Εισαγωγη

Κατ? τον 17ο αι?να ?πειτα απ? μ?α μακρ?χρονη περ?οδο κατ? την οπο?α οι φιλοσοφικ?? αντιλ?ψει? στην δυτικ? Ευρ?πη ε?χαν περιβληθε? τον μανδ?α του δ?γματο?, η πρ?οδο? των επιστημ?ν επ?βαλε και την εξ?λιξη τη? φιλοσοφ?α?. Η αποκ?ρυξη τη? αυθεντ?α? και των παραδεδομ?νων αληθει?ν τη? περι?δου του Σχολαστικισμο? και η θαρραλ?α απ?φαση των στοχαστ?ν να μεταχειριστο?ν τον δικ? του? νου, ε?ναι το κ?ριο χαρακτηριστικ? αυτ?? τη? εποχ??, τη? εποχ?? του διαφωτισμο? [1] .

?Ακ?μη το επ?κεντρο του ενδιαφ?ροντο? πλ?ον για του? φιλοσ?φου? δεν ?ταν η αναζ?τηση τη? ουσ?α? του κ?σμου, αλλ? το φαιν?μενο τη? γν?σεω? [2] . Τα ν?α ερωτ?ματα που τ?θενται ε?ναι, π?? θεμελι?νεται η γν?ση;? Πο? στηρ?ζονται οι ιδ?ε?; Οι ν?οι διανοητ?? αντιλ?φθηκαν ?τι η γν?ση δεν μπορε? να θεμελιωθε? σε αναπ?δεικτα αξι?ματα, σε μεταφυσικ?? β?σει?. Γενν?θηκε η αν?γκη να θεμελιωθε? η γν?ση σε κ?τι περισσ?τερο απτ?.

Ο Καρτ?σιο? ?ταν ο πρ?το? διανοητ?? που επιχε?ρησε τον απεγκλωβισμ? απ? την Σχολαστικ? φιλοσοφ?α, πρ?γμα επικ?νδυνο για την εποχ? του (Το 1624 το Κοινοβο?λιο των Παρισ?ων ε?χε ψηφ?σει δι?ταγμα δια του οπο?ου ?ποιο? αμφ?βαλλε για την φιλοσοφ?α του Αριστοτ?λη μπορο?σε να τιμωρηθε? με την ποιν? του θαν?του [3] !). Θεωρε?ται ο κ?ριο? εκπρ?σωπο? του ρασιοναλισμο?, δηλαδ? του ορθολογισμο? και τι? απαντ?σει? του στο ερ?τημα τη? θεμελι?σεω? τη? γν?σεω? τι? εκθ?τουμε στην πρ?τη εν?τητα.

Στην δε?τερη εν?τητα, πραγματευ?μαστε τι? ιδ?ε? του Λοκ. Ο ?γγλο? Ιατρ?? και φιλ?σοφο? Τζον Λοκ, ασχολε?ται με το ?διο θ?μα, την θεμελ?ωση τη? γν?σεω?, αλλ? απ? πιο πρακτικ? οπτικ? γων?α. Θεωρε?ται ω? ο κ?ριο? εκπρ?σωπο? του εμπειρισμο?.

 

?Α. Η Γνωση κατα τον Ορθολογισμο του Καρτεσιου?

Ο Καρτ?σιο? οικοδομε? την γνωσιολογ?α του σε τ?σσερι? διαδοχικ?? φ?σει?. Αρχικ??, θεμελι?νει την γν?ση του εαυτο? με την μ?θοδο τη? αμφιβολ?α?. Στη συν?χεια προχωρε? στην γν?ση τη? υπ?ρξεω? του Θεο?. Αυτ? η γν?ση χρησιμοποιε?ται ω? μ?σον για την μετ?βαση στην γν?ση του κ?σμου.? Η τελευτα?α ε?ναι εφικτ? μ?σω των εμφ?των ιδε?ν τι? οπο?ε? εγχ?ραξε ο Θε?? στο νου του ανθρ?που.

Ο Καρτ?σιο? θ?λει να επανεξετ?σει ?λη την φιλοσοφικ? παρ?δοση και θ?λει να θ?σει εκ ν?ου τα θεμ?λια τη? φιλοσοφ?α? σε πιο στ?ρεα β?ση. Διαπ?στωσε ?τι τα περισσ?τερα απ? ?σα αξιωματικ?? δ?χονταν οι φιλ?σοφοι μ?χρι τ?τε μπορο?σαν να καταρριφθο?ν. Δεν ?ντεχαν στην δοκιμασ?α τη? αμφιβολ?α?. Στα ταξ?δια των στοχασμ?ν του ?χει σαν οδηγ? την αμφιβολ?α. Αμφιβ?λλει για τα π?ντα, ακ?μη και για την ?παρξη του εξωτερικο? κ?σμου. Φθ?νει σε αυτ? που ονομ?ζει, ριζικ? αμφιβολ?α. Με την αμφιβολ?α ω? εργαλε?ο, ?ρχισε να απομακρ?νει τα σαθρ? επιχειρ?ματα που δεν ?ντεχαν στην δ?ναμη τη? αμφισβητ?σεω?. Η γν?ση δεν μπορο?σε να θεμελιωθε? σε αναπ?δεικτα αξι?ματα. Προσπαθο?σε να φθ?σει σε στ?ρεο ?δαφο? και εκε? να θ?σει τον θεμ?λιο λ?θο του φιλοσοφικο? του οικοδομ?ματο? [4] .

Στον Λ?γο περ? τη? μεθ?δου του (?πω? και στον πρ?το απ? του? Στοχασμο?? του) ο Καρτ?σιο? περιγρ?φει αυτ? την τακτικ? τη? μεθοδικ? αμφιβολ?α?:

≪...ε?χα απ? πολ? καιρ? παρατηρ?σει πω?, για ?τι αφορ? τα ?θη, ε?ναι κ?ποτε αν?γκη, γν?με? που καν?να? τι? ξ?ρει ω? αβ?βαιε?, να τι? ακολουθε? το ?διο σαν να ε?ταν ( sic ) αναμφ?βολε?, καθ?? το ε?πα και πιο π?νω. Επειδ? ?μω? επιθυμο?σα τ?τε να καταγ?νω αποκλειστικ? με την αναζ?τηση τη? αλ?θεια?, σκ?φτηκα πω? ?πρεπε να κ?νω ακριβ?? το αντ?θετο και να απορρ?ψω, σαν να ?ταν εντελ?? ψε?τικο, οτιδ?ποτε θα μπορο?σε να μου γενν?σει την παραμικρ?τερη αμφιβολ?α, για να δω αν δεν θα μου απ?μενε ?στερα απ? αυτ? καμι? πεπο?θηση που να ε?ναι εντελ?? αναμφ?βολη.? ?τσι, επειδ? οι αισθ?σει? μα? ξεγελο?ν κ?ποτε, θ?λησα να υποθ?σω πω? τ?ποτα δεν υπ?ρχει που να ε?ναι τ?τοιο που εκε?νε? μα? κ?νουν να το φανταζ?μαστε. Κι επειδ? υπ?ρχουν ?νθρωποι που γελιο?νται κ?νοντα? συλλογισμο?? π?νω και στ' απλο?στερα ακ?μα θ?ματα τη? γεωμετρ?α?, και παραλογ?ζονται, κρ?νοντα? κι εγ? πω? μπορο?σα να λαθ?ψω ?σο κι οποιοσδ?ποτε ?λλο?, απ?ρριψα σαν ψε?τικου? ?λου? του? λ?γου? που ε?χα π?ρει προηγουμ?νω? για αποδε?ξει?. Και τ?λο?, πα?ρνοντα? υπ?ψη πω? ?λε? οι σκ?ψει? που ?χουμε εν?σο ε?μαστε ξυπνητο? μπορο?ν επ?ση? να μα? ?ρχονται ολ?ιδιε? κι ?ταν κοιμο?μαστε, χωρ?? καμι? του? να ε?ναι τ?τε αληθιν?, αποφ?σισα: να υποθ?σω πω? ?λα ?σα μο? ε?χαν μπει κ?ποτε στον νου, δεν ε?ταν ( sic ) περισσ?τερο αληθιν? απ? τι? φαντασ?ε? τ v ν ονε?ρων μου... [5] ≫

Στον πρ?το απ? του? Στοχασμο?? του αναφ?ρει την υπ?θεση ?τι ≪ υπ?ρχει ?να? δα?μονα?, που ε?ναι υπ?ρτατα ισχυρ?? και ?ξυπνο?, και πω? κ?νει ?,τι ε?ναι δυνατ?ν για να με παραπλαν?σει [6] ≫ για να τον?σει στον υπ?ρτατο βαθμ? την αμφιβολ?α. Καταλ?γει τελικ?? στο συμπ?ρασμα ?τι για ?λα μπορε? να αμφιβ?λλει, αλλ? για να ?χει την δυνατ?τητα τη? αμφιβολ?α? πρ?πει να υπ?ρχει. Προ?π?θεση τη? σκ?ψεω?, και ?ρα τη? αμφιβολ?α? ε?ναι η ?παρξη. ?ποιο? δεν υπ?ρχει δεν σκ?πτεται, ο?τε αμφιβ?λλει. ?τσι γενν?θηκε το περ?φημο ρητ?:? ≪ cogito ergo sum ≫. Το οπο?ο σημα?νει ≪σκ?πτομαι (αμφιβ?λλω) ?ρα υπ?ρχω≫ [7] .

Γρ?φει ο ?διο?:

≪...Αμ?σω? ?μω? κατ?πι πρ?σεξα πω?, εν? εγ? ?θελα να σκεφτ? ?τσι, ?τι ?λα ε?ταν( sic ) ψε?τικα, ?πρεπε αναγκαστικ?, εγ? που το σκεπτ?μουν, να ε?μαι κ?τι. Και παρατηρ?ντα? πω? το?τη η αλ?θεια: σκ?πτομαι, ?ρα υπ?ρχω ε?ταν ( sic ) τ?σο γερ? και τ?σο σ?γουρη ?στε ?λε? μαζ? οι εξωφρενικ?? υποθ?σει? τ?ν σκεπτικ?ν φιλοσ?φων δεν ε?ταν ικαν?? να την κλον?σουν, ?κρινα πω? μπορο?σα δ?χω? ενδοιασμο?? να την παραδεχτ? σαν την πρ?τη αρχ? τη? φιλοσοφ?α? που αναζητο?σα. [8] ≫

?Σε αυτ? το συμπ?ρασμα ?ω? σε στερε? ?δαφο?- ?θεσε το θεμ?λιο τη? γν?σεω?. Η γν?ση θεμελι?νεται στο σκεπτ?μενο υποκε?μενο. ≪Ε?μαι ?να σκεπτ?μενο υποκε?μενο≫: ≪ sum res cogitans ≫ ε?πε χαρακτηριστικ?? [9] .

Για την ?παρξη του Θεο? ο Καρτ?σιο? χρησιμοπο?ησε το εξ?? αποδεικτικ? επιχε?ρημα: Στην ψυχ? του ανθρ?που υπ?ρχουν τρ?α ?δη ιδε?ν: α) αυτ?? που απ?κτησε κ?ποιο? απ? την παρατ?ρηση του κ?σμου, β) ?σε? δημιο?ργησε μ?νο? του, και γ) οι ?μφυτε? ιδ?ε? που προ?π?ρχαν και μαζ? με τι? οπο?ε? ο κ?θε ?νθρωπο? γενν?θηκε.? Μ?α απ? αυτ?? ε?ναι και η ιδ?α τη? τελει?τητα?. Εφ?σον υπ?ρχει εντ?? ημ?ν η ιδ?α τη? τελει?τητα?, πρ?πει να υπ?ρχει και ?να τ?λειο ον. Αυτ? το τ?λειο ων ε?ναι ο Θε??.? Ο Θε?? ω? τ?λειο ον, θα πρ?πει να διαθ?τει και το χαρακτηριστικ? τη? υπ?ρξεω?. ?ρα υπ?ρχει [10] . Η προαναφερθε?σα απ?δειξη του Καρτεσ?ου για την ?παρξη του Θεο? ?δη απ? την στιγμ? που κυκλοφ?ρησε με την ?κδοση των Στοχασμ?ν [11] . (?πω? και ?λλε? φιλοσοφικ?? θ?σει? του) δεν ενθουσ?ασε του? θεολ?γου? τη? εποχ?? του (και ειδικ?τερα αυτο?? του Πανεπιστημ?ου τη? Σορβ?νη? προ? του? οπο?ου? απευθ?νθηκε ο Καρτ?σιο?) και δ?χθηκε επικρ?σει? ω? ανεπαρκ?? και αβ?σιμη

Η γν?ση του κ?σμου ε?ναι συν?ρτηση τη? γν?σεω? του Θεο?. Δι?τι εφ' ?σον υπ?ρχει Θε??, ο ?νθρωπο? δεν μπορε? να π?σει θ?μα τη? παραπλαν?σεω? του κακο? δα?μονο? ο οπο?ο? προσπαθε? συνεχ?? να τον εξαπατ?. ?ρα μπορε? να ε?ναι β?βαιο? ?τι αυτ? τα οπο?α βλ?πει γ?ρω του δεν ε?ναι παραισθ?σει? και ?νειρα, αλλ? πραγματικ?τη? [12] .

Μ?α απ? τι? πλ?ον γνωστ?? θεωρ?ε? του Καρτεσ?ου ?ταν και αυτ? των εμφ?των ιδε?ν. Κ?ποτε ?γραψε ?τι:

το βρ?φο? μ?σα στην μ?τρα τη? μητ?ρα? του ≪φ?ρει μ?σα του την ιδ?α του Θεο?, του εαυτο? του και ?λε? τι? αλ?θειε? που θεωρο?νται αυταπ?δεικτε?. Φ?ρει μ?σα του αυτ?? τι? ιδ?ε? ?χι λιγ?τερο απ? ?σο τι? φ?ρουν οι εν?λικε? ?ταν δεν του? δ?νουν σημασ?α, και δεν τι? αποκτ? κατ?πιν, ?ταν μεγαλ?σει. [13] ≫

Αργ?τερα διευκρ?νισε ?τι εννοο?σε ?τι αυτ? που κληρονομε? ο ?νθρωπο? ε?ναι η ικαν?τητα τη? σκ?ψεω?. ?μω? επικρ?τησε η αντ?ληψη ?τι ο Καρτ?σιο? π?στευε πρ?γματι στι? ?μφυτε? ιδ?ε? [14] . Βασ?ζεται στα μαθηματικ?. Τα μαθηματικ? επηρε?ζουν ?ντονα την φιλοσοφ?α τη? περι?δου αυτ??. Οι ιδ?ε? ?μω? οι οπο?ε? ε?ναι σχετικ?? με τα μαθηματικ? δεν ε?ναι αυθ?παρκτε? και ?μφυτε?, αλλ? δημιουργο?νται απ? τον νου του ανθρ?που απ? την παρατ?ρηση των υλικ?ν πραγμ?των [15] . Ο ορθ?? λ?γο? ε?ναι η πηγ? τη? γν?σεω?. Γι' αυτ? και Ορθολογισμ?? καλε?ται η φιλοσοφικ? του τ?ση. Αναζητε? τι? πρ?τε? αρχ?? τη? γν?σεω?, τι? καθαρ?? ιδ?ε?.

Στο νου του ανθρ?που υπ?ρχουν καθαρ?? ευκρινε??, ?μφυτε? ιδ?ε?. Ο Καρτ?σιο? μετατοπ?ζει τι? ιδ?ε? απ? τον νου του Θεο? (?που θεωρο?σε ?τι ?ταν ο Αυγουστ?νο?) στο νου του ανθρ?που. Οι ευκρινε?? αυτ?? ?μφυτε? ιδ?ε? γενν?νται μαζ? με τον κ?θε ?νθρωπο και β?σει αυτ?ν των ιδε?ν μπορε? να ερμηνε?σει τον κ?σμο.

Ο Καρτ?σιο?? κ?νει δι?κριση αν?μεσα στην σκ?ψη και στην ?κταση (?λη). Η ουσ?α τη? νο?σεω? ε?ναι σκεπτ?μενη συνε?δηση. Η αληθιν? και β?βαιη επιστ?μη ?χει ω? θεμ?λιο ακριβ?? αυτ?? τι? σαφε?? και διακριτ??, ?μφυτε? ιδ?ε?. Η? επαφ? του νου με αυτ?? τι? ιδ?ε? καλε?ται εποπτε?α.

Ο ?νθρωπο? αποτελε?ται απ? ψυχ? και σ?μα. Τα σ?ματα για τον Καρτ?σιο ε?ναι -?πω? ?λλωστε και τα ζ?α- απλ?? μηχαν??, ≪αυτ?ματα≫, ?πω? τα αποκαλε?. Τα ζ?α δεν σκ?πτονται, και υπ?κεινται στου? φυσικο?? ν?μου?. Το σ?μα και η ψυχ? του ανθρ?που ε?ναι διακριτ?? οντ?τητε?. Το κριτ?ριο για να ε?ναι κ?τι υλικ? ? ?χι ε?ναι η ?κταση. ?,τι ?χει ?κταση ε?ναι υλικ? σ?μα και ?τι δεν ?χει ?κταση ε?ναι ?υλο [16] .

 

Β. Η Γνωση κατα τον Εμπειρισμο του Λοκ

Ο Τζον Λοκ ξεκιν? την προσπ?θει? του για την θεμελ?ωση τη? γν?σεω? κ?νοντα? λ?γο για κ?ποιο ε?δο? διανοητικ?? απαισιοδοξ?α?, για ≪ απελπισ?α ?ναντι τη? αποτυχημ?νη? γν?σεω? ≫ στην οπο?α κ?ποιο? μπορε? να περιπ?σει ?πειτα απ? συνεχε?? αποτυχημ?νε? προσπ?θειε? στην αναζ?τησ? τη?. ?πω? ο ?διο? αναφ?ρει οι ?νθρωποι συχν?:

?≪ θ?τουν ερωτ?ματα που πολλαπλασι?ζουν τι? αντιπαραθ?σει? του? και καθ?? ποτ? δε φτ?νουν σε καθαρ?? λ?σει?, καταφ?ρνουν μ?νο να διατηρο?ν και να αυξ?νουν τι? αμφιβολ?ε? του? και τελικ? να τι? επιβεβαι?νουν στα πλα?σια του απ?λυτου σκεπτικισμο? ≫ [17] .

Εισηγε?ται ?τι αυτ? που πρ?πει να κ?νουμε πρ?τα απ? ?λα ε?ναι να εξετ?σουμε την ικαν?τητ? μα? για γν?ση. Να ξεχωρ?σουμε τι μπορε? και τι δεν μπορε? να γ?νει κατανοητ?. Καταλ?γει στο ?τι: ≪ δεν ε?ναι δουλει? μα? να γνωρ?ζουμε τα π?ντα, αλλ? μ?νο ?σα αφορο?ν τη συμπεριφορ? μα? ≫ [18] .

?χοντα? αυτ? το υπ?βαθρο ο Λοκ προχωρ? στην ?ρευν? του για την καταγωγ? και την ?κταση τη? γν?σεω? διατυπ?νοντα? το ερ?τημα: ≪ Π?? γ?νεται και... [ο νου?] εφοδι?ζεται; Απ? πο? προ?ρχεται αυτ?? ο τερ?στιο? ?γκο? [ιδε?ν]; Απ? πο? αποκτ?νται ?λα τα υλικ?... τη? γν?ση?;≫. Η απ?ν τηση του ε?ναι σαφ?στατη και του δ?νει μια σταθερ? θ?ση στου? εμπειριστ??. ≪Απαντ?, με μια λ?ξη, απ? την Εμπειρ?α: σ' αυτ?ν βασ?ζεται ?λη η γν?ση μα? κι απ' αυτ?ν προ?ρχεται σε τελευτα?α αν?λυση≫. Την θ?ση του αυτ? αναπτ?σσει στο ?ργο του Δοκ?μιο [19] .

??????????? Ο Λοκ απορρ?πτει την καρτεσιαν? ?ποψη περ? εγχαρ?κτων ιδε?ν. Η ψυχ? δεν γεννι?ται εφοδιασμ?νη με κ?ποιε? ιδ?ε?, αλλ? ε?ναι ≪ tabula rasa ≫: λευκ?, ?γραφη πλ?κα. Η εμπειρ?α ε?ναι αυτ? η οπο?α θα μα? δ?σει το οπλοστ?σιο των ιδε?ν για να κατανο?σουμε τον κ?σμο.? Οι ιδ?ε? εγγρ?φονται σε αυτ?ν, την ?γραφη -αρχικ??- πλ?κα, μ?σω των αισθ?σεων και μ?σω του λογισμο?. Η γν?ση, λοιπ?ν, ε?ναι επ?κτητη [20] .

??????????? Ο συνδυασμ?? των απλ?ν ιδε?ν μα? δ?δει τι? σ?νθετε? ιδ?ε? (λ.χ. η ιδ?α του κεντα?ρου), τι? ιδ?ε? σχ?σεων (λ.χ. η ιδ?α τη? ομοι?τητα?) και τι? γενικ?? ? αφηρημ?νε? ιδ?ε? (?πω? η ιδ?α του ζ?ου ? η αναφερ?μενη σε ?λο το βασ?λειο των ζ?ων) [21] . Αυτ?? παρ?γονται με μ?α νοητικ? διαδικασ?α η οπο?α καλε?ται αφα?ρεση.? Η αφα?ρεση ε?ναι η πλ?ον σημαντικ? ικαν?τητα τη? εσωτερικ?? εμπειρ?α? ( reflection ), η οπο?α διακρ?νει τον ?νθρωπο απ? τα ζ?α. Οι απλ?? ιδ?ε? αντιστοιχο?ν σε συγκεκριμ?να και υπαρκτ? πρ?γματα. Οι αφηρημ?νε? υπ?ρχουν μ?νον μ?σα στο νου μα? για να μα? βοηθο?ν στην κατ?ταξη των αντικειμ?νων τη? γν?σεω? [22] .

Για τον εμπειρισμ? του Λοκ, ακ?μη και οι μαθηματικ?? ?ννοιε? προ?ρχονται απ? τον κ?σμο των αισθ?σεων. Πρ?κειται για γενικε?σει?, με υψηλ? ποσοστ? αφαιρ?σεω?, των εντυπ?σεων μα?. Οι μαθηματικ?? αλ?θειε? πα?ουν να θεωρο?νται αι?νιε? αλ?θειε? [23] .

?Ο Λοκ, ο οπο?ο? θεωρε?ται προοδευτικ??, διακατεχ?ταν απ? μια βαθι? ευσ?βεια και ο Θε?? κατε?χε κυρ?αρχη θ?ση στην δ?μηση τη? επιχειρηματολογ?α? του [24] . Θεωρε? τον Θε? ω? δημιουργ? τη? νο?σεω?. Υιοθετε? τροποποιημ?νη την απ?δειξη του Καρτεσ?ου για την ?παρξη του Θεο? στην οπο?α επισυν?πτει και την κοσμολογικ? απ?δειξη [25] .

Η μ?θοδο? αναλ?σεω? την οπο?α χρησιμοποιε? ο Λοκ οδηγε? στον απ?λυτο διαχωρισμ? τη? νο?σεω? απ? την πραγματικ?τητα. Δηλαδ? υπ?ρχει ?να? υποκειμενικ?? κ?σμο? ιδε?ν, ?να χ?ρο? αφηρημ?νων σχημ?των και ?να? εξωτερικ?? αυθ?παρκτο? κ?σμο? που αποτελε?ται απ? το σ?νολο των επιμ?ρου? αισθητ?ν πραγμ?των [26] . Οι ιδι?τητε? των πραγμ?των του αντικειμενικο? κ?σμου ονομ?ζονται απ? τον Λοκ ποι?τητε? , οι οπο?ε? μπορε? να ε?ναι πρωτε?ουσε? (οι οπο?ε? ε?ναι συνυφασμ?νε? με τα πρ?γματα ?τσι ?στε να μη μπορο?ν να υπ?ρξουν δ?χω? αυτ??, ?πω? η ?κταση) ? δευτερε?ουσε? (αυτ?? που δεν ε?ναι συνυφασμ?νε? με τα πρ?γματα, ?πω? το χρ?μα). Κ?θε πρ?γμα αποτελε?ται απ? μια υλικ? υπ?σταση επ? τη? οπο?α? στηρ?ζονται οι ποι?τητε? [27] .

Ο Λοκ θεωρε? ?τι η γν?ση ω? την αντ?ληψη τη? συμφων?α? ? τη? διαφων?α? μεταξ? κ?ποιων ιδε?ν μα?. Υπ?ρχουν βαθμο? γν?σεω?. Η πρ?τη γν?ση ε?ναι ενορατικ?. Ενορατικ? ε?ναι η γν?ση των ιδε?ν και ε?ναι η πιο ασφαλ?? απ? κ?θε ?λλη γν?ση. Δηλαδ? η εν?ραση μα? παρ?χει την βεβαι?τητα για την ?παρξη μια? ιδ?α?. Απ? την ιδ?α εν?? πρ?γματο? αποκτο?με και την γν?ση τη? υπ?ρξεω? του ιδ?ου του πρ?γματο?. Γνωρ?ζουμε, δηλαδ?, ?τι υπ?ρχει αυτ? το πρ?γμα. ?μω? η γν?ση του αισθητο? κ?σμου γ?νεται μ?σω τη? αισθ?σεω?. Η υπεροχ? τη? ενορατικ?? γν?σεω? ε?ναι εμφαν?? [28] .

 

Συμπερασματα

?Ο Καρτ?σιο? θεμελ?ωσε το ορθολογικ? του σ?στημα στην μνημει?δη λατινικ? του ?κφραση: ≪ cogito ergo sum ≫. Πολλ?? απ?? τι? θ?σει? που αν?πτυξε, δεν ?ντεξαν στην δ?νη τη? κριτικ?? απ? ?λλου? διανοητ?? στα χρ?νια που ακολο?θησαν. ?πω? συμβα?νει συχν? με τα ιστορικ? μνημε?α, τα υπ?λοιπο οικοδ?μημα ?σω? κατ?ρρευσε, αλλ? το θεμ?λιο παραμ?νει στη θ?ση του για να μα? θυμ?ζει ?να λαμπρ? και αξι?λογο οικοδ?μημα. Η ρ?ση αυτ? δ?χθηκε και αυτ? τι? καταιγ?δε? τη? κριτικ?? παρ' ?λα τα?τα παραμ?νει ?αν και αμφισβητουμ?νη- μνημει?δη?.

?Ο Λοκ θεμελ?ωσε την γν?ση στα αισθητηριακ? δεδομ?να. Ο νου? του κ?θε ανθρ?που που γεννι?ται ε?ναι κεν??, σαν ?να λευκ? χαρτ?, μ?α ?γραφη πλ?κα ≪ tabula rasa ≫.? Ο Καρτ?σιο? την θεμελ?ωσε στον λ?γο, τον ορθ? λ?γο που βασ?ζεται στι? ?μφυτε? ιδ?ε? με τι? οπο?ε? προικ?ζει ο Θε?? τον κ?θε ?νθρωπο.

Για τον Καρτ?σιο αν εμε?? δεν υπ?ρχαμε (η συνε?δησ? μα?), δεν θα υπ?ρχε ο?τε ο κ?σμο?. Κατ? τον Λοκ και ε?ν εμε?? δεν υπ?ρχαμε, ο κ?σμο? θα υπ?ρχε.

Και οι δυο ?μω? αναφ?ρονται στην ?παρξη ιδε?ν μ?σα στο νου του ανθρ?που. Οι απ?ψει? του μπορο?ν να τεθο?ν παραλλ?λω? αλληλοσυμπληρο?μενε?: κατ? τον Λοκ η ?παρξη κ?ποιων εμφ?των ιδε?ν χωρ?? την επ?κτητη εμπειρ?α δεν επαρκε? για να εξηγ?σει το φαιν?μενο τη? γν?σεω?. Ο Καρτ?σιο? π?λι, θεωρε? ?τι η εμπειρ?α απ? μ?νη τη? δ?χω? κ?τι ?μφυτο μ?σα μα? π?λιν δεν επαρκε? για την ερμηνε?α των ?σων γνωρ?ζουμε [29] .

 

Βιβλιογραφια

1.      Αυγελ?? Ν?κο?, Εισαγωγ? στη φιλοσοφ?α , 4η ?κδοση, εκδ. Κουκο?λη?, Θεσ/ν?κη, 2004.

2.      Μολ?βα? Γρηγ?ρη?, Φιλοσοφ?α στην Ευρ?πη, τ. Β? Η εποχ? του Διαφωτισμο? (17 ^ο? ? 18 ^ο? αι?να?) , εκδ. ΕΑΠ, Π?τρα 2000.

3.      Πελεγρ?νη? Θεοδ?σιο?, Οι π?ντε εποχ?? τη? φιλοσοφ?α? , β’ ?κδοση, εκδ. Ελληνικ? Γρ?μματα, Αθ?να, 1998.

4.      Cottingam, J ohn , Φιλοσοφ?α τη? επιστ?μη? , Α?: Οι ορθολογιστ?? , μτφρ. Σ. Τσο?ρτη, εκδ. Στ?χυ, Αθ?να, 2000.

5.      Fearn Nicholas , ο Ζ?νωνα? και η Χελ?να , μτφρ. Αρι?δνη Αλαβ?νου, εκδ. Λιβ?νη, Αθ?να 2003.

6.      Descartes , Λ?γο? περ? τη? μεθ?δου , μτφρ. Χρ. Χριστ?σδη, εκδ. Παπαζ?ση, Αθ?να 1976

7.      Kenny Anthony (επιμ.), Ιστορ?α τη? Δυτικ?? Φιλοσοφ?α? , μτφρ. Δ?σποινα Ρισσ?κη, εκδ. Νεφ?λη, Αθ?να 2005.

8.      Windelband , W . & Heimsoeth , H ., Εγχειρ?διο ιστορ?α? τη? φιλοσοφ?α? , Β’ τ?μο?, μτφρ. Ν. Μ. Σκουτερ?πουλο?, γ’ ανατ?πωση, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθ?να, 2003.

9.      Woolhouse, R. S ., Φιλοσοφ?α τη? επιστ?μη?, Β': Οι εμπειριστ??, μτφ. Σ. Τσο?ρτη, εκδ. Πολ?τροπον, Αθ?να, 2003.

 

 

[1] Γρηγ?ρη? Μολ?βα?, Φιλοσοφ?α στην Ευρ?πη, τ. Β? Η εποχ? του Διαφωτισμο? (17 ^ο? ? 18 ^ο? αι?να?) , εκδ. ΕΑΠ, Π?τρα 2000, σελ. 17.

[2] Στο ?διο, σελ. 30.

[3] Nicholas Fearn , ο Ζ?νωνα? και η Χελ?να , μτφρ. Αρι?δνη Αλαβ?νου, εκδ. Λιβ?νη, Αθ?να 2003, σελ. 126.

[4] Στο ?διο, σελ. 128.

[5] Descartes , Λ?γο? περ? τη? μεθ?δου , μτφρ. Χρ. Χριστ?σδη, εκδ. Παπαζ?ση, Αθ?να 1976, σελ. 31.

[6] Anthony Kenny , Ιστορ?α τη? Δυτικ?? Φιλοσοφ?α? , μτφρ. Δ?σποινα Ρισσ?κη, εκδ. Νεφ?λη, Αθ?να 2005, σελ 167.

[7] Θεοδ?σιο? Πελεγρ?νη?, Οι π?ντε εποχ?? τη? φιλοσοφ?α? , β’ ?κδοση, εκδ. Ελληνικ? Γρ?μματα, Αθ?να, 1998, σελ 253.

[8] Descartes , ?.π., σελ. 31-32.

[9] Anthony Kenny , ?.π., σελ 168.

[10] Θεοδ?σιο? Πελεγρ?νη?, ?.π., σελ 254-255.

[11] J ohn Cottingam,, Φιλοσοφ?α τη? επιστ?μη? , Α?: Οι ορθολογιστ?? , μτφρ. Σ. Τσο?ρτη, εκδ. Στ?χυ, Αθ?να, 2000, σελ. 83.

[12] Θεοδ?σιο? Πελεγρ?νη?, ?.π., σελ 255.

[13] Anthony Kenny , ?.π., σελ 180.

[14] Στο ?διο.

[15] Γρηγ?ρη? Μολ?βα?, ?.π., σελ. 34.

[16] Θεοδ?σιο? Πελεγρ?νη?, ?.π., σελ 251-252.

[17] Woolhouse, R. S ., Φιλοσοφ?α τη? επιστ?μη?, Β': Οι εμπειριστ??, μτφ. Σ. Τσο?ρτη, εκδ. Πολ?τροπον, Αθ?να, 2003, σελ. 121.

[18] Στο ?διο, σελ. 122-123.

[19] Στο ?διο.

[20] Γρηγ?ρη? Μολ?βα?, ?.π., σελ. 51.

[21] Στο ?διο, σελ. 51

[22] Ν?κο? Αυγελ??, Εισαγωγ? στη φιλοσοφ?α , 4η ?κδοση, εκδ. Κουκο?λη?, Θεσ/ν?κη, 2004, σελ. 349-350.

[23] Γρηγ?ρη? Μολ?βα?, ?.π., σελ. 24.

[24] Στο ?διο, σελ. 13.

[25] W . Windelband & H . Heimsoeth , Εγχειρ?διο ιστορ?α? τη? φιλοσοφ?α? , Β’ τ?μο?, μτφρ. Ν. Μ. Σκουτερ?πουλο?, γ’ ανατ?πωση, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθ?να, 2003, σελ. 254.

[26] Ν?κο? Αυγελ??, ?.π., σελ. 350.

[27] Θεοδ?σιο? Πελεγρ?νη?, ?.π., σελ 274-275.

[28] W. Windelband & H. Heimsoeth, ? . π . , σελ . 252.

[29] Anthony Kenny, ? . π ., σελ 183.