Henri Christophe

Depi Wikipedya, ansiklopedi lib
(Depi paj redireksyon ≪  Anri Kristof  ≫)
Henri I
(Henri Christophe)
Image illustrative de l’article Henri Christophe
Non nesans Henri Christophe ak Anri Kristof
Fonksyon
1) Wa Ayiti
28 desanm 1806 ? 8 oktob 1820
(13 ane, 10 mwa ak 31 jou)
Dat kouwonman: 2 jen 1811
Predesese: Jacques I (anpere)
Siksese: Henri II
Nesans
Sen Joj
Lanmo (ak 53 ane)
Milo Ayiti
Nasyonalite Ayisyen

Konjwen : Marie-Louise Coidavid
Pitit : Francois-Ferdinand
Francoise-Amethyste
Marie-Blezine
Anne-Athenaire
Victor-Henri
Armand-Eugene

Konpleman
Remak

Henri Christophe , ke yo rele tou Henri I , ki te fet 6 oktob 1767 nan peyi Grenad epi ki mouri 8 oktob 1820 nan Milo ( Ayiti ), se yon solda ayisyen pandan Revolisyon Ayisyen ak dirijan ki te premye wa Ayiti ant 1806 ak 1820, nan pati no peyi a.

Li te premye goumen an 1779 nan ko chase volonte ki soti Sendomeng, pandan syej Savannah pandan Lage Endepandans Ameriken an, sou lod Amiral d'Estaing ak chef deta li a- Majo, Vikonte Francois de Fontanges. Answit, pandan Revolisyon Franse a (1789-1804) ak Revolisyon Ayisyen an (1791-1804), li te goumen anba lod jeneral Toussaint Louverture .

Apati soulevman esklav 1791 la, li monte sou pouvwa a nan ranje Lame Revolisyone Ayiti. Revolisyon an te reyisi jwenn endepandans nan men Lafrans an 1804. Pandan ekspedisyon franse a nan Sendomeng, li te mete tet ansanm ak fos Jeneral Jean-Jacques Dessalines , e li te patisipe nan defet final la Frans.

Apre deklarasyon endepandans ak pwoklamasyon Premye Anpi Ayiti a, Christophe te monte kom jeneral an chef e li te fe seman bay Dessalines, kounye a anpere sou non Jacques I. An 1805, li te patisipe sou lod Dessalines nan pran Sen-Domeng (aktyel Repiblik Dominiken), kont fos franse yo ki te akeri koloni Panyol la nan Trete Bale (1795). Apre asasina anpere an 1806, Christophe pran retret li nan Plaine-du-Nord e li kreye yon gouvenman separe ak gouvenman jeneral Alexandre Petion , ki enstale nan Sid. Otoproklame Regent Eta enperyal la, li te vin 28 desanm 1806, Souveren ak Jeneralisim fos te ak lanme nan Eta Ayiti nan No. Bo kote l, Petion te eli Prezidan Repiblik Sid la. Nan dat 17 fevrye 1807, Christophe, ki te vle lejitimize pouvwa li jan Dessalines te fe anvan an, tabli yon seten estabilite, tabli yon monachi konstitisyonel epi pwoklame tet li Wa peyi d Ayiti sou non Henri I.

Nan langaj chak jou, li pi tou senpleman rele " Wa Christophe ". Premye wa nan listwa ayisyen an, li tabli yon sosyete ki estab sou model restorasyon an Frans. Li te etabli yon nouvo nobles epi li te konfiske privilej ansyen nobles enperyal la. Nan konfli ak rejim repibliken Petyon an, li te dirije yon lage devastate ki te dire depi tonbe nan Anpi a jiska tonbe nan monachi a, soti nan 1807 a 1820. Nan kad politik li nan Wayal Corvee, oswa travay fose, Wayom nan soti. revni li nan pwodiksyon agrikol, sitou sik. Pou pwoteje tet li kont marin franse a, wa a konkli yon ako ak Wayom Ini a.

Malad ak enpopile nan fen rey li a, wa a te komet swisid sou 8 oktob 1820 nan komansman Revolisyon No a. Yo antere l toupre pale li Sans Souci. Kek jou apre, pitit gason l 'ak eritye, Henri II te asasinen pa ensije. Jeneral sid Jean-Pierre Boyer , siksese Petion, te pwofite okazyon sa a pou l anvayi No epi reyini Ayiti e answit tout zile Ispanyola.

Biyografi [ modifye | modifye kod ]

Henri Christophe fet nan lane 1767 te souvan diskite. Selon seten istoryen, li fet nan vil Kap Ayisyen . Pitit yon manman esklav ak yon nonm lib ki te rele Kristof, yo te mennen li nan No Santo Domengo kom esklav. Nan lane 1779, li te sevi nan fos lame franse yo, chase volonte yo nan Santo Domengo pandan Revolisyon Ameriken an tankou yon tanbou. Yo goumen nan batay Savannah. [1]

Le Kristof te granmoun, li te travay kom yon mason, maren, seve ak fabrikan biya. Yon istwa popile rakonte li te travay ak jere konpayi La Couronne, yon otel-restoran nan Kap Franse , premye kapital nan koloni fransez Sen Domeng ak gwo vil kolonyal.

Endepandans [ modifye | modifye kod ]

Pandan revolt la nan lane 1791, li te distenge tet li epi li te vin yon ofisye. Li te goumen pandan kat (4) ane nan No avek Tousen Louveti . An 1802, yo nonmen li jeneral. Men, le Louveti te ekri premye konstitisyon ayisyen an, Frans e yo te refize pemet Ayiti pran endepandans li epi yo te deklare lage sou Louveti, ki te refize kapitile. Kristof ak yon lot jeneral rele Janjak Desalin alye ak Franse yo kont Louveti. An 1802, Louveti te bat ak kaptire pa Franse yo ak depote an Frans. An 1803, Desalin vin gouvene jeneral ann Ayiti, li bat Franse yo ki bese devan rebelyon an.

Ant 1791 ak 1804, Revolisyon Ayisyen an kont kolon franse yo te anraje. Apre echek ekspedisyon Lafrans an 1803,Jan Jak Desalin pwoklame endepandans Ayiti.

Pandan Anpi [ modifye | modifye kod ]

Estati Henri Christophe sou chwal li nan Potoprens .

8 oktob 1804,Jan Jak Desalin, gouvene jeneral an Ayiti, te pran tout pouvwa ak pwoklame tet li anpere nan Kap Ayisyen sou non Jak Premye. Li te Premye Anpi an Ayiti . An 1805, twoup franse yo te toujou estasyone nan pati les nan zile a (kounye a Repiblik Dominiken), kote yo te dirije pa ofisye franse MariLwi Feran. Feran te mobilize twoup li yo epi li te bay lod pou yo sezi tout timoun nwa tou de seks ki poko gen laj 14 zan pou vann tankou esklav. Le li aprann aksyon sa a, Desalin vin fache e li deside anvayi Santo Domengo. Twoup li yo piye plizye vil, tankou Azua ak Moca, epi yo fini senen vil Santo Domengo, gwo fo Franse yo.

Monte sou pouvwa [ modifye | modifye kod ]

Nan potre sa a penti pa yon atis alman nan lakou wayal la, Henri pote gwo kwa lod wayal la ak milite Saint-Henry.

Li te yon prezidan epi yon wa ayisyen sou non "Anri I" oubyen "wa Kristof".

Malgre jefo li pou pwomouvwa edikasyon epi kreye lwa ("Kod Anri"), Anri te yon wa ki pa te popile; Wayom li te toujou nan zen avek Repiblik Sid la, Petyon te vin prezidan Repiblik Ayiti.

Li te konstwi Pale San-Sousi a. Li te konstwi tou Chapel Wayal Milo , ki fe pati Pale San-Sousi , toupre Sitadel-Laferye nan Milo.

Nan fen manda li, moun yo te tounen do ba li ak tout refom li te vle poze pou ekonomi Wayom Ayiti an.

Li te frape avek yon kriz apoleksi. Li te vin kokobe.

Anri tiye tet li ak yon bal, nan yon mes nan yon legliz li te bati. Yo antere li nan Sitadel-Laferye la. Jan-Pye Bwye , prezidan "sid la" lan ap pran pouvwa a pa fos e pwoklame ke pati no a ap ratache avek Repiblik Ayiti 26 oktob ki swiv lan. Piti gason li an te pran pa ensije yo, madanm ni ak pitit fi li a tal refijiye nan Itali .

Desandans [ modifye | modifye kod ]

Wa Anri te gen 5 pitit avek madanm li, larenn lan Mari-Lwiz Kwadavid  :

  1. S.A.R. prens Franswa-Fedinan (1794-1814), san timoun.
  2. S.A.R. prenses Franswaz-Ametis Kristof (1798-1840), san timoun.Prenses Atenayiz Kristof (1800-1839), san timoun.
  3. S.A.R. prens Vikto-Anri Kristo f (1804-1820), prens wayal , san timoun.
Fotografi prezidan Pierre Nord Alexis (1820-1910), pitit-pitit gason Henri Christophe.

Li te gen lot timoun, ilejitim, ki soti nan metres diferan :

  1. S.A.R. Blezin Joj Kristof (1797-1866), ki te lejitimize nan nesans ak tit prenses. Li marye ak yonn nan jeneral papa li yo, Jeneral No Aleksi (1787-1840) ak ki moun li te gen yon pitit gason :
    1. S.A.R. Pye-No Aleksi (1820-1910), Prezidan Repiblik Ayiti (1902-1908). Youn nan pitit li yo, Jak-Edwa Aleksi (ki fet an 1947) te Premye minis (1999-2001 ak 2006-2008).
  2. S.A.R. Pye-Ejen Kristof (1800-1819), ki te lejitimize ak fet prens. Li te dezyem nan lod la nan siksesyon soti nan 1814 jiska lanmo li.
  3. S.A.R.Fedinan Kristof (1775-1815), ki te lejitimize ak fet prens. Youn nan pitit li yo, Michel Bene t [2] , pitit fi biznismann Enes Benet [3] , marye prezidan lavi ak diktate Jan Klod Divalye , ak te premye dam Ayiti ant 1980 ak 1986.
  4. S.A.R. Jan Kristof Anri (1783-1814), marye avek Antwanet yonn nan medam one yo Mari-Lwiz Kwadavid , maryaj konteste pa wa a. Yo te toujou gen 2 pitit gason :
    1. Jozef-Lakos Anri (1805-1901). Youn nan pitit li yo, Lakos Anri Satine (1931-2008), te yonn nan mesye ki pi fe pe ann Ayiti.
    2. Kristof Anri (1808-1887).

Reprezantasyon wa Henri [ modifye | modifye kod ]

Aime Cesaire fe li ewo nan yon pyes teyat : La Tragedie du roi Christophe an 1963.

Ekriven kiben an Alejo Carpentier fe wa Kristof yon pwotagonis santral twazyem pati woman li ki pibliye an 1949.

Powet la ak ote nan Sent Lisi , Derek Walcott (pri Nobel literati 1992), pibliye an 1949, nan laj 19 ane, premye pyes teyat li ki rele An ri Kristof: A Chronicle in Seven Scenes ( Anri Kristof : une chronique en sept scenes ).

Eme Seze te fet Anri Kristof ewo yon pyes teyat : La Tragedie du roi Christophe an 1963.

Bibliyografi [ modifye | modifye kod ]

  • Jacques-Alphonse Mahul, Annuaire necrologique, ou Supplement annuel et continuation de toutes les biographies ou dictionnaires historiques , 2e ane, 1821, Paris : Ponthieu, 1822, p. 318-330 [1]
  • Leconte, Vergniaud. Henri Christophe dans l'Histoire d'Haiti , Paris, 1931.
  • Helene Maspero-Clerc, Un journaliste contre-revolutionnaire Jean-Gabriel Peltier (1760-1825) , Societe des Etudes Robespierristes, Paris, 1973.
  • Tugdual de Langlais, Marie-Etienne Peltier, Capitaine corsaire de la Republique , Ed. Coiffard, Nantes, 2017, 240 p. ( ISBN 9782919339471 ) .

Referans [ modifye | modifye kod ]

Lyen deyo [ modifye | modifye kod ]

Jean-Jacques Dessalines (1804?1806) ? Henri Christophe (1806-1807) ? Bruno Blanchet (1807, enterim) ? Alexandre Petion (1807-1818) ? Jean-Chrisostome Imbert (1818) ? Jean-Pierre Boyer (1818-1843) ? Charles Riviere Herard (1843-1844) ? Philippe Guerrier (1844-1845) ? Jean-Louis Pierrot (1845-1846) ? Jean-Baptiste Riche (1846) ? Celigny Ardouin (1846-1847) ? Faustin Soulouque/Faustin Ie (1847-1859) ? Fabre Geffrard (1859-1867) ? Nissage Saget (1867) ? Sylvain Salnave (1867-1869) ? Nissage Saget (1869-1874) ? Konsey Sekrete deta (1874) ? Michel Domingue (1874-1876) ? Komite revolisyone epi gouvenman pwovizwa (1876) ? Pierre Theoma Boisrond-Canal (1876-1879) ? Joseph Lamothe (1879) ? Florvil Hyppolite (1879) ? Lysius Salomon (1879-1888) ? Pierre Theoma Boisrond-Canal (1888, enterim) ? Francois Denys Legitime (1888-1889) ? Monpoint Jeune (1889, enterim) ? Florvil Hyppolite (1889-1896) ? Konsey Sekrete deta (1896) ? Tiresias Simon Sam (1896-1902) ? Tiresias Simon Sam (1896-1902) ? Cincinnatus Leconte (1902, enterim) ? Pierre Theoma Boisrond-Canal (1902) ? Pierre Nord Alexis (1902-1908) ? Komisyon lod piblik (1908) ? Francois C. Antoine Simon (1908-1911) ? Cincinnatus Leconte (1911-1912) ? Tancrede Auguste (1912-1913) ? Konsey Sekrete deta (1913) ? Michel Oreste (1913-1914) ? Edmond Polynice (1914) ? Oreste Zamor (1914) ? Edmond Polynice (1914) ? Joseph Davilmar Theodore (1914-1915) ? Jean Vilbrun Guillaume Sam (1915) ? Komite revolidyone (1915) ? Philippe Sudre Dartiguenave (1915-1922) ? Louis Borno? (1922-1930) ? Louis Eugene Roy (1930, enterim) ? Stenio Vincent (1930-1941) ? Elie Lescot (1941-1946) ? Franck Lavaud (1946, enterim) ? Leon Dumarsais Estime (1946-1950) ? Franck Lavaud (1950, enterim) ? Paul Eugene Magloire (1950-1956) ? Nemours Pierre-Louis (1956-1957, enterim) ? Franck Sylvain (1957, interim) ? Leon Cantave (1957) ? Gouvernement collegial (1957) ? Leon Cantave (1957) ? Daniel Fignole (1957, enterim) ? Antonio Kebreau (1957) ? Francois Duvalier (1957-1971) ? Jean-Claude Duvalier (1971-1986) ? Henri Namphy (1986-1988) ? Leslie Manigat (1988) ? Henri Namphy (1988) ? Prosper Avril (1988-1990) ? Herard Abraham (1990, enterim) ? Ertha Pascal-Trouillot (1990-1991, enterim) ? Jean-Bertrand Aristide (1991) ? Raoul Cedras (1991) ? Joseph Nerette (1991-1992, enterim) ? Marc Bazin (1992-1993, enterim) ? Jean-Bertrand Aristide (1993-1994) ? Emile Jonassaint (1994, enterim) ? Jean-Bertrand Aristide (1994-1996) ? Rene Preval (1996-2001) ? Jean-Bertrand Aristide (2001-2004) ? Boniface Alexandre (2004-2006, enterim) ? Rene Preval (2006-2011) ? Michel Martelly (2011-2016) ? Jocelerme Privert (2016-2017, enterim) ? Jovenel Moise (2017-2021)