Afrika’nın do?usunda Aden korfeziyle Hint Okyanusu arasındaki horguc bicimli Afrika Boynuzu uzerinde yer alan Somali kuzeybatıdan Cibuti, batıdan Etiyopya ve guneybatıdan Kenya ile ku?atılmı?tır. Resmi adı, Somalice’de Jamhuuriyadda Dimugraadiga Soomadiya ve Arapca’da Cumhuriyyetu’s-Sumale’d-dimukratiyye (Somali Demokratik Cumhuriyeti), yuzolcumu 637.657 km ² , nufusu 9.558.600 (2008 tah.), ba??ehri Makdi?u (Mogadi?u, 1.609.000), oteki onemli ?ehirleri Herceysa (436.000), Burav (151.000), Beledvine (108.000), Benderk?sım (Boosaaso, 108.000), Baytabo (Baidoa, Baydhabo, 88.653), Berbera (71.000) ve Kismayu’dur (67.000).

I. F?Z?KI ve BE?ERI CO?RAFYA
Ulkenin arazi yapısı, yalnız kuzeydeki Aden korfezine genellikle dik bir kıyı ile inen ve Somali platosu adı verilen yuksek da?lık kesimde engebeli bir gorunu?e sahiptir (Shimbiris doru?u 2416 m.). Di?er kesimler duz alanlardan olu?ur ve monoton bir gorunu?tedir. Somali’nin iklimi kuraktır. Mevsimlerin ikisi (ilkbahar ve sonbahar) ya?ı?lı, di?er ikisi kuraktır. Yazın sıcaklıklar 42 °C’ye kadar yukselir. Ulke bitki ortusu yonunden kıyı kesimindeki dar orman ?eritleri dı?ında bozkırlarla kaplıdır. ?ki onemli ırmak olan ?ebelle ve Cuba, Orta Etiyopya masifinden cıkar ve Somali’den gecerken kuvvetli bir buharla?maya u?rar. Ulkede tarıma en elveri?li alanlar bu nehirler arasındaki topraklardır. Ancak yer ustu ve yer altı suları modern sulama sistemleriyle tarım yapılmasına imkan verirse de yeterli de?ildir. Tarım urunleri arasında ?eker kamı?ı, pirinc, pamuk, yer fıstı?ı, tahıllar, baklagiller, patates ve sebzeler, meyvelerden muz ve greyfurt onde gelir. Hayvancılık buyuk onem ta?ır; yeti?tirilen ba?lıca hayvanlar koyun, keci, sı?ır ve devedir. Balıkcılık da ekonomik de?er ta?ımaktadır.

Yo?unlu?u kilometrekareye on dort ki?i olan nufusun % 99’u Sunni muslumandır. Konu?ulan diller yazılabilen (Arap alfabesiyle) yegane Ku?i dil olan Somalice, Sevahili dili, Arapca, ?talyanca ve ?ngilizce’dir. Endustri cok az geli?mi?tir. Karayollarının uzunlu?u 22.100 kilometredir. Ulkede 15 km. ham petrol boru hattı bulunmaktadır. Ba?lıca limanları Benderk?sım, Berbera, Kismayu, Makdi?u’dur. Ba??ehirde uluslararası bir havalimanı vardır. Afrika’nın en yoksul ulkesi olan Somali’nin ihracat urunleri ciftlik hayvanları, muz, deri ve balık, ithal urunleri ise sanayi malları, petrol urunleri ve ce?itli gıda maddeleridir. ?hracatında da ithalatında da ilk sırayı ?talya alır.

Maddenin bu bolumu TDV ?slam Ansiklopedisi’nin 2009 yılında ?stanbul’da basılan 37. cildinde, 372-373 numaralı sayfalarda yer almı?tır. Matbu nushayı pdf dosyası olarak indirmek icin tıklayınız.

II. TAR?H
Eski Mısırlılar’ın Punt olarak adlandırdıkları Somali’nin isminin etimolojisi konusunda farklı rivayetler bulunmaktadır. Hz. Peygamber’in amcasının o?lu Ak?l b. Ebu Talib’in iki o?lundan biri olan ?smail’in adının yerli dilde Smal ?eklini aldı?ı ve daha sonra Somali’ye donu?tu?u kanaati yaygındır. Antik donem co?rafyacıları milattan sonra I. yuzyıldan itibaren Somali’den bahseder. Bolge III. yuzyılda Etiyopya’da hukum suren Aksum Krallı?ı’nın hakimiyetine girdi. Araplar, ?slam oncesi donemde Aden korfezi yoluyla Somali sahil ?ehirleriyle ticari ili?kiler kurdular. Bu ?ehirlerin en onemlisi olan Zeyla‘ (Seylac) VI. yuzyılda kole ve kahve ticareti icin onemli bir merkez haline geldi. Arap kabilelerinin II. (VIII.) yuzyıldan itibaren Somali sahillerine yerle?mesiyle birlikte ?slam bolgede yayılmaya ba?ladı. Aslında pek cok etnik unsurun karı?ımından olu?an Somali halkını Ku?itik soylularla, V. (XI.) yuzyılda bolgeye goc eden Bantular olu?turur. Bununla beraber Somalililer, soylarını efsanevi bir ?ekilde Hz. Peygamber’in amcası Ebu Talib’in o?lu Ak?l’e ba?larlar. Buna gore Somali halkı bolgeye II. (VIII.) yuzyıl ortalarında gelen Ak?l’in iki o?lu Sab ve ?smail’den ne?et etmi?tir. Sab’ın soyundan geldi?i ileri surulen Digil ve Rehaveyn kabileleri Cuba ve ?ebelle ırmakları cevresinde, ?smail’in soyundan geldi?i ileri surulen Dir, Heviye, ?shak ve Darud kabileleri Somali’nin kuzeyinde ve batısında meskundur.

Do?u Afrika hakkında bilgi veren ?slam co?rafyacıları bolge halkından “zenc” (zunuc), bolgeden de Biladuzzenc diye bahsederler. Ortaca? Cin kaynaklarında bolge halkının musluman oldu?u kaydedilir. Muslumanlar kuzey sahilindeki Zeyla‘da II. (VIII.) yuzyıldan itibaren hakimiyet tesis ettiler. Benadir sahillerine yerle?en ve IV. (X.) yuzyılda Makdi?u’yu kuran musluman tuccarlar Orta Afrika’dan cıkarılan altın ticaretiyle u?ra?maktaydı. Altın ticaretinin guneyde ya?ayan Arap kabilesi Kilve’nin eline gecmesiyle Makdi?u halkı ve di?er Arap kabileleri hayvancılık, fildi?i, kole ve amber ticareti yapmaya ba?ladılar. Bolge V. (XI.) yuzyıldan itibaren hıristiyan Habe?liler’in saldırılarına maruz kaldı. VII. (XIII.) yuzyılda tuccar gruplarının lideri Ebu Bekir b. Fahreddin, Makdi?u’da bir sultanlık kurmaya muvaffak oldu. Makdi?u XIII-XIV. yuzyıllarda buyuk geli?me gosterdi. Benadir sahillerinin bu zenginli?i XV-XVI. yuzyıllarda Portekizliler’in saldırılarıyla sona erdi.

Afrika boynuzundaki muslumanlar Habe?liler’le uzun muddet mucadele ettiler. Bu mucadelede merkezi Zeyla‘ olan Adel Sultanlı?ı one cıktı. Adel Sultanlı?ı, XVI. yuzyıl ortalarında Ahmed el-Mucahid (Ahmed Gran) liderli?inde guclenerek Habe?istan’a yapılan saldırıların merkezi konumuna geldi. Merkezini Somali’nin ic bolgelerindeki Harar’a ceken Ahmed el-Mucahid, Somali ve Afer halkından olu?turdu?u ordusunu Turk memluklerle guclendirip on yıl icerisinde hıristiyan Habe?istan Krallı?ı’nı ele gecirdi. Osmanlılar ate?li silahlar gondererek ona yardım ettiler. Ancak 1543 yılında Habe?liler’in Portekizliler’den destek alıp Ahmed el-Mucahid’i oldurmeleri neticesinde Adel Sultanlı?ı’nın yıkılmasının ardından muslumanlar Somali kıyılarında Makdi?u ve Zeyla‘da varlıklarını surdurduler. Bu donemde Osmanlılar buraya gelerek Portekiz i?galine kar?ı Somalili muslumanlarla i? birli?i yaptılar. Zeyla‘ 1559’da Ozdemir Pa?a tarafından Osmanlı topraklarına katıldı. Zeyla‘, Ozdemir Pa?a’nın o?lu Osman Pa?a’nın kurdu?u Habe? eyaleti icinde bir sancak merkezi oldu. Zeyla‘ ve cevresi XVII. yuzyılda Yemen sahilindeki Muha’ya ba?landı. Makdi?u bolgesi, aynı yuzyılın sonlarından itibaren Uman Sultanlı?ı’ndan gelen tuccarların idaresine girdi. Berave, Merka ve Makdi?u 1828 yılında Uman Sultanlı?ı’nın ikiye bolunmesinin ardından Zengibar adasında hukum suren Bu Said hanedanına tabi oldu. Somali’nin kuzey ve orta sahil bolgeleri Zengibar Sultanlı?ı’na ba?lı iken ic bolgelerde Geledi kabilesinin nufuzu devam ediyordu. Somali’nin kuzeyinde hukum suren Macerteyn Sultanlı?ı XIX. yuzyılda ba?ımsız hale geldi. Guney sahilleri ise bu sırada Arap yarımadasından gelen ?baziler’in hakimiyetindeydi.

Somali halkının ya?adı?ı oldukca stratejik bir konuma sahip olan bolgeler XIX. yuzyılın ikinci yarısında ?ngiltere, Fransa, ?talya ve Habe? Krallı?ı’nın ilgisine mazhar oldu. Fransa 1859’da mahalli idarecisinden kiraladı?ı Somali’nin kuzey ucundaki Ubuk’u (Obock) somurgesi ilan edip Osmanlılar’ın butun engelleme cabalarına ra?men burada Fransız Somalisi adıyla bir somurge yonetimi kurdu. Osmanlı Devleti 1865’te Somali kıyılarının Mısır vilayetine ba?landı?ına dair bir ferman yayımladı. 1874-1875’te Mısır Hidivi ?smail Pa?a, Osmanlı Devleti adına Somali’nin kıyı bolgelerini ele gecirdi. Ulkenin di?er kısımlarını ele gecirme cabaları ise ?ngiltere tarafından engellendi. Bu donemde Benadir sahilleri Zengibar’ın kontrolundeydi. Mısır birlikleri Sudan’daki Muhammed Ahmed el-Mehdi isyanları sebebiyle 1883’te Somali’den cekildi. Harar Habe?istan’ın hakimiyetine girdi. Zengibar Sultanlı?ı bolgedeki topraklarının kullanım hakkını Fransa, ?ngiltere ve ?talya’ya devretti. Zeyla‘, Berbera ve Tacure aynı yıl ?ngilizler tarafından Somaliland adıyla somurgele?tirildi. 2 Mart 1891’de ?ngilizler’in ?talyanlar’la anla?masının ardından Somali’nin guney sahilindeki Berave ve Merka gibi ?ehirler ?talyanlar’ın elinde kaldı. ?ngiltere 1905 yılında Somaliland’ı Aden’deki somurgesiyle birle?tirdi. Ulkenin ic kısımlarında hukum suren Macerteyn ve Obbia emirliklerine ait topraklar ise 1927’de ?talyanlar tarafından i?gal edildi. Somali’nin ic bolgeleri bu donemde Habe?istan Kralı II. Menelik’in hakimiyetine gecti. Harar’da bir garnizon kuran Menelik nufuzunu butun Somali’de yaymak istiyordu.

1889’da Somali’de ?mam Muhammed b. Abdullah Hasan liderli?inde somurgecili?e kar?ı buyuk bir direni? ba?ladı. ?mam Muhammed bircok ?slam ulkesine seyahatler yaptı ve bu seyahatleri esnasında ozellikle Sudan’da goru?tu?u Mehdi’den buyuk olcude etkilendi. Bu goru?me onun mucadeleyle dolu hayatında bir donum noktası te?kil etti. ?drisiyye-Salihiyye tarikatına mensup olan ?mam Muhammed yirmi yıl boyunca ?ngiltere, ?talya ve Habe?istan ile sava?tı. ?ngilizler 1910’da sahil bolgelerinden cekilmek zorunda kaldılar. I. Dunya Sava?ı esnasında Osmanlılar tarafından desteklenen ?mam Muhammed, ?talyanlar ve Habe? Krallı?ı kar?ısında da ba?arılı oldu. Onun 1920 yılında olumunun ardından ?talya bolgede guc kazandı. 1935’te Habe?istan’ı i?gal eden ?talya 1940’ta ?ngiliz denetimindeki toprakları da ele gecirerek butun Somali’ye hakim oldu.

Somali’de ba?ımsız bir devlet kurmak amacıyla II. Dunya Sava?ı sırasında ve hemen sonrasında Somali Genclik Kulubu ve Somali Genclik Birli?i gibi cemiyetler kuruldu. Somali’nin gelece?ini belirlemek uzere 1948’de Amerika Birle?ik Devletleri, ?ngiltere, Sovyetler Birli?i ve Fransa bir komisyon kurdular. Komisyon nihai kararı Birle?mi? Milletler’e bıraktı. Bu arada Somali’nin kuzeybatısındaki Ug?din (Ogaden) Etiyopya’ya verildi. ?ngiltere aynı yıl ?talyanlar tarafından i?gal edilen Somaliland’ı geri aldı ve ardından on yıllı?ına ?talya’ya kiraladı. Birle?mi? Milletler, Kasım 1949’da Somali’nin on yıl ?talya idaresinde kaldıktan sonra ba?ımsız olaca?ını ilan etti. 1 Nisan 1950’de uygulamaya konulan kararla Cibuti’den Kenya’ya kadar butun topraklara Somali adı verildi. On yıllık surenin dolmasının ardından Somali Devleti ba?ımsızlı?ını ilan etti (1 Temmuz 1960). Avrupalı somurgeci gucler bolgeden cekildi. Dunya ?slam Konferansı’nın altıncı kongresi 26 Aralık 1964 - 2 Ocak 1965 tarihleri arasında Somali’nin ba??ehri Makdi?u’da yapıldı. Somali, topraklarının onemli bir kısmını i?gal etmeye devam eden Etiyopya ile 1964 ve 1968 yıllarında antla?ma imzaladı. 1967’de Kenya ile anla?ma yaparak bu ulke sınırları icinde kalan topraklar uzerindeki iddiasından vazgecti. Aynı ?ekilde Fransa ile de bir antla?ma imzalayıp Cibuti uzerindeki haklarından feragat etti. Boylece Fransa, Somali’nin kuzeyindeki Cibuti adını verdi?i toprakları 1977 yılına kadar elinde tutmayı surdurdu.

Ba?ımsızlı?ın ardından devlet ba?kanı secilen Adem Abdullah Osman, 1967 yılında gorevi Somali Genclik Cemiyeti lideri ve ba?ımsızlık icin uzun yıllar mucadele vermi? olan Abdurre?id Ali ?irmarki’ye bırakmak zorunda kaldı. Somali, 1969’da kurulan ?slam Konferansı Te?kilatı’nın ilk kurucu uyeleri arasında yer aldı (A?ustos 1969). Abdurre?id Ali gorevinin henuz ikinci yılını tamamlamadan 15 Ekim 1969 tarihinde olduruldu. Musa Bokor devlet ba?kanı secildi. Ancak bir hafta sonra General Muhammed Siyad Berri’nin ba?ında bulundu?u bir grup darbeci yonetime el koydu (21 Ekim 1969). Yeni hukumet devletin adını Somali Demokratik Cumhuriyeti olarak de?i?tirdi. 1970’te Sovyetler Birli?i’nin deste?ini alan yeni devlet ba?kanı General Siyad sosyalist sistemi benimseyerek uygulamaya koydu. Ordunun e?itimi icin Do?u Almanya ve Sovyetler’den uzmanlar getirdi. Cin, Amerika Birle?ik Devletleri, ?talya ve ?ngiltere ile siyasi ili?kiler kurdu. Birkac yıl icinde ulkedeki ekonomik de?eri olan her ?ey millile?tirildi. 1974’te ya?anan a?ırı kuraklı?ın yol actı?ı ekonomik sıkıntılar Siyad Berri’yi Arap Birli?i’ne uye olmaya zorladı.

Siyad Berri, 1975-1978 yılları arasında Etiyopya sınırları icerisinde yer alan ve nufusunun tamamına yakınını Somalili muslumanların olu?turdu?u Ug?din bolgesinin buyuk bir kısmını ulkesine kattı. Sovyetler Birli?i ve Kuba’nın Etiyopya’ya askeri destek vererek Somali ordusunu geri cekilmek zorunda bırakmaları uzerine Siyad Berri, Sovyetler Birli?i’nden uzakla?ıp Amerika yanlısı bir politika izlemeye ba?ladı. 1980’de Amerika Birle?ik Devletleri ile on yıl sureli bir askeri i? birli?i antla?ması imzaladı. Somali Milli Hareketi’nin guclu muhalefetine ra?men 1986’da yeniden devlet ba?kanı secilen Siyad Berri, 1980’li yılların sonunda ortaya cıkan yeni muhalefet hareketlerinin ulkeyi karı?ıklı?a suruklemesine engel olamadı. Etiyopya ile zaman zaman ya?anan gerginlikler 3 Ekim 1988 tarihinde imzalanan barı? antla?masıyla sona erdi.

Somali’yi yirmi iki yıl sert bir politikayla yoneten Muhammed Siyad Berri 1989’da cıkan isyanların ardından kontrolu kaybetti ve 1991 yılı Ocak ayında ulkeyi terketmek zorunda kaldı. Yerine Birle?ik Somali Kongresi uyesi General Muhammed Ferah Aydid gecti. Gittikce artan ?iddet olaylarında 50.000 ki?i oldu. Ulke mahalli gucler arasında payla?ıldı. Kuraklık sonucu ya?anan aclık yuzunden 300.000 ki?inin olmesi ulkeyi buyuk bir felakete surukledi. Muhammed ?brahim Eg?l, ilk defa ?ngiliz i?galiyle olu?turulan Somaliland bolgesinde ic karı?ıklıkları bahane ederek 28 Mayıs 1991’de ba?ımsızlı?ını ilan etti. Ancak milletlerarası camia tarafından gunumuze kadar tanınmadı. 1992 yılında Birle?mi? Milletler’i harekete geciren Amerika Birle?ik Devletleri bu ulkeye umut operasyonu adı altında 28.000 asker gonderdi. ?stedi?i neticeyi alamayan Amerika Birle?ik Devletleri’nin cekti?i askerlerinin yerine bu defa Birle?mi? Milletler’in denetiminde ONUSOM adı verilen 10.000 ki?ilik uluslararası bir guc yerle?tirildi. Ancak bu giri?im de sonuc vermedi. Birle?mi? Milletler, Mayıs 1993’te sadece insani yardıma katkıda bulunmak icin ulkeye ONUSOM II adıyla yeni bir birlik yerle?tirdi. Mart 1995’te Birle?mi? Milletler’e ba?lı butun askerler Somali’den ayrıldı.

General Muhammed Ferah Aydid 1996’da giri?ti?i bir carpı?mada oldurulunce yerine o?lu Huseyin Muhammed Aydid gecti. Huseyin Aydid ulkenin merkezini ve guney bolgesinin idaresini elinde bulundururken Somaliland, Muhammed ?brahim Eg?l’in yonetiminde kalmaya devam etti. ?brahim Eg?l, 23 ?ubat 1997’de kendisini ozerk Somaliland’ın devlet ba?kanı sectirdi. Ertesi yıl ulkenin kuzeydo?usundaki Puntland bolgesi de ozerkli?ini ilan etti. Somali’de gittikce a?ırla?an durumu duzeltmek icin 2000 yılında Birle?mi? Milletler denetiminde rakip taraflar arasında bir antla?ma imzalandı. Abdik?sım Salad Hasan ba?kan secildi. Temmuz 2003’te ulkede federatif bir yapı kabul edildi.

29 Ocak 2004’te on be? yıldır devam eden ic sava?ın liderleri gecici bir parlamento kurmak icin bir anla?maya vardılar. Parlamentonun acılı?ı guvenlik sebebiyle Kenya’nın ba??ehri Nairobi’de yapıldı (22 A?ustos). Puntland bolgesinde ozerkli?ini ilan eden Abdullah Yusuf Ahmed parlamento tarafından devlet ba?kanı secilirken Ali Muhammed Gedi ba?bakan oldu. Kurulan hukumet henuz faaliyetlerine ba?lamadan ba??ehir Makdi?u’da Hasan Zahir Uveys onderli?indeki ?slam Mahkemeleri Birli?i adlı orgutle Amerika Birle?ik Devletleri tarafından desteklenen federal hukumet kuvvetleri arasında Mayıs 2006’da carpı?malar ya?andı. Hasan Zahir Uveys 5 Haziran’da ba??ehir Makdi?u’yu, ardından 90 km. kuzeyindeki Cevher ?ehrini ele gecirdi. Somali’de yonetimin ?slam Mahkemeleri Birli?i’nin eline gecmesi uzerine Amerika Birle?ik Devletleri, terorle ba?lantısı oldu?unu ileri surdu?u bu yonetime kar?ı rakip gruplara destek verdi. Amerika Birle?ik Devletleri ve Etiyopya destekli guclerin kar?ısında ?slam Mahkemeleri Birli?i hareketi ele gecirdi?i yerleri terketmek zorunda kaldı (28 Aralık 2006). Kurulan gecici hukumet ba??ehir Makdi?u’da tam guvenlik sa?lanamadı?ı icin 26 ?ubat 2006’dan itibaren Baytabo (Baidoa, Baydhabo) ?ehrinde gorevini yurutuyordu. Gecici hukumet Kasım 2006’da Etiyopya birliklerinin yardımıyla Makdi?u’ya donebildi. Halihazırda ?slam Mahkemeleri Birli?i, ce?itli milis grupları ile merkezi hukumet birlikleri arasındaki catı?malar devam etmektedir.

E?itim ve Kultur. Somali’de ?slam’ın bolgeye giri?inden itibaren Kur’an mektepleri ve daha ileri seviyede e?itim veren medreselerin acıldı?ı bilinmektedir. XIV. yuzyılın ba?ında bolgeye gelen ?bn Battuta, Makdi?u medresesinden bahsetmektedir. Somalililer, ?talyan hakimiyeti doneminde e?itim dilinin ?talyanca olması sebebiyle e?itim kurumlarından istifade edemediler. Bu donemde Makdi?u’da Somali Milli Universitesi acıldı. Ba?ımsızlıktan sonra modern e?itim muesseseleri kurulmaya ba?landı. 1970’li yılların ba?larında % 5 olan okuma yazma oranı 1995’te % 25’e kadar yukseldi. Devlet Ba?kanı General Muhammed Siyad Berri’nin 1972 yılında Somali dilinin Arap harfleri yerine Latin harfleriyle yazılmasını zorunlu hale getirmesi onemli sorunlara yol actı. Kuraklık ve ic sava?lar buna eklenince ulkede e?itim hayatı tamamen coktu. Ulkenin tek universitesi olan Somali Milli Universitesi ba?ta olmak uzere bircok e?itim kurumu kapandı. Somalili yeni nesiller yuksek o?renimlerini yurt dı?ında yapmak zorunda kaldılar.

Afrika dil ailesi icinde Ku?itik diline mensup Omotana grubundan olan Somali dilinde be? lehce bulunmaktadır. Ulkenin ba?ımsızlı?ı yolunda ilk direni?i ba?latan Muhammed b. Abdullah Hasan aynı zamanda Somali yazılı edebiyatının onde gelen ismidir. 1940 ve 1950’li yıllarda Somali edebiyatı ?iir gelene?inde “heello” ve “helwo” denilen ve daha cok milli duyguları co?turmayı amaclayan iki yeni tarz geli?mi?tir. Abdullah Kar?e, Muhammed ?brahim Versame Hadravi, Muhammed Ha?i G?riyye ve Abdi Kays bu tarzın onde gelen ?airleridir. Siyad Berri’ye muhalif ?iirleriyle tanınan Meryem Hacı Hasan ulkenin en tanınmı? kadın ?airlerindendir. Hz. Peygamber’i methetmek icin yazdı?ı Arapca ?iirlerle bilinen ?eyh Abdurrahman ez-Zeylai’nin ?iirleri dini merasimlerde okunur. ?eyh Akib Abdullah Camii, Somali dilinde dini muhtevalı ?iir yazanların en tanınmı?ıdır. Ferah Muhammed Came Avl, Muhammed Tahir Efrah ve Nureddin Ferah onde gelen romancılar arasında sayılabilir.

Dini Hayat. Somalililer’in ?slamla?ma sureci XVI. yuzyılda tamamlanmı?tır. ?afii mezhebinin yaygın oldu?u ulkede butun muslumanları temsilen bir buyuk kadı, onemli yerle?im mahallerinde de bir kadı ile yardımcısının idaresinde birer ?slam mahkemesi bulunmaktaydı. 1970’te ulke genelinde kırk yedi ?slam mahkemesi mevcuttu. Somali’nin ?slamla?masında tarikatların buyuk etkisi olmu?tur. Bunların icinde en yaygını XV. yuzyıldan beri mensuplarına rastlanan, ancak asıl geli?mesini XIX. yuzyılda gosteren K?diriyye’dir. Ozellikle gunumuzde Etiyopya sınırlarında kalan Harar ?ehri onemli bir K?diriyye merkeziydi. 1819 yılında ?eyh Hasan Cebro guneydeki Cuba ?ehrinde kendi cemaatini olu?turmu?tur. K?diriyye, Kuzey Somali’de ?eyh Abdurrahman Zeylai tarafından yayılmı?tır. ?eyh Uveys b. Muhammed, K?diriyye’nin bolgedeki onemli temsilcileri arasında yer alır. Bir di?er K?diri ?eyhi Benadir kutbu olarak tanınan Abdurrahman b. Abdullah e?-?a?i’dir. Abdullah b. Yusuf, K?diri ?eyhlerinin biyografilerini ihtiva eden el-Mecmu?atu’l-mubareke adlı bir eser telif etmi?tir (I-II, Kahire 1918-1919). Bolgede yaygın ikinci tarikat Ahmed b. ?dris’in kurdu?u ?drisiyye tarikatıdır. Mekke’den Somali’ye gecen Muhammed b. Salih er-Re?idi’nin kurdu?u zaviye ile bilinen ve bundan sonra Salihiyye adını alan tarikat ?eyh Ali May Durogba’nın cabalarıyla guneydeki Merka ve ?ebelle nehri vadisinde yayılmı?tır. Somali milli direni? hareketinin onderi konumundaki Muhammed b. Abdullah Hasan bu kolun Berbera’daki halifesidir. Somaliland’da ise tarikat Seyyid Muhammed ed-Denderavi tarafından temsil edilmi?tir. Ulkede yaygın ucuncu tarikat daha ziyade Makdi?u ile yakınındaki Merka’da yerle?en Makalla Arapları’nın intisap etti?i Rifaiyye’dir. Kabir ziyaretlerinin Somalililer’in dini hayatında onemli bir yeri vardır. Dini liderler cocuklara ?slam’ın o?retilmesi, du?un ve cenaze merasimlerinin yonetilmesi gibi gorevlerin yanı sıra aileler arasındaki sorunlarda ara buluculuk yaparlar.

Somali’de ıslah hareketi Seyyid Muhammed b. Abdullah Hasan ve Hacı Ferah Omer tarafından yaygınla?tırılmı?tır. Hacı Ferah Omer, ?ngilizler tarafından suruldu?u Aden’de Somali ?slam Birli?i’ni kurmu?tur. XX. yuzyılda bolgede Suudi Arabistan’daki Vehhabi-Selefi ve Mısır’daki Musluman Karde?ler hareketleri tarafından desteklenen yeni olu?umlar ortaya cıkmı?tır. el-?ttihadu’l-?slami gibi, sayı bakımından kucuk olmakla birlikte toplum uzerinde buyuk etki bırakan ve merkezi otoriteye kar?ı direnen hareketlerin sayısı artmı?tır. 1969’da ulkede Cemaatu ehli’l-?slam ve Vahdetu ?ebabi’l-?slam adlı iki buyuk ?slami kurulu? vardı. Son yıllarda ulkede dinin toplum uzerindeki rolune vurgu yapan ?slam Mahkemeleri Birli?i adlı yeni bir hareket ortaya cıkmı?tır. 1994’te ba??ehir Makdi?u’da olu?maya ba?layan bu mahkemelerin sayısı on iki kadar olup ba?kanları ?eyh ?erif ?eyh Ahmed’dir. Toplum tarafından kabul goren mahkeme uyeleri Somali ?slam Mahkemeleri Yuksek Konseyi adıyla bir te?kilat kurmu?tur. Makdi?u’da ba?ına buyruk ic sava?ı surduren gruplara kar?ı harekete gecerek seslerini duyuran konseyin uyeleri arasında din bilginleri ve ba??ehrin onde gelen i? adamları da bulunmaktadır.

Maddenin bu bolumu TDV ?slam Ansiklopedisi’nin 2009 yılında ?stanbul’da basılan 37. cildinde, 373-376 numaralı sayfalarda yer almı?tır. Matbu nushayı pdf dosyası olarak indirmek icin tıklayınız.