Een
Boerenrepubliek
was een onafhankelijke staat in
Zuidelijk Afrika
die werd gesticht en geregeerd door de
Boeren
, Nederlandstalige afstammelingen van blanke kolonisten uit de
Kaapkolonie
. De meeste Boerenrepublieken werden gesticht in de 19e eeuw, nadat de Boeren weigerden onder het
Britse
koloniale bestuur van de Kaap te leven. Vanaf 1835 migreerden tienduizenden Boeren met de
Grote Trek
massaal naar het binnenland, waar vele republieken werden gesticht. Enkelen werden al binnen enkele jaren geannexeerd door de Britten, zoals de
Republiek Natalia
. Anderen fuseerden tot de
Zuid-Afrikaansche Republiek
(Transvaal) en de
Oranje Vrijstaat
, twee internationaal erkende
parlementaire republieken
die zo'n vijftig jaar lang bestonden. Na de
Tweede Boerenoorlog
van 1899-1902 werden deze republieken door het Britse Rijk geannexeerd.
De eerste onafhankelijke landjes werden gesticht toen de Kaapkolonie nog Nederlands was.
Republiek Graaff-Reinet
en
Republiek Swellendam
riepen in 1795 hun onafhankelijkheid uit maar verloren deze al snel tussen 1795 en 1796 door de verovering van de Kaapkolonie door het
Verenigd Koninkrijk
.
Na de Britse overname van de Kaapkolonie ontstond er een grote migratiestroom, bekend als de Grote Trek. De Nederlandstalige kolonisten genaamd
Voortrekkers
trokken hiermee het binnenland in en stichtten een groot aantal Boerenrepublieken.
De eerste Boerenrepubliek voorbij de
Oranjerivier
was
Winburg
, gesticht op 16 oktober 1836 door
Andries Hendrik Potgieter
waarbij hij de
Griekwastaat
Adam Koksland
voorbijtrok. Het jaar daarop in 1837 stichtte hij de republiek
Potchefstroom
. Op 9 april 1844 fuseerden deze twee republieken tot de
Republiek Winburg-Potchefstroom
, maar deze fusie hield in 1848 op te bestaan toen sir
Harry Smith
het gebied tussen de Oranje- en
Vaalrivier
(Transoranje), inclusief Winburg en Adam Koksland annexeerde en omvormde tot de
Oranjeriviersoevereiniteit
.
Nadat Voortrekkersleider
Piet Retief
in 1838 vermoord werd door
Zoeloekoning
Dingane
werden de Zoeloes op 16 december van dat jaar verslagen in de
Slag bij Bloedrivier
. Het jaar hierop in 1839 werd de
Republiek Natalia
aan de oostkust van Zuid-Afrika gesticht, met als hoofdstad
Pietermaritzburg
. Deze republiek werd echter in 1843 geannexeerd door de Britten. Een laatste poging om in dit gebied een republiek te vestigen mislukt met de
Republiek van Kliprivier
(1847), het latere
Ladysmith
.
Op 17 januari 1852 werd de
Zuid-Afrikaansche Republiek
, informeel bekend als Transvaal, erkend door het Verenigd Koninkrijk bij de
Conventie van Zandrivier
. Op 23 februari 1854 volgde de
Oranje Vrijstaat
met de
Conventie van Bloemfontein
.
Ten oosten van Transvaal ontstonden de republieken
Utrecht
en
Lydenburg
die in 1858 fuseerden. Samen met de noordelijke republiek
Zoutpansberg
voegden ze zich in 1860 bij de Zuid-Afrikaansche Republiek.
Terwijl de Oranje Vrijstaat onder president
Johannes Henricus Brand
prima functioneerde werd de Zuid-Afrikaansche Republiek vanwege faillissement en onrust in 1877 door
Theophilus Shepstone
voor het Verenigd Koninkrijk geannexeerd. In 1881 wonnen ze hun onafhankelijkheid terug na de
Eerste Boerenoorlog
.
Ten westen van Transvaal verenigden de republieken
Stellaland
en
Goosen
zich tot de
Verenigde Staten van Stellaland
onder bescherming van de Zuid-Afrikaansche Republiek, maar werden alsnog ingenomen door de Britten in 1885.
Zie
Upingtonia
voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Een heel eind verderop kwamen de trekkers van de
Dorslandtrek
, die door de
Kalahariwoestijn
naar het westen waren getrokken, aan in
Duits-Zuidwest-Afrika
(tegenwoordig
Namibie
) waar ze in 1885 de republiek
Upingtonia
stichtten met als hoofdstad
Grootfontein
. Deze republiek kwam echter nauwelijks van de grond en verdween al snel van de kaart.
In het oosten, bij de Zoeloelanden, werden de republieken
Nieuwe Republiek
en
Klein Vrystaat
respectievelijk in 1888 en 1891 geannexeerd door de, ondertussen schatrijke, Zuid-Afrikaansche Republiek.
Na de
Tweede Boerenoorlog
werden de laatste overgebleven Boerenrepublieken, de Zuid-Afrikaansche Republiek en de Oranje Vrijstaat, in 1902 voorgoed geannexeerd door het Verenigd Koninkrijk.
Tegenwoordig zijn er nog altijd
Afrikanernationalisten
die voor een zogenaamde
Volkstaat
pleiten. De nederzetting
Orania
is hier een voorbeeld van.