Theodor Adorno
|
|
Theodor Adorno in 1964
|
|
Geboortenaam
|
Theodor Ludwig Wiesengrund Adorno
|
Gebore
|
(
1903-09-11
)
11 September 1903
Frankfurt am Main
, Hesse-Nassau,
Koninkryk Pruise
,
Duitse Keiserryk
|
Oorlede
|
6 Augustus 1969 (op 65)
Visp, Valais,
Switserland
|
Nasionaliteit
|
Duitsland
|
Vakgebied
|
Sosiale teorie, Sosiologie, Psigoanalise, Estetika, Epistemologie, Musiekkunde, Massamedia
|
Bekend vir
|
Kritiek van "aksie", Kritiek van die "kultuurbedryf", Paradoks van estetika, Volwassenheid (Mundigkeit),
Negatiewe dialektiek
|
Beinvloed deur
|
Immanuel Kant
,
Georg Wilhelm Friedrich Hegel
,
Søren Kierkegaard
,
Friedrich Nietzsche
,
Edmund Husserl
,
Karl Marx
,
Sigmund Freud
,
Georg Lukacs
,
Ernst Bloch
,
Max Weber
,
Georg Simmel
,
Max Horkheimer
,
Hans Cornelius
,
Walter Benjamin
,
Arnold Schoenberg
,
Alban Berg
,
Charles Baudelaire
,
Marcel Proust
,
Franz Kafka
,
Oswald Spengler
,
Siegfried Kracauer
,
Thomas Mann
|
Invloed op
|
Jurgen Habermas
,
Herbert Marcuse
,
Max Horkheimer
,
Fredric Jameson
,
Raymond Geuss
,
John Zerzan
|
Theodor Ludwig Wiesengrund Adorno
(
Frankfurt am Main
,
11 September
1903
? Visp,
Switserland
,
6 Augustus
1969
) was 'n
Duitse
sosioloog
,
filosoof
, musikoloog,
komponis
en literere kritikus van Joodse afkoms. Hy was ook 'n prominente lid van die sogenaamde
Frankfurt Skool
.
Theodor W. Adorno is vroeg reeds as sosioloog opgelei. Daarbenewens was hy hoofsaaklik 'n filosofiese denker. Die etiket "sosiale filosoof" beklemtoon die sosiaal-kritiese aspek van sy filosofiese denke, wat vanaf
1945
'n intellektueel prominente posisie in die
kritiese teorie
van die Frankfurt Skool ingesluit het. Saam met Max Horkheimer, Walter Benjamin en Herbert Marcuse, was hy 'n stigter van hierdie filosofiese skool, wat vanaf die 1930's en later in die sestigerjare 'n sterk invloed op studentebewegings in
Wes-Europa
uitgeoefen het. Die idees van die Frankfurt Skool het ook geleidelik 'n invloed op die sosiale wetenskappe begin uitoefen.
Sy beroemdste werk
Dialektik der Aufklarung
(Die Dialektiek van die Verligting) het hy saam met Max Horkheimer geskryf. Daarin het hulle beskryf hoe die
Verligting
, wat vir
rasionaliteit
en vooruitgang bestaan het, in die teenoorgestelde rigting beweeg het en hoe die dwang van die natuur gereproduseer word in die oorheersingsdrang. Hulle het na die
Holocaust
verwys as voorbeeld.
Van
1944
tot
1950
was Adorno hoof van die Berkeley-projek oor die aard en omvang van
antisemitisme
, wat ontwerp is om die oorsake van anti-semitiese vooroordele te ondersoek en die sentrale tesisse van die
dialektiek
van die verligting
empiries
te toets. In besonder is die sogenaamde F-skaal ontwikkel en gebruik om die mate van
outoritarisme
(d.w.s. vatbaarheid vir outoritere, anti-demokratiese en
fascistiese
tendense) by proefpersone te meet. Die resultate van hierdie projek is weerspieel in die boek
The Authoritarian Personality
, wat nog steeds as 'n klassieke werk op hierdie gebied beskou word.
Adorno was krities op alle gebiede. Hy is byvoorbeeld as musiekkritikus gevrees. Hy was ook die musiekdirekteur van 'n radioprojek.
As komponis kon hy egter nie die skaduwee van sy onderwyser,
Alban Berg
, ontvlug nie. Adorno het die toenmalige invloedryke, maar nou sterk gekritiseerde boek "Filosofie van Nuwe Musiek" geskryf, wat vir baie dekades die Duitse musiekklimaat ingrypend sou beinvloed. In die boek maak hy 'n vergelyking tussen die musiek van Arnold Schonberg en die van
Igor Strawinski
, en spreek hom ten gunste van eersgenoemde uit.
Die filosofie van Adorno is nie soseer 'n positiewe stelsel nie, maar eerder 'n kritiek op bestaande stelsels. Hy was veral bekommerd oor die onderdrukkende
kapitalistiese
samelewing (hoewel hy die
kommunistiese
samelewing nie as beter beskou het nie). In Adorno se oe is die kapitalistiese samelewing, 'n samelewing van gelykheid en eenvormigheid waarin die nie-identiese onderdruk word.
Wetenskap, die stewige verhouding en die harmonieuse eenheid van die klassieke kunsstyle is deel van hierdie onderdrukkende stelsel. Sistematiek, identiteit en harmonie word toegepas ten koste van alles wat nie in hierdie stelsel pas nie. Onder die formele bevele van die
wetenskap
en die
kuns
is haat teen die nie-identiese, die ware individu. Dit is eintlik die vrees vir die onbekende en onbeheerbare. Adorno ondersoek hierdie vrees in
The Authoritarian Personality
.
Die Westerse tradisie van Verligting is altyd gefokus op die beheer van die
werklikheid
. Dit is veral duidelik in die bestuur van die
natuur
deur middel van
tegnologie
. Met hierdie drang om te beheer, vernietig die Verligting ook homself. Die menslike en nie-menslike natuur, wat nie rasioneel is nie, word ontken deur die kritiek op die formele redenasie en uiteindelik vernietig, waarmee ook alle betekenis verdwyn.
Adorno het die kulturele industrie gesien as 'n masjien wat daarop gemik is om die individu in lyn te hou en uniformiteit te bevorder. Die kultuurbedryf maak mense passief en gewillig, volgens Adorno. Die kulturele industrie skep byvoorbeeld vals behoeftes; behoeftes wat deur kapitalisme geskep word, wat ook hiervoor voorsiening maak. Dit wil se: die kultuurbedryf skep die vraag na wat kapitalisme bied. Alhoewel die kultuurbedryf die indruk van diversiteit gee, is al sy uitdrukkings variasies op dieselfde tema, wat uiteindelik tot die eenvormigheid en aanpassing van die individu tot die massas lei. Die individu word wysgemaak daarvan dat dit sy eie, unieke smaak en voorkeur is. Dus word hy verhinder om te ontwikkel tot 'n persoon met unieke eienskappe. Hierdie
ideologie
is onderliggend aan die artikel "
On Popular Music
" (
1941
), waarin Adorno populere musiek as 'n produk van die kapitalistiese kultuurbedryf gekritiseer.
Hy is ook die ontwerper van die sogenaamde F-skaal, 'n omvattende toets om te ondersoek in watter mate jy vatbaar is vir fascistiese idees.
- Opvoeding tot mondigheid
. Utrecht/Antwerpen, 1971.
- Minima Moralia
. Utrecht/Antwerpen, 1971.
- The Authoritarian Personality
(in samenwerking met E. Frenkel-Brunswick, D.J. Levinson en R. Nevitt Sanford). New York, 1950.
- Hierdie artikel is vertaal vanuit die Nederlandse Wikipedia
|
---|
Filosowe
| |
---|
Teoriee
| |
---|
Konsepte
| |
---|
|