≪…Ο Καντ λ?ει: ‘Δυο πρ?γματα ε?ναι π?ντα ?ξια του θαυμασμο? μα?’ ( Κριτικ? του Πρακτικο? Λ?γου) ? σ?μερα μ?λλον θα πρ?πει να πο?με: ‘η π?ψη ε?ναι πιο αξιοσ?βαστη’ ≫

Ν?τσε

[ελε?θ. μετ?φρ. Β. Καλδ??]

 

Εισαγωγη

Για να απαντ?σουμε στο ερ?τημα του π?? αντιδιαστ?λλεται η ≪βο?ληση για/προ? δ?ναμη≫ στη σκ?ψη του Ν?τσε με την ?ννοια τη? ≪αγαθ?? βουλ?σεω?≫ του Καντ, θα πρ?πει πρωτ?στω? να επιχειρ?σουμε να προσεγγ?σουμε την κ?θε μ?α απ? αυτ?? τι? δ?ο ?ννοιε?. Αυτ? επιχειρο?με στι? δ?ο εν?τητε? που ακολουθο?ν και στα συμπερ?σματα μα? στο τ?λο? καταγρ?φουμε τι? ομοι?τητε? και τι? διαφορ?? που διαπιστ?σαμε.

Ωστ?σο, πριν εισ?λθουμε στην διαδικασ?α τη? προσεγγ?σεω? των εννοι?ν αυτ?ν, οφε?λουμε να επισημ?νουμε ?τι κατ? την γν?μη μα?, ο μεν Καντ επιχειρε? με τον στοχασμ? του να προσαρμ?σει βασικ?? αρχ?? τη? χριστιανικ? ηθικ?? σε ανθρωποκεντρικ? φιλοσοφικ? δεδομ?να, ο δε Ν?τσε αποπειρ?ται την πλ?ρη ανατροπ? των αρχ?ν αυτ?ν. Και οι δ?ο ?ταν γν?στε? των αρχ?ν τη? Χριστιανικ?? ηθικ?? καθ?? αμφ?τεροι ξεκ?νησαν την ακαδημα?κ? του? πορε?α με σπουδ?? στην (προτεσταντικ?) θεολογ?α, ο μεν Καντ στο Πανεπιστ?μιο του Κενιχσμπεργκ [1] , ο δε Ν?τσε στο Πανεπιστ?μιο τη? Β?νη? [2] .

Ε?ν ορ?σουμε ω? ≪ηθικ?≫ την πραγμ?τευση του ζητ?ματο? περ? την αξιολ?γηση των ανθρωπ?νων ενεργει?ν, και ?κατ? συν?πειαν? την αναζ?τηση των κιν?τρων που ?χει κανε?? κ?θε φορ? για τι? πρ?ξει? του, τ?τε η ≪αγαθ? βο?ληση≫ του Καντ και η ≪βο?ληση για/προ? δ?ναμη≫ του Ν?τσε αποτελο?ν τα κ?ντρα γ?ρω απ? τα οπο?α περιστρ?φεται η ηθικ? φιλοσοφ?α του καθεν?? απ? του? δ?ο Γερμανο?? στοχαστ??.

 

Α.   Η ≪Αγαθη Βουληση≫ του Καντ

Ο Καντ θεωρε? ?τι ?λα τα αγαθ? που μπορε? να διαθ?τει ο ?νθρωπο?, φυσικ? ? πνευματικ? πλεονεκτ?ματα και ικαν?τητε?, μπορο?ν να χρησιμοποιηθο?ν και για κακ?, εκτ?? απ? την αγαθ? βο?ληση. Αυτ? ε?ναι το μ?νο πραγματικ? αγαθ?, (καλ? καθ' εαυτ?) το οπο?ο μπορε? να υφ?σταται, ακ?μη και αν απ? εξωτερικ? εμπ?δια δεν μπορε? να? εκπληρ?σει τι? προθ?σει? του [3] :

≪ Η καλ? θ?ληση δεν ε?ναι καλ? εξ αιτ?α? ?σων πετυχα?νει ? δημιουργε?, και ο?τε εξ αιτ?α? τη? ικαν?τητ?? τη? να πραγματοποιε? ?ναν προτιθ?μενο σκοπ?, αλλ? μ?νο με το ?τι θ?λει, δηλαδ? με το ?τι ε?ναι καθ' εαυτ?ν καλ?≫ [4] .

Ε?ναι, ?χι μ?νον το αν?τερο απ? ?λα τα αγαθ?, αλλ? και η προ?π?θεση για ?λα τα υπ?λοιπα, ακ?μη και τη? ευδαιμον?α? [5] :

≪ Η καλ? θ?ληση δεν μπορε? να ε?ναι το μ?νο και ολ?κληρο αγαθ?, πρ?πει ?μω? να ε?ναι το αν?τατο αγαθ? και ο ?ρο? ?παρξη? για κ?θε ?λλο, ακ?μα και για τον π?θο τη? ευτυχ?α?.(...) γιατ? η λογικ? που γνωρ?ζει ?τι ο αν?τατο? πρακτικ?? προορισμ?? τη? ?γκειται στο θεμελ?ωμα μια? καλ?? θ?ληση?, πετυχα?νοντα? αυτ? το σκοπ? νι?θει μια βαθι? ευχαρ?στηση ? την ευχαρ?στηση που γνωρ?ζει η εκπλ?ρωση εν?? σκοπο?, τον οπο?ο η ?δια η λογικ? καθ?ρισε -, ?στω και αν? τον εκπληρ?νει με κ?μποση ζημι? π?νω σε ?σα σκ?πευαν οι ορμ?? και τα ?νστικτα. ≫ [6] .

Για την καταν?ηση αυτο?, μεγ?λη σημασ?α ?χει η ?ννοια του καθ?κοντο?. Ο Καντ διαστ?λλει το να πρ?ττει κανε?? σ?μφωνα με το καθ?κον του απ? το να πρ?ττει κανε?? με κ?νητρο το καθ?κον. Φ?ρνει γι' αυτ? το παρ?δειγμα του παντοπ?λη που ε?ναι τ?μιο? απ? προσωπικ? συμφ?ρον. Αυτ?? πρ?ττει σ?μφωνα με το καθ?κον και ?χι με κ?νητρο το καθ?κον του και η πρ?ξη του στερε?ται ηθικ?? αξ?α? [7] . Κατ' αυτ?ν μ?νο αν το ορθ?? πρ?ττειν δεν αποφ?ρει στον πρ?ττοντα κ?ποιο κ?ρδο?, αλλ? μ?λιστα του κοστ?ζει κ?τι, μ?νον τ?τε η πρ?ξη ε?ναι β?βαιο ?τι ?χει ηθικ? αξ?α. Σε αυτ? το σημε?ο ?ρχεται σε αντ?θεση με τον Αριστοτ?λη, κατ? τον οπο?ο το πραγματικ? εν?ρετο ?τομο απολαμβ?νει την πρ?ξη τη? αρετ?? [8] . Δ?δει μεγαλ?τερη σημασ?α στο γν?μονα (στον πρακτικ? καν?να σ?μφωνα με τον οπο?ο ?να υποκε?μενο ενεργε?) παρ? στο αποτ?λεσμα:

≪ Η δε?τερ? πρ?τασ? μου ε?ναι: η ηθικ? αξ?α μια? πρ?ξη? που γ?νεται απ? καθ?κον δεν ?γκειται στο σκοπ?, οπο?ο? επιδι?κεται με αυτ?ν την πρ?ξη, αλλ? στον γν?μονα, σ?μφωνα με τον οπο?ο η πρ?ξη αποφασ?ζεται· η ηθικ? αξ?α δεν εξαρτ?ται συνεπ?? απ? την πραγματοπο?ηση, και απ? τα αποτελ?σματα τη? πρ?ξη?, παρ? μ?νο απ? το αξ?ωμα τη? θ?ληση?, σ?μφωνα με το οπο?ο η πρ?ξη εκτελε?ται ?σχετα απ? ?λα ?σα πετυχα?νονται ? ποθο?νται ≫ [9] .

Και λ?γο παρακ?τω: ≪ Αυτ? το υπ?ρτατο αγαθ? το οπο?ο ονομ?ζουμε ηθικ?, δεν μπορε? να ε?ναι ?λλο απ? την ?ννοια του ηθικο? ν?μου η οπο?α β?βαια υπ?ρχει μ?νο μ?σα σε ?να ?λλογο ον, κατ? το μ?τρο που αυτ? η ?ννοια? και ?χι το προσδοκ?μενο αποτ?λεσμα καθορ?ζει την θ?ληση. Το υπ?ρτατο καλ? υπ?ρχει ?δη μ?σα στο πρ?σωπο πο? ενεργε? σ?μφωνα με τον ηθικ? ν?μο και δεν πρ?πει να περιμ?νουμε το αποτ?λεσμα για να φανερωθε? το καλ? ≫ [10] .

Ο ηθικ?? ν?μο? με τι? προσταγ?? του θ?τει ?να πλα?σιο στο πεδ?ο δρ?σεω? του λογικο? ?ντο?.? Καθε λογικ? ον, κ?θε ≪λογιζ?μενο Εγ?≫, ?χει αυτ?ν τη γν?ση ?μφυτη εντ?? αυτο? [11] .

Ο Καντ διατυπ?νει σχετικ?? ?ναν καν?να: ≪ Οφε?λω να ενεργ? π?ντα με τ?τοιο τρ?πο ?στε να μπορ? να? θ?λω να γ?νει ο υποκειμενικ?? μου γν?μονα? ?να? καθολικ?? ν?μο? ≫ [12] . Αυτ?? ο καν?να? ονομ?σθηκε ≪κατηγορικ? προσταγ?≫ και διατυπ?νεται με δι?φορε? παραλλαγ?? σε ?λλα σημε?α του ?ργου του Καντ [13] . Υπ?ρχουν δ?ο ε?δη προσταγ??: η κατηγορικ? και η υποθετικ?. Κατ? την δε?τερη πρ?πει να ενεργο?με σ?μφωνα αναλ?γω? το στ?χου προ? τον οπο?ο αποβλ?πουμε. Θα μπορο?σε να αναφερθε? εδ? το γνωστ? γνωμικ? των Ιησουιτ?ν ≪ο σκοπ?? αγι?ζει τα μ?σα≫. Κατ? την πρ?τη, την οπο?α υποστηρ?ζει ο Καντ, πρ?πει π?ντοτε να ενεργο?με με συγκεκριμ?νο τρ?πο ανεξαρτ?τω? του σκοπο? μα? [14] . Η κατηγορικ? προσταγ? ουσιαστικ?? ε?ναι μ?α παραλλαγ? του λεγομ?νου ≪χρυσο? καν?νο? του Ευαγγελ?ου≫: ≪Π?ντα ο?ν ?σα ?ν θ?λητε ?να ποι?σιν ?μ?ν ο? ?νθρωποι, ο?τω κα? ?με?? ποιε?τε α?το??? ο?το? γ?ρ ?στιν ? ν?μο? κα? ο? προφ?ται.≫ (Ματθ. Ζ?12). ?μω? ο ≪χρυσο?? καν?ν≫, αναφ?ρεται σε θ?ματα κοινωνικ?ν σχ?σεων. Η Κατηγορικ? προσταγ?, ?πω? αρχικ?? την διατυπ?νει? ο Καντ, δεν περιορ?ζεται στι? κοινωνικ?? σχ?σει?, αλλ? διευρ?νεται σε τ?σο απ?λυτο βαθμ?, ?στε να εμφαν?ζει προβλ?ματα, ?πω? λ.χ. το ?τι η κατηγορικ? προσταγ? δεν αποκλε?ει την αυτοκτον?α, γι' αυτ?ν τον λ?γο ?λλωστε ο Καντ προβα?νει και στι? αναδιατυπ?σει? τη? κατηγορικ?? προσταγ??.

Ο Κ?ντ διακρ?νει την καθαρ? βο?ληση απ? την εμπειρικ? βο?ληση. Η δε?τερη προ?ποθ?τει κ?τι ξ?νο προ? εαυτ? το οπο?ο επιθυμε?, ?πω? λ.χ. ≪θ?λω να φ?ω ?να ροδ?κινο≫. Η καθαρ? βο?ληση, ?μω?? προσελκ?εται απ? ιδανικ? που αφορο?ν την ?δια, ?πω? λ.χ. ≪θ?λω να γ?νω τ?μιο?≫ [15] . Ο ?νθρωπο? ενεργε? ελε?θερα ?ποτε ενεργε? ο ?διο?, δ?χω? κ?ποιο? εξωτερικ?? παρ?γοντα? να παρεμβα?νει [16] . Η αυτονομ?α τη? βουλ?σεω? ε?ναι, κατ? τον Καντ, ≪ η μοναδικ? αρχ? ?λων των ηθικ?ν ν?μων και ?λων των καθηκ?ντων που συμμορφ?νονται με αυτ? ≫,? εν? η ετερονομ?α τη? βουλ?σεω?, (δηλαδ? το να πρ?ττει κανε?? κ?τι ωθο?μενο? απ? εξωτερικ? α?τια): ≪ ?χι μ?νο δεν μπορε? να αποτελ?σει τη β?ση οποιασδ?ποτε υποχρ?ωση?, αλλ? αντιτ?θεται στην αρχ? περ? το?του και στην ηθικ? τη? βο?ληση? ≫ [17] .

Θεωρο?με ?τι η διατ?πωση του Καντ περ? τη? αγαθ?? βουλ?σεω?, ?χει πολλ? κοιν? σημε?α με την διδασκαλ?α του Αγ?ου Ιω?ννου του Δαμασκηνο? περ? ≪ευδοκ?α?≫. ≪Ευδοκ?α≫ ? αλλι?? ≪προηγο?μενο θ?λημα του Θεο?≫ κατ? τον? προαναφερθ?ντα, ε?ναι το καθαρ?, το τ?λειο και ευ?ρεστ? Του θ?λημα. Αυτ? που θ?λει ο Θε?? απ? μ?νο? του δ?χω? την παρεμβολ? ?λλων παραγ?ντων εκτ?? του Θεο?. Αντ?θετα ≪παραχ?ρηση≫ ? ≪επ?μενο θ?λημα του Θεο?≫, ε?ναι αυτ? που επιτρ?πει ο Θε?? να γ?νεται, δ?χω? πραγματικ?? να το θ?λει αφ' εαυτο? Του, αλλ? επιτρ?ποντα? την εκδ?λωση του αυτεξουσ?ου εν?? λογικο? ?ντο?, ?πω? ο ?νθρωπο?, ?στε να πρ?ξει κ?τι αντ?θετο με το θ?λημ? Του [18] . Ε?ναι πολ? πιθαν? ?τι η ≪αγαθ? βο?ληση≫ του Καντ να ε?ναι η ≪ευδοκ?α≫ του Αγ. Ιω?ννου του Δαμασκηνο?, τροποποιημ?νη και προσαρμοσμ?νη σε ανθρωποκεντρικ? β?ση. Δηλαδ?, η αγαθ? βο?ληση ε?ναι η ευδοκ?α του ανθρ?που. Η καθαρ? του επιθυμ?α, δ?χω? την παρεμβολ? ξ?νων παραγ?ντων.

Συναφ?? ε?ναι και το συμπ?ρασμα στο οπο?ο κατ?ληξε και ο Μαρτ?λ Γκιερο?, ?τι ο Καντ μετ?θεσε το κ?ντρο β?ρου? τη? ηθικ?? απ? τον Θε? στην ?ννοια τη? αυτ?νομη? βουλ?σεω? [19] . Ο σεβασμ?? μα? προ? τι? ηθικ?? αξ?ε?, τον ηθικ? ν?μο, ε?ν προ?ρχεται απ? εξωτερικ?? επιδρ?σει? ε?ναι κ?τι το νοσηρ?. Πρ?πει να ε?ναι καθαρ?? απ? ξ?νε? επιδρ?σει?, να μην ε?ναι το κ?νητρο τη? ηθικ?τητα?, αλλ? η ?δια η ηθικ?τητα [20] .

 

Β. Η ≪Βουληση για/προσ Δυναμη≫ του Νιτσε  

Ο Ν?τσε, ποιητ?? με ?ναν ελκυστικ? τρ?πο γραφ?? που σαγηνε?ει, β?ωσε τι? αντιφ?σει? απ? τι? οπο?ε? ?πασχε η διαν?ηση τη? εποχ?? του, αλλ? αντ? να γιατρε?ει αυτ?ν την αδυναμ?α, μ?λλον την επιδειν?νει [21] . Κ?ντρο τη? διδασκαλ?α? του ε?ναι η ?ννοια τη? ≪βουλ?σεω? προ? δ?ναμη≫. Αυτ? ε?ναι η λυδ?α λ?θο? δια τη? οπο?α? ο Ν?τσε διακρ?νει το καλ? απ? το κακ?. Καλ? ε?ναι ?τι ενισχ?ει την ≪βο?ληση για δ?ναμη≫. Κακ? ε?ναι ?τι την εξασθενε? [22] . Η αλ?θεια, δεν ε?ναι σημαντικ?. Για την ακρ?βεια δεν υπ?ρχει πραγματικ? αλ?θεια για τον Ν?τσε. Η αληθιν? γν?ση ε?ναι υπερ?νω τη? αληθε?α? και τη? πλ?νη?. ?λα ε?ναι επιτρεπτ? γι' αυτ?ν που θ?λει να αυξ?σει την δ?ναμ? του. ?χι μ?νο μπορε?, αλλ? και επιβ?λλεται να αλλ?ζει πεποιθ?σει?, δι?τι η αλ?θεια ε?ναι σχετικ? [23] .

Ο Ν?τσε εξηγε? π?? εννοε? την ≪βο?ληση για δ?ναμη≫:

≪Αυτ? η νικηφ?ρα ?ννοια τη? δ?ναμη?, χ?ριν τη? οπο?α? οι φυσικο? δημιο?ργησαν τον Θε? και το σ?μπαν, ?χει αν?γκη εν?? συμπληρ?ματο?. Πρ?πει να τη? αποδ?σουμε ?να εσωτερικ? βο?λεσθαι το οπο?ο θα ονομ?σω βο?ληση για δ?ναμη≫ (Η Βο?ληση για Δ?ναμη, ΙΙ 374) [24] .

Ε?ναι, λοιπ?ν, κ?τι που αποδ?δεται στην δ?ναμη με ιδια?τερο τρ?πο, ω? συμπλ?ρωμ? τη? και κ?τι το εσωτερικ?. Ποιο? -?μω?- ε?ναι αυτ?? πο? βο?λεται; Η ≪βο?ληση για δ?ναμη≫: ≪ Ποιο? λοιπ?ν θ?λει την δ?ναμη; Ερ?τημα παρ?λογο, αν το "ε?ναι" ε?ναι αφ' εαυτο? βο?ληση για δ?ναμη...≫ (Η Βο?ληση για Δ?ναμη, Ι 204, ΙΙ 54) [25] .

Το ≪ε?ναι≫, κ?θε τι που υπ?ρχει, ε?ναι ≪βο?ληση για δ?ναμη≫: ≪η ουσ?α του κ?σμου ε?ναι βο?ληση για δ?ναμη≫, ≪η ουσ?α τη? ζω?? ε?ναι βο?ληση για δ?ναμη≫, ≪η βαθ?τερη ουσ?α του ε?ναι ε?ναι βο?ληση για δ?ναμη≫. Τ?σο ο κ?σμο?, ?σο και η ζω? αποτελο?ν μορφ?? αυτο? του ≪στοιχειοδεστ?ρου γεγον?το?≫ τη? ≪βουλ?σεω? για δ?ναμη≫ [26] . Ε?ναι κατ? κ?ποιον τρ?πο, μ?α μεταφυσικ? ουσ?α και η αιτ?α απ? την οπο?α πηγ?ζουν οι πρ?ξει? μα? [27] . Ε?ναι η εκδ?λωση των δυν?μεων που ?χει κ?ποια κατε?θυνση (?χι ?μω? και σκοπ?), κ?θε εν?ργεια οποιαδ?ποτε? και αν ε?ναι, στον οργανικ? ? τον αν?ργανο κ?σμο, ακ?μη και η ζω? δεν ε?ναι παρ? επιμ?ρου? περιπτ?σει? τη? Νιτσε?κ?? ≪βουλ?σεω? προ? δ?ναμη≫ [28] .

Η ≪Βο?ληση για δ?ναμη≫ υπακο?ει σε μ?α εσωτερικ? τη? προσταγ?: να ε?ναι π?ντοτε κ?τι παραπ?νω. Αυτ? η τ?ση οδηγε? σε δ?ο ενδεχ?μενα: ? σε α?ξηση, ? σε εκφυλισμ?. Αυτ? θα εξαρτηθε? απ? την κατε?θυνση που θα ακολουθ?σει. ?τσι θα γ?νει δ?ναμη ενεργητικ? ? αντενεργητικ?· ανερχ?μενη ζω? ? παρακμ?ζουσα ζω? [29] .

≪Βο?ληση για δ?ναμη≫, στην αν?τερη ?κφρασ? τη?, ε?ναι βο?ληση για κυριαρχ?α του ανθρ?που στον ?νθρωπο. Η ωμ?τητα με την οπο?α φ?ρεται ο ισχυρ??, με την οπο?α επιβ?λει την κυριαρχ?α το επ?νω σε ?λλου? ανθρ?που?, ?χι απλ?? επιτρ?πεται, αλλ? ε?ναι δικα?ωμα και καθ?κον του [30] !

Για τον Ν?τσε, καλ?? ?νθρωπο? ε?ναι ο ικαν??, ο υγι??, ο δυνατ??, αυτ?? που ευημερε?. Κακ?? ε?ναι ο ?ρρωστο?, ο αδ?ναμο? και ο αν?κανο?. Η υπερηφ?νεια και η επιδ?ωξη για απ?κτηση ισχ?ο?, που θεωρο?νται αμαρτ?ματα κατ? την χριστιανικ? ηθικ?, κατ? την ηθικ? του Ν?τσε ε?ναι αρετ?? [31] .?

Ο Ν?τσε προτρ?πει να καταστρ?ψουμε τι? υπ?ρχουσε? αξ?ε? και να δημιουργ?σουμε ν?ε?, προσαρμοσμ?νε? στα μ?τρα τη? ≪βουλ?σεω? προ? δ?ναμη. Με την φρ?ση του Ζαρατο?στρα ≪ο Θε?? π?θανε≫, ο Ν?τσε δηλ?νει την κατ?ρ­ρευση ?λων των αξι?ν? και κ?θε ιδανικο?. Πιστε?ει ?τι ?λα επιστρ?φουν στο χ?ο? [32] . Ο Υπερ?νθρωπο? ε?ναι ικαν?? να επιβ?λλει την τ?ξη στο χ?ο? αυτ?, με την ισχ? τη? ≪βουλ?σεω? προ? δ?ναμη≫ που διαθ?τει [33] .

Ο Υπερ?νθρωπο? του Ν?τσε ε?ναι κατ' ουσ?αν ο Θε??, η θε?κ? δημιουργι­κ?τητα,? με αντ?θετο πρ?σημο [34] . Θα διαφ?ρει απ? τον ?νθρωπο, ?σο ο ?νθρωπο? διαφ?ρει απ? τα ζ?α. Δεν θα ε?ναι η ολοκλ?ρωση τη? ανθρωπ?νη? φ?σεω?, αλλ? του στοιχειωδεστ?ρου στοιχε?ου τη? που ε?ναι κατ? τον Ν?τσε η ουσ?α τη? ζω??: τη? ≪βουλ?σεω? προ? δ?ναμη≫ [35] .

 

Συμπερασματα

            Απ? τα ?σα προετ?θησαν προκ?πτει και οι δ?ο ?ννοιε? αντιμετωπ?ζονται απ? του? δ?ο στοχαστ?? ω? η ≪λυδ?α λ?θο?≫, δια τη? οπο?α? αξιολογο?νται οι πρ?ξει? του κ?θε ανθρ?που. Αλλ? η μεν ≪βο?ληση προ? δ?ναμη≫ του Ν?τσε ε?ναι κ?τι το ουσι?δε?, μ?α μεταφυσικ? ουσ?α η οπο?α συνθ?τει το βαθ?τερο ε?ναι του κ?θε ?ντο?, η δε ≪αγαθ? βο?ληση≫ του Καντ ε?ναι το αν?τερο απ? ?λα τα αγαθ?· ε?ναι μ?α κατ?σταση στην οπο?α πρ?πει να φθ?σει ο κ?θε   ?νθρωπο?· η εκπλ?ρωση του σκοπο? του λογικο? του ανθρ?που.

            Ο Ν?τσε δεν αποδ?χεται την ?ννοια τη? ελευθερ?α? τη? θελ?σεω?, που ε?ναι θεμελι?δη? για την ≪αγαθ? βο?ληση≫ του Καντ. Ο Ν?τσε προχωρε? ακ?μη περισσ?τερο και θεωρε? ?τι δεν υπ?ρχει καν θ?ληση:

≪ Ελευθερ?α τη? θ?ληση? ? ανελευθερ?α τη? θ?ληση?; -Δεν υπ?ρχει "θ?ληση"· α?ναι απλ?? μια απλουστευτικ? σ?λληψη τη? δι?νοια? ?πω? η "?λη". ?λε? οι δρ?σει? πρ?πει να γ?νουν μηχανικ? πριν τι? θελ?σουμε≫ [36] .

Ακ?μη, η ?ννοια του υποκειμ?νου, του σκεπτομ?νου Εγ?, του Καντ που βο?λεται ελευθ?ρω?, ε?ναι ?γνωστη για τον Ν?τσε, ο οπο?ο? θεωρε? ?τι αυτ? που βο?λεται ε?ναι η ?δια η ≪βο?ληση προ? δ?ναμη≫.

Τ?λο?, η ≪βο?ληση προ? δ?ναμη≫ δεν γνωρ?ζει κ?τι αντικειμενικ? καλ?· το μ?νο καλ? ε?ναι η ικανοπο?ηση τη? τ?σεω? για μεγαλ?τερη ισχ? και ?,τι συντελε? προ? αυτ? θεωρε?ται καλ?, ακ?μη και αν πρ?κειται για κ?τι το απεχθ?στατο. η ≪αγαθ? βο?ληση≫ του Καντ ε?ναι κ?τι το σταθερ?· η ?δια η ?ννοια τη? ηθικ?τητα? και του καλο?.

Βιβλιογραφια

1.       Βαλλι?νο?, Περικλ??, Φιλοσοφ?α στην Ευρ?πη, Τ?μο? Γ?, εκδ. ΕΑΠ, Π?τρα 2004.

2.       Windelband W . ? Heimsoeth H ., Εγχειρ?δο Ιστορ?α? τη? Φιλοσοφ?α? , τ. Γ?, μτφρ. Ν.Μ. Σκουτερ?πουλο?, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθ?να 2001.

3.       Deleuze G illes , Ο Ν?τσε και η Φιλοσοφ?α , μτφρ. Γι?ργο? Σπαν??, εκδ. Πλ?θρον, Αθ?να 2002.

4.       Δαμασκην?? Αγιο? Ιω?ννη?, ≪Εκδοσι? ακριβ?? τη? Ορθοδ?ξου Π?στεω?≫, στο Ιω?ννου του Δαμασκηνο? Απαντα, τ. Α?, εκδ. Ε.Π.Ε., Θεσσαλον?κη 1976.

5.       Kant Immanuel , Τα θεμ?λια τη? Μεταφυσικ?? των ηθ?ν , μτφρ. Γι?ννη Τζαβ?ρα, εκδ. Δωδ?νη, Αθ?να - Γι?ννινα 1984.

6.       Kenny Anthony (επιμ.), Ιστορ?α τη? Δυτικ?? Φιλοσοφ?α? , μτφρ. Δ?σποινα Ρισσ?κη, εκδ. Νεφ?λη, Αθ?να 2005.

7.       Μολ?βα? Γρηγ?ρη?, Φιλοσοφ?α στην Ευρ?πη, τ. Β? Η εποχ? του Διαφωτισμο? (17 ^ο? ? 18 ^ο? αι?να?) , εκδ. ΕΑΠ, Π?τρα 2000.

8.       Μπενι? Ζαν Μισ?λ, Ιστορ?α τη? νεωτερικ?? και σ?γχρονη? φιλοσοφ?α? , μτφρ. Κωστ?? Παπαγι?ργη?, εκδ. Καστανι?τη?, Αθ?να 2001.

9.       Nietzsche F ., Η θ?ληση για δ?ναμη , μτφρ.   Ζ?ση? Σαρ?κα?, εκδ. Νησ?δε?, Σκ?πελο? 2001.

10.   Scruton Roger , Καντ, ?λα ?σα πρ?πει να γνωρ?ζετε , μτφρ. Α.-Στ. Αντων?ου, Το Β?μα / Ελληνικ? Γρ?μματα, Αθ?να 2006.

11.   Fearn Nicholas , ο Ζ?νωνα? και η Χελ?να , μτφρ. Αρι?δνη Αλαβ?νου, εκδ. Λιβ?νη, Αθ?να 2003.

12.   Haar Michel , “ Nietzsche ”, στον τ?μο Encyclop e die de la Pl e iade , Ιστορ?α τη? φιλοσοφ?α? ? 19 ^ο? -20 ^ο? αι?να?: Η εξελικτικ? φιλοσοφ?α ? Εθνικ?? φιλοσοφικ?? σχολ?? , μτφρ. Μαριλ?ζα Μ?τσου-Παπ?, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθ?να 1991 ³ , σελ. 79-137.  

 

---