Dit artikel is gesjreve (of begos) in 't
Mestreechs
. Laes
hie
wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs omgaon.
Wetteleke erkinning vaan geliekgeslachteleke relaties. In 't doonkerblauw gebeed weure homohouweleke geslote. Doonkergreun len stoon op 't punt zoe'e houwelek touw te stoon. 't Geit hei daan meistens um 'n kwestie vaan 'n paar jaor.
E
homohouwelek
is 'nen
trouw
tosse twie persoene vaan 'tzelfde
geslach
, in tegestelling tot e traditioneel houwelek bestaond oet 'ne maan en 'n vrouw. In 'n aontal len, veural in de westerse wereld, is dees verbintenis wettelek touwgestande, dewijl in versjellende aander len discussie besteit euver 't fenomeen. 't Homohouwelek hingk same met de veranderende blik op
homoseksualiteit
in groete deile vaan de wereld en weurt door vaol lui gezeen es 'n veurweerde veur gelieke behandeling.
't Houwelek weurt vaanajds impliciet es 'n verbintenis tosse manslui en vrouwlui gezeen, al zien gans geisoleerde gevalle in 't verleie bekind (beveurbeeld in d'n elfden iew in
Galicie
). Relaties tosse lui vaan geliek geslach waore neet verboje, seksueel contak sinds 't ind vaan de
middeliewe
evels wel, in 't bezunder tosse manslui ('
sodomie
'). Oonder invlood vaan 't
liberalisme
begos de staot ziech minder met lui hun priveleves te meuje; zoe legaliseerde rippublikeins
Fraankriek
contakte tosse manslui in 1791. In vaol len met 'n
constitutie
gebaseerd op de Franse, wie
Nederland
en 't
Belsj
, vint me al twie iewe dezelfde situatie.
De idee vaan versjellende seksueel identiteite kaom pas op roond 't midde vaan de
negentienden iew
. Heioet vleujde de discussie voort of homoseksuele geistelek gezoond of kraank waore, en of me dit fenomeen te acceptere had. Ummer mie len legaliseerde homoseksualiteit. Veural d'n tied nao d'n
Twiede Wereldoorlog
kos 'n groete liberalisatie, entans in de westerse wereld. Op d'n door gong me laankdorege relaties oonder homoseksuele ouch normaler vinde. Dit reep de vraog op of zoe'n relaties daan neet ouch dezelfde wetteleke erkinning moste hobbe. In
1989
stelde
Denemarke
es ierste land e geregistreerd partnersjap in veur homoseksuele. Nederland volgde dit veurbeeld in
1998
. Intosse waor zjus in dit land evels discussie oontstande of dat wel wied genog gong: vaol lui, zeker ouch in de politiek, meinde tot dit nog ummer achterstoont op e houwelek en daomet nog
discriminatie
inheel. Oetindelek kaom op 1 aprel
2001
't houwelek veur lui vaan 'tzelfde geslach ope te stoon. De inveuring vaan partnersjap en homohouwelek waor 't werk vaan de twie 'mauf', progressief-liberaol
kabinette-Kok
.
Nao Nederland volgde versjellende len, te beginne 't Belsj in
2003
. In vaol Europese len woort dit met 'ne breie consensus goodgekeurd, orges aanders waor mie verzet. Fraankriek raakde deep verdeild euver de zaak, wie ouch de
Vereinegde Staote
. Hei versjelde e decennium laank per staot de wetgeving (soms dramatisch), tot in 2015 d'n Hoeggerechshof 't homnohouwelek veur gans 't land touwstoont. Sommege len hobbe, es reactie op de discussie, 'n groondwetsverandering doorgeveurd die 't houwelek expliciet es 'n verbinding tosse 'ne maan en 'n vrouw besjrijf; vaanajds woort zoeget vaanzelfsprekend gevoonte en zouw me zoe'n bepaoling ummezus in 't wetbook zeuke. 't Insegs land boete de
westerse wereld
(wat wil zegke, len boete
Europa
,
Noord-Amerika
,
Oceanie
en
Japan
) wat 't homohouwelek heet ingeveurd is
Zuid-Afrika
. In 2015 woort met vaol drok vaan prizzedent
Barack Obama
beslote door 't Hof vaan Justitie in de
VS
tot e verbod op homohouwelek tege de basisprincipes vaan de Amerikaanse constitutie ingeit. Heimet woort in eine klap homohouwelek touwgestande in alle staote vaan de VS, inclusief staote wie
Texas
en
Alabama
, boe 't homohouwelek door 'n groete mierderheid weurt gezeen es oonamerikaans.
De volgende len hobbe 't homohouwelek intosse meugelek gemaak (chronologisch, tosse haokskes 't jaor vaan inveuring):
Nederland
(2001),
Belsj
(2003),
Spaanje
(2005),
Canada
(2005),
Zuid-Afrika
(2006),
Noorwege
(2009),
Zwede
(2009),
Portugal
(2010),
Iesland
(2010),
Argentinie
(2010),
Denemarke
(2012),
Brazilie
(2013),
Fraankriek
(2013),
Uruguay
(2013),
Nui-Zieland
(2013),
Luxemburg
(2014),
Vereinegde Staote
(2015),
Ierland
(2015),
Colombia
(2016),
Finland
(2017),
Duitsland
(2017),
Australie
(2017),
Oosteriek
(2019),
Taiwan
(2019),
Ecuador
(2019), 't
Vereineg Keuninkriek
(2014/2020) en
Costa Rica
(2020).
Zwitserland
naom ind 2020 ouch 'n wet daoveur aon, meh die is nog neet vaan krach.
In 't Vereineg Keuninkriek hobbe
Ingeland en Wales
(same),
Sjotland
en
Noord-Ierland
hun eige rechssysteme; 'tzelfde gelt veur diverse kroendomeine en euverziese gebeje oonder Brits bestuur. Ingeland, Wales en Noord-Ierland kinne 't homohouwelek sinds 2014, Noord-Ierland stelden 't in 2020 (gedwoonge) ope. Wijer is (per jannewarie 2020) 't houwelek veur lui vaan alle geslachte opegesteld op 't
Eiland Man
(sinds 2016), in
Jersey
(sinds 2018),
Guernsey
(sinds 2017; meh
Alderney
sinds 2018 en
Sark
pas sinds 2020),
Gibraltar
(sinds 2016),
Sint-Helena
(inclusief
Ascension Island
en
Tristan da Cunha
; sinds 2017), de
Falklandeilen
(sinds 2017),
South Georgia en de Zuid-Sandwicheilen
(sinds 2014) en
Pitcairn
(sinds 2015).
Veural gebeedsdeile in de Caribe, met 'n conservatief creoolse populatie, verzette ziech detege. In de Nederlandse rieksdeile
Aruba
,
Curacao
en
Sint-Maarten
is 't houwelek ouch ummertouw nog tot lui vaan versjellend geslach beperk. Dao weure geliekgeslachteleke houweleke oet Nederland evels wel erkind. Get vergeliekbaars gelt veur
Mexico
: staote make zelf oet of ze 't homohouwelek inveure, meh die dat neet welle mote houweleke oet aander Mexicaonse staote wel erkinne.
'n Soortgelieke verdeildheid bestoont ouch in Brazilie en de Vereinegde Staote; 'n gerechteleke oetspraok stelde in allebei die len evels 't houwelek lendelek ope. In de VS besteit nog wel 'n oetzundering veur
Indiaonerizzervaote
, die dat zelf mage regele.