La
Etiopa kalendaro
(
amhare
?????? ??? ?????
,
ya'Ityo??ya zaman a?o?a?ar) estas la ?efa
kalendaro
uzata en
Etiopio
kaj servas anka? kiel la
liturgia kalendaro
por kristanoj en
Eritreo
en la
Eritrea Ortodoksa Eklezio
, la
Etiopa Katolika Eklezio
, kaj la (luterana)
Evangelia Eklezio de Eritreo
.
Deveno kaj rilatoj al aliaj kalendaroj
[
redakti
|
redakti fonton
]
La etiopa kalendaro estas bazita sur la pli malnova aleksandria a?
kopta kalendaro
, kiu sinsekve derivi?is el la antikva
egipta kalendaro
, sed simile al la
julia kalendaro
?i aldonas
supertagon
en ?iu kvara jaro (sen la
gregoria
esceptokazo), kaj ?ia
jaro
komenci?as je la 29-a a? 30-a de
a?gusto
la? la julia kalendaro. Sep- a? ok-jara aparteco inter la datoj de la etiopa kaj julia/gregoria kalendaroj rezultis el nesamaj kalkuladoj por determini la jaron de la
Anunciacio
.
Same kiel la kopta kalendaro, la etiopa kalendaro havas dek du 30-tagajn
monatojn
, plus kvin (a? ses) supertagoj, kiuj konsistigas dek-trian monaton. La etiopaj monatoj komenci?as samtage kiel la koptaj, sed iliaj nomoj venas el la
lingvo geeza
. La sesan supertagon oni aldonas ?iun kvaran jaron, sen escepto, je la 29-a de a?gusto la? la julia kalendaro, do ses monatojn anta? la julia supertago. Tiel la unua tago de la etiopa jaro, 1 Maskaram, ?e jaroj inter 1901 kaj 2099 (inkluzive), estas plej ofte la 11-a de septembro, sed fari?as la 12-a de septembro en jaroj anta? la julia (kaj gregoria) supertago.
La
Novjaro
nomi?as
Enkutata?
en la amhara (la oficiala lingvo de Etiopio), kaj
Ri'se Awde Amet
(?efa Jara Datreveno) en la geeza lingvo (preferata de la
Etiopia Ortodoksa Eklezio
). ?i okazas en la 11-a de septembro (sed en la 12-a de septembro en
superjaroj
). Tiel ekzemple la etiopia jaro 2000 kaj 2002 ("AM":
'Amata M?hrat
, t.e. "Jaro de
Kompato
") komenci?is la 11-an de septembro, 2007 kaj 2009 resp., sed la jaro 2001 AM komenci?is la 12-an de septembro, 2008. ?i tiu datorilato validas ?e la gregoria jaroj de 1900 ?is 2099. Sed ?ar 2100 estos superjaro la? la etiopia kalendaro (kaj la julia) sed ne la? la gregoria, la rilato inter iliaj datoj tiam ?an?i?os je unu tago, kaj tio validos ?is 2200.
La etiopoj kaj anoj de la eritreaj eklezioj nombras la jarojn la? la
Enkarni?a erao
, kiu havas kiel komencan daton la
anunciacio
a?
enkarni?o
de
Jesuo
, la? la kalkulado de
Aniano el Aleksandrio
(?. 400). Aniano fiksis la daton de la anunciacio je la 25-a de marto en la 9-a jaro de la julia kalendaro (la? la kristana formo de tiu kalendaro). Post la e?ropaj eklezioj akceptis la kalkuladon faritan de
Dionizio Eksiguo
en 525, kiu fiksis la Anunciacion precize ok jarojn pli frue ol Aniano. Tial esti?is diferenco inter la jarnumeroj en la du kalendaraj sistemoj.
Pluraj aliaj eraoj estis uzitaj en Etiopio kaj la
Aksuma Re?lando
por la nombrado de jaroj.
- La plej grava el ili, la Erao de Martiroj, a?
Diokleciana erao
, ankora? nun uzata de la
Kopta Eklezio
. ?ia unua jaro komenci?is la 29-an de a?gusto, 284 (gregoriana).
- La
Aleksandrian eraon
kreis aleksandria mona?o, Panodoros, ?irka? 400, fiksante la daton de la krei?o de la mondo je la 29-a de a?gusto
-5493
. Post la 6-a jarcento multaj egiptaj kaj etiopaj kronologoj uzis tiun eraon.
- Aniano, la episkopo de Aleksandrio kies daton por la enkarni?o de Jesuo estas uzata en la nuna etiopa erao (v. supre), preferis uzi la saman daton por la krei?o de la mondo kaj por la enkarni?o de Jesuo, kaj movis la krei?o-daton al la sekva Anunciacio, do la 25-an de marto
-5492
.
Kutime la etiopa eklezio asocias la kvarjara (superjara) ciklo kun la kvar bibliaj evangeliistoj. Tiel la unuan jaron post superjaro oni nomas la jaro de Johano, la duan la jaro de Mateo, la trian la jaro de Marko, kaj la kvaran, la superjaron, la jaro de Luko.
Amhare
-
Tigrinje
(kun tigrinjaj sufiksoj a? nomoj inter krampoj)
|
Kopte
|
Julia/Gregoria komencdato
|
Komencdato en jaro post
sesa supertago
|
| Maskaram (?????)
|
Tut (Thout)
|
11-a de septembro
|
12-a de septembro
|
| ??q?mt(i) (????)
|
Babah (Paopi)
|
11-a de oktobro
|
12-a de oktobro
|
| ??dar (???)
|
Hatur (Hathor)
|
10-a de novembro
|
11-a de novembro
|
| Ta??a? ( ????)
|
Kiyahk (Koiak)
|
10-a de decembro
|
11-a de decembro
|
| ??rr(i) (??)
|
Tubah (Tobi)
|
9-a de januaro
|
10-a de januaro
|
| Yakatit (Lakatit) (????)
|
Amshir (Meshir)
|
8-a de februaro
|
9-a de februaro
|
| Magabit (????)
|
Baramhat (Paremhat)
|
10-a de marto
|
10-a de marto
|
| Miyazya (????)
|
Baramundah (Paremoude)
|
9-a de aprilo
|
9-a de aprilo
|
| G?nbot (????)
|
Bashans (Pashons)
|
9-a de majo
|
9-a de majo
|
| Sane (??)
|
Ba'unah (Paoni)
|
8-a de junio
|
8-a de junio
|
| ?amle (???)
|
Abib (Epip)
|
8-a de julio
|
8-a de julio
|
| Nahase (???)
|
Misra (Mesori)
|
7-a de a?gusto
|
7-a de a?gusto
|
| ?ag??men/?agume (????/???)
|
Nasi (Pi Kogi Enavot)
|
6-a de septembro
|
6-a de septembro
|
Notu ke ?i tiuj datoj validas por la Gregoria kalendaro nur de marto 1900 ?is februaro 2100.
"Ethiopian calendar"
(en la angla Vikipedio)