 0,2 Grad Durchschnittstemperatuur. D'Temperatuure chonne abber starch schwanke, eso erreiche si im Summer viilmol 38 Grad, im Winder degege chonne si uff -20 Grad sinke. Friehlig un Harbscht sin niderschlagsriich (in einem Johr ghaie rund 617 Milimeter Niderschlag), de Winter isch normalerwis churz, druche un nit allzue chalt. Wiil's viilmol z wenig Wind hat, bildet sich nit salte Nabel.
[2]
D'Stedt Pest un Buda dratte ab de
Reformzit
zamme uff. E elteri Form vum Namme isch ?Pest-Buda“, also mit de großere un wichtigere Stadt vornedraa. Wage de (im Ungarische saltene) Folg vu drai Konsonante in de Mitti isch allerdings au d'Form
Budapest
vorchuu, wu au scho im Grof Istvan Szechenyi sinem Warch
Vilag
(?Walt“) verwandet wird. Wu sich d'Stedt vereinigt hann, isch scho selbstverstandlig vu ?Budapest“ gschwatzt wore.
Buda isch salli Stadt gsi, wu am Blatz vum antiike
Aquincum
entstanden isch; de Namme Obuda (Altbuda) wird erscht noch em Mongolesturm erwahnt, wahrend s Schloss Buda ?Ujbuda“ (?Neubuda“) gnannt woren isch. Chronike us em
Mittelalter
gann aa, ass de Namme vum Bleda, em Brueder vum
Attila
chunnt, allerdings wird aagnuu, dass dodevuu numme stimmt, dass de Namme vum ene Personenaame chonnt chuu (es hat im Mittelalter ?Buda“ als Personenamme gee). Noch ere andere Theorii, wu's allerdings keini Bewiis defur gitt, goht Buda uff s slawisch Wort
voda
(Wasser) zruck, wie au di romischi Bezeichnig ?Aquincum“ uff e keltischs Wort mit ahnliger Bedutig chonnt Bezug gnuu ha.
De Namme vu Pest chonnt uff e antiike Ortsnamme zruckgoh: de Ptolemaus nannt in sinem Buech
Geographike Hyphegesis
d Stadt Pession (
Π?σσιον
). Witer akzeptiert isch abber d Aanahm, dass er sii Ursprung im altungarische Wort
pest
(Ofe) hat, wu z Sibeburge hutt no bruucht wird. De Gellert-Barg mit sine Thermalqualle isch sallewaag au als ?Pest-Barg (
Pest-hegy
) bezeichnet wore; an sinem Fueß isch de ?Pest-Hafe“ (
Pest-rev
) glage, wu deno de Gmeind salber de Namme gee hat. Er isch sit em friehje Mittelalter beleggt.
D Lag vu Budapest isch scho vor unserer Zitrachnig bliebt gsi, so hann sich in de Antiike d
Kelte
im huttige Obuda aagsidelt. Di erschti Erwahnig vum huttige Budapest goht uff s Johr 89 vor Chrischtus zruck. Wu sich d
Romer
bis an d Donau usbreitet gha hann, isch
Aquincum
am Blatz vu de keltische Sidlig grundet wore, dank siner gunschtige Lag an de Donau hat's chonne zum Sitz vum Statthalter were. Im 4. Johrhundert isch de Iifluss vum romische Riich zruckgange un zur Zit vu de Volcherwanderig sin nochenand Hunne, Gote, Langobarde un Aware zu de Herrscher wore. Noch de Landnahm durch d'
Magyare
hat's zwei Stedt gee, nammlig
Pest
un
Buda
westlig bzw. ostlig vu de Donau. Im 11. Johrhundert isch am Fueß vum Gellert-Barg e wichtige Donau-Ubbergang bout wore.
1241 sin Buda un Pest Opfer im Mongolesturm un fast vollstandig zerstort wore. Denoch isch s Schloss Buda bout wore, Buda isch Sitz vum Chonig gsi. Pest uff de andere Site hat sich zum ene wichtige Handelszantrum entwickelt.
1526 un 1541 sin Buda un Pest zamme mit em rastlige Ungarn vu de
osmanische
Turke iignuu wore; Pest isch noch de Zerstorige vu saller Zit lang nit widderuffbout wore. Ußer de turkische Beder sin zu dere Zit wenig Dankmoler entstande. Erscht mit de Industrialisierig isch widder e Uffschwung chuu, zum Bispil durch de Bou vu-n-ere Chettebruck us Boot ubber d Donau, wu Ruehm un e Bevolcherigswachstum fur d Stadt brocht hat. Us dere Blietezit sin Barockchilche erhalte, ußerdemm isch dort s Rothuus bout wore, wu's hutt no gitt. D Umsidlig vu de choniglige Iirichtige vu Bratislava un vu de Universitet vu Nagyszombathely dohar hat d Entwicklig noo witer gfordert.
Am 15. Merz 1848 isch di
Ungarischi Revolution
usbroche, im Lauf vu de Fraiheitschampf isch Pest-Buda zum Regierigssitz vu Ungarn wore. Mit de Iinahm vu Buda durch d'Habsburger sin di ungarische Stritchraft gfalle.
D'Niderlag hat e Unterdruckig durch d'Ostriicher zur Folg gha un erscht noch em
Ostriichisch-Ungarische Usgliich
hat d'Entwicklig chonne witergoh. Am 17. Novamber 1873 sin Buda, Obuda un Pest zammegleggt wore. Di neui Stadt isch d'Hauptstadt vum
Chonigriich Ungarn
gsi un au s kulturall, administratiiv un wirtschaftlig Zantrum wore.
De
Erscht Waltchrieg
hat viili Lut s Labe chostet. Mit de Machtubbernahm vum Miklos Horthy (1919) isch di kommunisdischi Regierig beandet wore. Im
Zweite Waltchrieg
hann di Dutsche Budapest bsetzt; di judischi Bevolcherig isch in Konzentrationslager verschleppt wore un infolg vu de Bsetzig sin rund 38.000 Iiwohner ums Labe chuu. Vu 1945 bis 1949 hat mer d'Stadt widderuffbout, wudruffhii d'Iiwohnerzahl widder aagstige-n-isch.
Wiil d'Bevolcherig mit em stalinisdische Staat uuzfride gsi isch, isch 1956 de
Ungarisch Volchsuffstand
usbroche. Er isch vu de sowjetische Druppe nidergschla wore, salli hann in einzelne Stadtdeil au schwari Zerstorige zruckgloo.
D'Bevolcherig isch bedingt durch de Bou vu zuesatzlige Wohnvierteli un Zuewanderige us andere Deil vum Land witer aagstige un hat in de 1980er-Johr ihr Rekord (rund 2,1 Millione) erreicht. Sit de bolitsche Wandi im Johr 1989 isch si numme no gsunke, vor allem wiil viili Iiwohner us de Stadt in d'Agglomeration umzoge sin.
Stadtgliderig
Charte mit de 23 Bezirk
Budapest isch ursprunglig in Pest, Buda un Obuda glidert gsi. Dodebii isch Buda westlig vu de Donau un hat rund e Drittel vu de Stadt usgmacht. Uff de gliiche Site litt Obuda; Pest isch ostlig vu de Donau.
Am 1. Janner 1950 hat mer Budapest in 22 Bezirk glidert, de 23. Bezirk Soroksar isch spoter dezuechuu. De Stadtbezirk I isch in de Mitti vu de Stadt, wu sich s Burgviertel befindet, deno sin d'Bezirk im Uuhrzeigersinn noch usse duurenummeriert, de Stadtbezirk II isch im Nordweste vum Burgeviertel.
Alli Bezirk sin ußerdemm in Stadtdeil unterglidert.
[3]
de Heldeblatz
Budapest isch riich an kulturalle un hisdorische Sehenswurdigkeite, e baar devuu ghore zum
UNESCO
-
Waltkultuurerb
wie d'Andrassy ut, e Allee zwusche de Innestadt un em Stadtwaldli, s Burgeviertel (lueg unte) un de Heldeblatz (
H?sok tere
) zwusche Andrassy ut un Stadtwaldli; sini Statuue erinnert an d'Helde us de ungarische Gschicht.
Im Ungarische Nationalmuseum (
Magyar Nemzeti Muzeum
) sin Usstellige vu waltberiehmte Gegestand im Zammehang mit de ungarische Gschicht z finde. Ei Duurusstellig brichtet ubber d'Gschicht vu Ungarn vu de Staatsgrundig bis 1990, e anderi vu de Vorgschicht, d. h. vu 400.000 v. e. Chr. bis 804 n. e. Chr. De wohl beriehmtest Gegestand isch d'Chrone vum Istvan I., wu eins vu de Symbol vu Ungarn isch.
De Burgpalast bargt di Ungarischi Nationalgalerii (
Magyar Nemzeti Galeria
), di groschti Sammlig zu de Entstehig un Entwicklig vu de ungarische Chunscht mit ere Sammlig vu Chunschtobjakt. S Spektrum langt vu mittelalterliger un Renaissance- ubber gotischi un barocki bis hii zu Chunscht vum 19. un 20. Johrhundert.
Weniger iiheimischi Chunscht findet sich im Museum vu de schone Chunscht (
Szepm?veszeti Muzeum
). Mit wit meh wie 100.000 Chunschtobjakt isch es s groscht Museum vu Ungarn; d'Usstelligsobjakt umfasse d'Universalchunscht vu ganz Europa un us alle Zitalter.
de Burgpalast
d'Fraiheitsbruck (
Szabadsagi hid
)
s Parlamant
D'Matyas-Chirch (
Matyas-templom
) isch im 15. Johrhundert bout un im 19. Johrhundert im gotische Stiil renoviert wore. De Chronigsort vum Franz Joseph II. (1867) beharbargt einzigartigi Freske, s Grab vum Chonig Bela III. un e Statuue vu de Maria mit ere Chrone, wu de Bapscht Johannes Paul II. im Johr 2000 gschickt hat.
D'Fischerbastai (
Halaszbastya
) bstoht us eme Haupt- un fumf witere chreisrunde Durm. S Land am Fueß vum Barg, wu si stoht, isch friehjer vu de Fischer gschutzt wore un Schaublatz vum ene Fischermarkt gsi. Nabem Gebau stoht e prunkvolli Statuue vum Chonig Istvan I.
Im Burgviertel (
Varnegyed
) sin zahlriichi mittelalterligi Dankmoler un Gebau z finde. S bekanntest Gebau devuu un gliichzitig eins vu de bekannteste vu de ganze Stadt isch de Burgpalast, wu sini Ursprung im 13. Johrhundert hat un sit de Erbouig durch de Bela IV. vu viile ungarische Chonig bewohnt un in siner Architektuur beiiflusst wore-n-isch. S ganz Burgviertel ghort sit 1987 zum UNESCO-Waltkultuurerb.
Di ehemoligi romischi Sidlig Aquincum isch s eltist Zuugnis vu Architektuur z Budapest. Es litt z Obuda un isch vor allem im 2. un 3. Johrhundert s Zantrum vu Pannonie gsi. S Museum isch 1894 im neoklassische Stiil entstande.
Nabe dene un zahlriiche andere Gebau wird s Stadtbild au vu de Donaubrucke (
Szechenyi Lanchid, Szabadsagi hid, Margit hid, Erzsebet hid
) bragt. Au s Parlamant (
Orszaghaz
odder
Parlament
) mit ere Langi vu 268 un ere Hochi vu 98 Meter isch markant. Zwusche 1884 un 1904 isch es als Symbol vum Nationalbewusstsii entstande, d'Nationalversammlig isch dort allerdings erscht sit 1990 aasassig.
Z Budapest hat's au mehreri Heilbeder; es isch eini vu de wenige Hauptstedt, wu Thermalqualle z finde sin. Einzelni vu de Beder hann ihri Ursprung in de Turkezit. S
Rudas Gyogyfurd?
isch us religiose Grund bout wore, wiil noch em islamische Glaube Wasser numme reinigt, wenn's fließt. S Gellert-Bad isch im 13. Johrhundert zum erschte Mol benutzt wore, wu de Andras II. e Chrankehuus mit Heilbad hat boue loo; s jetzig Bad im Jugendstiil isch vu 1912-18. S
Szechenyi Gyogyfurd?
, de groscht Badekumplax vu Europa, beharbargt nabe 18 Becke (devuu drai dusse) au e Chrankehuus.
- ↑
http://www.ungarn-budapest.de/geografie-budapest.php
- ↑
http://www.budapest-hotel-guide.hu/de/budapest-information/klima-und-wetter-in-budapest.php
- ↑
http://www.budapest-net.de/stadt/