De publieke omroepen hebben in vijf jaar bijna eenderde van hun totale ledena antal verloren. Van de 3,5 miljoen leden uit 2014 (de laatste telling) zijn er nu nog 2,5 miljoen over. Vooral de gefuseerde omroepen zijn geslonken. AVROTROS is bijna gehalveerd (400.000 leden) en komt nu in de buurt van MAX (360.000 leden), de enige omroep die groeit.

Dat blijkt uit een rondgang langs de omroepdirecteuren. De ledenkrimp past bij een langere, algemene trend onder verzuilde organisaties (kerken, vakbonden, politieke partijen). Minister Slob (Media, ChristenUnie) spreekt in zijn Kamerbrief over de toekomst van de publieke omroep over ?de verminderde bereidheid bij sommige groepen in de samenleving om zich via een lidmaatschap aan een omroep te binden”.

Opmerkelijk is dat de grote omroepen die eerder fuseerden, onder druk van het kabinet, nu het meeste ledenverlies lijden. AVROTROS-directeur Eric van Stade: ?Minister Slob zegt dat we ons beter moeten profileren. Dat is een hele leuke. Eerst ons laten fuseren, en dan klagen dat we geen eigen gezicht meer hebben.”

Ondertussen wil minister Slob de vijfjaarlijkse ledentelling een jaar uitstellen. Hij zou op 31 december gaan tellen, maar hij heeft de peildatum verplaatst naar ten vroegste 30 september volgend jaar, en waarschijnlijk 31 december 2020. Meer adempauze voor de omroepen? Nee, ze hadden hun campagnes om leden te werven al zo ingericht dat ze na deze Kerst zouden pieken. Nu moeten ze nog een jaar langer werven, of volgend jaar opnieuw beginnen. Dat is duur: een wervingscampagne kost vele tonnen.

Wervingscampagne kost tonnen

Als onderdeel van zijn hervorming van de publieke omroep wil Slob het telsysteem van omroepleden aanpassen, zo stelt hij in zijn Mediabrief van 14 juni. Publieke omroepen krijgen een uitzendvergunning als ze op de vijfjaarlijkse peildatum een minimum aantal leden hebben. Nu het aantal leden terugloopt, en een lidmaatschap van een vereniging als ouderwets wordt beschouwd, wil Slob het minimum verlagen: 50.000 leden voor de aspirant-omroepen (Human, WNL, PowNed) en 100.000 voor de andere zes. Om de veranderingen wettelijk door te voeren, heeft hij meer tijd nodig. Vandaar het uitstel.

Het verlies van in totaal een miljoen leden kan nog enigszins bijtrekken als de ledenwervingscampagnes van de omroepen op stoom komen. En 2,5 miljoen is nog altijd een indrukwekkend draagvlak. Ter vergelijking: de KNVB heeft 1,2 miljoen leden, en de politieke partijen hebben er samen 315.000. Alle politieke partijen bij elkaar opgeteld hebben evenveel leden als de VPRO in zijn eentje.

Bovendien zitten de meeste omroepen nog ver boven de nieuwe ondergrens. Alleen de drie aspirant-omroepen (WNL, Human, PowNed) krijgen het moeilijk. Een wervingscampagne kost enkele tonnen, en nu ze volgend jaar ook nog zullen moeten werven, komen daar twee of drie ton bij, zeggen ze. En ze hebben als kleine omroep niet zoveel geld. Ze hadden het liever aan programma’s besteed. Verder, zo zeggen ze, gaat het binnenhalen van nieuwe leden steeds moeizamer.

PowNed begint deze maand aan zijn campagne. Om het uitstel van de peildatum te omzeilen, wil voorzitter Dominique Weesie nu geworven leden pas volgend jaar laten betalen. De campagne is opmerkelijk want Weesie is fel tegen het ledensysteem, dat hij als achterhaald beschouwt: ?Het gaat ons zo’n 7,5 ton kosten. Doodzonde, gewoon door de wc gespoeld. We hadden er ook twaalf mooie documentaires van kunnen maken.” Hij heeft nu slechts de helft van het minimum aantal benodigde leden.

Verhoging contributie

Weesie wijst op de ruim 300.000 YouTube-abonnees en de bijna 700.000 Facebook-volgers van PowNed die voor het ministerie allemaal niet meetellen als leden. Slob komt hem tegemoet door zich voor te nemen het bestaansrecht van een omroep in de toekomst niet alleen meer aan het ledenaantal te koppelen. Hoe dan wel, moet hij nog uitwerken.

Om het aantal eenjaarsvliegen in het ledenbestand te verkleinen, wil Slob de contributie verhogen. Nu is die nog 5,72 euro per jaar. De directeuren van MAX, BNNVARA en AVROTROS zijn er niet blij mee. Onder de omroepleden zitten veel ouderen. Die zouden de contributie na een verhoging niet meer kunnen betalen.

In werkelijkheid vragen verschillende omroepen al meer dan het minimum. Jan Slagter van Omroep MAX, het felste tegen de verhoging, vraagt al 7,50 euro. VPRO en EO vragen rond de vijftien euro en hebben diverse leden die vrijwillig meer betalen. Arjan Lock van de EO: ?We hebben liever duurzame leden die bereid zijn iets meer te betalen.”

Lees ook

‘Het mooist zou zijn, helemaal geen tv-reclame’

De directeuren zeggen dat hun ledenbestand nog altijd staat voor hun worteling in de samenleving. Geheel in lijn met wat Slob wil, gaat het hen om de kwaliteit van de leden. Ze willen betrokken, trouwe leden, die zich bijvoorbeeld aan een programmatitel binden . Bert Huisjes van WNL: ?Zo’n peildatum is een flitsopname. Terwijl we naar consistentie streven.”

De ledenadministratie moet ook niet op zichzelf staan: de omroepen zeggen dat ze bouwen aan een band met de leden door middel van allerlei evenementen, zoals praatavonden en reizen. Naar de EO Jongerendag in mei kwamen vijftienduizend mensen. Met AVROTROS kun je naar Museum More in Gorssel. En MAX onderhoudt de ‘Soresdienst’, die mensen in uitzichtloze situaties helpt.