Η Εννοια του Χρονου κατα τον Πλατωνα & τον Αριστοτελη

και ο συσχετισμ?? χρ?νου - ουραν?ων σωμ?των (κατ? τον πρ?το), και χρ?νου - κιν?σεω? (κατ? τον δε?τερο)

Οι Αρχα?οι ?λληνε?, γενικ??, ε?χαν μ?α κυκλικ? αντ?ληψη περ? του χρ?νου. Δεν απ?διδαν στον χρ?νο το νοερ? σχ?μα τη? ημιευθε?α? που ξεκιν? απ? ?να σημε?ο ?την αρχ? τη? δημιουργ?α? του κ?σμου- και κατευθ?νεται στο τ?λο? του. Αυτ? που απεικον?ζει προσφυ?στερα την αντ?ληψ? του? για την ?ννοια αυτ? ε?ναι η περιστροφικ? ανακ?κληση των αστ?ρων [1] .

Ακριβ?? αυτ?ν την ?ννοια αποδ?δει στον χρ?νο ο Πλ?των. Ο Πλ?των σε ?να απ? τα ?ργα τη? τελευτα?α? φ?σεω? τη? συγγραφικ?? του δραστηρι?τητα?, τον Τ?μαιο , επιχειρε? να απαντ?σει στο ερ?τημα τη? δημιουργ?α? του κ?σμου. Εκε? αναφ?ρεται και στην ?ννοια του χρ?νου καθ?? και στη σχ?ση του με τα ουρ?νια σ?ματα. Κατ? τον Πλ?τωνα ο χρ?νο? ε?ναι η κινητ? εικ?να τη? αιωνι?τητα? : ≪Σκ?φτηκε (ο δημιουργ??) επομ?νω? να δημιουργ?σει κ?ποια κινητ? εικ?να τη? αιωνι?τητα?. Εν? λοιπ?ν ?βαζε τ?ξη στον ουραν? ?φτιαξε και τη ρυθμικ? κινο?μενη εικ?να τη? ακ?νητη? στην εν?τητ? τη? αιωνι?τητα? ? το δημιο?ργημα που ?χουμε ονομ?σει χρ?νο≫ [2] . Και στη συν?χεια αιτιολογε? την ?ποψ? του λ?γοντα? ?τι οι ημ?ρε? και οι ν?κτε? δεν υπ?ρχαν πριν δημιουργηθε? ο ουραν??. Αυτ? τα ονομ?ζει ≪μ?ρη του χρ?νου≫ [3] . Το παρελθ?ν, το παρ?ν και το μ?λλον ε?ναι τα ε?δη του χρ?νου. ?λα αυτ? ε?ναι συνυφασμ?να με τον υλικ? κ?σμο. Το αι?νιο ον ?μω? ε?ναι υπερ?νω του χρ?νου και τη? κιν?σεω?. Ο χρ?νο?: ≪μιμε?ται την αιωνι?τητα και κινε?ται ρυθμικ? σε κ?κλου?≫ [4] .

Ο χρ?νο?, ε?ναι λοιπ?ν σ?μφυτο? με τον ουραν?, και θα υπ?ρχει ο ?να? ?σο υπ?ρχει και ο ?λλο?: ≪ Χρ?νο? δ u ο?ν μετ u ο?ρανο? γ?γονεν, ?να ?μα γεννηθ?ντε? κα? λυθ?σι, ?ν ποτε λ?σι? τι? α?τ?ν γ?νηται ≫ [5] . Μ?λιστα, ακριβ?? για να εξυπηρετηθε? η ?παρξη του χρ?νου, ο Θε?? δημιουργε? τον ?λιο, τη Σελ?νη και του? Πλαν?τε?: ≪ ?να γεννηθ? χρ?νο?, ?λιο? κα? σελ?νη και π?ντε ?λλα ?στρα, ?π?κλην ?χοντα πλανητ? ≫, ?στε να καθορ?ζουν και να διαφυλ?σσουν τα μ?τρα του χρ?νου: ≪ ε?? διορισμ?ν και φυλακ?ν ?ριθμ?ν χρ?νου ≫ [6] . Τα ουρ?νια σ?ματα ε?ναι, λοιπ?ν, κατ? τον Πλ?τωνα, κατ? κ?ποιον τρ?πο, ζωνταν? ρολ?για, που δεν μετρο?ν απλ??, αλλ? καθορ?ζουν του? κ?κλου? μ?τρηση? του χρ?νου. Οι κυκλικ?? του? τροχι?? ορ?ζουν τα ?τη, του? μ?νε? και τι? ημ?ρε?. Και ανεφ?ραμε την λ?ξη ≪ζωνταν?≫, δι?τι ο Πλ?των απ?διδε σε αυτ? ψυχ?. Αφο? ο Θε?? ?πλασε τα ουρ?νια σ?ματα και τα ?θεσε στι? κυκλικ?? του? τροχι??, συν?δεσε με αυτ? ψυχ??: ≪ δεσμο?? τε ?μψ?χοι? σ?ματα δεθ?ντα ζ?α ?γενν?θησαν ≫, οι οπο?ε? ?μαθαν να επιτελο?ν το ανατεθ?ν σε αυτ?? ?ργο τη? διαφυλ?ξεω? με ακρ?βεια των κ?κλων μετρ?σεω? του χρ?νου [7] .

Στη συν?χεια αντιστοιχε? την ημ?ρα στον κ?κλο περιστροφ?? του ουρανο?, τον μ?να στον κ?κλο τη? Σελ?νη? και το ?το? στον κ?κλο του Ηλ?ου. Παρ?μοιε? αντιστοιχ?ε? υπ?ρχουν και για του? πλαν?τε?, μ?νο που οι ?νθρωποι ακ?μη δεν τι? ?χουν αντιληφθε?: ≪ ν?ξ μεν ο?ν ?μ?ρα τε γ?γονεν ο?τω? κα? δι? τα?τα , ? τη? μι?? και φρονιμοτ?τη? κυκλ?σεω? περ?οδο?· με?? δ? ?πειδ?ν σελ?νη περιελ­θο?­σα τ?ν ?αυτ?? κ?κλον ?λιον ?πικαταλ?β?, ?νιαυτ?? δ? ?π?ταν ?λιο? τ?ν ?αυ­το?   περι?λθ? κ?κλον. Τ?ν δ u ?λλων τ?? περι?δου? ο?κ ?ννοηκ?τε? ?νθρω­ποι ≫ [8] .

Ο Αριστοτ?λη? πραγματε?εται την ?ννοια του χρ?νου και την σχ?ση του με την κ?νηση στο ?ργο του Φυσικ? Ακρ?ασι? . Θεωρε? τον χρ?νο ω? στοιχε?ο τη? κιν?σεω?. Στοιχε?α τη? κιν?σεω? ? μεταβολ?? θεωρε?: το κινο?ν , το κινο?μενον , τον χρ?νο στον οπο?ο τελε?ται η κ?νηση και το ≪ ?ξ ο? κα? ε?? ?≫ (αρχικ? και τελικ? ?ριο) [9] . Ο χρ?νο? ε?ναι αριθμ?? κιν?σεω? απ? το πρωτ?τερα στο υστερ?τερα [10] : ≪ το?το γ?ρ ?στιν τ?ν χρ?νον, ?ριθμ?? κιν?σεω? κατ? τ? πρ?τερον κα? τ? ?στερον ≫ [11] . Σε αυτ? το συμπ?ρασμα καταλ?γει ?πειτα απ? μ?α διαλεκτικ? διαδικασ?α κατ? την οπο?α διατυπ?νει απορ?ε? και εξετ?ζει δι?φορε? θ?σει?.

Ξεκιν? με την απορ?α αν ο χρ?νο? ε?ναι κ?τι πραγματικ? υπαρκτ? ? ?χι. Δι?τι απ? τον χρ?νο, το μεν παρελθ?ν κ?ποτε υπ?ρχε, τ?ρα ?μω? δεν υπ?ρχει, το μ?λλον θα υπ?ρξει, αλλ? τ?ρα ε?ναι αν?παρκτο, εν? το παρ?ν ε?ναι κ?τι το φευγαλ?ο. Γιαυτ? ο χρ?νο? θα μπορο?σε να θεωρηθε? αν?παρκτο? ? με τ?σο αδ?ναμη ?παρξη που θα μπορο?σε να χαρακτηρισθε? ω? σκι? [12] : ≪ ? ?λω? ο?κ εστιν, ? μ?λι? κα? ?μυδρ?? ≫ [13] .

Η δε?τερη απορ?α του ε?ναι τι ε?ναι η παρο?σα χρονικ? στιγμ?, το ≪ ν?ν ≫. Πραγματευ?μενο? τι? απορ?ε? αυτ?? απορρ?πτει τι? γν?με? που ε?χαν διατυπωθε? απ? κ?ποιου?, ?τι ο χρ?νο? ε?ναι η κ?νηση του σ?μπαντο?, ? η ?δια η σφα?ρα του σ?μπαντο? ω? απλο?κ?? [14] .   Στη συν?χεια εξετ?ζει την πιο σοβαρ? ?ποψη -κατ u αυτ?ν- ?τι ο χρ?νο? ε?ναι κ?νηση και μεταβολ?. Καταλ?γει στο συμπ?ρασμα ?τι δεν ε?ναι κ?νηση. Εδ? πρ?πει να σημει?σουμε ?τι ο Αριστοτ?λη? προσ?διδε στην λ?ξη κ?νηση μ?α ευρ?τερη σημασ?α απ? αυτ?ν που αποδ?δουμε σ?μερα. Κ?νηση κατ' αυτ?ν ?ταν η μεταβολ? στην ουσ?α, στο μ?γεθο?, στην ποι?τητα και η μετατ?πιση των πραγμ?των [15] .  

Ο χρ?νο? δεν μπορε? να ταυτ?ζεται με την κ?νηση, δι?τι η δε?τερη επιδ?χεται διαβαθμ?σει? ταχ?τητα? και βραδ?τητα. Ο χρ?νο? ?μω? δεν μπορε? να ε?ναι ταχ?? ? βραδ??. Δι?τι η ταχ?τητα ορ?ζεται β?σει του χρ?νου: ≪ταχ? ε?ναι ?τι σε λ?γο χρ?νοδιατρ?χει με την κ?νησ? του πολ? δι?στημα, βραδ?, ?τι σε πολ? χρ?νο ολ?γο δι?στημα≫ [16] . Ο χρ?νο? ?μω? προ?ποθ?τει την μεταβολ?, δι?τι ≪χωρ?? κ?νηση και μεταβολ? χρ?νο? δεν υπ?ρχει≫ [17] . Καταλ?γει, λοιπ?ν, στο συμπ?ρασμα ?τι ο χρ?νο? ε?ναι κ?τι που αν?κει στην κ?νηση [18] .

Εξετ?ζει λοιπ?ν τι ε?ναι κ?νηση και μεταβολ?. Διαπιστ?νει ?τι η κ?νηση ε?ναι συνεχ?? . Ω? συνεχ?? ορ?ζει αυτ? που ε?ναι διαιρετ? επ u ?πειρον [19] . Το χωρικ? μ?γεθο? (ο χ?ρο?) ε?ναι συνεχ??. Αφο? η κ?νηση γ?νεται μ?σα σε συνεχ?? μ?γεθο? ε?ναι και αυτ? συνεχ??. Ο χρ?νο? ε?ναι επ?ση? συνεχ?? δι?τι καλ?πτεται απ? συνεχ? κ?νηση [20] .

Αξιοσημε?ωτη ε?ναι η διαπ?στωση του Αριστοτ?λη για τον χρ?νο ?τι ε?ναι δυν?μει ?πειρο? τ?σο κατ? πρ?σθεση, ?σο και κατ' αφα?ρεσιν [21] . ?πειρο? κατ? πρ?σθεση, δι?τι ε?ναι δυνατ?ν να προστ?θεται χρ?νο? στον χρ?νο επ' ?πειρον. Κατ' αφα?ρεσιν, δι?τι μπορο?ν να του αφαιρεθο?ν ?πειρα μ?ρη, δ?χω? να εξαντλε?ται, καθ?? ?να πεπερασμ?νο χρονικ? δι?στημα ε?ναι διαιρετ? επ u ?πειρον [22] .

Συνεχ?ζοντα? την πραγμ?τευση του ζητ?ματο?, αναφ?ρεται στι? ?ννοιε? του προτ?ρου και του υστ?ρου . Πρ?τερο και ?στερο ε?ναι χαρακτηριστικ? τα οπο?α αναφ?ρονται κατ' αρχ?ν σε τ?πο. Επειτα αναφ?ρονται και στην κ?νηση. Κατ? τρ?το λ?γο αναφ?ρονται και στο χρ?νο. ?ταν η ψυχ? αντιλαμβ?νεται την διαφορ? εν?? νυν απ? ?να ?λλο νυν, ?να προτ?τερα και ?να υστερ?τερα, τ?τε αυτ? η α?σθηση χαρακτηρ?ζεται χρ?νο? [23] : ≪ ?ταν γ?ρ ?τερα τ? ?κρα το? μ?σου νο?σωμεν κα? δ?ο ε?π? ? ψυχ? τ? ν?ν, τ? μ?ν πρ?τερον τ? δ? ?στερον, τ?τε κα? το?τ? φαμεν ε?ναι χρ?νον ≫ [24] . Με αυτ? το συλλογισμ? ο Αριστοτ?λη? οδηγε?ται στο συμπ?ρασμα ?τι χρ?νο? ε?ναι ο αριθμ?? τη? κ?νηση? απ? το πρ?τερον στο ?στερον . Δηλαδ? ?τι ε?ναι η αριθμητ? πλευρ? τη? κιν?σεω? [25] .

Αναλ?οντα? βαθ?τερα το θ?μα, ο ?διο? Φιλ?σοφο?, παραλληλ?ζει την κ?νηση στον χ?ρο με την κ?νηση στον χρ?νο. ?πω?, δηλαδ?, η κ?νηση μ?σα στον χ?ρο γ?νεται αντιληπτ? απ? την παρουσ?α εν?? αντικειμ?νου σε διαφορετικ? διαδοχικ? σημε?α, ?τσι η ρο? του χρ?νου κατανοε?ται παρατηρ?ντα?   την σ?νδεση μεμονωμ?νων νυν (στιγμιοτ?πων του εκ?στοτε παρ?ντο?)   με διαφορετικ? γεγον?τα τα οπο?α ενθυμε?ται κ?ποιο?. Τα νυν των χρονικ?ν διαστημ?των αντιστοιχο?ν στα σημε?α των ευθυγρ?μμων τμημ?των [26] . Ο χρ?νο? αριθμε?ται με β?ση τα νυν , αυτ? ?μω? δεν ε?ναι μ?ρη του χρ?νου, ?πω? τα σημε?α δεν ε?ναι μ?ρη (τεμ?χια) μια? γραμμ??.

Τ?λο?, θα πρ?πει να επισημανθε? ?τι ο Αριστοτ?λη?, με το να συνδ?σει την ?ννοια του χρ?νου με την ικαν?τητα τη? ψυχ?? να αντιλαμβ?νεται την διαφορ? εν?? υστερωτ?ρου νυν απ? ?να πρωτ?τερο ??πω? προανεφ?ραμε- πρ?πει να δ?σει και μια απ?ντηση στο ερ?τημα ε?ν θα μπορο?σε να υπ?ρξει χρ?νο? στην περ?πτωση που δεν υπ?ρχε ψυχ? για να αντιληφθε? αυτ?ν την διαφορ?. Απαντ? ?τι ε?ν δεν υπ?ρχει κ?τι που αριθμε? δεν υπ?ρχει και αυτ? που αριθμε?ται, δηλαδ? δεν θα ?ταν αριθμημ?νο. Θα υπ?ρχε λοιπ?ν η κ?νηση, αλλ? δεν θα ε?χε μετρ?σιμη δι?σταση [27] .