Απολογ?α

υπ?ρ του εν τω βιβλ?ω του ≪ Αορ?του Πολ?μου≫ κειμ?νου σημει?ματο? περ? τη? Κυρ?α? ημ?ν Θεοτ?κου

Οσ?ου Νικοδ?μου του   Αγιορε?του [1]

 

Επειδ? τινε? πεπαιδευμ?νοι, οι τη ιερ? μ?λιστα θεολογ?α σχολ?ζοντε?, αναγιν?σκοντε? το σημε?ωμα, το οπο?ον ?χω περ? τη? Κυρ?α? Θεοτ?κου εν τω νεοτυπ?τω βιβλ?ω του ≪ Αορ?του Πολ?μου≫   [Βλ?πε σχετικ? κε?μενο], απορο?σι·

α ? πω? ε?πον, ?τι, αν καθ’ υπ?θεσιν ?λοι οι ?νθρωποι και τα λοιπ? κτ?σματα ?θελον γ?νη κακ?, μ?νη η Κυρ?α Θεοτ?κο? ?τον ικαν? να ευχαριστ?ση τον Θε?ν· και

β ? πω? ε?πον, ?τι ?λο? ο νοητ?? και αισθητ?? κ?σμο? ?γινε δια το τ?λο? (=τον σκοπ?ν) το?το, ?τοι δια την Κυρ?αν Θεοτ?κον, και π?λιν η Κυρ?α Θεοτ?κο? ?γεινε δια τον Κυριον ημ?ν   Ιησο?ν Χριστ?ν· επειδ?, λ?γω, περ? το?των απορο?σ? τινε?, απολογο?μαι εντα?θα δια βραχ?ων ει? λ?σιν τη? απορ?α? των.

********************************

Προ? μεν ουν το α ? αποκρ?νομαι:

α) ?τι την γν?μην τα?την ανεπτυγμ?νω? αναφ?ρει ο μ?γα? εκε?νο? θεολ?γο? τη? Θεσσαλον?κη? Γρηγ?ριο? ο Παλαμ??· επειδ? δε εγ? ουκ ?χω το βιβλ?ον εκε?νο, εν ω η τοια?τη περι?χεται γν?μη, ?να τα?την εκθ?σω ?δε, εκθ?τω ?λλο ρητ?ν του αυτο?   Αγ ? ου, εν ω συνεπτυγμ?νω? η τοια?τη περι?χεται δ?ξα Φησ?ν ουν εκε?νο? επ? λ?ξεω? τα?τα· ≪Ο λ?γων το?νυν μη δειν γεν?σθαι παρ? του Θεο? του? κολασθησομ?νου? ουδ? του? σωζομ?νου? δειν φησι γεν?σθαι, ο?τε τιν? ?λω? λογικ?ν και αυτεξο?σιον φ?σιν· ει δε και δια την λογικ?ν φ?σιν τ?λλα γ?γονε π?ντα, το?τ? φησιν, ω? ουκ ?δει δημιουργ?ν ε?ναι τον Θε?ν, ορ?τε την ατοπ?αν ?ση? Αλλ’ επειδ? λογικο? και αυτεξουσ?ου γ?νου? δημιουργηθ?ντο? υπ? του Θεο?, τη του αυτεξουσ?ου ροπ? και διαφ?ρω χρ?σει οι μεν ?μελλον ?σεσθαι κακο?, οι δε αγαθο?, τι τω ?ντω? αγαθ? προσ?κον, δια του? εσομ?νου? κακο??, μη προαγαγε?ν ει? γ?νεσιν του? αγαθο??? Και τι αν τι? εννο?σειεν αδικ?τερον? Ει γαρ και μ?νο? ει? ?μελλεν ?σεσθαι ο αγαθ??, ουδ   ο ? τω τη? δημιουργ?α? αφε?σθαι δ?καιον· "κρε?σσων γαρ ει? ποι?ν το θ?λημα του Κυρ?ου η μυρ?οι παρ?νομοι"≫ [2] . Τωρα, αν εν?? και μ?νου των τυχ?ντων και απλ?? σωζομ?νων η δημιουργ?α ?θελε προκριθ? παρ? τω αγαθ? Θε? τη? δημιουργ?α? ?λων ομο? των ?λλων Αγγ?λων τε και ανθρ?πων, κακ?ν γενομ?νων και απολλυμ?νων, καθ?? λ?γει ο   Αγιο? ο?το?, ταυτ?ν ειπε?ν· αν ει? και μ?νο? απλ?? των σωζομ?νων ικαν?? να ευχαριστ?ση τον Θε?ν, η ?λοι ομο? οι ?λλοι, ο?τινε? ?μελλον να απολεσθ?σι· π?σω μ?λλον και ασυγκρ?τω? π?σω ?τον ικαν? να ευχαριστ?ση μ?νη τον Θε?ν η Κυρ?α Θεοτ?κο?, η ασυγκρ?τω? π?ντων των σωζομ?νων υπερ?χουσα   Αγγ ? λων τε και ανθρ?πων δια την ασ?γκριτον αυτ?? αγι?τητα η ?λοι ομο? οι καθ’ υπ?θεσιν κακο? γενησ?μενοι και απολεσθησ?μενοι   ?γγελο? τε και ?νθρωποι?

β) ?τι αν η Κυρ?α Θεοτ?κο? θεωρηθ? εν τη καταστ?σει εκε?νη, εν η εγγ?στριον ε?χεν εν τη απειρ?νδρω αυτ?? κοιλ?α τον Υι?ν του Θεο? (καθ’ ?ν, ω? τινε? των πολιτικ?ν ν?μων γνωματε?ουσιν, ω? μ?ρο? φυσικ?ν τη? μητρ?? το ?μβρυον λογ?ζεται [3] , καν το?το απαρ?σκη ?λλοι? ν?μοι? πολιτικο?? [4] )· εν τη καταστ?σει, λ?γω, τα?τη ε?ν η Κυρ?α Θεοτ?κο? θεωρηθ?, ?χι μ?νον ?τον ικαν? να ευχαριστ?ση τον Θε?ν δια ?λα τα ενεργε?α δημιουργηθ?ντα κτ?σματα, αλλ? και δι’ ?λα τα ?λλα, τα δυνατ? μεν ?ντα απλ?? ει? τον Θε?ν δημιουργηθ?ναι, ενεργε?α δε μη δεδημιουργημ?να· ?τι εν τη καταστ?σει τα?τη ?φερεν εν εαυτ? και εξ εαυτ?? σεσαρκωμ?νον τον απειροδ?ναμον του Θεο? Λογον, τον δημιουργ?σαντα τα π?ντα και απε?ρου? κ?σμου? δημιουργ?σαι δυν?μενον.

γ) Τρ?τον δε και τελευτα?ον αποκρ?νομαι, ?τι ?περ εν τω σημει?ματι εκε?νω ε?πομεν, ουκ αποφαντικ?? και δογματικ??, αλλ? διστακτικ?? και μετ? υποθ?σεω? ε?πομεν.

********************************

Προ? δε το Β? αποκρ?νομαι, ?τι ?χι μ?νον πω? ?λο? ο κ?σμο? νοητ?? τε και αισθητ?? ?γεινε δια το τ?λο? το?το, ?τοι δια την Κυρ?αν Θεοτ?κον, και η Κυρ?α Θεοτ?κο? ?γεινε π?λιν δια τον Κυριον ημ?ν Ιησο?ν Χριστ?ν, καθ?? το?το τραν?? και αριδ?λω? παρ?στησιν ο σοφ?? και θεολογικ?τατο? Ιωσ?φ ο Βρυ?ννιο?, ο?τω? επ? λ?ξεω? λ?γων· ≪Και ?να συνελ?ν ε?πω το παν του σκοπο?, και παντ?? το?δε του κ?σμου, και π?ση? τη? κτ?σεω?, π?ντων στοιχε?ων, και πασ?ν των γενε?ν, παντ?? δε γ?νου? ημ?ν, και π?ση? ανθρ?πων φυλ??, απ?ντων αι?νων, και πασ?ν των ωρ?ν, το ?νθο? μεν η Δεσποινα Θεοτ?κο?, ο ωραι?τατο? δε καρπ?? (λ?γω δε κατ? το ανθρ?πινον), ο Υι?? εστιν αυτ?? ο μονογεν??≫ [5] . Ου μ?νον, λ?γω, το?το αποκρ?νομαι, αλλ? και προ? το?τοι?, πω? ?λο? ο νοητ?? και αισθητ?? κ?σμο? δια το?το το τ?λο? προεγνωρ?σθη απ’ αι?νο? και προωρ?σθη. Ποθεν δ?λον?   Απ? των εξ?? ρηθησομ?νων.

Αι μεν γαρ θε?αι Γραφα? μαρτυρο?σιν, ?τι το Μυστ?ριον τη?   Ενσ?ρκου του Θεο? Λογου Οικονομ?α? ε?ναι αρχ? ?λων των οδ?ν του Κυρ?ου, ?τι ε?ναι πρ?τον π?ντων των κτισμ?των, και ?τι αυτ? προωρ?σθη προ του προορισμο? π?ντων των σωζομ?νων· τα δε ρητ? των Γραφ?ν, δι’ ?ν μαρτυρε?ται, τα?τ? εισι· το ≪Κυριο? ?κτισ? με αρχ?ν οδ?ν Αυτο?, ει? ?ργα Αυτο?≫, ≪προ του αι?νο? εθεμελ?ωσ? με≫ [6] · το· ≪Ο? εστιν εικ?ν του Θεο? του αορ?του, πρωτ?τοκο? π?ση? κτ?σεω?≫ [7] (και ?ρα, ?τι ουκ ε?πεν εντα?θα απλ?? κτ?σεω?, αλλ? π?ση? κτ?σεω?)· και το· ≪Ου? προ?ρισε συμμ?ρφου? τη? εικ?νο? του Υιο? αυτο?, ει? το ε?ναι αυτ?ν πρωτ?τοκον εν πολλο?? αδελφο??≫ [8] . Και τα?τα μεν τα του θεσπεσ?ου Πα?λου.

Συμφωνο?σι δε ται? θε?αι? Γραφα?? και πολλο? των θε?ων Πατ?ρων· τα γαρ ανωτ?ρω ρητ? ο?τοι ερμηνε?οντε?, το ≪Κυριο? ?κτισ? με αρχ?ν οδ?ν αυτο?≫, και το ≪Πρωτ?τοκο? π?ση? κτ?σεω?≫, λ?γουσιν ?τι εννοο?νται τα?τα δια τον   Ιησο?ν Χριστ?ν, ?χι κατ? την θε?τητα· δι?τι καθ’ ? Θε??, ομοο?σιο? ων και συνα?διο? τω Πατρ?, ο?τε εκτ?σθη υπ? του Θεο?, ο?τε ε?ναι το πρ?τον των κτισμ?των, καθ?? εβλασφ?μει ο ?ρειο?· αλλ? εννοο?νται κατ? την ανθρωπ?τητα, την οπο?αν δηλαδ? προ παντ?? ?λλου πρ?γματο? προε?δεν ο Θε?? αρχ?ν των θε?ων Του α?δ?ων ορισμ?ν, πρ?τον π?ντων των ποιημ?των· οι Πατ?ρε? δε ο?τοι ε?ναι ο μ?γα?   Αθαν?σιο? [9] , Κυριλλο? ο   Αλεξανδρε ? α? [10] και ο θε?ο? Αυγουστ?νο? [11] .

 Οτι δε ο προορισμ?? του Χριστο? αρχη εστι του προορισμο? π?ντων των σωζομ?νων, μαρτυρε? μεν ο   Απ?στολο?, ειπ?ν ανωτ?ρω· ≪Ου? προ?ρισε συμμ?ρφου? τη? εικ?νο? του Υιο? αυτο?≫ [12] · συνομολογε? δε και ο Οικουμ?νιο? το ρητ?ν ερμηνε?ων· ≪?περ εστ?, φησ?ν, ο Υι?? του Θεο? κατ? φ?σιν εν τη ενανθρωπ?σει (δ?λον δε ω? ?γιο? και αναμ?ρτητο?), το?το και αυτο? γεγ?νασι κατ? χ?ριν· "συμμ?ρφου?" γαρ του? ισομ?ρφου? εικ?να δε του Υιο?, την Οικονομ?αν καλε?, και το εντε?θεν αυτο? σ?μα≫ [13] . Την εικ?να τα?την, ≪την εν αγιασμ? ζω?ν, και την προ? παντιο?ν αμ?μητον πολιτε?αν≫, ηρμ?νευσε και ο   Αλεξανδρε ? α? Κυριλλο? [14] · και ο Κορ?σιο? δε πλατ?τερον το δ?γμα το?το εκτ?θεται [15] .

Λεγει δε και ο θεοφ?ρο? Μαξιμο? τα?τα· ≪Το?τ? εστι το μ?γα και απ?κρυφον μυστ?ριον· το?τ? εστι το μακ?ριον, δι’ ? τα π?ντα συν?στησαν, τ?λο?· το?τ? εστιν ο τη? αρχ?? των ?ντων προεπινοο?μενο? θε?ο? σκοπ??, ον ορ?ζοντε? ε?να? φαμεν, "προεπινοο?μενον τ?λο?, ου ?νεκα μεν π?ντα, αυτ? δε ουδεν?? ?νεκα" Προ? το?το το τ?λο? αφορ?ν, τα? των ?ντων ο Θε?? παρ?γαγεν ουσ?α?   Το?το κυρ?ω? εστ? το τη? προνο?α? και των προνοουμ?νων, π?ρα?· καθ’ ? ει? τον Θε?ν, η των υπ’   αυτο? πεποιημ?νων εστ?ν ανακεφαλα?ωσι?. Το?τ? εστι το π?ντα? περιγρ?φον του? αι?να?, και την υπερ?πειρον και απειρ?κι? απε?ρω? προ?π?ρχουσαν των αι?νων μεγ?λην του Θεο? βουλ?ν εκφα?νον μυστ?ριον· η? γ?γονεν ?γγελο? αυτ?? ο κατ’ ουσ?αν του Θεο? Λογο? γεν?μενο? ?νθρωπο?· και αυτ?ν, ει θ?μι? ειπε?ν, τον ενδ?τατον πυθμ?να τη? Πατρικ?? αγαθ?τητο? φανερ?ν καταστ?σα?, και το τ?λο? εν αυτ? δε?ξα?, δι’ ? την προ? το ε?ναι σαφ?? αρχ?ν ?λαβον τα πεποιημ?να≫ [16] . Ακο?ει?? πω? δια το Μυστ?ριον το?το ?λα τα π?ντα και προεγν?σθησαν και προωρ?σθησαν και εγ?νοντο, αυτ? δε δι’   ουδ?ν τ?λο?, ο?τε προεγν?σθη, ο?τε προωρ?σθη, ο?τε εγ?νετο?

Τα αυτ? δε σχεδ?ν τω θεοφ?ρω Μαξ?μω θεολογε? και ο μ?γα? τη? Θεσσαλον?κη? Γρηγ?ριο?, ο?τω φρ?ζων αυτολεξε?· ≪Ειπ?ν δε ο Πατ?ρ ?νωθεν περ? του κατ? σ?ρκα βαπτισθ?ντο?, "ο?τ?? εστιν ο Υι?? μου ο αγαπητ?? εν ω ευδ?κησα", ?δειξεν, ?τι τα ?λλα π?ντα, τα δια των Προφητ?ν πρ?τερον εκε?να, αι νομοθεσ?αι, αι επαγγελ?αι και υιοθεσ?αι, ατελ? ην και ου κατ? προηγο?μενον του Θεο? θ?λημα ελ?χθησαν και ετελ?σθησαν, αλλ? προ? το νυν τ?λο? ?βλεπον· και δια του νυν τελεσθ?ντο?, κακε?να ετελει?θησαν Και τι λ?γω τα? δια των Προφητ?ν νομοθεσ?α?, τα? επαγγελ?α?, τα? υιοθεσ?α?? Και η απ’ αρχ?? γαρ καταβολ? του κ?σμου, προ? Το?τον ?βλεπε, τον κ?τω μεν ω? υι?ν ανθρ?που βαπτιζ?μενον, ?νωθεν δε Υι?ν αγαπητ?ν μ?νον μαρτυρο?μενον Θεο?, δι’ ?ν τα π?ντα, και δι’ ο? τα π?ντα, καθ’ ? φησιν ο   Απ ? στολο?.

Ουκο?ν και η απ’ αρχ?? παραγωγ? του ανθρ?που, δι’   Αυτ?ν, κατ’ εικ?να πλασθ?ντο? του Θεο?, ?να δυνηθ? ποτε χωρ?σαι το αρχ?τυπον· και ο εν τω παραδε?σω παρ? Θεο? ν?μο? δι’ Αυτ?ν· ου γαρ αν ?θηκεν ο θε??, ε?περ ει? ?παν ?μελλε διαμ?νειν ατ?λεστο?· και τα μετ’ Αυτ?ν υπ? Θεο? ειρημ?να και τετελεσμ?να σχεδ?ν π?ντα δι’ Αυτ?ν, ει μη τι? ερε? καλ?? και τα υπερκ?σμια π?ντα, τα? αγγελικ??, λ?γω, φ?σει? τε και τ?ξει? και τα? εκε? θεσμοθεσ?α?, προ? το?το τε?νειν απ’ αρχ?? το τ?λο?, την Θεανδρικ?ν Οικονομ?αν, λ?γω, η και απ’ αρχ?? ?χρι τ?λου? διηκ?νησαν.

Ευδοκ?α γαρ εστι το προηγο?μενον και αγαθ?ν του Θεο? και τ?λειον θ?λημα· Ο?το? δε εστι μ?νο?,   Ω ευδοκε? και επαναπα?εται και αρ?σκεται τελ?ω? ο Πατ?ρ, ο θαυμαστ?? αυτο? Συμβουλο?, ο τη? Μεγ?λη? αυτο? Βουλ?? Αγγελο?, ο παρ’ Αυτο? του οικε?ου Πατρ?? ακο?ων και λαλ?ν και τοι? υπακο?σουσι παρ?χων ζω?ν αι?νιον≫ [17] .

 Ακο?ει?, ?τι ο Θε?? δια το?το επο?ησε τον ?νθρωπον κατ’ εικ?να εαυτο?, ?να δυνηθ? να χωρ?ση το Αρχ?τυπον δια τη?   Ενανθρωπ?σεω??

 Οθεν και σ?νδεσμον του νοητο? και αισθητο? κ?σμου, και ανακεφαλα?ωσιν και επ?λογον ?λων των κτισμ?των ?κτισεν ο Θε?? τον ?νθρωπον δια το?τον τον σκοπ?ν, ?να ενωθε?? μετ’ αυτο?, ενωθ? μεθ’ ?λων των κτισμ?των, και ανακεφαλαιωθ?σιν εν τω Χριστ? ουρ?νια και επ?γεια, ω? λ?γει ο Πα?λο? [18] · και κτ?στη? και κτ?σι? γ?νηται εν καθ’ υπ?στασιν, κατ? τον θεοφ?ρον Μαξιμον.

 Οτι δε η του Θεο?   Ενανθρ ? πησι? ?τον αναγκα?α, μαρτυρε? ο θε?ο? τη? Αλεξανδρε ? α? Κυριλλο?, ειπ?ν περ? τη? Μεταμορφ?σεω?· ≪Η μεν του Θεο? και Πατρ?? φων? καλ? τε και αξι?γαστο?, ακρ?τω δε ?δη κατεχ?μενοι δε?ματι π?πτουσιν οι μαθητα?, ?να δη π?λιν και δια το?του μ?θωμεν, ω? αναγκαιοτ?τη τοι? επ? γη? η του Σωτ?ρο? ημ?ν αναπ?φανται μεσιτε?α, νοουμ?νη δηλαδ? κατ? τον τη? ενανθρωπ?σεω? τρ?πον· ει μη γαρ γ?γονε καθ   ? μ ? ?, τι? αν ημ?ν ?νεγκεν ?νω προσβ?λλοντα Θε?ν, και την ?φατον αυτο? δ?ξαν ουδεν? τ?χα των γεννητ?ν φορητ?ν, εμφα?νοντα? Φω? γαρ οικε?ν Αυτ?ν απρ?σιτον και ο μακ?ριο? ?φησε Πα?λο?≫ [19] .

 Αλλ? και ο ιερ?? Αυγουστ?νο? λ?γει [20] , ?τι δια το?το ?λαβε σ?μα και ψυχ?ν ο Θε??, δια να μακαρισθ? η ψυχ? και το σ?μα του ανθρ?που· η ψυχ? δια τη? θε?τητ?? Του και το σ?μα δια τη? ανθρωπ?τητ?? Του.

Και αφ?νω να λ?γω, ?τι και αι τ?ξει? των   Αγγ?λων χρε?αν ε?χον τη?   Ενσ?ρκου Οικονομ?α?, ?χι μ?νον ?να δι’ Αυτ?? λ?βωσι την ατρεψ?αν· προ γαρ τα?τη? ουκ ε?χον αυτ?ν κατ? την γν?μην πολλ?ν θεολ?γων [21] , αλλ’ ?να δι’ Αυτ?? και χωρητικ?τεροι γ?νωνται, και τρανοτ?ρων ακολο?θω? απολα?ωσι των θεαρχικ?ν ελλ?μψεων και μυστηρ?ων.

 Οθεν, ε?πεν ο σοφ?? Θεοδ?ρητο?, ?τι οι   Αγγελοι μετ? την   Ενσ ? ρκωσιν βλ?πουσι τον Θε?ν ουκ εν ομοι?ματι τη? δ?ξη?, ω? πρ?τερον, αλλ’ αληθε? και ζ?ντι τη? σαρκ?? καλ?μματι· και δια το?το ο Πα?λο? κεφαλ?ν ε?πεν τον Χριστ?ν, καθ’ ? ?νθρωπον δηλαδ?, υπ?ρ π?ντα [22] ?, ω? ο θε?ο? Ιερ?νυμο? γρ?φει, υπ?ρ π?σαν την εκκλησ?αν,   Αγγ?λων δηλαδ? και ανθρ?πων [23] .

Λεγει δε και ο   Αρεοπαγ?τη? Διον?σιο? περ? των Αγγ?λων τα?τα· ≪τη? δε   Ιησο? κοινων?α? ωσα?τω? ηξιωμ?να?, ουκ εν εικ?σιν ιεροπλ?στοι? μορφωτικ?? αποτυπο?σι (?τοι αποτυπο?σαι?) την θεουργικ?ν ομο?ωσιν, αλλ’ ω? αληθ?? αυτ? πλησιαζο?σα? εν πρ?τη μετουσ?α τη? γν?σεω? των θεουργικ?ν αυτο? φ?των≫ [24] .

 ?φη δε και ο   Αγιο?  Ισα?κ ο Σ?ρο?· ≪Προ τη? ενσ?ρκου επιδημ?α? του Χριστο? ουκ ην αυτο?? (τοι?   Αγγ ? λοι?, δηλαδ?) κατ   ? ξουσ ? αν, ?στε εισι?ναι προ? τα?τα τα μυστ?ρια, ?τε δε εσαρκ?θη ο Λογο?, ηνο?χθη αυτο?? θ?ρα εν τω   Ιησο?≫ [25] .

Και ο ιεροκ?ρυξ δε Ηλ?α? Μηνι?τη? σαφ?στατα το?το λ?γει· ≪Το μ?γα Μυστ?ριον τη?   Ενσ ? ρκου Οικονομ?α?, καθ?? ε?ναι το υψηλ?τερον, το ευγεν?στερον και το τελει?τερον ?ργον τη? δημιουργικ?? θε?α? σοφ?α? και δυν?μεω?, ?τζι πρ?τον απ? κ?θε ?λλο επρομελετ?θη και επρογνωρ?σθη απ? τον παντ?φορον νουν του Θεο? Πριν να προορ?ση ο Θε?? την πλ?σιν η των αγγ?λων η των ανθρ?πων η τινο? ?λλου κτ?σματο?, επρο?ρισεν ει? την α?δι?ν Του βουλ?ν την σ?ρκωσιν του θε?ου Λογου· ?θεν η σ?ρκωσι? του θε?ου Λογου λ?γεται ει? τα? θε?α? Γραφ?? " Αρχ? των οδ?ν Κυρ?ου", και αυτ?? ο σαρκωθε?? θε?ο? Λογο? "πρωτ?τοκο? π?ση? κτ?σεω?"≫ [26] .

Καθεξ?? δε ειπ?ν ?σα ανωτ?ρω ε?πομεν, επιφ?ρει· ≪Και πρεπ?ντω? προτ?τερον απ? ?λα τα ?ργα, η   Ενσαρκο? Οικονομ?α επροωρ?σθη απ? τον Θε?ν· διατ?, λ?γουσιν οι ιερο? θεολ?γοι, πω? περισσ?τερον απ? ?λα τα ?ργα του Θεο?, η   Ενσαρκο? Οικονομ?α αποδ?δει του Θεο? μεγαλειτ?ραν δ?ξαν   Ολοι οι ?νθρωποι ομο?, ?λοι οι ?γγελοι ομο? δεν φθ?νουσι να αποδ?σωσι τ?σην δ?ξαν ει? τον Θε?ν, ?σην αποδ?δει μ?νο? ο Θε?νθρωπο? Λογο?,   Οστι? δια το?το, ομιλ?ν με τον ?ναρχ?ν Του Πατ?ρα, "Εγ?, λ?γει, σε εδ?ξασα επ? τη? γη?"≫ [27] .

Ει δε, κατ? τον σοφ?ν το?τον Διδ?σκαλον, το Μυστ?ριον τη?   Ενσαρκ ? σεω? πρ?τον παντ?? ?λλου κτ?σματο? προεγν?σθη και προωρ?σθη, λοιπ?ν αυτ? εστι το τ?λο?, δια το οπο?ον προεγν?σθησαν και προωρ?σθησαν ?λα τα κτ?σματα, ω? μετ   ? κε ? νο προγνωσθ?ντα και προορισθ?ντα.

 Αλλ? και Γε?ργιο? ο Κορ?σιο? λ?γει, ?τι ο Χριστ?? ονομ?ζεται τ?λο? των ?ργων του Θεο?, κατ? τον   Αλεξανδρε ? α? Κυριλλον και ?λλου? Καθηγεμ?να? [28] .

Ει δε ο Χριστ?? τ?λο? λ?γεται κατ? την ανθρωπ?τητα των ?ργων του Θεο?, το δε τ?λο? εκ?στου πρ?γματο? πρ?τον μεν εστι τη θεωρ?α και γν?σει, ?στερον δε τη πρ?ξει και τη εκβ?σει κατ? τον   Αριστοτ?λη [29] και π?ντα? του? παλαιο?? και νεωτ?ρου? μεταφυσικο??, ?ρα και ο Χριστ?? κατ? την ανθρωπ?τητα, καθ   ? τ?λο? των ?ργων του Θεο?, πρ?τον π?ντων εθεωρ?θη και προεγν?σθη και προωρ?σθη υπ? του Θεο?, καν ?στερον τη εκβ?σει γ?γονεν· επειδ? π?ντα τα μ?σα, απ? του προ?π?ρχοντο? εν τω νο? τ?λου? ειδοποιο?νται κατ? του? φιλοσ?φου? [30] .

 Επειτα το Μυστ?ριον τη?   Ενσ?ρκου Οικονομ?α? ονομ?ζεται υπ? του   Ησα?ου  Αρχα?α Βουλ? του Θεο?· ≪Κυριε, γαρ φησιν, ο Θε?? μου, δοξ?σω Σε, υμν?σω το ?νομ? Σου, ?τι επο?ησα? θαυμαστ? πρ?γματα, Βουλ?ν   Αρχα?αν αληθιν?ν≫ [31] .

 Αρχα?α δε ωνομ?σθη ω? αρχηγικ? και πρ?τη πασ?ν των ?λλων βουλ?ν του Θεο?· ει δε ην ?λλη βουλ? προ αυτ?? προγνωσθε?σα, ουκ αν αρχα?α, αλλ? μ?λλον νεωτ?ρα και επομ?νη ωνομ?ζετο.

 Ερ? δε και αναβατικ?τερον και βαθ?τερον λ?γον Τρ?α ευρ?σκονται εν τω Θε?: Ουσ?α, Υποστ?σει? και   Εν?ργεια· η   Εν?ργεια ε?ναι εξωτ?ρα, η   Υπ ? στασι? ενδοτ?ρα και η Ουσ?α ενδοτ?τη· ?φη γαρ ο μ?γα? Βασ?λειο?· ≪αι μεν εν?ργειαι Αυτο? (του Θεο?) προ? ημ?? καταβα?νουσιν, η δε ουσ?α Αυτο? μ?νει απρ?σιτο?≫ [32] . Κατ? τα τρ?α τα?τα, τρει? καθολικ?? σχ?σει? ?λαβεν απ’ αι?νο? ο Θε??:

 Ελαβε σχ?σιν να κοινωνηθ? ο Πατ?ρ κατ’ ουσ?αν με τον ομοο?σι?ν Του Υι?ν και με το Πνε?μ? Του το   Αγιον· τον μεν απ’ αι?νο? γενν?ν, το δε εκπορε?ων· ει γαρ π?ντη ?σχετο? και απ?λυτο? ?μενεν ο Θε??, ουκ αν Υι?ν ?σχεν, ο?τε Πνε?μα   Αγιον· ουδ’ αν τη? ουσ?α? αυτο? Αυτο?? εκοιν?νησε· μ?λλον δε, ?ν κατ’ ουσ?αν τα τρ?α εστ?ν.

 Ελαβε σχ?σιν να κοινωνηθ? καθ’ υπ?στασιν ο Υι?? με την ανθρωπ?τητα, δι’ ?ν σχ?σιν προ?γνω και προ?ρισε την μετ’ αυτ?? εν χρ?νω πραγματικ?ν ?νωσιν· η γαρ ανθρωπ?τη?, ιδ?αν μη σχο?σα υπ?στασιν, τη? του Υιο? υποστ?σεω? εκοιν?νησεν, εν αυτ? το ε?ναι λαβο?σα.

 Ελαβε σχ?σιν απ’ αι?νο? ο Θε?? (και ιδιαιτ?ρω? το Πνε?μα το Αγιον, Ω εξαιρ?τω? π?σα η κοιν? εν?ργεια τη? Μακαρ?α? Τρι?δο? ανατ?θεται [33] ), να κοινωνηθ? κατ? την εν?ργειαν με τα λοιπ? κτ?σματα, δι   ? ν σχ?σιν προ?γνω και προ?ρισε γεν?σθαι π?ντα τα νοητ? και αισθητ? κτ?σματα· τα γαρ κτ?σματα τη? ενεργε?α? μ?νη? και δυν?μεω? μετ?σχον του Θεο?· ουχ? δε και τη? υποστ?σεω? η τη? ουσ?α? και φ?σεω?, ω? εν τη θε?α δυν?μει και ενεργε?α το ε?ναι λαβ?ντα.

Το?των ο?τω προεγνωσμ?νων, επε? ενδοτ?ρα τη? ενεργε?α? εστ?ν η υπ?στασι?, ενδοτ?ρα ?ρα και η κατ? την υπ?στασιν σχ?σι? τη? κατ? την εν?ργειαν σχ?σεω?· ει δε το?το, ενδοτ?ρα αν ε?η συνεπομ?νω? και η κατ? την σχ?σιν τη? υποστ?σεω? πρ?γνωσι? και προορισμ?? τη? ανθρωπ?τητο? του Θεο? Λογου, τη? κατ? σχ?σιν τη? ενεργε?α? προγν?σεω? και προορισμο? των λοιπ?ν κτισμ?των· ει δε ενδοτ?ρα η πρ?γνωσι? τη? ανθρωπ?τητο? του Κυρ?ου, πρ?δηλον, ?τι και κατ? τ?ξιν προτ?ρα α?τη εστ?, και τη? των κτισμ?των προγν?σεω? αιτι?δη?· ?τι και η θε?α υπ?στασι?, εφ’ ?? η σχ?σι? και πρ?γνωσι? τη? ανθρωπ?τητο? εδρ?ζεται, αιτ?α τη? θε?α? ενεργε?α? ομολογουμ?νω? εστ? κατ? π?ντα? του? Θεολ?γου?, εφ’ ? ενεργε?α, η σχ?σι? και πρ?γνωσι? π?ντων των κτισμ?των ερε?δεται.

Παρασυν?πτομεν δε τοι? ειρημ?νοι? και το?το, ?τι δια των αυτ?ν σχεδ?ν θεοπρεπ?ν και υψηλ?ν ονομ?των, δια των οπο?ων θεολογε? και γερα?ρει ανωτ?ρω ο θεοφ?ρο? Μαξιμο? το τη?   Ενσ?ρκου Οικονομ?α? Μυστ?ριον, δια των αυτ?ν εξυμνε? και το ζωαρχικ?ν και θεοδ?χον υποκε?μενον τη? Θεοτ?κου ο θεσπ?σιο? εν τοι? μελωδο?? και διαβατικ?τατο? εν θεολ?γοι?   Ανδρ?α? ο Κρ?τη?, ω? ?ργανον και ?μεσον μ?σον και συνα?τιον αναγκαι?τατον, ου ουκ ?νευ, χρηματ?σασαν του τοιο?του Μυστηρ?ου· και τι γαρ ?λλο, αλλ’ ? ω? Μητ?ρα του σεσαρκωμ?νου Θεο? Λογου? Ο?τω γαρ πω? θεολογε? περ? Αυτ??· ≪Ζωαρχικ?ν ?ρα τη? Θεοτ?κου το σ?μα, ?λον αυτ? τη? Θε?τητο? το ζωαρχικ?ν εισδεξ?μενον πλ?ρωμα≫· ≪το παν?μοιον τη? αρχικ?? ωραι?τητο? ?νδαλμα≫· ≪η παναρμ?νιο? τη? θε?κ?? ενσωματ?σεω? ?λη≫· ≪ο μ?γα? εν μικρ? κ?σμο?, του τον κ?σμον ουκ ?ντα παραγαγ?ντο? προ? ?παρξιν≫. ≪Το?το το π?ρα? ων προ? ημ?? ?θετο διαθηκ?ν ο Θε??· το?το η φαν?ρωσι? των αποκρ?φων τη? θε?α? ακαταληψ?α? βυθ?ν Ο?το? ο σκοπ?? ο προεπινοηθε?? των αι?νων· α?τη των θε?ων χρησμ?ν η κορων??· το?το η ?ρρρητο? και υπερ?γνωστο? τη? προαν?ρχου περ? τον ?νθρωπον κηδεμον?α? βουλ?≫ [34] , και τα εξ??.

Ει δε η Θεοτ?κο? ονομ?ζεται υπ? του Θεολ?γου το?του προεπινοηθε?? σκοπ?? του Θεο?, τον δε προεπινοο?μενον θε?ον σκοπ?ν ορ?ζων ανωτ?ρω ο θεοφ?ρο? Μαξιμο?, ε?πεν, ?τι ε?ναι προεπινο?μενον τ?λο?· ?ρα και η Θεοτ?κο? προεπινοο?μενον τ?λο? ουκ απεικ?τω? αν λ?γοιτο, προ? το οπο?ον αφορ?ν τα? των ?ντων ο Θε?? παρ?γαγεν ουσ?α?, ?τοι τον νοητ?ν κ?σμον και αισθητ?ν (ει και το τ?λο? αυτ? δια το π?ντων ?στατον τ?λο? ην, ?τοι την ενανθρ?πησιν του Θεο? Λογου, την εξ Αυτ?? γεν?σθαι αμ?σω? προορισθε?σαν).

Και γαρ το?το δε?κνυται απ? τη? εκβ?σεω?· ο γαρ νοητ?? κ?σμο? των Αγγ?λων και ο αισθητ?? των ανθρ?πων, δια τη? Θεοτ?κου ηξι?θησαν ο μεν τη? ατρεψ?α? ο δε τη? του Θεο? επιγν?σεω?, καθ?? ο περι?νυμο? εν θεολ?γοι? και διδασκ?λοι?   Ιωσ ? φ ο Βρυ?ννιο? το?το μαρτυρε?, λ?γων· ≪Αλλον κατεσκε?ασεν (ο Θε??) ουραν?ν ?μψυχ?ν τε και λογικ?ν, ?στε δια το?του και ανθρ?που? ει? επ?γνωσιν εαυτο?, και αγγ?λου? ει? ατρεψ?αν, του? μ?πω πεσ?ντα? ρυθμ?σασθαι≫ [35] . Και νυν η Κυρ?α Θεοτ?κο?, ω? Μητηρ Θεο?, αμ?σω? μετ? Θε?ν ο?σα και ασυγκρ?τω? υπερβ?σα ?χι μ?νον ανθρ?που?, αλλ? και αυτ?? τα? πρ?τα? και ανωτ?τα? τ?ξει? των Αγγ?λων, Χερουβ?μ και Σεραφ?μ, δι’ εαυτ?? διαν?μει τον πλο?τον ?λων των εκ Θεο? χαρισμ?των και θε?ων ελλ?μψεων, ει? ?λου?   Αγγ?λου? τε ομο? και ανθρ?που?, καθ?? ?λη κοιν?? η του Χριστο? φρονε?   Εκκλησ?α.

Το?των ο?τω? ειρημ?νων, δ?ο καθολικ? συν?γομεν συμπερ?σματα·

α ? ?τι επειδ? το Μυστ?ριον τη?   Ενσ?ρκου Οικονομ?α? ονομ?ζεται ευδοκ?α, ?τοι προηγο?μενον θ?λημα του Θεο?, ω? ε?πεν ανωτ?ρω ο μ?γα? τη? Θεσσαλον?κη? Γρηγ?ριο?, το δε προηγο?μενον θ?λημα του Θεο? π?λιν, κατ? τον ?γιον   Ιω ? ννην τον Δαμασκην?ν [36] , ?ρτηται ?χι εξ ημ?ν, αλλ’ εκ του Θεο? και εκ τη? αγαθ?τητο? Αυτο?· λοιπ?ν και το Μυστ?ριον τη?   Ενανθρωπ?σεω?, καθ’ ? τοιο?τον, προεγν?σθη και προωρ?σθη προ τη? προγν?σεω? και προορισμο? π?ντων των κτισμ?των· και εν χρ?νω εγ?νετο εκ μ?νη? τη? απε?ρου και φυσικ?? αγαθ?τητο? του Θεο?·

β ? ?τι και η Κυρ?α Θεοτ?κο?, ω? προσεχ?στατον και ?μεσον μ?σον και συνα?τιον αναγκα?ον του τοιο?του Μυστηρ?ου (η γαρ του Χριστο? σαρξ, τη? Μαρ?α? εστ? σαρξ, κατ? τον ιερ?ν Αυγουστ?νον [37] ), προεγν?σθη και προωρ?σθη υπ? του Θεο? προ των ?λλων κτισμ?των, τα δε ?λλα κτ?σματα προωρ?σθησαν και εγ?νοντο δι’ Αυτ?ν· επειδ? αυτ?? ε?ναι ο προεπινοηθε?? σκοπ?? του Θεο?, ταυτ?ν ειπε?ν, το τ?λο?, δι’ ? τα ?λλα εγ?νοντο, ω? ε?πεν ανωτ?ρω ο ιερ??   Ανδρ?α?.

Διατ? δε ε?πεν ανωτ?ρω ο θεοφ?ρο? Μαξιμο?, ?τι δια το μυστ?ριον τη? θε?α? ενανθρωπ?σεω? ?γιναν ?λα τα κτ?σματα, αυτ? δε δεν ?γινεν δια καν?ν τ?λο?, εν? αι θε?αι Γραφα? και οι ?λλοι θεοφ?ροι Πατ?ρε? φανερ?? κηρ?ττουσιν, ?τι το Μυστ?ριον αυτ? ?γινε δια την των ανθρ?πων αν?πλασιν και σωτηρ?αν?

 Εμο? δοκε?, ?τι επειδ?, κατ? του? μεταφυσικο??, ?λλα μεν ε?ναι μ?σα μ?νον και ουχ? τ?λη· ?λλα δε ε?ναι και μ?σα και τ?λη εν ταυτ?, ?τοι προ? μεν τα κατ?τερα, τ?λη, προ? δε τα αν?τερα, μ?σα· ?λλα δε ε?ναι τ?λη μ?νον και ?χι μ?σα, ?τινα και τ?λη τελ?ν, ω? π?ντων αν?τερα ονομ?ζονται Δια το?το και ο θεοφ?ρο? Μαξιμο? θεολογε? εδ?, ?τι το μυστ?ριον τη? του Θεο? Λογου ενανθρωπ?σεω?, ε?ναι τ?λο? μ?νον και ?χι μ?σον, ω? π?ντων των τη?   Αγ ? α? Τρι?δο? ?ργων αν?τατον και υψηλ?τατον και τ?λο? τελ?ν το κορυφαι?τατον, ο? ?νεκα μεν τα π?ντα, αυτ? δε ουδεν?? ?νεκα· τη? γαρ καθ   ? π ? στασιν εν?σεω? κτ?στου και κτ?σεω? τι ?λλο εστ?ν αν?τερον? αν και αυτ? κατ? λ?γον ?τερον θεωρο?μενον, εγ?νετο δια την των ανθρ?πων αν?πλασιν και σωτηρ?αν.

Και δια να ε?πωμεν καθολικ??, το Μυστ?ριον τη? Θε?α?   Ενανθρωπ?σεω? ε?ναι αρχ? και μ?σον και τ?λο? ?λων των κτισμ?των, νοητ?ν και αισθητ?ν και μικτ?ν

Ε?ναι αρχ? ?λων των κτισμ?των, δι?τι η πρ?γνωσι? και ο προορισμ?? του Μυστηρ?ου το?του ?γινεν αρχ? και αιτ?α του να προγνωσθ?σι και να προορισθ?σι και να κτισθ?σι π?ντα τα κτ?σματα, κατ? το ≪Κυριο? ?κτισ? με αρχ?ν οδ?ν αυτο? ει? ?ργα αυτο?≫, και το ≪Πρωτ?τοκο? π?ση? κτ?σεω?≫, περ? του Υιο? και Λογου ειρημ?να καθ’ ? ανθρ?που, ω? ε?πομεν. Λεγει δε και ο θεοφ?ρο? Μαξιμο?: ≪δια γαρ τον Χριστ?ν, ?γουν το κατ? Χριστ?ν μυστ?ριον, π?ντε? οι αι?νε?, και τα εν αυτο?? τοι? αι?σιν, εν Χριστ? την αρχ?ν του ε?ναι και το τ?λο? ειλ?φασιν. Ενωσι? γαρ προ?πενο?θη των αι?νων, ?ρου και αοριστ?α?, και μ?τρου και αμετρ?α?, και π?ρατο? και απειρ?α?, και κτ?στου και κτ?σεω?, και στ?σεω? και κιν?σεω?· ?τι? εν Χριστ? επ’ εσχ?των των χρ?νων φανερωθ?ντι γ?γονε· πλ?ρωσιν δο?σα τη προγν?σει του Θεο? δι’ εαυτ??≫ [38] .

 Εγινε δε και μ?σον το Μυστ?ριον αυτ?, δι?τι εχ?ρισε πλ?ρωσιν ει? την πρ?γνωσιν του Θεο?, ω? προε?πεν ο θε?ο? Μαξιμο?· εχ?ρισεν ατρεψ?αν ει? του? Αγγ?λου? και ακινησ?αν ει? το κακ?ν, ω? ε?πομεν ανωτ?ρω μετ? του Θεσσαλον?κη? θε?ου Γρηγορ?ου, μετ? Ιωσ?φ του Βρυενν?ου και μετ? του Νικ?τα [39] ·τα?την δε την των Αγγ?λων ατρεψ?αν, σωτηρ?αν του αορ?του κ?σμου ων?μασεν ο θεολ?γο? Γρηγ?ριο? [40] · ?φη δε και ο θε?ο? Μαξιμο?, ?τι δια το?το προεγν?σθη το Μυστ?ριον τη?   Ενανθρωπ ? σεω?, ≪?να περ? το π?ντη κατ   ο ? σ ? αν ακ?νητον στη τα κατ? φ?σιν κινο?μενα, τη? προ? τε αυτ? και προ? ?λληλα παντελ?? εκβεβηκ?τα κιν?σεω?≫ [41] · ?που και ο σχολιαστ?? των του Μαξ?μου φησ? ≪τη προ? τον Θε?ν εν?σει π?ντων προ? ατρεψ?αν μεταποιηθ?ντων≫ [42] · εχ?ρισεν ει? του? ανθρ?που? λ?σιν τη? προπατορικ?? αμαρτ?α?, δ?σιν τη? θε?α? χ?ριτο?, αφθαρσ?αν, αθανασ?αν, ατρεψ?αν, σωτηρ?αν και ?λλα μυρ?α αγαθ?

Ε?ναι και τ?λο? το Μυστ?ριον αυτ?, καθ’ ?τι ?γινε και ει?   Αγγ ? λου? και ει? ανθρ?που? και ει? ?λην την κτ?σιν τελε?ωσι? και θ?ωσι? και δ?ξα και μακαρι?τη?· και καθ’ ?τι αυτ? ?γινεν ανακεφαλα?ωσι? ουραν?ων και επιγε?ων, και καθ’ υπ?στασιν ?νωσι? κτ?στου και κτισμ?των και δ?ξα του αν?ρχου Πατρ??, δοξασθ?ντο? ουχ? δια ψιλ?ν κτισμ?των, αλλ? δι’ αυτο? του κατ’   ουσ?αν Υιο? και Λογου Του, την φ?σιν των ανθρ?πων φορ?σαντο?, το οπο?ον αυτ? τ?λο? ε?ναι το ?στατον π?ντων, μεθ’ ο ουκ ?στιν ?λλο τ?λο? αν?τερον· και ου ?νεκα μεν τα π?ντα, αυτ? δε ουδεν?? ?νεκα, κατ? τον αυτ?ν π?λιν ειπε?ν θε?ον Μαξιμον· ≪?να γαρ, φησ?ν ο Απ?στολο?, εν τω ον?ματι   Ιησο ? παν γ?νυ κ?μψη επουραν?ων και επιγε?ων και καταχθον?ων και π?σα γλ?σσα εξομολογ?σηται, ?τι Κυριο?   Ιησο ? ? Χριστ??· διατ?? και τ?νο? χ?ριν? δια την δ?ξαν, λ?γω, του Θεο? και Πατρ??, ει? δ?ξαν Θεο? Πατρ?? [43] ≫ [44] .

Εκ των ειρημ?νων λοιπ?ν το?των δ?ναται να συμπερ?νη ο καθε??, ?τι απαραιτ?τω? ?πρεπε να γ?νη το Μυστ?ριον τη?   Ενανθρωπ ? σεω?· κατ? πρ?τον μεν και κ?ριον και καθ   α ? τ ? λ?γον, δι?τι το Μυστ?ριον αυτ? ?το προηγο?μενον θ?λημα Θεο?, καθ?? ε?πομεν μετ? του Θεσσαλον?κη? Γρηγορ?ου, πρ?τιστον κινητικ?ν α?τιον ?χον την ?πειρον και ουσι?δη και υπερ?γαθον αγαθ?τητα του Θεο?· μ?λλον δε αυτ?ν τον ενδ?τατον πυθμ?να τη? πατρικ?? αγαθ?τητο?, ω? ε?πεν ο θεοφ?ρο? Μαξιμο?· κατ? δε?τερον δε λ?γον, και δι?τι Αυτ? ?τον αναγκα?ον ει? ?λα τα κτ?σματα, νοητ? και αισθητ?, ω? αρχ? αυτ?ν και μ?σον και τ?λο? ω? απεδε?χθη

Ικαν? νομ?ζω, ?τι ε?ναι τα ολ?γα τα?τα ει? απολογ?αν παρ? γε τοι? ευγν?μοσι διαιτητα?? και αναγν?σται? του προρρηθ?ντο? σημει?ματ?? μου περ? τη? Κυρ?α? Θεοτ?κου, του? οπο?ου? και παρακαλ? να μη με διαβ?λλωσι παραλ?γω?, ου γαρ απ? γν?μη? οικε?α? και δ?ξη? το?το εκε?σε ?γραψα, αλλ’ επ?μενο? τη δ?ξη των προρρηθ?ντων θεολ?γων.

Ει δε τινε?, ?σω? εμπαθ?? κινο?μενοι (?περ απε?χομαι), κατηγορο?σ? με, κατηγορε?τωσαν μ?λλον τον θεοφ?ρον Μαξιμον, τον Θεσσαλον?κη? Γρηγ?ριον και τον μ?γαν Ανδρ?αν και του? λοιπο??, παρ’ ?ν εγ? την δ?ξαν τα?την ηρανισ?μην.

≪ Αρχ?? χορηγ? και τ?λου? δ?ξα πρ?πει≫.